Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 października 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie II Wydział Karny w składzie:

Przewodniczący: SSA – Marzanna Piekarska - Drążek

Sędziowie: SA – Krzysztof Karpiński

SA – Marek Motuk (spr.)

Protokolant: st. sekr. sąd. Katarzyna Rucińska

przy udziale Prokuratora Leszka Woźniaka

oraz oskarżycieli posiłkowych M. M., D. G. i H. M.

po rozpoznaniu w dniu 11 października 2013 r.

sprawy N. M. (N. M.)

oskarżonej z art. 148 § 1 k.k. w zw. z art. 31 § 2 k.k.

na skutek apelacji wniesionej przez obrońcę oskarżonej

od wyroku Sądu Okręgowego W. –. P. w. W.

z dnia 30 kwietnia 2013 r. sygn. akt V K 8/12

I. uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu W. –. P. w. W. do ponownego rozpoznania.

UZASADNIENIE

N. M. została oskarżona o to, że:

w nocy z 05//06 listopada 2010r., w domu przy ul. (...) w Z., województwo (...), działając z zamiarem bezpośrednim pozbawienia życia, zadała F. M. dziewięć ciosów siekierą w głowę, w wyniku czego doznał on obrażeń ciała w postaci dziewięciu ran rąbanych na lewej górnej i bocznej powierzchni twarzy oraz bocznej części okolicy czołowej po stronie lewej, układających się prawie równolegle do siebie od przodu ku tyłowi, z wieloodłamowym złamaniem kości twarzoczaszki po stronie lewej, w tym masywu jarzmowo-szczękowego, lewej gałęzi żuchwy, lewego oczodołu z wieloodłamowym złamaniem bocznej części łuski kości czołowej po stronie lewej, łuski lewej kości skroniowej oraz przedniego dołu czaszki po stronie lewej z rozerwaniem opony twardej, skutkujących jego zgonem na miejscu przestępstwa, przy czym w czasie popełnienia przedmiotowego przestępstwa jej zdolność rozpoznania znaczenia czynu i zdolność pokierowania swoim postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona,

tj. o czyn z art. 148 § 1 k.k. w zw. z art. 31 § 2 k.k .

Wyrokiem z dnia 30 kwietnia 2013 r. (sygn. akt V K 8/12) Sąd Okręgowy W. –. P. w. W. uznał oskarżoną N. M. za winną popełnienia zarzucanego jej czynu i za to na podstawie art. 148 § 1 k.k. w zw. z art. 31 § 2 k.k. skazał ją, zaś na podstawie art. 148 § 1 k.k. wymierzył jej karę 13 (trzynastu) lat pozbawienia wolności.

Na podstawie art. 230 § 2 k.p.k. Sąd Okręgowy W. –. P. w. W. orzekł o dowodach rzeczowych. Na poczet orzeczonej kary, na podstawie art. 63 § 1 k.k., zaliczono oskarżonej okres rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie od dnia 16 marca 2011 r. do dnia 18 marca 2011 r. oraz od dnia 17 maja 2011 r. do dnia 30 kwietnia 2013 r., zaś na podstawie art. 624 § 1 k.p.k. zwolniono oskarżoną od ponoszenia kosztów sądowych w całości.

Od powyższego wyroku apelację wniósł obrońca oskarżonej zarzucając obrazę przepisów postępowania, mającą wpływ na treść wyroku, a mianowicie art. 424 § 1 pkt 1 k.p.k. w zw. z art. 7 k.p.k. i art. 5 par. 2 k.p.k. poprzez:

- błędne uznanie, iż oskarżona działała w „bezpośrednim zamiarze pozbawienia życia pokrzywdzonego" (k. 22 uzasadn.), który „można ukonkretnić jako zamiar bezpośredni nagły, powstały na skutek okoliczności zachodzących w krótkim czasie, bez uprzednich przemyśleń oraz planowań w tym zakresie (k. 22 uzasadn.), mimo braku podstaw faktycznych do takich ustaleń;

- dokonanie ustaleń wewnętrznie sprzecznych, m.in. polegających na uznaniu, iż oskarżona działała z zamiarem bezpośrednim nagłym, przy jednoczesnym uznaniu, iż „działanie oskarżonej, co dobitnie oraz we wnikliwy i szczegółowy sposób wykazali biegli psychiatrzy oraz psycholog, było w chwili zdarzenia jedynie silną oraz słabo kontrolowaną reakcją afektywną wyrażającą się odhamowaniem tłumionych przez dłuższy czas negatywnych emocji związanych z sytuacją konfliktową oraz poczuciem krzywdy narastającej z powodu złego traktowania jej przez męża (k. 25-26 uzasadn.);

- błędne uznanie, iż nie zaistniały przesłanki do uznania, iż oskarżona działała w warunkach obrony koniecznej;

- błędne uznanie, iż nie zaistniały przesłanki do zakwalifikowania czynu oskarżonej z art. 148 § 4 k.k.

Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uznanie, iż oskarżona działała w warunkach obrony koniecznej i w związku z tym odstąpienie od wymierzenia jej kary,

ewentualnie o zakwalifikowanie czynu oskarżonej z art. 148 § 4 k.k. i wymierzenie jej kary w dolnych granicach ustawowego zagrożenia, względnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja zasługuje na uwzględnienie.

Podzielić należy co do zasady podniesiony w apelacji zarzut w zakresie oceny materiału dowodowego. Zdaniem Sądu Apelacyjnego uchybienie Sądu I instancji nie polegało jednak - wbrew argumentacji obrońcy - na naruszeniu art. 7 k.p.k. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i ich dowolną ocenę, lecz w istocie na braku tej oceny w odniesieniu do wyjaśnień oskarżonej co do przebiegu opisanego w zarzucie zdarzenia faktycznego, a w szczególności do przedstawionego przez nią opisu stanu przeżyć psychicznych towarzyszących zadawaniu mężowi śmiertelnych ciosów. O naruszeniu zasady swobodnej oceny dowodów (art. 7 k.p.k.) może być bowiem mowa tylko wtedy, gdy Sąd meriti dysponując kompletnym i prawidłowo ujawnionym w toku rozprawy głównej materiałem dowodowym, dokona oceny dowodów w sposób sprzeczny z zasadami prawidłowego rozumowania, wskazaniami wiedzy oraz doświadczenia życiowego. W sytuacji gdy Sąd ten w uzasadnieniu wyroku w ogóle nie odniesie się do pewnych dowodów przeprowadzonych w trakcie postępowania, dochodzi do obrazy art. 410 k.p.k. Z takim przypadkiem mamy do czynienia w niniejszej sprawie.

Jak wynika z treści art. 410 k.p.k. podstawą rozstrzygnięcia sądu jest całokształt okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej. Oznacza to, że wyrok można wydać tylko w oparciu o analizę całokształtu ujawnionego materiału dowodowego, w tym również tych dowodów, które stoją w sprzeczności z tezami aktu oskarżenia. Sąd rozstrzygając zatem w przedmiocie procesu ma obowiązek odnieść się nie tylko do dowodów przemawiających za winą sprawcy, ale również wyjaśnić dlaczego nie uznał za wiarygodne dowodów przeciwnych. Jest bowiem oczywiste, że w sytuacji kolizyjnej konieczne jest dokonanie wyboru i oparcie rozstrzygnięcia na dowodach uznanych za wiarygodne oraz odrzucenie innych, które nie znalazły potwierdzenia w procesie weryfikacji. W tej ostatniej sytuacji zasadniczego wręcz znaczenia nabiera zagadnienie rozważenia wszystkich dowodów będących do dyspozycji i argumentacja zaprezentowana dla wsparcia przyjętego stanowiska (vide: wyrok SN z dnia 21 kwietnia 2010 r., sygn. akt III KK 371/09, OSNKW 2010/1/822)

W sprawie będącej przedmiotem postępowania odwoławczego Sąd I instancji w sposób jednoznaczny stwierdził, że w zakresie ustalenia rzeczywistego przebiegu opisanego w zarzucie zdarzenia faktycznego, weryfikacji i ocenie podlegały praktycznie tylko wyjaśnienia oskarżonej, jako stanowiące jedyne bezpośrednie osobowe źródło dowodowe. Następnie, po wręcz drobiazgowym zreferowaniu wszystkich wyjaśnień N. M. złożonych w toku całego postępowania, Sąd Okręgowy dał wiarę wyjaśnieniom oskarżonej w zakresie, w jakim opisała ona przebieg części zdarzenia krytycznej nocy, których świadkiem był jej małoletni syn C. (str. 17 - 18 uzasadnienia). Próżno natomiast szukać w dalszej części uzasadnienia jasnej i konkretnej odpowiedzi na pytanie, czy Sąd meriti obdarzył (czy też nie) przymiotem wiarygodności wyjaśnienia oskarżonej w kwestii kluczowej zarówno dla jej odpowiedzialności karnej, jak i przyjętej kwalifikacji prawnej przypisanego jej czynu. Prezentując tok rozumowania, który doprowadził do wydania zaskarżonego rozstrzygnięcia oraz prowadząc rozważania na temat zamiaru oskarżonej, instytucji obrony koniecznej czy przesłanek z art. 148 § 4 k.k., Sąd Okręgowy odwołuje się wprawdzie do niektórych fragmentów wyjaśnień N. M., unika natomiast jednoznacznej oceny tych wyjaśnień, pozostawiając kwestię ich wiarygodności jedynie w sferze domysłów - co w sposób zasadniczy odbiega od wymogów nałożonych przez art. 410 k.p.k.

Sąd I instancji w pisemnych motywach wyroku powstrzymał się także od oceny opinii biegłych psychiatrów i psychologa, której wnioski są w zasadzie zbieżne z również niepoddanymi ocenie wyjaśnieniami oskarżonej, w części w jakiej biegli stwierdzają, że „początkowo opiniowana działała zdominowana strachem przed utratą życia, a następnie doszło do odhamowania tłumionych negatywnych emocji skutkujących tak nasiloną agresją” (k. 645 – 667). Wprawdzie silne wzburzenie, o którym mowa w art. 148 § 4 k.k. jest zjawiskiem fizjologicznym a zarazem pojęciem prawnym, którego ustalenie w kontekście związku tego stanu z usprawiedliwionymi okolicznościami należy do zadań sądu. Jednakże biegli z zakresu psychologii, a także psychiatrii mogą być pomocni dla rozstrzygnięcia przez sąd problematyki psychologicznej i psychiatrycznej, ponieważ silne wzburzenie występuje w sferze przeżyć psychicznych sprawcy, a wręcz jest to obowiązkiem sądu w przypadku, gdy z okoliczności sprawy wynika, że objaw fizjologiczny silnego wzburzenia może być związany ze stanem patologicznym psychiki sprawcy (vide: wyrok SN z dnia 22 lutego 1989 r., sygn. akt V KRN 14/89, OSNPG 1990/1/9). Nadto opinia powyższa podlega ocenie sądu, jak każdy inny dowód w sprawie. Sąd jest przecież powołany do skontrolowania logicznego biegu przesłanek opinii i do sprawdzenia jej wyników w oparciu o materiał dowodowy sprawy. Stąd też zaniechanie takiej oceny przedłożonych opinii w kontekście ujawnionych w sprawie dowodów (w szczególności wyjaśnień oskarżonej) stanowi istotne uchybienie regułom określonym w art. 410 k.p.k.

Nie ulega również wątpliwości, że powyższe uchybienia, przejawiające się w braku oceny kluczowych dla odpowiedzialności karnej oskarżonej dowodów, miały istotny wpływ na treść zaskarżonego rozstrzygnięcia.

Konkludując, apelacja obrońcy oskarżonej w zakresie oceny materiału dowodowego, które należało potraktować jako naruszenie przez Sąd I instancji art. 410 k.p.k., okazała się zasadna i to w takim stopniu, że Sąd Apelacyjny ograniczył, zgodnie z treścią art. 436 k.p.k., rozpoznanie środka odwoławczego tylko do wyżej wymienionego zarzutu, bowiem uznał, iż rozpoznanie pozostałych uchybień podniesionych w apelacji byłoby w realiach tej sprawy przedwczesne. Jedynie na marginesie zauważyć należy, że autor apelacji, jako podmiot fachowy, powinien pamiętać, że zarzut obrazy prawa procesowego, może być stawiany tylko wtedy, gdy nie kwestionuje się ustaleń faktycznych.

W ocenie Sądu Apelacyjnego stwierdzone uchybienia muszą skutkować uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania, albowiem ich charakter i waga nie pozwalają na prawidłową kontrolę merytoryczną rozstrzygnięcia.

Rozpoznając ponownie sprawę Sąd Okręgowy powinien ograniczyć postępowanie dowodowe jedynie do przesłuchania oskarżonej, zaś w pozostałym zakresie poprzestać na ujawnieniu zebranego materiału dowodowego, albowiem dowody powyższe, jak i sposób ich przeprowadzenia nie miały wpływu na uchylenie wyroku i nie były kwestionowane przez strony. Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego w tak ograniczonym zakresie Sąd I instancji winien przede wszystkim dokonać wnikliwej i kompleksowej oceny wszystkich zebranych w sprawie dowodów mających wpływ na treść rozstrzygnięcia, ze szczególnym uwzględnieniem wyjaśnień oskarżonej oraz opinii sądowo psychiatrycznej i psychologicznej. Dowody te powinny być ocenione w całości i we wzajemnym powiązaniu, zgodnie z zasadami określonymi w art. 7 k.p.k. Dopiero po przeprowadzeniu wnikliwej oceny materiału dowodowego, a zwłaszcza wyszczególnionych wyżej dowodów, należy poczynić prawidłowe ustalenia faktyczne w sprawie i na ich podstawie dokonać oceny prawnej zachowania się oskarżonej. Rozważenie, czy w niniejszej sprawie zachodzą przesłanki z art. 25 § 1 i 2 k.p.k. lub z art. 148 § 4 k.k. jest bowiem możliwe dopiero wówczas, gdy ustalenia faktyczne zostały oparte na kompleksowo i prawidłowo ocenionych dowodach. Dokonując oceny prawnej Sąd I instancji powinien uwzględnić podniesione wyżej uwagi, zaś swoje stanowisko wyczerpująco uargumentować w uzasadnieniu wyroku zgodnie z wymogami określonymi w art. 424 k.p.k. w sposób umożliwiający kontrolę instancyjną rozstrzygnięcia.