Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 grudnia 2012 roku

Sąd Rejonowy w Kędzierzynie - Koźlu I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodnicząca: SSR Małgorzata Michalska-Księżyk

Protokolant: starszy protokolant sądowy Wioletta Bartołd

po rozpoznaniu w dniu 27 listopada 2012 r. na rozprawie sprawy

z powództwa Ł. S.

przeciwko M. N., L. N.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

uznaje za bezskuteczną w stosunku do powoda Ł. S.umowę darowizny nieruchomości obejmującej działki gruntu oznaczone numerami (...)i (...)o łącznej powierzchni 1,2805 ha położonej w miejscowości Ł., dla której Sąd Rejonowy w Kędzierzynie-Koźlu V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...)zawartej w dniu 19 maja 2011 r. przez pozwanych L. N.i M. N.przed notariuszem M. F.zapisanej w rep. A nr 2512/2011 do wysokości wierzytelności powoda Ł. S.prowadzącego działalność gospodarczą pod nazwą Gryf I.w S.wynikającej z tytułu wykonawczego w postaci nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym Sądu Rejonowego w Opolu V Wydziału Gospodarczego z dnia 07 sierpnia 2007 r. wydanego w sprawie oznaczonej sygn. akt V GNc 1727/07 utrzymanego w mocy wyrokiem Sądu Rejonowego w Kędzierzynie-Koźlu I Wydziału Cywilnego z dnia 30 marca 2009 r. wydanego w sprawie oznaczonej sygn. akt I C 42/08 wraz z wyrokiem Sądu Okręgowego w Opolu II Wydziału Cywilnego z dnia 18 listopada 2009r., wydanego w sprawie oznaczonej sygn. akt II Ca 628/09 zaopatrzonego w klauzulę wykonalności postanowieniem Sądu Rejonowego w Kędzierzynie-Koźlu z dnia 25 marca 2010 r. i postanowienia Sądu Rejonowego w Kędzierzynie-Koźlu z dnia 1 kwietnia 2011r. wydanego w sprawie oznaczonej sygn. akt I Co 154/11 zaopatrzonego w klauzulę wykonalności w dniu 15 kwietnia 2011 r. w postaci kwoty podstawowej w wysokości 32 452,00 (słownie: trzydzieści dwa tysiące czterysta pięćdziesiąt dwa złote 00/100 ) , odsetek ustawowych wyliczanych zgodnie z opisanym wyżej tytułem wykonawczym do dnia zapłaty i kosztami procesu w kwocie 406 zł;

powództwo w stosunku do pozwanego M. N. oddala,

zasądza od pozwanej L. N. na rzecz powoda Ł. S.kwotę 9 575 zł tytułem zwrotu procesu , w tym kwotę 3 600 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa;

zasądza od powoda Ł. S.na rzecz pozwanego M. N. kwotę 3600 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sygn.akt I C 241/12

UZASADNIENIE

Powód Ł. S.w pozwie skierowanym przeciwko A. N.i M. N. domagał się:

uznania za bezskuteczną w stosunku do powoda umowy darowizny nieruchomości obejmującej działki gruntu oznaczone numerami (...)i (...)o łącznej powierzchni 1,2805 ha położonej w miejscowości Ł., dla której Sąd Rejonowy w Kędzierzynie-Koźlu V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...)zawartej w dniu 19 maja 2011 r. przez pozwanych L. N.i M. N.przed notariuszem M. F. zapisanej w rep. A nr 2512/2011 do wysokości wierzytelności powoda Ł. S.prowadzącego działalność gospodarczą pod nazwą Gryf I.w S.wynikającej z tytułu wykonawczego w postaci nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym Sądu Rejonowego w Opolu V Wydziału Gospodarczego z dnia 07 sierpnia 2007 r. wydanego w sprawie oznaczonej sygn. akt V GNc 1727/07 utrzymanego w mocy wyrokiem Sądu Rejonowego w Kędzierzynie-Koźlu I Wydziału Cywilnego z dnia 30 marca 2009 r. wydanego w sprawie oznaczonej sygn. akt I C 42/08 wraz z wyrokiem Sądu Okręgowego w Opolu II Wydziału Cywilnego z dnia 18 listopada 2009r., wydanego w sprawie oznaczonej sygn. akt II Ca 628/09 zaopatrzonego w klauzulę wykonalności postanowieniem Sądu Rejonowego w Kędzierzynie-Koźlu z dnia 25 marca 2010 r. i postanowienia Sądu Rejonowego w Kędzierzynie-Koźlu z dnia 1 kwietnia 2011r. wydanego w sprawie oznaczonej sygn. akt I Co 154/11 zaopatrzonego w klauzulę wykonalności w dniu 15 kwietnia 2011 r. w postaci kwoty podstawowej w wysokości 32 452,00 (słownie: trzydzieści dwa tysiące czterysta pięćdziesiąt dwa złote 00/100 ) , odsetek ustawowych wyliczanych zgodnie z opisanym wyżej tytułem wykonawczym do dnia zapłaty i kosztami procesu w kwocie 406 zł;

a nadto zasądzenia solidarnie od pozwanych kosztów procesu.

W uzasadnieniu podstaw faktycznych powództwa wskazał, iż w oparciu o opisany w żądaniu tytuł wykonawczy powód wystąpił przeciwko dłużnikowi M. N. o wszczęcie postępowania egzekucyjnego, zawiadomienie w tym przedmiocie dłużnik odebrał osobiście w dniu 13 maja 2011 r. Dotychczas prowadzona egzekucja nie przyniosła zamierzonych rezultatów. W dniu 19 maja 2011 r. dłużnik dokonał czynności prawnej mocą której darował swojej małżonce prawo własności nieruchomości położonej w miejscowości Ł.. Dokonując powyższej umowy darowizny strony wiedziały o toczącym się postępowaniu egzekucyjnym i niezaspokojonym roszczeniu powoda. Obecnie powód nie może zaspokoić swojego roszczenia z tego składnika majątkowego dłużnika jak również z jakiegokolwiek innego majątku mając na względzie skalę zobowiązań dłużnika wobec innych wierzycieli. Jedynym składnikiem majątku do którego można było skierować egzekucję była przedmiotowa nieruchomość. Powództwo zostało oparte o treść art. 59 kc, a jako ewentualna podstawa roszczenia wskazany został przepis art. 527 kc. Dłużnik w dacie czynności działał bowiem ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela, a strona tej czynności, która jest małżonką dłużnika , z okoliczności tej zdawała sobie sprawę. Zawierając w dniu 19 maja 2011 r. umowę dłużnik wiedział, że przekazując darowizną nieruchomość na rzecz żony, stanie się w większym stopniu niewypłacalnym, niż przed dokonaniem tej czynności, tym bardziej że toczyły się przeciwko niemu postępowania egzekucyjne na kwot zobowiązań sięgających 1 468321,94 zł.

Pozwana L. N.wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie kosztów postępowania. Pozwana w pierwszej kolejności zakwestionowała zasadność wytoczenia powództwa w oparciu o treść art. 59 kc, który może mieć zastosowanie jedynie do roszczeń niepieniężnych. Również powództwo oparte na tzw. skardze pauliańskiej zdaniem pozwanej jest niezasadne. W sprawie nie zachodzi bowiem przesłanka dokonania czynności z pokrzywdzeniem wierzycieli, dłużnik nie stał się bowiem niewypłacalny w wyższym stopniu niż przed dokonaniem czynności, a to z tego względu, iż darowana nieruchomość obciążona jest hipoteką na rzecz 5 wierzycieli, przy czym łączna wysokość zabezpieczenia przekracza 600 000 zł., a zatem przeszło dwukrotnie przewyższa wartość samej nieruchomości. Zabezpieczone hipotecznie wierzytelności zaspakajane są z przedmiotu hipoteki z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi. Tym samym powód nie miałby większych szans na zaspokojenie swoich wierzytelności w sytuacji, gdyby darowana nieruchomość nadal pozostawała w majątku pozwanego. Samo zaś dokonanie darowizny było uzasadnione innymi okolicznościami, przekazanie nieruchomości miało służyć pozyskaniu przez L. N. dotacji.

Pozwany M. N.powołując się na argumentację zaprezentowaną w odpowiedzi na pozew L. N. wniósł o oddalenie w stosunku do niego powództwa. Podnosząc dodatkowo brak legitymacji biernej po swojej stronie w przypadku oparcia powództwa o skargę pauliańską, jako zbywcy nieruchomości. Jednocześnie wniósł zasądzenie na jego rzecz zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny sprawy:

W dniu 1 kwietnia 2011 r. Sąd Rejonowy w Kędzierzynie – Koźlu w sprawie I Co 154/11 nadał klauzulę wykonalności na rzecz powoda Ł. S., na którego przeszła wierzytelność stwierdzona tytułem wykonawczym - prawomocnym nakazem zapłaty Sądu Rejonowego w Opolu Wydziału Gospodarczego V GNc 1712/07, na mocy którego zobowiązano pozwanego M. N., aby ten zapłacił ówczesnemu wierzycielowi kwotę 32 452 zł wraz z ustawowymi odsetkami od kwoty 11 102 od dnia 04.08.2006 r. oraz od kwoty 21 350 zł od dnia 28.07.2006 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 406 zł, utrzymanego całości w mocy wyrokiem Sądu Rejonowego w Kędzierzynie – Koźlu z dnia 30.03.2009 r. w sprawie I C 42/08 wraz z wyrokiem Sądu Okręgowego w Opolu z dnia 18.11.2009 r.; zaopatrzonym w klauzulę wykonalności w dniu 25.03.2010 r.

Dowód: Oryginał tytułu wykonawczego w aktach Komornika sądowego przy Sadzie Rejonowym w Kędzierzynie- K. P. S. Km 4238/11

Wnioskiem z dnia 28 kwietnia 2011 r. ( data wpływu do kancelarii komorniczej 4 maja 2011 r.) powód wystąpił do Komornika sądowego przy Sądzie Rejonowym w Kędzierzynie- Koźlu D. K.o wszczęcie postępowania egzekucyjnego przeciwko M. N.. Zawiadomieniem z dnia 10 maja 2011 r. komornik poinformował dłużnika M. N.o wszczęciu przeciwko niemu postępowania egzekucyjnego w sprawie oznaczonej sygn. akt KM 1238/11, na podstawie wymienionego tytułu wykonawczego, które to zawiadomienie dłużnik M. N.odebrał osobiście w dniu 13 maja 2011 r. W dniu 10 maja Komornik zajął również wierzytelność w Urzędzie Skarbowym pozwanego. Prowadzone postępowanie egzekucyjne nie przyniosło jakichkolwiek rezultatów, nie została na rzecz powoda jako wierzyciela wyegzekwowana żadna kwota. Dłużnik również dobrowolnie nie spełnił roszczenia stwierdzonego tytułem wykonawczym. W toku postępowania egzekucyjnego ustalono, iż dłużnik nie posiada żadnych ruchomości, ani nieruchomości. W dniu 27 czerwca 2011 r. wierzyciel złożył wniosek o wszczęcie egzekucji z nieruchomości KW (...)., a także w dniu 01.07.2011 r. złożył wniosek o zajęcie wierzytelności L. N. z tytułu umowy dzierżawy przedmiotowej nieruchomości.

Dowód: akta sprawy Komornika S. D. K. Km 1238/11 i Komornika Sądowego P. S. Km 4238/11, zajęcie z dnia 10.05.2011 r. k.15, zawiadomienie o wszczęciu egzekucji z dnia 10.05.2011 r. k. 16, zwrotne poświadczenie odbioru korespondencji k. 17, pismo komornika z dnia 27.06.2011 r. k.18,

Postanowieniem z dnia 19 września 2011 r. Komornik Sądowy D. K.przekazał prowadzone postępowanie egzekucyjne Komornikowi Sądowemu przy Sądzie Rejonowym w Kędzierzynie- Koźlu P. S., który pismem z dnia 23 listopada 2011 r. poinformował powoda o zbyciu przez pozwanego dłużnika M. N. (1)nieruchomości objętej księgą wieczystą (...)Sądu Rejonowego w Kędzierzynie- Koźlu na rzecz swoje żony L. N.. Pismem z dnia 9 stycznia 2012 r. Komornik poinformował Ł. S.o bezskuteczności dotychczas prowadzonych czynności egzekucyjnych, zważywszy na skalę zobowiązań tego dłużnika wobec innych wierzycieli i podejmowanych sposobów egzekucji.

Dowód; pismo komornika z dnia 23.11.2011 r. k. 19 oraz z dnia 09.01.2012 r. k. 20

W dniu 19 maja 2011 r. w Kancelarii Notarialnej w P.przed notariusz M. F.pozwany M. N.zawarł umowę, mocą której darował na rzecz swojej małżonki L. N.prawo własności nieruchomości położonej w miejscowości Ł.objętej księgą wieczystą (...)Sądu Rejonowego w Kędzierzynie- Koźlu. Oprócz przekazanej nieruchomości dłużnik M. N.nie posiadał innego majątku. Nieruchomość obciążona jest hipotecznie na rzecz innych wierzycieli na kwotę 577 506,04 zł. W dziale III księgi wpisana jest wzmianka z dnia 13 maja 2011 r. o wszczęciu postępowania egzekucyjnego w celu zaspokojenia wierzytelności. Na części przedmiotowej działki znajdował się budynek gospodarczy wolnostojący, niepodpiwniczony ze spichlerzem zbożowym usytuowanym na piętrze budynku oraz ruiny zamku wpisane do ewidencji zabytków, które zgodnie z decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków mogą zostać rozebrane ze względu na postępującą dewastację obiektu i zagrożenie bezpieczeństwa, nie wpisane do rejestru zabytków. Wartość darowizny strony określiły na kwotę 250 000 zł. Notariusz pouczyła strony o skutkach prawnych z art. 527 kc oraz 930 kpc. Uprzednio nieruchomość stanowiła własność ojca pozwanego – J. N.i była przedmiotem egzekucji prowadzonej przeciwko niemu. Następnie stała się przedmiotem umowy sprzedaży w dniu 19 maja 2010 r. pomiędzy M. N.a jego rodzicami J.i M. N. (1)za cenę 350 000 zł. Na tej nieruchomości jeszcze M. N.czynił starania zagospodarowania terenu, na co nie uzyskał zezwolenia konserwatora zabytków. Po nabyciu nieruchomości przez pozwanego M. N.przedmiotowa nieruchomość była dzierżawiona przez L. N.w oparciu o umowę dzierżawy z dnia 14.06.2010 r. na okres 10 lat z zapłatą czynszu w wysokości 1000 zł miesięcznie. Wynajmujący wyrażał zgodę na dokonanie przez najemcę inwestycji i prac adaptacyjnych polegających na przebudowie magazynu na halę serwisową maszyn i urządzeń rolniczych do wartości nie większej niż 1 milion złotych. Na ten cel składając w dniu 09.07.2010 r. wniosek pozwana L. N. czyniła również starania o przyznanie pomocy finansowej w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich – tworzenia i rozwoju mikroprzedsiębiorstw.

Na przedmiotowej nieruchomości pozwana L. N.czyniła starania dotyczące zagospodarowania części działek zlokalizowanych na terenie dawnego zespołu pałacowo – parkowo – folwarcznego w Ł., nie uzyskując jednak akceptacji wojewódzkiego Konserwatora zabytków w O.na przebudowę obiektów, który to teren na mocy decyzji z 21.08.1959 wpisany został do rejestru zabytków. Na przełomie 2010/2011 r. M. N. występował jako pełnomocnik żony do konserwatora zabytków o wyrażenie zgody na przeprowadzenie robót na przedmiotowej posesji.

Małżonkowie L. N.i M. N.umową majątkową małżeńską wyłączyli majątkowa wspólność ustawową z dniem 1 sierpnia 2006 r. Pozwani wspólnie zamieszkują wraz z rodzicami pozwanego M. N.. Pozwana L. N.ma zarejestrowaną od 1.04.2010 r. odrębną działalność gospodarczą polegającą na handlu i sprzedaży maszyn i produktów do upraw rolnych , wcześniej pracowała na gospodarstwie męża i prowadziła dom. M. N. od 15 lat prowadzi gospodarstwo rolne na wydzierżawianych gruntach.

Dowód: umowa darowizny wypis z aktu notarialnego Rep A nr 2512/2011 z dnia 19.05.2011 r. k. 21-26, wydruk ze strony internetowej k. 27-38, akta księgi wieczystej OP1K/00036512/4, umowa najmu lokalu użytkowego k. 204-206, umowa majątkowa małżeńska k. 211-212, pismo Wojewódzkiego Urzędu Ochrony zabytków w O.z dnia 31.05.2012 r. k.213, oświadczenie wnioskodawcy o posiadaniu statusu mikroprzedsiebiorcy k. 214-236, zeznania świadka J. N.k. 250, częściowo zeznania pozwanych L. N.i M. N. k.269-270

Jeszcze przed wszczęciem egzekucji powód poinformował pozwanego M. N. o wejściu w prawa wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym w oparciu o wezwanie do zapłaty z dnia 10 grudnia 2010 r., odebrane przez ojca pozwanego w dniu 13 grudnia 2010 r. Powód skierował również do pozwanych ostateczne przesądowe wezwanie do zapłaty długu

Dowód: wezwanie do zapłaty, z dnia 10.12.2010 r. , zawiadomienie o przejściu praw i przelew wierzytelności z dnia 06.12.2010 r. k. , przesądowe wezwania do zapłaty 39-48

Dotychczas prowadzone od 2003 r. postępowania egzekucyjne przeciwko dłużnikowi M. N.w kilkudziesięciu sprawach (89) zostały ukończone. Aktualnie przeciwko dłużnikowi prowadzonych jest sześć postępowań egzekucyjnych na łączną kwotę 165 746,61 zł wraz z kosztami egzekucyjnymi. Wcześniejsze zobowiązania dłużnika sięgały kwoty 1 454 828,17 zł. Dłużnik nie figuruje w ewidencji gruntów i budynków . Postępowania egzekucyjne prowadzone są z rachunku bankowego dłużnika – brak środków na jego realizacje, z zajęcia wierzytelności w zakładzie Produkcyjnym (...)- brak wierzytelności, nadpłaty podatku dochodowego i innych należności w Urzędzie Skarbowym . Przeciwko L. N.prowadzona była w 2007 r. egzekucja w dwóch postępowaniach. , które zostały umorzone na wniosek wierzycieli. Od 2003 r. w miejscu zamieszkania dłużnika M. N.wielokrotnie były przeprowadzane czynności terenowe, przy których obecna była żona L. N..

Dowód: pismo Komornika Sądowego z dnia 23.03.2012 r. k. 77, z dnia 11.09.2012 r. k. 249, z dnia 20.11.2012 r. k. 262 wraz z protokolami zajęcia k. 263-267

Sąd zważył co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w stosunku do pozwanej L. N.w oparciu o wskazaną ewentualnie postawę prawną roszczenia z art. 527 kc., podlegało natomiast oddaleniu wobec pozwanego M. N. z uwagi na brak legitymacji biernej tej strony postępowania jako zbywcy nieruchomości. Sąd nie podzielił również zapatrywania by w sprawia uznania czynności prawnej za bezskuteczną mogły mieć zastosowanie przepisy art. 59 kc.

Oparcie roszczenia o dwie podstawy prawne wymaga określenia wzajemnego stosunku pomiędzy instytucją unormowaną w art. 59 kc i instytucji skargi pauliańskiej. Mimo wspólnych założeń pomiędzy obydwoma instytucjami występują jednak różnice. , które nie pozwalają na ich wspólne utożsamianie ze sobą. Hipoteza art. 527 kc obejmuje wypadki, w których dokonana została czynność prawna dłużnika z inną osobą, w wyniku której dłużnik stał się niewypłacalny lub stał wypłacalny w mniejszym rozmiarze , niż miało to miejsce przed dokonaniem owej czynności. Natomiast hipotezą normy art. 59 kc objęte są sytuacje w innym sensie niekorzystne dla wierzyciela, a mianowicie niemożliwe staje się uczynienie zadość roszczeniu wierzyciela. W tym wypadku kwestia niewypłacalności nie ma znaczenia. Wierzycielowi nadal będzie przysługiwać roszczenie o uznaniu umowy za bezskuteczną, choćby dłużnik stal się wypłacalny. Inny jest również cel, jaki przyświeca wierzycielowi, kiedy występuje z żądaniem uznania umowy za bezskuteczną. W ramach skargi paulińskiej zmierza on do przeciwdziałania uszczupleniu majątku, u podstaw unormowania z art. 59 kc leży dążenie do zapewnienia osobie uprawnionej możliwości uzyskania realnego i efektywnego wykonania przez dłużnika świadczenia, jego spełnienia w takiej postaci w jakiej zobowiązał się do świadczenia dłużnik i w jakiej wierzyciel uzyskał uprawnienie. Wskazane różnice przy identyczności sankcji w postaci bezskuteczności czynności prawnej nie pozwalają na zamienne stosowanie obydwu podstaw prawnych. W wyniku zawartej umowy darowizny pomiędzy dłużnikiem a jego małżonką roszczenie powoda nie stało się całkowicie lub częściowo niemożliwe do spełnienia. Wierzyciel jest bowiem zainteresowany tym aby zapobiec swemu pokrzywdzeniu, zmierza bowiem do tego aby od dłużnika uzyskać to świadczenie pieniężne, które zgodnie z zobowiązaniem mu przysługuje. Natomiast nie rości żadnych praw do przedmiotu transakcji pomiędzy dłużnikiem a osobą trzecią . Skutkiem dokonanej pomiędzy stronami czynności jest niewypłacalność jednej ze stron transakcji, a więc w tym znaczeniu interes powoda ulega naruszeniu i ochrony prawnej może poszukiwać wyłącznie w oparciu o skargę paulińską unormowaną w art. 527 kc. Powyższa kwalifikacja prawna ma decydujące znaczenie z punktu widzenia terminu dochodzenia roszczeń oraz kręgu osób legitymowanych biernie. W przypadku art. 59 kc termin dochodzenia roszczenia jest jednoroczny, natomiast przy skardze paulińskiej jest to termin pięcioletni ( tak Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 5 stycznia 1971 III CZP 88/70). Artykuł 59 k.c. ma zastosowanie w sytuacji, kiedy niemożność zaspokojenia roszczenia osoby trzeciej jest bezpośrednim skutkiem wykonania zaskarżonej umowy. Roszczenie to powinno pozostawać w takim stosunku do przedmiotu umowy, że samo jej wykonanie czyni niemożliwym zadośćuczynienie temu roszczeniu, niezależnie od kwestii wypłacalności strony tej umowy. Należy więc przyjąć pogląd o rozłącznym zakresie norm wynikających z analizowanych obydwu przepisów. Zasadnicze znaczenie ma podstawowy element obiektywnej przesłanki zaskarżenia, którym w art. 59 k.c. jest niemożliwość świadczenia, zaś w art. 527 k.c. - niewypłacalność dłużnika. Stanowisko uznające ograniczenie stosowania art. 59 k.c. do przypadków niemożliwości świadczenia i - w konsekwencji - do świadczeń niepieniężnych jest przyjmowane w doktrynie i orzecznictwie (Z. Radwański (w:) System Prawa Prywatnego..., t. II, s. 449, 450; P. Machnikowski (w:) Kodeks cywilny..., red. E. Gniewek, s. 136). Z przytoczonych wyżej względów przepis art. 59 kc nie będzie miał zastosowania.

Sąd jako podstawę prawną roszczenia przyjął natomiast przepis art. 527 kc i uznał, iż w warunkach określonych w tym przepisie, naruszony został interes wierzyciela wskutek niewypłacalności dłużnika. Uwzględnienie zgłoszonego roszczenia w oparciu o wskazaną postawę prawną ograniczone został jednak do pozwanej L. N.. Legitymacja bierna wynika wprost z przepisu art. 531 kc. Zgodnie z jego treścią uznanie za bezskuteczną czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli następuje w drodze powództwa lub zarzutu przeciwko osobie trzeciej, która wskutek tej czynności uzyskała korzyść majątkową. Legitymowana biernie jest osoba trzecia, która wskutek czynności prawnej dłużnika uzyskała korzyść majątkową (nabyła prawo lub została zwolniona z obowiązku). Pozwanym może być również następca prawny pod tytułem ogólnym osoby trzeciej Legitymacji biernej nie ma natomiast dłużnik. Z tych względów powództwo w oparciu o treść art. 531 kc względem pozwanego M. N. należało oddalić.

Instytucja skargi paulińskiej pozwoliła natomiast na uwzględnienie powództwa wobec pozwanej L. N.. Zgodnie z treścią art. 527 kc.:

§ 1. Gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.

§ 2. Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności.

§ 3. Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Przesłankami skargi pauliańskiej zgodnie z art. 527 k.c. są: 1) dokonanie przez dłużnika z osobą trzecią czynności prawnej, na skutek której osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową oraz doszło do pokrzywdzenia wierzycieli, 2) działanie dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, 3) wiedza lub możliwość (przy zachowaniu należytej staranności) dowiedzenia się o tym przez osobę trzecią. Wskazane powyżej przesłanki muszą być spełnione łącznie, by móc skorzystać z roszczenia przewidzianego w tym przepisie uznania czynności za bezskuteczną (art. 527 § 1 k.c.). Ciężar udowodnienia wszystkich wskazanych przesłanek zgodnie z art. 6 k.c. spoczywa na wierzycielu. Ustawodawca jednak ze względu na szczególne okoliczności łagodzi przesłanki, które wierzyciel zobowiązany jest wykazać (art. 527 § 3 i 4, art. 528 k.c.) Czynność prawna dłużnika może zostać zaskarżona skargą pauliańską tylko wtedy, gdy została dokonana „z pokrzywdzeniem wierzycieli". Z kolei zgodnie z § 2 komentowanego przepisu z pokrzywdzeniem wierzycieli mamy do czynienia wówczas, gdy wskutek czynności prawnej dłużnika stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Dla wykazania pokrzywdzenia wierzycieli wystarczające jest wykazanie niewypłacalności dłużnika Dłużnik jest niewypłacalny, gdy cały jego majątek nie wystarcza na pokrycie długów. Niewypłacalność musi mieć charakter rzeczywisty, musi istnieć realnie. O stanie niewypłacalności można także powiedzieć, że jest to taki stan majątkowy dłużnika, w którym egzekucja prowadzona zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego nie może przynieść zaspokojenia wierzyciela. Z punktu widzenia wierzyciela pokrzywdzenie oznacza, iż zawiódł się w nadziei na wykonanie zobowiązania, że oczekiwane skutki ekonomiczne w wyniku nielojalnego działania dłużnika nie zostaną osiągnięte, a prognozy do ich realizacji w przyszłości są nikłe. Dla uznania czynności prawnej za bezskuteczną wystarczające jest ustalenie, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Wystarcza świadomość dłużnika, że czynność prawna przez niego dokonana może spowodować dla ogółu wierzycieli niemożność zaspokojenia się. Świadomość ta musi istnieć w chwili dokonania czynności prawnej. Natomiast zamiar pokrzywdzenia wierzyciela i zła wiara dłużnika nie jest konieczna dla objęcia wierzyciela ochroną na podstawie art. 527 k.c. i n.

Dłużnik działa ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, gdy zdaje sobie sprawę, że wskutek dokonania czynności prawnej z osobą trzecią może spowodować niemożność zaspokojenia się wierzycieli z jego majątku. Jednak samo pokrzywdzenie wierzycieli nie musi być zamiarem dłużnika – wystarczy, żeby dłużnik takie pokrzywdzenie przewidywał w granicach ewentualności.

Drugą przesłanką subiektywną wystąpienia ze skargą pauliańską jest, by osoba trzecia wiedziała (lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć) o tym, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Przy czym stopień naganności postawy osoby trzeciej, usprawiedliwiający zaskarżenie, jest bardzo niski. Osoba trzecia nie musi nawet podejmować jakichkolwiek działań w kierunku pokrzywdzenia wierzyciela, nie musi porozumiewać się z dłużnikiem. Naganna postawa osoby trzeciej, powodująca przejęcie przez nią odpowiedzialności sprowadza się więc do tego, że znając charakter czynności, zdecydowała się na jej dokonanie. Wiedza osoby trzeciej (rzeczywista lub możliwa – przy dołożeniu należytej staranności) obejmować musi dwa fakty: że czynność prawna dłużnika krzywdzi wierzyciela oraz że dłużnik o tym wie. Obojętne jest źródło wiedzy osoby trzeciej, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, choć powinno mieć ono cechy wiarygodności. Wiedza osoby trzeciej o tym, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli nie musi być rzeczywista – wystarczy, by osoba ta mogła się o tym dowiedzieć, zachowując należytą staranność. Ponieważ udowodnienie, że osoba trzecia wiedziała o tym, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli – lub przy dołożeniu należytej staranności mogła się dowiedzieć – w praktyce jest bardzo trudne, ustawodawca w przepisie art. 527 § 3 k.c. ustanowił domniemanie, działające na korzyść wierzyciela występującego ze skargą pauliańską Jeśli wykaże on, że czynność prawna dokonana przez dłużnika przyniosła korzyść majątkową osobie pozostającej w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, iż osoba ta wiedziała o świadomym pokrzywdzeniu wierzyciela przez dłużnika. Osoba trzecia może obalić to domniemanie przez udowodnienie, że mimo stosunku bliskości z dłużnikiem nie wiedziała o świadomości dłużnika pokrzywdzenia wierzycieli i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się o tym dowiedzieć. Dzięki art. 527 § 3 k.c. wierzyciel nie musi wykazywać, że osoba trzecia wiedziała lub przy dołożeniu należytej staranności mogła się dowiedzieć, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli – bowiem okoliczność ta jest objęta domniemaniem prawnym. Wierzyciel natomiast zamiast tej okoliczności musi udowodnić podstawę domniemania w postaci istnienia bliskiego stosunku pomiędzy dłużnikiem a osobą trzecią w chwili dokonywania czynności prawnej.

Czynność prawna umowy darowizny z dnia 19 maja 2011 r. dokonana pomiędzy L. N.a M. N.została dokonana nieodpłatnie ze świadomością pokrzywdzenia powoda jako jednego z wierzycieli. W dniu 13 grudnia 2010 r. pozwany M. N.powziął wiedzę w zakresie wstąpienia powoda w prawa wierzyciela stwierdzone tytułem wykonawczym – nakazem zapłaty Sądu Rejonowego w Opolu z dnia 07.08.2007 r. i wyrokiem Sądu Rejonowego w Kędzierzynie Koźlu z dnia 30.03.2009 r. przeciwko temu dłużnikowi wszczęte zostało postępowanie egzekucyjne o czym został zawiadomiony w dniu 13 maja 2011 r. Przeciwko dłużnikowi na przestrzeni lat 2003 – 2011 prowadzonych było około 90 postępowań egzekucyjnych. Na moment wszczęcia przeciwko niemu egzekucji przez powoda jedynym składnikiem majątkowym była nieruchomość gruntowa wraz z zabudowaniami o powierzchni 1,(...)w miejscowości Ł.. Dotychczasowe postępowanie egzekucyjne nie przyniosło zaspokojenia roszczeń powoda. Prowadzone były przeciwko temu dłużnikowi inne postępowania egzekucyjne z wniosku sześciu wierzycieli, które również nie przyniosły zaspokojenia ich wierzytelności. W dniu 19 maja 2011 r., a więc w krótkim odstępstwie czasowym od momentu uzyskania wiedzy o wszczęciu egzekucji z wniosku powoda ( po 6 dniach) dokonuje on nieodpłatnej czynności mocą której daruje na rzecz swojej małżonki L. N.jedyny składniki majątkowy jaki na ten moment posiada – nieruchomość położoną w Ł., w zamian nie uzyskując żadnego ekwiwalentu oraz pozbawiając się w ten sposób dochodu w postaci czynszu dzierżawnego w wysokości 1000 zł miesięcznie wskutek wygaśnięcia umowy dzierżawy zawartej z L. N.. W trakcie dokonanej czynności notarialnej strony pouczone zostały o skutkach wynikających z treści art. 527 kc jak i 930 kpc, zbycie nastąpiło po wszczęciu egzekucji komorniczej z nieruchomości na rzecz innego wierzyciela. Strony były świadome konsekwencji prawnych zawartej umowy. L. N.jest osobą bliską zbywcy, jego małżonką, wspólnie z nim zamieszkuje i prowadzi wspólne gospodarstwo domowe. Za uznaniem dokonanej czynności prawnej za bezskuteczną przemawiają zatem domniemania prawne z art. 527 § 3 kc oraz z art. 528 kc., który stanowi, iż jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Również w myśl art. 529kc. jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, domniemywa się, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. To samo dotyczy wypadku, gdy dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny. Dłużnik M. N.dokonał czynności prawnej z osobą bliską, z którą wspólnie zamieszkuje, a przysporzenie jakie otrzymała pozwana było nieodpłatne. Dotychczas prowadzone postępowanie egzekucyjne przeciwko dłużnikowi w dacie zawarcia umowy było bezskuteczne, co świadczy o niewypłacalności dłużnika. Powyższe domniemania prawne uprawniają do wniosku, iż czynność prawna została dokonana ze świadomością pokrzywdzenia powoda jako wierzyciela. Pozwana L. N.wnosząc o oddalenie powództwa wskazywał, iż w sprawie nie zachodzi przesłanka niewypłacalności dłużnika. Darowana nieruchomość obciążona jest hipotecznie na rzecz pięciu wierzycieli na łączną kwotę około 600 000 zł., co dwukrotnie przewyższa wartość samej nieruchomości. Wierzytelności zabezpieczone hipotecznie mogą być zatem dochodzone z nieruchomości, niezależnie od tego czyją stała się ona własnością, z pierwszeństwem zaspokojenia przed wierzycielami osobistymi. Tym samym powód, którego wierzytelność nie jest zabezpieczona hipotecznie nie miałby większych szans zaspokojenie , gdyby darowana nieruchomość nadal pozostawała w majątku pozwanego M. N.. Pozwana wskazywała również na brak świadomości pokrzywdzenia wierzyciela ze strony dłużnika i jego małżonki, gdyż dokonana czynność uzasadniona była innymi okolicznościami potrzebą uzyskania prze pozwaną dotacji na prowadzoną działalność gospodarczą. Pierwszy z argumentów nie znajduje uzasadnienia. Pozwana wskazuje na brak realnej możliwości zaspokojenia, nawet w sytuacji, gdyby nieruchomość pozostała w majątku dłużnika M. N., a to z uwagi na obciążenie nieruchomości zabezpieczeniem hipotecznym o wysokości przewyższającej wartość nieruchomości. Samo obciążenie nieruchomości zabezpieczeniem hipotecznym nie pozbawia w sposób realny możliwości zaspokojenia się z niej wierzyciela. Pozwana powołując się na realność uszczuplenia majątku dłużnika, sama de facto powołuje się na hipotetyczność wystąpienia takiej sytuacji możliwej do przewidzenia na etapie sporządzenia planu podziału sumy uzyskanej ze sprzedaży licytowanej nieruchomości. A w takiej sytuacji w rachubę wchodzą elementy niepewności jak: suma oszacowania, suma wywołania, cena nabycia licytacyjnego, zaspokojenie wierzycieli hipotecznych czy wygaśnięcie hipoteki. Na obecnym etapie postępowania są to elementy niemożliwe do przewidzenia. Ponadto wskazując na kolejność zaspokojenia wierzycieli w toku egzekucji z nieruchomości należy mieć na uwadze pierwszeństwo zaspokojenia kosztów w postępowaniu egzekucyjnym , w tym z uwzględnieniem kosztów powoda. Dokonując czynności darowizny dłużnik nie uzyskując z tego tytułu ekwiwalentu pozbawił się w ten sposób również dochodu z tytułu umowy najmu przedmiotowej nieruchomości zawartej z L. N., która również miała podlegać zajęciu na potrzeby egzekucji, przez co dłużnik stal się niewypłacalny w większym stopniu niż przed dokonaniem czynności. Również argumenty o braku świadomości pokrzywdzenia wierzyciela i innym celu umowy, w świetle domniemań z art. 527 § 3 , 528 i 529 kc nie mogą się ostać. Należy jedynie wskazać, iż mając wiedzę o przejęciu wierzytelności, a następnie wszczęciu egzekucji trudno uznać, by dłużnik i jego małżonka nie działali ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. Co w aspekcie pozostawania pozwanych w związku małżeńskim , wspólnym zamieszkiwaniu oraz powiązaniu gospodarczym należy uznać za wykazane. Sam cel zawarcia umowy nie ma w świetle przytoczonych faktów oraz domniemań prawnych zasadniczego znaczenia. Pozwana L. N. starała się wykazać, iż nieodpłatne nabycie nieruchomości miało służyć pozyskaniu dotacji. W tym miejscu należy wskazać, iż o pozyskanie dotacji pozwana starała się składając wniosek w dniu 09 lipca 2010 r. a więc na długo przed zawarciem umowy darowizny. Trudno w tych okolicznościach uznać, iż był to jedyny cel zawartej umowy. Dzierżawa gruntu nie była więc przeszkodą w ubieganiu się o dofinansowanie w ramach programu rozwoju wsi. Również wskazana potrzeba budowy hali magazynowej pojawiła się wcześniej przed zawarciem umowy darowizny, skoro już w zawartej 14 czerwca 2010 r umowie najmu pozwana zapowiadała przebudowę magazynu na halę serwisową. Powiązanie powyższych faktów poddaje zatem w wątpliwość argumentację pozwanej, która i tak w świetle przytoczonych przepisów, ich uzasadnienia prawnego nie mogła zostać uwzględniona.

Z powyższych względów powództwo wobec pozwanej L. N. należało uwzględnić.

Orzeczenie o kosztach uzasadnia treść art. 98 kc. Na kwotę przyznanych kosztów powoda składają się należności według przedstawionego spisu kosztów. Oddalenie powództwa wobec pozwanego M. N. obligowało Sąd do przyznania mu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.