Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 lutego 2009 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach w II Wydziale Karnym w składzie:

przy udziale Prokuratora Prok. Kraj. del. do Prok. Apel. P. P.

po rozpoznaniu w dniu 12 lutego 2009 r. sprawy

wnioskodawcy R. O.

- o odszkodowanie za internowanie -

na skutek apelacji prokuratora

od wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach Wydział V Karny Zamiejscowy
w Wodzisławiu Śląskim z dnia 14 października 2008 r.

sygn. akt. V Ko 22/08

1.  utrzymuje w mocy zaskarżony wyrok,

2.  kosztami postępowania odwoławczego obciąża Skarb Państwa.

Sygn. akt II AKa 8/09

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Gliwicach wydział Zamiejscowy w Wodzisławiu Śląskim wyrokiem z dnia 14 października 2008 roku w sprawie o sygnaturze V Ko 22/08 zasądził od Skarbu Państwa na rzecz R. O.kwotę 3000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia wyroku tytułem odszkodowania w trybie ustawy z 21 lutego 1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego w wersji znowelizowanej ustawą z 19 września
2007 roku.

W pozostałej części żądanie wnioskodawcy, który domagał się odszkodowania w kwocie 25000 zł oddalono.

Wyrok sądu okręgowego zaskarżony został apelacją prokuratora, który zaskarżył wyrok
w całości na niekorzyść wnioskodawcy R. O..

Zarzucił orzeczeniu obrazę art. 424§1 k.p.k. poprzez niewłaściwe sporządzenie uzasadnienia bez wykazania związku przyczynowego między internowaniem wnioskodawcy a jego działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

Zarzucił również błąd w ustaleniach faktycznych polegający na uznaniu, iż internowanie wnioskodawcy było skutkiem jego działalności związkowej w (...) podjętej na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego podczas gdy z niekwestionowanych dowodów wynika, że nie pełnił on w tym związku żadnej funkcji od 27 lipca 1981 roku jak i w czasie internowania od 20 grudnia 1981 do 1 stycznia 1982 a także, gdy po zwolnieniu przebywał na zwolnieniu lekarskim do 19 lutego 1982 roku i z uwagi na swój stan zdrowia nie angażował się w działalność związkową.

Stawiając powyższe zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Prokurator występujący przed sądem apelacyjnym zaprezentował stanowisko odmienne. Oceniając krytycznie zarzuty apelacji, uznając, iż nie znajdują one uzasadnienia w wykładni przepisów ustawy, które stanowiły podstawę rozstrzygnięcia – wniósł – również w trybie oświadczenia złożonego na zasadzie art. 116 k.p.k. – o utrzymanie w mocy zaskarżonego wyroku.

Sąd Apelacyjny w Katowicach rozpoznając niniejszą sprawę stwierdził co następuje;

Apelacja prokuratora jest bezzasadna. Z uwagi jednak na powołanie się w uzasadnieniu środka odwoławczego na judykat Sądu Apelacyjnego w Katowicach i odmienne od tamże wyrażonego stanowisko składu rozpoznającego niniejszą sprawę, nie sposób uznać wniesioną apelację za bezzasadną w stopniu oczywistym.

Poniżej przedstawione zatem zostaną argumenty, które nakazują zarzuty apelacji prokuratora zweryfikować krytycznie.

Punktem wyjścia, a jednocześnie najbardziej zasadniczym zagadnieniem dla podjęcia analizy słuszności zarzutów apelacji jest ustalenie,

czy przepisy ustawy z dnia 21 lutego 1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego w wersji znowelizowanej ustawą z 19 września 2007 roku – dla pozytywnego rozpoznania wniosku o odszkodowanie w związku z internowaniem – wymagają jako niezbędnej przesłanki, ustalenia działalności wnioskodawcy na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego w Katowicach orzekającego w niniejszej sprawie, okoliczność taka jako warunek sine qua non, w treści ustawy nie występuje. Nie został on tamże sformułowany expressis verbis, a zabiegi polegające na ustaleniu takiego warunku w drodze wnioskowania z innych przesłanek – nie znajdują ani logicznego ani metodologicznego uzasadnienia.

Nowelizacja ustawy z dnia 21 lutego 1991 roku /zwana dalej ustawą lutową/ dokonana
19 września 2007 roku wprowadziła pojęcie – obok znanej już nieważności orzeczeń „wydanych przez polskie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub przez organy pozasądowe....jeżeli czyn zarzucony lub przypisany był związany z działalnością na
rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego....”, inną, niezależną od wymienionej
w art. 1 ust.1 ustawy kategorię przesłanek, skutkujących uprawnieniem do ubiegania się
o odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie.

Stały się nimi – wymienione w art. 1 ust 1 a – decyzje o internowaniu wydane na podstawie art. 43 ust. Dekretu z dnia 12 grudnia 1981 roku o stanie wojennym.

Żaden jednak z przepisów ustawy w części dotyczącej ubiegania się o odszkodowanie
w związku z faktem internowania nie formułuje warunków, których wypełnienie byłoby konieczne do uzyskania odszkodowania, a które wymagały by pozytywnych ustaleń co do konkretnych działań osób internowanych, które podejmować miały „na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego”.

Obowiązek taki został natomiast określony jedynie wobec tych wypadków, których dotyczy ustawa w części dotyczącej uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych przez polskie organy wymiaru sprawiedliwości, organy ścigania oraz organy pozasądowe w latach od 1 stycznia 1944 do 31 grudnia 1989 roku.

W ocenie sądu apelacyjnego ustalanie wymagalności tej przesłanki w drodze wykładni celowościowej /tak jak to uczynił prokurator w apelacji oraz Sąd Apelacyjny w Katowicach orzekający w sprawie II AKa 167/08 /niepubl./ – vide k. 2 uzasadnienia/ – nie jest trafne.

Rezultat tej wykładni w określonej przez apelującego, a także wspomniany wyżej inny skład orzekający tutejszego sądu formie, gdy odnieść ją ściśle do zagadnienia odpowiedzialności odszkodowawczej Państwa za internowanie obywateli w związku z wprowadzeniem
13 grudnia 1981 roku stanu wojennego nie wynika z tytułu ustawy. Odnosi się on wszak do uznania za nieważne orzeczeń, wydanych wobec osób represjonowanych z tytułu działalności patriotycznej.

Zabieg interpretacyjny polegający na faktycznym ograniczeniu kręgu osób uprawnionych – jedynie do tych internowanych wobec których pozytywnie wykazano ich działanie na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego nie jest więc uprawniony.

Jak wspomniano na wstępie, redakcja przepisu art. 8 ust.1 ustawy lutowej /poprzez użycie znaku alternatywy „albo” – nie pozostawia wątpliwości co do zasadności rozłącznego traktowania wypadków w których odpowiedzialność odszkodowawcza Skarbu Państwa kształtuje się;

–

w wyniku ustalenia nieważności orzeczenia wydanego wobec osoby represjonowanej za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego

albo

–

w wyniku ustalenia wydania decyzji o internowaniu w związku z wprowadzeniem w dniu 13 grudnia 1981 roku stanu wojennego.

Pozytywnymi przesłankami do skutecznego ubiegania się o odszkodowanie w trybie analizowanej ustawy – dla osób internowanych – zgodnie z regułami wykładni językowej /której zastosowanie prowadzi do wniosków klarownych, kompatybilnych z zasadami logicznego rozumowania, a także niesprzecznych z innymi regułami ustawy oraz in genere – porządkiem prawnym/ – są zatem;

–

fakt wydania i wykonania decyzji o internowaniu,

–

zaistnienie szkody i /lub/ krzywdy.

Ograniczeniem w uzyskaniu świadczeń określonych w art. 8 ust 1 – zgodnie z treścią
art. 8 ust.5 ustawy jest natomiast stwierdzenie /ustalenie w ramach postępowania dowodowego/, że „działalność w okresie będącym podstawą stwierdzenia nieważności … –stanowiła zaprzeczenie działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego”.

Treść wyżej wskazanego przepisu, choć wskazuje na obowiązek sądu zbadania, czy osoba ubiegająca się o odszkodowanie z tytułu /między innymi/ internowania nie prowadziła /i to – co istotne – „w okresie będącym podstawą stwierdzenia nieważności orzeczenia albo uznania za nieważne decyzji określonej w ust 1 art. 8/ działań sprzecznych z działaniem na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego – nie powoduje jednak eo ipso, aby w drodze wnioskowania a contrario uznać, że w związku z treścią tej normy – wymaganym było ustalanie, aby osoba internowana domagająca się odszkodowania – prowadziła faktyczne działania na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

Takie rozumowanie prowadziłoby do de facto pozaustawowego, w drodze błędnej interpretacji norm prawnych, kreowania dodatkowych warunków odpowiedzialności
Skarbu Państwa, poza tymi, które zostały przez ustawodawcę jednoznacznie sformułowane
w treści art. 1 ust.1 i 8 ust.1 ustawy lutowej.

Wnioskowanie a contrario – jako jedna z metod wykładni sensu largo przydatnym jest wówczas, gdy zawodzą metody wykładni sensu stricto – czyli językowa, systemowa, funkcjonalna.

Analiza treści art. 1 ust.1, 8 ust.1 oraz 8 ust 5 ustawy lutowej w oparciu o powyższe kryteria wykładni językowej prowadzi jednak do wniosków niesprzecznych i jasno określa zarówno desygnaty poszczególnych norm, jak też klarownie oddaje relacje między nimi. Nie wydaje się zatem możliwe, aby interpretując a contrario normę art. 8 ust 5 ustawy zasadnie wyprowadzać wniosek istotnie poszerzający znaczenie przepisu art. 8 ust. 1 o elementy, które z woli ustawodawcy wyraźnie w treści przepisu ujęte nie zostały.

Zauważyć ponadto należy, choć dla merytorycznego rozstrzygnięcia niniejszej sprawy zagadnienie pozostaje obojętnym /wnioskodawca był aktywnym członkiem (...), z tego tytułu został internowany i brak jest jakichkolwiek dowodów mogących świadczyć o jego domniemanym działaniu sprzecznym z działaniem na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego/, że uważna analiza treści art. 8 ust.5 ustawy powodować może
w określonych sytuacjach/ zasadnicze trudności interpretacyjne.

Powodem takiego stanu rzeczy jest redakcja art. 8 ust 5 ustawy, który precyzując okoliczności wyłączające stosowanie art. 8 ust 1 ustawy /dotyczące odszkodowania/ wskazuje, że nie stosuje się go wobec osób, których działalność, w okresie będącym podstawą stwierdzenia nieważności orzeczenia lub uznania za nieważne decyzji określonej w ust. 1 stanowiła zaprzeczenie działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

Ustawodawca zatem określił temporalnie granice, w których oceniać należy „działanie wnioskodawcy” w kontekście ewentualnego zachowania stanowiącego zaprzeczenie działalności patriotycznej.

Stwierdzenie, iż działalność ta ograniczona jest do okresu „będącego podstawą stwierdzenia nieważności orzeczenia lub uznania go za nieważne” zdaje się nie uwzględniać w sposób wyraźny wypadku, w którym uprawnienia odszkodowawcze przysługują osobom internowanym, wobec których nie stwierdza się przecież w toku stosowania ustawy – „nieważności orzeczenia lub decyzji”.

Nader niejasno zresztą dookreśla ustawodawca pojęcie owego „okresu” – jako „podstawy stwierdzenia nieważności” /jak się wydaje, chodzi o zachowanie w ramach czasowo zakreślonego „czynu zarzucanego lub przypisanego” – tak jak w art.1 ust.1 ustawy/.

Powyższe nie wyjaśnia jednak temporalnych granic oceny zachowania osób internowanych
w kontekście wymagań przepisu art. 8 ust.5 ustawy lutowej.

Wypełniając w drodze analogii zaistniałą lukę należałoby, jak się wydaje uznać, że pojęciu „okresu będącego podstawą stwierdzenia nieważności orzeczenia lub uznania za nieważne decyzji” – wobec osób internowanych, odpowiada czas poprzedzający wydanie decyzji
o internowaniu, w którym cezurę stanowić będą z jednej strony data określona w ustawie jako początkowa – 1 stycznia 1944r. z drugiej zaś – data wykonania decyzji o internowaniu.

Powyższe uwagi jak już zaznaczono nie znajdują bezpośredniego odniesienia do realiów niniejszej sprawy i dotyczą zagadnień związanych z szeroko rozumianą kontrolą odwoławczą orzeczenia, obejmującą również i te zagadnienia, które choć nie stanowią osnowy zarzutów środka odwoławczego – mają jednak znaczenie w procesie stosowania analizowanego aktu prawnego.

Reasumując rozważania stwierdzić należy, że analiza sprawy i zarzutów apelacji prokuratora w kontekście znaczenia przepisów ustawy z 23 lutego 1991 roku prowadzi do konkluzji następujących;

–

przepisy ustawy z dnia 21 lutego 1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego w wersji znowelizowanej ustawą z 19 września 2007 roku – dla pozytywnego rozpoznania wniosku o odszkodowanie w związku z internowaniem – nie wymagają jako niezbędnej przesłanki ustalenia działalności wnioskodawcy na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego,

–

przepis art. 8 ust.5 powołanej ustawy winien być interpretowany ściśle i wyłącznie
jako przesłanka negatywna uzyskania odszkodowania. Domniemanie w drodze wnioskowania a contrario o obowiązku wykazania przez wnioskodawcę ubiegającego się o odszkodowanie za szkodę wynikłą z faktu internowania – działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego nie znajduje uzasadnienia w przepisach ustawy. Badana jest bowiem jedynie /z urzędu/, ewentualność istnienia zaprzeczenia tej działalności,

–

pojęciu „okresu będącego podstawą stwierdzenia nieważności orzeczenia lub uznania
za nieważne decyzji” – wobec osób internowanych, odpowiada czas poprzedzający wydanie decyzji o internowaniu, w którym cezurę stanowić będą z jednej strony data określona w ustawie jako początkowa – 1 stycznia 1944r. z drugiej zaś – data wykonania decyzji o internowaniu.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny w Katowicach uznając apelację prokuratora za bezzasadną, uznając orzeczenie sądu I instancji za trafne – orzekł jak w wyroku.