Pełny tekst orzeczenia

Sygn. I Ns 816/11

POSTANOWIENIE

Dnia 28 lutego 2012 r.

Sąd Rejonowy w Legnicy I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:

SSR Joanna Tabor-Wytrykowska

Protokolant:

stażysta Magdalena Jagiera

po rozpoznaniu w dniu 28 lutego 2012 r. w Legnicy na rozprawie

sprawy z wniosku wnioskodawcy Gminy M.

z udziałem uczestników postępowania C. G. i G. G. (1)

o stwierdzenie zasiedzenia służebności przesyłu

I.  oddala wniosek;

II.  zasądza od wnioskodawcy na rzecz uczestników postepowania solidarnie kwotę 257,00 zł, tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Sygn. akt I Ns 816/11

UZASADNIENIE

Wnioskodawca Gmina M. we wniosku przy udziale uczestników postępowania C. i G. małżonków G., domagał się stwierdzenia zasiedzenia na swoją rzecz służebności przesyłu na działkach położonych w L., stanowiących własność uczestników, polegającej na korzystaniu przez Gminę z rurociągu o średnicy 1000 mm, przebiegającego przez wymienione działki, w celu dostawy wody do gminy i jego eksploatacji.

W uzasadnieniu wniosku podał, że przedmiotowy rurociąg został przekazany na majątek gminy 30 września 1994 r. przez (...) S.A. w L.., które nabyło posiadanie rurociągu z dniem 29 grudnia 1990 r. Gmina M. nabyła więc posiadanie rurociągu i korzysta z niego w celu przesyłu wody do mieszkańców gminy. Zdaniem wnioskodawcy posiadanie zarówno (...) jaki i Gminy M. miało charakter posiadania w dobrej wierze. Zasadne jest także doliczanie czasu posiadania (...) do czasu posiadania obecnego posiadacza, tj. Gminy M.. W efekcie z dniem 29 grudnia 2010 r. Gmina M. nabyła służebność przesyłu w zakresie korzystania przez Gminę z rurociągu posadowionego na działkach należących do uczestników.

W odpowiedzi na wniosek uczestnicy postępowania C. i G. małżonkowie G. wnieśli o jego oddalenie i obciążenie wnioskodawcy zwrotem kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa prawnego.

W uzasadnieniu wniosku wskazali, że instalacje przebiegające przez ich działki, zostały tam zamieszczone bez zgody uczestników i powodują, że nie mogą oni korzystać z tych działek zgodnie z ich przeznaczeniem. W ocenie uczestników wnioskodawca nie jest posiadaczem samoistnym rurociągu, gdyż nie władał nim jak właściciel. Ponadto okres zasiedzenia mija tu po 30 latach. W sprawie w ogóle mamy do czynienia ze służebnością przesyłu, bo ta została wprowadzona do kodeksu cywilnego dopiero z dniem 3 sierpnia 2008 r., ale ze służebnością gruntową o cechach służebności przesyłu. Według uczestników Gmina M. nie jest poprzednikiem prawnym (...) S.A., zatem nie może doliczyć do czasu swego posiadania posiadania (...) S.A. Nadto za oddaleniem wniosku przemawia to, że urządzenie jest niewidoczne, a zatem zasiedzenie służebności nie jest możliwe z uwagi na treść art. 292 k.c.

W toku postępowania zarówno wnioskodawca jak i uczestnicy postępowania podtrzymali swoje stanowiska.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Uczestnicy postępowania C. i G. małżonkowie G. nabyli od Skarbu Państwa, w dniu 28 grudnia 1989 r., na prawie wspólności ustawowej małżeńskiej, własność nieruchomości, stanowiącej działkę gruntu nr (...), o powierzchni 3,7052 ha, położoną w L., gmina M..

Dowód: - akt notarialny z dnia 28.12.1989 r., Rep. A nr 10790/89, k. 124-126,

- akta księgi wieczystej LE1L/00040582/1.

Decyzją Wójta Gminy M. z dnia 4 kwietnia 2011 r. zatwierdzony został podział działki nr (...) na 20 działek o numerach od 96/1 do 96/20.

Dowód: - decyzja Wójta Gminy M. z dnia 4 kwietnia 2011 r., k. 9-10, wraz z kopią mapy zasadniczej, k. 11,

- odpis z księgi wieczystej (...), k. 36-40,

- akta księgi wieczystej LE1L/00040582/1.

W latach 1975-1990 wybudowano rurociąg o średnicy 1000 mm, relacji L.C.. Miał on służyć do zaopatrywania w wodę m.in. gmin M., L. i okolice. Była to inwestycja państwowa. Odbiór końcowy przez Wojewódzką (...) Oddział w L. nastąpił na podstawie protokołu z dnia 12 listopada 1990 r. Następnie w dniu 29 grudnia 1990 r. rurociąg został przekazany jako środek trwały oraz do eksploatacji (...) Przedsiębiorstwu (...) w L., aktualnie (...) S.A. w L..

Dowody: - protokół z końcowego odbioru robót i przekazania do użytku z dnia 12.11.1990 r., k. 114,

- protokół odbioru końcowego z dnia 12.11.1990 r., k. 116,

- pismo (...) S.A. w L. z dnia 06.12.2011 r., k. 51,

- zeznania wójta Gminy M. w charakterze strony, k. 78.

W dniu 30 września 1994 r. (...) S.A. w L. przekazało nieodpłatnie na majątek Gminy M. przedmiotowy rurociąg w części przebiegającej przez teren Gminy M.. Z tym dniem Gmina objęła rurociąg w posiadanie.

Dowody: - protokół z przekazania rurociągu z dnia 30.09.1994 r., k. 12-19,

- protokół Zwyczajnego Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy (...) S.A. w L. z dnia 12.07.1994 r., k. 81-85,

- protokół nr (...) z nadzwyczajnego posiedzenia Zarządu Miasta z dnia 30.06.1994 r., k. 87-91,

- zeznania wójta Gminy M. w charakterze strony, k. 78.

Gmina korzysta z rurociągu w celu zaopatrywania w wodę odbiorców indywidualnych na terenie gminy. W tym celu zawiera z (...) S.A. w L., który jest właścicielem wody, umowy na sprzedaż wody oddzielnie na każdy z siedmiu punktów poboru wody zlokalizowanych centralnie na terenie gminy. Następnie dostarczaniem wody do indywidualnych odbiorców na terenie gminy i jej rozliczaniem zajmuje się gminny zakład budżetowy – Zakład (...) w M.. Gmina ponosi straty ze sprzedaży wody wynikające z kosztów obsługi sieci, napraw, dużych ubytków, nieterminowych wpłat odbiorców. Do obowiązków Gminy jako właściciela urządzenia przesyłowego należy jego konserwacja. Urządzenie w 95 % zlokalizowane jest pod ziemią w sposób niewidoczny. Tylko 5 % stanowią elementy widoczne, tj zasuwy, stacje pomp i inne związane z doprowadzaniem wody i one wymagają konserwacji. Gmina M. w zakresie czynności konserwacyjnych współpracuje z (...) S.A. w L..

Dowód: - zeznania wójta Gminy M. w charakterze strony, k. 78, 121-122.

Wyżej opisany rurociąg przebiega m.in. przez działki nr (...). Urządzenie na tych działkach jest niewidoczne, bowiem w całości biegnie pod powierzchnią gruntu. Od lat 90-tych nie było potrzeby wchodzenia na grunt uczestników w celu naprawy tego urządzenia czy konserwacji.

Dowód: - zeznania wójta Gminy M. w charakterze strony, k. 78.

- zeznania uczestnika postępowania C. G., k. 78.

Sąd zważył:

Wniosek nie zasługuje na uwzględnienie.

Gmina M. domagała się stwierdzenia zasiedzenia służebności przesyłu na działkach stanowiących własność małżonków G..

Z ustaleń faktycznych wynika, że wniosek dotyczył rurociągu, którego właścicielem – w części leżącej na terenie Gminy M. – jest ta Gmina, a który jest urządzeniem, za pomocą którego Gmina realizuje zadanie własne, jakim jest zbiorowe zaopatrywanie w wodę. Gmina nabyła własność, a zarazem posiadanie tego urządzenia w dniu 30 września 1994 r. (niespełna 18 lat temu) od (...) S.A., a więc komunalnej spółki handlowej, która w posiadaniu tego rurociągu znalazła się na skutek komunalizacji mienia państwowego. Ustalono bowiem, że rurociąg był budowany w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX w., a więc w okresie obowiązywania zasady jednolitej własności państwowej, jako inwestycja państwa i to do tego na gruncie stanowiącym własność państwową (gdyż uczestnicy nabyli własność działki nr (...) w grudniu 1989 r.).

W świetle tak ustalonego stanu faktycznego, który nie był sporny między stronami, Sąd uznał, że zasadniczym powodem oddalenia wniosku jest zarzut braku wymaganego okresu posiadania służebności prowadzącego do jej zasiedzenia.

Zgodnie z art. 292 k.c., który z mocy art. 305 4 k.c. ma odpowiednie zastosowanie do służebności przesyłu, służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. Przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie stosuje się odpowiednio. Stosownie do art. 305 1 k.c. treścią służebności przesyłu jest prawo korzystania przez przedsiębiorcę, który zamierza wybudować lub którego własnością są urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1 k.c., w oznaczonym zakresie, z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń.

W ocenie Sądu, w okolicznościach rozpoznawanej sprawy, co do zasady, nie można wykluczyć opcji stwierdzenia zasiedzenia służebności przesyłu na rzecz wnioskodawcy w zakresie nieruchomości stanowiącej własność uczestników. Legitymacja czynna Gminy M. wynika z ustalenia, że Gmina jest właścicielem urządzenia wodociągowego i prowadzi działalność w zakresie zbiorowego zaopatrywania w wodę (G.Bieniek, Urządzenia przesyłowe, Warszawa 2008, s.57). Obowiązek zbiorowego zaopatrywania w wodę spoczywa na Gminie z mocy art. 3 ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz.U.01.72.747). A zatem Gmina spełnia warunki do uznania jej za podmiot uprawniony do uzyskania na swoją rzecz służebności urządzenia przesyłowego pomimo, iż częściowo przez urządzenie to płynie woda, której właścicielem jest (...) S.A. w L.. Niemniej jednak to Gmina M. nabywa wodę od przedsiębiorstwa (...) a następnie rozprowadza ją do odbiorców indywidualnych, których łączą umowy z Gminą M. a nie z (...) S.A.

W ocenie Sądu z omówionych względów wnioskodawcę należy uznać również za posiadacza służebności pomimo, że przedmiotowy rurociąg – w części przebiegającej przez działkę uczestników – jest w ogóle niewidoczny i nigdy dotychczas nie było potrzeby ingerencji w prawo własności nieruchomości w celu przeprowadzenia czynności naprawczych lub choćby tylko konserwacyjnych. Te ostatnie nie są też planowane w najbliższej przyszłości, gdyż z uwagi na umiejscowienie urządzenia w całości poniżej poziomu gruntu, nie ma potrzeby konserwacji urządzenia. W ocenie Sądu istnienie jednak potencjalnej możliwości takiej ingerencji, z uwagi na to, że awarie nigdy nie są planowane, przesądza zasadność rozważenia przesłanek zasiedzenia służebności. Nie jest to sprzeczne z treścią art. 292 k.c., bowiem wystarcza, aby tylko część urządzenia była widoczna (postanowienie SN z 24.04.2002 r., V CKN 972/00, OSP 2003, nr 7-8, poz. 100). Specyfika omawianego urządzenia jest taka, że części widoczne stanowią jedynie 5 % całości urządzenia i akurat w zakresie przebiegającym przez dotychczasową działkę nr (...) w ogóle nie występują. Nie oznacza to jednak, że w sytuacji awarii nie będzie konieczne wejście akurat na którąś z działek powstałych po podziale działki nr (...). Z tych względów należy uznać, że przesłanka korzystania z trwałego i widocznego urządzenia jest także spełniona.

Odpowiedniość stosowania przepisów o zasiedzeniu własności nieruchomości oznacza, że przy zasiedzeniu służebności nie może być mowy o posiadaniu samoistnym, tj. posiadaniu jak właściciel. Przeciwko takiemu stanowi rzeczy przemawia specyfika służebności, której istota wyraża się w korzystaniu z rzeczy cudzej, co bardziej zbliża ją do posiadania zależnego (tak wyrok SN z 6.06.2009 r., II CSK 49/09, LEX nr 578039 i postanowienie SN z 5.06.2009 r., I CSK 392/08, Lex nr 578032).

Kolejną przesłanką zasiedzenia służebności jest upływ okresu zasiedzenia. Jego długość zależy od stanu świadomości posiadacza i wynosi 20 lat przy dobrej wierze oraz 30 lat przy złej wierze. Dobra wiara charakteryzuje się tym, że posiadacz znajduje się błędnym, aczkolwiek usprawiedliwionym okolicznościami przekonaniu, że przysługuje mu prawo korzystania z trwałego i widocznego urządzenia. Natomiast w złej wierze jest ten posiadacz, który wie lub wiedzieć powinien, że prawo które wykonuje mu nie przysługuje.

W ocenie Sądu, wbrew tezie zaprezentowanej przez Gminę M. we wniosku, wnioskodawcy nie sposób przypisać dobrej wiary. W okolicznościach rozpoznawanej sprawy nie zachodzą żadne okoliczności usprawiedliwiające błędne przekonanie Gminy o przysługującym jej prawie.

Po pierwsze, wnioskodawca nie przedłożył żadnych dokumentów (umowy cywilnoprawnej lub decyzji administracyjnej), które w oparciu o obowiązujące w ubiegłych latach przepisy (art. 35 i 36 ustawy z dnia 12.03.1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości, tekst jednolity: Dz.U. z 1974 r., Nr 10, poz. 64 ze zm., art. 70 i 74 ustawy z dnia 29.04.1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości, tekst jednolity: Dz.U. z 1991 r., Nr 30, poz. 127, art. 124, 128 ust. 4, 129, 132 ust. 6 ustawa z dnia 21.08.1997 r. 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, tekst jednolity: Dz.U. z 2000 r., Nr 46, poz.543 ze zm.) legitymizowałyby poprzednika Gminy M. do ograniczenia prawa własności poprzez budowę na nieruchomości uczestników urządzenia przesyłowego, a następnie jego eksploatację, konserwacje czy naprawę.

Tymczasem w orzecznictwie prezentowany jest pogląd, w myśl którego posadowienie linii energetycznej przez jednostkę organizacyjną Skarbu Państwa nie jest jednoznaczne z działaniem legalnym. A zatem przedsiębiorstwo energetyczne, które nie legitymuje się uprawnieniem do ingerowania w sferę cudzej własności nieruchomości dla bieżącego utrzymania urządzeń przesyłowych, korzysta z tej nieruchomości w złej wierze (tak też SN w wyroku z 25.11.2008 r., II CSK 346/08, nie publ., por. też wyrok SN z 06.05.2009 r., II CSK 594/08, LEX nr 510969, , wyrok z 03.04.2009 r., II CSK 400/08, LEX nr 607253). W wyroku z dnia 17.03.2010 r. II CSK 439/09, LEX nr 738477, Sąd Najwyższy stwierdził, że oceny istnienia bądź braku dobrej wiary posiadacza służebności nie można odnosić tylko do wiedzy o tym, że nieruchomość stanowi cudzą własność, lecz również do tego, czy ingerowanie w tę cudzą własność w zakresie odpowiadającym służebności nastąpiło i pozostawało w takich okolicznościach, które usprawiedliwiają przekonanie, że posiadanie to cudzego prawa nie narusza.

W sprawie istotne jest także, że po dniu 1 lutego 1989 r. zniesiono zasadę jednolitości własności państwowej, co zapoczątkowało zmianę stosunków własnościowych w państwie. W grudniu 1989 r. zmienił się również właściciel działki nr (...) z państwowego na prywatnego, co ma fundamentalne znaczenie, bowiem dopiero z tym momentem możemy mówić o ograniczeniu cudzej własności (przed tą datą państwo jako inwestor budowało rurociąg na swoim własnym gruncie, o ograniczeniu własności nie mogło być zatem mowy).

W orzecznictwie uważa się, że nieuregulowanie po zmianach w stosunkach własnościowych kwestii korzystania ze spornych gruntów oznacza brak tytułu prawnego. Wnioskodawca nie dysponując tytułem uprawniającym poprzednika prawnego do korzystania w zakresie służebności z nieruchomości uczestników powinien kwestie te uregulować. Brak własnego tytułu oraz tytułu uprawniającego do korzystania z tego gruntu przez poprzednika prawnego wyłącza dobra wiarę, skoro powinien wzbudzić poważne wątpliwości odnośnie tego czy posiadaczowi przysługuje prawo korzystania z rzeczy w dotychczasowym zakresie (tak SN w wyroku z 17.03.2010 r., II CSK 439/09, LEX nr 738477).

Reasumując, przyjęcie złej wiary w okolicznościach rozpoznawanej sprawy prowadzi do wniosku, że przedwczesny jest wniosek o stwierdzenie zasiedzenia służebności przesyłu. Przy określeniu początku tego terminu, decydujący jest moment przystąpienia przez posiadacza do korzystania z trwałego i widocznego urządzenia (tak uchwała SN z dnia 21.04.1967 r., III CZP 12/67, OSNC nr 12, poz. 212). Dla wnioskodawcy był to dzień przejęcia rurociągu na własność i do eksploatacji, tj. 30.09.1994 r.. Jednocześnie , zdaniem Sądu, uprawnione jest także doliczenie do czasu posiadania Gminy M. czasu posiadania poprzednika, którym było (...) S.A. w L.. Nie można zgodzić się z poglądem uczestników, iż przeciwko zastosowaniu art. 176 k.c. przemawia to, iż wnioskodawca nie jest następcą prawnym (...) przedsiębiorstwa. Na potrzeby art. 176 k.c. nie chodzi bowiem o następstwo prawne lecz następstwo posiadania. W ocenie Sądu inny jest powód nieskuteczności art. 176 k.c. w rozpoznawanej sprawie. Mianowicie według tego przepisu przy złej wierze czas posiadania może być doliczony tylko wtedy, gdy łącznie z czasem posiadania obecnego posiadacza wynosi przynajmniej lat trzydzieści. Tymczasem taka sytuacja nie zachodzi w sprawie, bowiem w sumie posiadanie Gminy M. i poprzednika wynosi niespełna 22 lata.

Odrębnego omówienia – mimo tego, że ani wnioskodawca ani uczestnicy tego nie poruszali - wymagała też kwestia ewentualnego skrócenie okresu potrzebnego do zasiedzenia z uwagi na zmiany w stosunkach własnościowych, zwłaszcza treść art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy – kodeks cywilny (Dz.U. Nr 55, poz. 32), która weszła w życie z dniem 1 października 1990 r.

W ocenie Sądu przywołany przepis nie ma zastosowania w okolicznościach rozpoznawanej sprawy, gdyż w dacie kiedy doszło do przystąpienia przez posiadacza (którym było wówczas przedsiębiorstwo komunalne z L.) do korzystania z trwałego i widocznego urządzenia, a więc w konsekwencji zakończenia procesu inwestycyjnego (koniec 1990 r.), działka nr (...) stanowiła własność prywatną (tak było od 28 grudnia 1989 r.). Data zakończenia inwestycji zbiega się z datą przekazania rurociągu jako środka trwałego na majątek przedsiębiorstwa komunalnego, a zatem całkowicie uprawnione jest twierdzenie, że rurociąg nie był eksploatowany wcześniej, tj. przez przedsiębiorstwo państwowe. Z powyższego wynika, że prawidłowe jest wnioskowanie Gminy M., która początek posiadania prowadzącego do zasiedzenia służebności przesyłu (a więc takiej szczególnej postaci służebności gruntowej, która wiąże się z wykorzystywaniem urządzeń przesyłowych zgodnie z ich przeznaczeniem) wiąże z posiadaniem przez (...) w L. i nie dolicza do okresu swojego posiadania posiadania sprzed zakończenia inwestycji. Dopóki inwestycja nie była bowiem zakończona, a rurociąg nie był wykorzystywany zgodnie z przeznaczeniem, a wiec do dostarczania wody, nie możemy mówić o posiadaniu odpowiadającym treści służebności przesyłu, a co najwyżej posiadaniu odpowiadającemu treści służebności gruntowej.

Na marginesie należy zauważyć, wbrew tezie lansowanej przez uczestników, że dopuszczalne jest stwierdzenie nabycia służebności przesyłu w drodze zasiedzenia w przypadku jeżeli termin prowadzący do zasiedzenia upłynął po dniu 3 sierpnia 2008 r. (data wejścia w życie przepisów wprowadzających do kodeksu cywilnego instytucję służebności przesyłu). Jeżeli termin ten upłynął przed tą datą sąd stwierdza zasiedzenie służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu (wyrok SN z 12.12.2008 r., II CSK 389/08, LEX nr 484715).

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 305 4 k.c. w zw. z art. 292 k.c. i art. 172-176 k.c., orzeczono jak w sentencji.

Orzeczenie o kosztach oparto na treści art. 520 § 2 k.p.c.