Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 27 lutego 2013 r.

Sąd Okręgowy w Elblągu I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Arkadiusz Kuta /spr./

Sędziowie: SO Ewa Pietraszewska

SO Krzysztof Nowaczyński

Protokolant: st. sekr. sąd. Danuta Gołębiewska

po rozpoznaniu w dniu 27 lutego 2013 r. w Elblągu

na rozprawie

sprawy z wniosku B. K.

z udziałem (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S., S. A., D. G., R. K., R. K., E. K. (1), E. T. i M. S.

o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych braku oświadczenia spadkowego

oraz sprawy z wniosku S. A.

z udziałem (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S., B. K., D. G., R. K., R. K., E. K. (1), E. T. i M. S.

o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych braku oświadczenia spadkowego

oraz sprawy z wniosku R. K.

z udziałem (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S., B. K., D. G., R. K., S. A., E. K. (1), E. T. i M. S.

o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych braku oświadczenia spadkowego

na skutek apelacji uczestniczki (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S.

od postanowienia Sądu Rejonowego w Elblągu

z dnia 11 października 2012 r. sygn. akt IX Ns 307/12

postanawia:

1.  oddalić apelację;

2.  zasądzić od uczestniczki (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S. na rzecz wnioskodawczyni B. K. kwotę 60 zł (sześćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I Ca 6/13

UZASADNIENIE

W połączonych do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawach z wniosków B. K., S. A.i R. K.domagano się zatwierdzenia uchylenia się od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczeń o odrzuceniu spadku po ojcu wnioskodawców E. K. (2)zmarłym w dniu (...) roku w E..

W postępowaniu uczestniczyli nadto wdowa po spadkodawcy R. K., jego dzieci D. G., E. K. (1), E. T.i M. S.oraz wierzyciel spadkodawcy (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnościąw S., która jest wnioskodawcą w sprawie (...) o stwierdzenie nabycia spadku po E. K. (2).

W jednakiej treści uzasadnieniach wniosków B. K. , S. A. i R. K. wywodzono , że rodzice po sprzedaży mieszkania pomieszkiwali u dzieci , żyli jedynie z emerytury ojca i nie mieli majątku oraz wielokrotnie powtarzali , że nie mieli żadnych długów . O długu wobec Spółki (...) wnioskodawcy dowiedzieli się z pisma wzywającego na posiedzenie w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku .

(...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w S. wniosła o niezatwierdzanie uchylenia się od skutków niezachowania terminu do złożenia oświadczeń o odrzuceniu spadku przekonując , że przy dochowaniu należytej staranności wnioskodawcy mogli ustalić rzeczywisty stan spadku , tym bardziej , że wobec E. K. (2) od 2004 roku prowadzone było postępowanie egzekucyjne , między innymi ze świadczeń emerytalnych . Wystarczyło zatem skierowanie zapytania do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych .

Uczestnicy D. G. , E. K. (1) i E. T. poparli wniosek , a M. S. i R. K. potwierdziły , że wnioskodawcy nie posiadali wiedzy o długach spadkodawcy .

Postanowieniem z dnia 11 października 2012 roku Sąd Rejonowy w E.zatwierdził uchylenie się przez B. K., S. A.i R. K.od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po E. K. (2), zmarłym (...)roku w E., ostatnio stale zamieszkałym w E..

Ustalił Sąd pierwszej instancji , że E.i R. K.sprzedali w 1999 roku mieszkanie w E., uzyskane pieniądze przekazali wnuczce , a sami zamieszkali u córki M. S.w J.. Następnie przebywali u córek , a wreszcie najęli pokój w E.. Wyprowadzając się z J.zabrali tylko rzeczy osobiste . Utrzymywali się z emerytury E. K. (2). Nie informowali wnioskodawców o jej wysokości ani zaciągniętych zobowiązaniach . Nakazem zapłaty z 2000 roku nakazano P. R., E. K. (2)i M. S.aby zapłacili solidarnie (...)im. F. S.w G.kwotę 38.117,89 zł z odsetkami . Dług E. K. (2)wynikał z poręczenia wykonania zobowiązania P. R.względem Kasy . We wrześniu 2004 roku Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w E. wszczął przeciwko E. K. (2)egzekucję z wniosku (...) Banku Spółki Akcyjnejwe W.na podstawie tytułu wykonawczego z 2004 roku . Egzekucje prowadzono ze świadczenia emerytalnego . Do emerytury egzekucje skierowała także wskazana wyżej Kasa ( z dwóch tytułów wykonawczych ) oraz Urząd Skarbowy .

E. K. (2)zmarł (...)roku w szpitalu , a spadkobiercy dowiedzieli się o tym tego samego dnia . Wdowa i dzieci nie poruszali kwestii działu spadku pozostając w przekonaniu , że w skład spadku nie wchodziły żadne aktywa ani pasywa . O tym , że w skład spadku po ojcu wchodzi dług wobec (...)im. F. S.w G.wnioskodawcy dowiedzieli się w marcu 2012 roku kiedy zapoznali się z odpisem wniosku Spółki (...)o stwierdzenie nabycia spadku .

W dniu 9 sierpnia 2012 roku B. K. , S. A. i R. K. złożyli oświadczenia o odrzuceniu spadku po E. K. (2) .

Wskazuje dalej Sąd pierwszej instancji , że relacje wnioskodawców co do tego , że nie posiadali wiedzy odnośnie zadłużenia ojca potwierdzały dokumenty z akt egzekucyjnych . Wynika z nich , że doręczeń dla E. K. (2) dokonywano na adresy , pod którymi nie mieszkał . Wskazanie przez jednego z wierzycieli adresu korespondencyjnego u B. K. nie doprowadziło do podjęcia czynności pod tym adresem . Żaden z komorników nie zetknął się podczas dokonywania czynności egzekucyjnych z wnioskodawcami . Ponadto M. S. przedstawiła okoliczności zaciągnięcia zobowiązań przez ojca i przeczyła aby pozostali członkowie rodziny byli o tym informowani . Trudna sytuacja materialna spadkodawcy – brak majątku i utrzymywanie się przez rodziców tylko z jednej emerytury uwiarygadniały twierdzenia wnioskodawców , że nie przypuszczali aby ojciec mógł mieć zadłużenie w bankach . Przy tak niskich dochodach usprawiedliwione było przeświadczenie , że żaden bank nie udzieliłby ojcu kredytu . Przytoczono dalej normy art. 1019 k.c. i 88 § 2 k.c. oraz stanowisko Sądu Najwyższego , według którego podstawę uchylenia się przez spadkobiercę od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia spadkowego może stanowić błąd prawnie doniosły , ale błędem takim nie jest nieznajomość przedmiotu spadku pozostająca w związku przyczynowym z niedołożeniem przez spadkobiercę należytej staranności w ustaleniu rzeczywistego stanu majątku spadkowego . Poprzestanie na pozbawionym jakichkolwiek konkretnych podstaw przypuszczeniu dotyczącym stanu majątku spadkowego nie może być uznane za błąd istotny . Uważa Sąd Rejonowy , że wnioskodawcy , do momentu rozpoczęcia sprawy o stwierdzenie nabycia spadku pozostawali pod wpływem błędy co do rzeczywistego stanu majątku spadkowego . Pozostawali w przekonaniu , że ojciec nie pozostawił żadnego majątku . O jego długach nie informowała ich matka ani siostra M. S. . Nie dotarła do nich żadna informacja na ten temat od wierzycieli czy organów egzekucyjnych . Wnioskodawcom nie można więc postawić zarzutu , że ich brak wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego był wynikiem braku staranności po ich stronie . Nie mieli możliwości podjęcia działań zmierzających do ustalenia stanu spadku . Usprawiedliwione było zaś przeświadczenie , że stan majątkowy ojca uniemożliwiał mu zaciąganie zobowiązań na znaczne sumy . Jednocześnie brak było sygnałów uzasadniających zainteresowanie się sytuacją materialną rodziców . Po śmierci ojca żaden z wierzycieli nie zwrócił się do nich o zaspokojenie zobowiązań . Przejęcie emerytury męża przez R. K. , która nie skarżyła się jej wysokość i zajęcia usprawiedliwiało zaniechanie z wystąpieniem do organu rentowego z zapytaniami odnośnie tego świadczenia .

W apelacji od opisanego postanowienia (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w S. wniosła o jego zmianę i oddalenie wniosków i zasądzenie kosztów postępowania za drugą instancję . Zarzucono naruszenie art. 1019 §§ 1 – 3 k.p.c. ( winno być „ k.c. ” – przyp. wł. ) przez niewłaściwą interpretację i błędne przyjęcie , że zachodzi podstawa do zatwierdzenia uchylenia się przez wnioskodawców od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po E. K. (2) . W uzasadnieniu przytoczono normę art. 1019 k.c. i 84 k.c. Z powołaniem na doktrynę i judykaturę wskazano na zachowania spadkobierców , które nie mogą stanowić błędu uzasadniającego uchylenie się od skutków niezłożenia oświadczenia spadkowego . Zdaniem apelantki wnioskodawcy nie wykazali , a Sąd pierwszej instancji niezasadnie przyjął , iż brak wiedzy o długach spadkodawcy był spowodowany błędem usprawiedliwionym okolicznościami . Zauważono , ze wnioskodawcy nie przeszukali dokumentów spadkodawcy .

Sąd Okręgowy ustalił i zważył , co następuje :

Apelacja (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S. okazała się bezzasadna i podlegała oddaleniu .

Zarzut naruszenia prawa materialnego , to jest art. 1019 k.c. polegać miał na jego wadliwej wykładni , ale w uzasadnieniu apelacji nie przeprowadzono wywodu dowodzącego , że treść normy wyprowadzonej z powołanego przepisu jest inna od wyłożonej przez Sąd pierwszej instancji . A. cytuje art. 1019 k.c. dosłownie , a zatem w sposób tożsamy z Sądem pierwszej instancji . Nie kontestuje się zatem jego dyrektyw , jako niezgodnych z wykładnią dokonaną na podstawie reguł interpretacyjnych innych niż językowe . Przyjąć można zatem , że aprobuje się uprawnienie spadkobiercy , który uchybił terminowi do złożenia oświadczenia spadkowego pod wpływem błędu , do uchylenia się od skutków prawnych bezczynności przez dokonanie tej czynności przed sądem . Od spadkobiercy wymaga się aby oświadczył jednocześnie czy spadek przyjmuje , czy też go odrzuca . Skoro stosuje się przepisy o wadach oświadczenia woli to zasadne jest odwoływanie się do art. 84 i 88 k.c. , a zatem błąd odnosić się musi do treści czynności prawnej ( tu – oświadczenia spadkowego ) i być błędem istotnym , a uprawnienie do uchylenia się wygasa z upływem roku od wykrycia błędu . Uchylenie się od skutków prawnych niezachowania terminu wymaga zatwierdzenia przez sąd . W uzasadnieniu apelacji przedstawia się dalej poglądy na temat charakteru błędu , który uznać można za prawnie doniosły w świetle art. 1019 k.c. A. rozumie , że do kręgu błędów istotnych co do czynności prawnej należeć może błąd co do przedmiotu spadku . Wyklucza się natomiast błąd co do prawa , a zatem zasadniczo bezpodstawnego mniemania , że wbrew przepisowi art. 1015 § 2 k.c. milczenie spadkobiercy oznacza odrzucenia spadku , czy też błąd co pobudek i motywów bezczynności spadkobiercy . Okoliczności wskazywane we wnioskach B. K. , S. A. i R. K. nie odnoszą się jednak do tych ostatnich kwestii , a zatem uwagi apelantki na ten temat pozostają poza sferą zagadnień istotnych dla rozstrzygnięcia .

Sąd Rejonowy uznał , że art. 1019 k.c. w związku z art. 84 k.c. daje podstawy do uchylenia się od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia spadkowego z powodu błędu co do przedmiotu spadku polegającego na braku wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego niewywołanej brakiem staranności spadkobiercy , to jest zaniechaniem uzasadnionych w danych okolicznościach działań , zmierzających do ustalenia stanu spadku . A. zdaje się podzielać argument , że brak wiedzy o długach spadkodawcy spowodowany błędem usprawiedliwionym okolicznościami daje podstawy do uwzględnienia wniosku ( patrz przedostatni akapit uzasadnienia apelacji ) . Pozostaje jedynie w przekonaniu , że wnioskodawcy nie wykazali aby tak właśnie było . Twierdzi się , że powinni byli przeszukać dokumenty spadkodawcy .

Okazuje się zatem , że zarzut naruszenia prawa materialnego przez wadliwą wykładnię art. 1019 k.c. nie znajduje uzasadnienia w treści apelacji ponieważ nie wskazano w jakim zakresie treść normy wyprowadzonej przez Sąd pierwszej instancji z art. 1019 k.c. w związku z art. 84 k.c. z przepisów tych w rzeczywistości nie wynika . Rzecz raczej w tym , że przy jednakim , z Sądem Rejonowym , rozumieniu podstawy normatywnej orzeczenia , apelantka zarzuca , że wnioskodawcy nie wykazali aby pozostawali w błędzie co do spadku wolnego od długów .

W tym kontekście jako bezsporne jawią się zasadnicze okoliczności sprawy , to jest wnioskodawcy w kwietniu 2012 roku zwrócili się do sądu spadku o zatwierdzenie skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczeń spadkowych o odrzuceniu spadku po ich ojcu E. K. (2), zmarłym (...)roku . Uprawnione jest założenie , że sześciomiesięczny termin do złożenia oświadczenia spadkowego rozpoczął swój bieg w dacie śmierci spadkodawcy bowiem wówczas wnioskodawcy powzięli wiedzę o tytule swego powołania . Oświadczenia spadkowe o odrzuceniu spadku złożyli w toku rozprawy z 9 sierpnia 2012 roku . Zachowali termin do uchylenia się od skutków swej bierności bowiem wiedzę o rzeczywistym stanie majątku spadkowego , to jest jego pasywach , powzięli po doręczeniu im odpisów wniosku Spółki (...)o stwierdzenie nabycia spadku po E. K. (2), co miało miejsce w marcu 2012 roku .

Sąd odwoławczy przyjmuje za własne ustalenia poczynione w pierwszej instancji odnośnie sytuacji rodzinnej i majątkowej spadkodawcy , stanu jego zobowiązań i niewiedzy wnioskodawców o długach oraz ich przeświadczenia , że E. K. (2) nie zaciągał i nie mógł zaciągać zobowiązań kredytowych , a zatem nie ma potrzeby ponownego , szczegółowego przytaczania tych ustaleń . Podziela się także rozważania Sądu pierwszej instancji czynione na ich tle . Materiał dowody był dość obszerny i dawał podstawy do ustalenia , że informacje o rzeczywistym stanie majątkowym E. K. (2) były tajone przed wnioskodawcami ( patrz zwłaszcza zeznania M. S. karta 82 ) , o toczących się postepowaniach egzekucyjnych nie mogli oni powziąć wiedzy , a sądząc po fakcie braku majątku wobec wyzbycia się nieruchomości lokalowej i utraty większości z rzeczy ruchomych stanowiących wyposażenie mieszkania oraz utrzymywania się rodziców z jednej emerytury , mogli przypuszczać , że nie uzyskałby on pożyczki . Rodzice korzystali zresztą z okazyjnej pomocy dzieci w zakupie sprzętów domowych . W świetle tych ustaleń za marginalne uznać należy ewentualne zaniedbanie przeszukania dokumentów pozostawionych przez spadkodawcę . Przypomnieć trzeba , że na podstawie dołączonych akt egzekucyjnych ustalono , że korespondencja dla E. K. (2) kierowana była zasadniczo pod nieaktualne adresy , a zatem w rzeczywistości była nieosiągalna także dla spadkobierców , spadkodawca ostatnio przed śmiercią mieszkał w najmowanym lokalu , w większości bez własnego wyposażenia , a gdyby istotnie pozostawił istotne dla sprawy dokumenty to są w rękach wdowy . R. K. przeczy zaś swej wiedzy o długach spadkodawcy ( zeznania uczestniczki karta 82 ) , lub też sama działała na rzecz zatajenia przed wnioskodawcami zadłużenia spadkodawcy ( tak wnioskodawcy w wyjaśnieniach informacyjnych karta 65 ) .

Skoro wnioski o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczeń spadkowych złożono w terminie otwartym dla uchylenia się od skutków błędu , powołano argumenty odnoszące się do treści czynności prawnej , to jest brak wiedzy o istotnych kwestiach dotyczących spadku i jednocześnie złożono oświadczenia o odrzuceniu spadku , to Sąd pierwszej instancji miał podstawy do uwzględniania wniosków .

W tym stanie rzeczy , na mocy art. 385 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. , apelację (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S. oddalono .

Wnioskodawczyni B. K. reprezentowana była w postępowaniu apelacyjnym przez pełnomocnika będącego adwokatem , który zażądał zasądzenia kosztów postępowania za drugą instancję . Koszty te zasądzono od apelantki na mocy art. 520 § 3 k.p.c. – wobec jawnej sprzeczności interesów w postępowaniu apelacyjnym i oddalenia apelacji złożonej przez Spółkę (...) . Wysokość kosztów określono na podstawie § 9 pkt 2 i § 5 w związku z § 13 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie / … / ( Dz. U. Nr 163 poz.1348 ze zm. ) .