Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Powód R. K. pozwem z dnia 9 maja 2012r. na zasadzie art. 77 ust.1 Konstytucji RP i art.417kc wniósł o zasądzenie na jego rzecz od pozwanego Skarbu Państwa:

1.  Dyrektora Aresztu Śledczego w S. kwoty 40.000zł;

2.  Dyrektora Zakładu Karnego w N. kwoty 8.000zł;

3.  Dyrektora Zakładu Karnego w S. nr 1 kwoty 10.000zł;

4.  Dyrektora Aresztu Śledczego w W. kwoty 10.000zł;

5.  Dyrektora Zakładu Karnego w H. kwoty 3.000zł;

6.  Dyrektora Zakładu Karnego w S. nr 2 kwoty 8.000zł;

7.  Dyrektora Aresztu Śledczego w B. kwoty 3.000zł;

8.  Dyrektora Aresztu Śledczego w K. kwoty 10.000zł;

9.  Dyrektora Aresztu Śledczego w T. kwoty 2.000zł

10.  Dyrektora Zakładu Karnego w R. kwoty 5.000zł;

11.  Dyrektora Zakładu Karnego w J. kwoty 1.000zł

z ustawowymi odsetkami od dnia orzeczenia wyroku i kosztów procesu, a także o nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności i przeprowadzenie rozprawy także podczas jego nieobecności.

W uzasadnieniu swego żądania powód podał, że przebywał w:

1.  Areszcie Śledczym w S. w okresach od 16 kwietnia 1994r. do 25 stycznia 1995r., od 6 maja 1997r. do 6 maja 1999r. i od 27 czerwca 1999r. do 30 marca 2000r.;

2.  Zakładzie Karnym w N. w okresach od 25 stycznia 1995r. do 12 kwietnia 1995r. i od 2 sierpnia 2000r. do 12 września 2000r.;

3.  Zakładzie Karnym w S. nr 1 w okresach od 30 marca 2000r. do 29 czerwca 2000r. i od 28 kwietnia 2011r. do 10 listopada 2011r.;

4.  Areszcie Śledczym w W. w okresach od 29 czerwca 2000r. do 13 lipca 2000r., od 30 czerwca 2010r. do 28 kwietnia 2011r. i od 10 listopada 2011r. do 30 listopada 2011r.;

5.  Zakładzie Karnym w H. w okresie od 12 września 2000r. do 5 grudnia 2000r.;

6.  Zakładzie Karnym w S. nr 2 w okresie od 21 lutego 2001r. do 15 października 2001r.;

7.  Areszcie Śledczym w B. w okresie od 20 kwietnia 2009r. do 29 kwietnia 2009r.;

8.  Areszcie Śledczym w K. w okresie od 29 kwietnia 2009r. do 17 lutego 2010r.;

9.  Areszcie Śledczym w T. w okresach od 13 lipca 2000r. do 2 sierpnia 2000r. i od 13 stycznia 2012r. do 3 lutego 2012r.;

10.  Zakładzie Karnym w R. w okresie od 17 lutego 2010r. do 30 czerwca 2010r.;

11.  Zakładzie Karnym w J. w okresie od 30 listopada 2011r. do 13 stycznia 2012r.

W powyższych okresach pozwany nie zapewnił powodowi warunków bytowych, które prawo nakazuje zapewnić osobie izolowanej. W jego ocenie pozwany ponosi odpowiedzialność w szczególności za:

1.  Areszt Śledczy w S. - nadmierne przeludnienie celi oraz wynikający z tego brak należytego wyposażenia, brak odpowiednego oświetlenia celi, niezabudowane kąciki sanitarne (ciągle unoszący się fetor), brak odpowiedniej wentylacji, wilgoć i grzyb na ścianach w celach mieszkalnych, brak zajęć kulturalno – oświatowych i za umieszczenie powoda w celi dla palących, a on jest osobą niepalącą;

2.  Zakład Karny w N. – nadmierne przeludnienie celi, brak odpowiednego oświetlenia celi, niezabudowane kąciki sanitarne (ciągle unoszący się fetor), wilgoć i grzyb na ścianach w celach mieszkalnych, wszechobecne szczury;

3.  Zakład Karny w S. nr 1 - nadmierne przeludnienie, znęcanie się psychiczne i fizyczne przez strażników więziennych, wilgoć i grzyb na ścianach w celach mieszkalnych, wszechobecne szczury, umieszczenie powoda w celi dla palących, a on jest osobą niepalącą i za wyłączanie prądu w godzinach dziennych;

4.  Areszt Śledczy w W. - nadmierne przeludnienie celi, brak odpowiednego oświetlenia (blindy w oknach) – co skutkowało ciągle pogarszającym się wzrokiem u powoda, wyłączanie prądu, brak ciepłej wody i za zagrzybiałe materace, co odbijało się na zdrowiu;

5.  Areszt Śledczy w T. - nadmierne przeludnienie celi, umieszczenie powoda w celi dla palących, brak zabudowanego kącika sanitarnego (ciągle unoszący się fetor), brak odpowiedniej wentylacji, wszechobecne mrówki, wyłączanie prądu kilka razy na dobę i za blindy w oknach, które odcinały światło dzienne i dopływ świeżego powietrza;

6.  Zakład Karny w H. - nadmierne przeludnienie celi, umieszczenie powoda w celi dla palących, brak zajęć kulturalno – oświatowych i za niezabudowany kącik sanitarny;

7.  Zakład Karny w S. nr 2 - nadmierne przeludnienie celi, niezabudowany kącik sanitarny, brak odpowiedniej wentylacji i za brak zajęć kulturalno – oświatowych;

8.  Areszt Śledczy w B. - nadmierne przeludnienie celi, brak odpowiedniego oświetlenia, brak odpowiedniej wentylacji, wilgoć i grzyb na ścianach w celach mieszkalnych, cele brudne i nieremontowane, pozbawienie spaceru, wulgarnie odnoszących się strażników Służby Więziennej poprzez poniżanie osadzonych, niezabudowane kąciki sanitarne i za brak wody bieżącej w kranach na wyższych piętrach budynku;

9.  Areszt Śledczy w K. - nadmierne przeludnienie celi, brak odpowiedniej wentylacji, brak zajęć kulturalno – oświatowych,

10.  Zakład Karny w R. – umieszczenie powoda w celi przeludnionej, brak odpowiedniej wentylacji, brak zajęć kulturalno – oświatowych i za wyłączanie prądu kilka razy na dobę;

11.  Zakład Karny w J. – umieszczenie powoda w celi palącej i w budynku, który grozi zawaleniem, bo jest uszkodzony przez szkody górnicze i za brak odpowiedniej higieny na stołówce.

Wszystko to stanowi naruszenie art.3 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Europejskiej Konwencji o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu i poniżającemu traktowaniu albo karaniu, zaleceń Europejskiego Komitetu zapobiegania torturom oraz norm Kodeksu karnego wykonawczego.

W ocenie powoda jest oczywiste, iż doszło do wyrządzenia mu poważnej szkody niematerialnej. Zgodnie z art.77 Konstytucji RP każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie władzy publicznej. Dlatego żądanie odszkodowania jest całkowicie uzasadnione.

Powód w piśmie przygotowawczym z dnia 4 czerwca 2012r. dodatkowo podniósł, że w myśl art.24kc domniemanie bezprawności działania naruszającego dobra osobiste obciąża pozwanego. To on ma wykazać, że jego działania były zgodne z prawem (art.6kc w zw. z art.24kc) (k.- 18).

Pozwany Skarb Państwa – Dyrektor Aresztu Śledczego w S. i inni w odpowiedzi na pozew z dnia 27 czerwca 2012r. wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda kosztów postępowania według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (k.- 27 - 44).

W uzasadnieniu swego stanowiska pozwany w pierwszej kolejności na podstawie art.442 ¹§1kc bądź art.442kc w zw. z art.2 ustawy z dnia 16 lutego 2007r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny podniósł zarzut przedawnienia roszczeń powoda za okres przypadający 3 lata przed dniem wniesienia pozwu. Tak, więc roszczenia powoda przedawniły się za okres do dnia 7 maja 2009r. W pozostałym zakresie pozwany zaprzeczył twierdzeniom i wnioskom pozwu – kwestionując roszczenie co do zasady, jak i co do wysokości. Powołując się na postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2010r. IV CSK 449/10 podniósł, że nie dochodzi do naruszenia dóbr osobistych dotyczących ustalonych warunków bytowych w jednostkach penitencjarnych w przypadku wielokrotnych przestępców – recydywistów penitencjarnych. Niezależnie od tego pozwany zaprzeczył, aby powód przebywał w celi przeludnionej przed dniem 6 grudnia 2009r. i po tym dniu poza jednym wypadkiem, gdy w Zakładzie Karnym w R. przebywał w celi przeludnionej w okresie od 17 lutego 2010r. do 3 marca 2010r. na podstawie indywidualnej decyzji dyrektora zakładu karnego. A zatem pobyt ten był zgodny z obowiązującym prawem. Wyjaśnił też pozwany, że:

⚫

warunki socjalno – bytowe w jego jednostkach penitencjarnych odpowiadają obowiązującym przepisom prawa, a tym samym nie można ich uznać za nieludzkie czy niehumanitarne;

⚫

dostęp do bieżącej wody wraz z cotygodniową kąpielą uzupełniany przez możliwość posiadania własnych urządzeń do podgrzewania wody, w sposób wystarczający zapewnia zachowanie odpowiedniej higieny skazanych w rozumieniu art.110§2kkw;

⚫

osadzonym organizowane są zajęcia kulturalno – oświatowe i sportowe;

⚫

administracje jego jednostek penitencjarnych rygorystycznie przestrzegają zasad rozmieszczania osadzonych pod względem deklarowania używania wyrobów tytoniowych – osoby palące z palącymi, a niepalące z niepalącymi.;

⚫

dba o prawidłowy i zgodny z prawem stan sanitarno – epidemiologiczny swoich jednostek;

⚫

sąd cywilny nie może badać legalności czy prawidłowości wykonywania kary pozbawienia wolności, bo takie uprawnienia przysługują sądowi penitencjarnemu;

⚫

powód nie składał żadnych skarg na panujące w jednostkach penitencjarnych warunki bytowe, a zatem je akceptował.

Ostatecznie przywołując stosowne orzeczenia Sądu Najwyższego, Sądów Apelacyjnych i Okręgowych, a także Trybunału Praw Człowieka w S., pozwany podniósł, że żądanie pozwu jest bezzasadne, gdyż odbywanie przez powoda kary pozbawienia wolności nie miało miejsca w warunkach naruszających prawa człowieka, a w szczególności jego godności i zasady humanitarnego traktowania, a działaniom organów postępowania wykonawczego podejmowanym w stosunku do powoda nie towarzyszył zamiar poniżenia i upokorzenia. Niezależnie od powyższego pozwany zarzucił, że realizacja przez powoda roszczeń cywilnoprawnych w takim kształcie jak w niniejszej sprawie jest nadużyciem prawa podmiotowego (art.5kc).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powód R. K. liczy obecnie 35 lat. Ze związku pozamałżeńskiego posiada jedno dziecko. Utrzymuje kontakty ze swoją konkubiną i ojcem. Jest recydywistą penitencjarnym i w związku z tym przebywał w:

1.  Areszcie Śledczym w S. w okresach od 16 kwietnia 1994r. do 25 stycznia 1995r., od 6 maja 1997r. do 6 maja 1999r. i od 27 czerwca 1999r. do 30 marca 2000r. (zeznania świadka H. B. k.- 181 – 182);

2.  Zakładzie Karnym w N. w okresach od 25 stycznia 1995r. do 12 kwietnia 1995r. i od 2 sierpnia 2000r. do 12 września 2000r.;

3.  Zakładzie Karnym w S. nr 1 w okresach od 30 marca 2000r. do 29 czerwca 2000r. i od 28 kwietnia 2011r. do 10 listopada 2011r. W placówce tej od dnia 1 czerwca 2009r. nie występowało przeludnienie strukturalne, a osadzenie skazanych w celach odbywało się z zachowaniem normy 3m ² powierzchni na osobę. Cele mieszkalne, w których był osadzony powód były w odpowiednim stanie technicznym i sanitarnym. W Zakładzie nie zanotowano przypadków, które wymagałyby przeprowadzenia deratyzacji w celach nr 103 i 108 oddziału OP2/I, w których powód przebywał. Implikacją określonych uprawnień dyrektora tej jednostki jest możliwość określenia zasad używania przedmiotów, które osoba osadzona może posiadać w celi mieszkalnej, a co za tym idzie wprowadzania ograniczeń w możliwościach użytkowania odbiorników energii elektrycznej np. poprzez ustalenie harmonogramu wyłączeń dopływu energii elektrycznej do obwodów gniazd wtyczkowych (k.- 49, 52 – 53, 87 - 89);

4.  Areszcie Śledczym w W. w okresach od 29 czerwca 2000r. do 13 lipca 2000r., od 30 czerwca 2010r. do 28 kwietnia 2011r. i od 10 listopada 2011r. do 30 listopada 2011r. W placówce tej pawilony A i (...), w których przebywał powód są nowymi budynkami oddanymi do użytkowania w 2006r. ( A) i w 2009r. ( (...)). Cele w tych pawilonach wyposażone są w odpowiedni sprzęt kwaterunkowy. Przesłony okien są elementem zabezpieczeń techniczno – ochronnych. Odcinanie dopływu energii elektrycznej do gniazd wtykowych jest następstwem realizacji działań oszczędnościowych narzuconych przez organy nadrzędne. Do cel dostarczana jest bieżąca woda. Brak jest technicznych możliwości dostarczania do nich ciepłej wody. Powód zadeklarował, że od dnia 21 kwietnia 2011r. jest osobą niepalącą wyroby tytoniowe. Dlatego w okresie od 10 listopada 2011r. do 30 listopada 2011r. był osadzony w celi nr 8 oddziału I pawilonu A dla niepalących. W. również byli osobami niepalącymi. W trakcie pobytu powód nie składał żadnych skarg (k.- 50 – 51, 99);

5.  Zakładzie Karnym w H. w okresie od 12 września 2000r. do 5 grudnia 2000r.;

6.  Zakładzie Karnym w S. nr 2 w okresie od 21 lutego 2001r. do 15 października 2001r.;

7.  Areszcie Śledczym w B. w okresie od 20 kwietnia 2009r. do 29 kwietnia 2009r.;

8.  Areszcie Śledczym w K. w okresie od 29 kwietnia 2009r. do 17 lutego 2010r. Warunki sanitarno – bytowe w tej placówce są zgodne z przepisami, a ich standard jest jednym z lepszych w kraju. W latach 2009/2010 wszyscy osadzeni mieli możliwość korzystania z zajęć świetlicowych, biblioteki, s spotkań wyznaniowych. Placówka organizuje programy kulturalno – oświatowe i readaptacji społecznej. W 2009r. i 2010r. wizytator do spraw penitencjarnych Sądu Okręgowego w Katowicach w areszcie tym nie stwierdził żadnych nieprawidłowości w wykonywaniu kary pozbawienia wolności oraz tymczasowego aresztowania (k.- 65 – 69, 72 – 86, 90 - 97).

9.  Areszcie Śledczym w T. w okresach od 13 lipca 2000r. do 2 sierpnia 2000r. i od 13 stycznia 2012r. do 3 lutego 2012r.. W 2000r. w jednostce tej występowało przeludnienie. W 2012r. powód był osadzony w celi nr 35 pawilonu A o powierzchni 6,79m ² z drugim współosadzonym. Norma 3m ² była więc zachowana. Była to cela dla niepalących. Kącik sanitarny był w niej wydzielony za pomocą przesłony na całej powierzchni. Znajdujący się w tej celi sprzęt kwaterunkowy był zgodny z obowiązującymi przepisami. W 2012r. nie była w niej przeprowadzana dezynsekcja, bo nie było takiej potrzeby. W areszcie tym funkcjonuje wentylacja grawitacyjna, która we wszystkich pomieszczeniach była drożna i funkcjonowała prawidłowo. W trakcie pobytu powód nie składał żadnych skarg (k.- 55 – 58, 70 – 71, 100);

10.  Zakładzie Karnym w R. w okresie od 17 lutego 2010r. do 30 czerwca 2010r. W placówce tej powód w okresie od 17 lutego 2010r. do 3 marca 2010r. (14 dni) był umieszczony w celi mieszkalnej, w której powierzchnia przypadająca na jednego osadzonego wynosiła poniżej 3m ². Nastąpiło to na podstawie indywidualnej decyzji dyrektora zakładu karnego. W 2010r. w zakładzie tym zorganizowano szereg imprez kulturalno – oświatowych i sportowych, a dodatkowo skazani mogli korzystać z zajęć sportowych w centralnej świetlicy. W placówce funkcjonuje biblioteka, która liczy ponad 15.000 woluminów. Cele mieszkalne posiadają sprawną wentylację grawitacyjną. Drożność jej kanałów jest kontrolowana co najmniej raz w roku. Wyłączenia energii elektrycznej dotyczą jedynie gniazdek cel mieszkalnych. Jest to podyktowane względami oszczędnościowymi zalecanymi przez Dyrektora Generalnego Służby Więziennej (k.- 48, 59 - 64);

11.  Zakładzie Karnym w J. w okresie od 30 listopada 2011r. do 13 stycznia 2012r. Jest to zakład typu półotwartego. W celach mieszkalnych tej placówki palenie tytoniu jest zabronione. Palenie tytoniu jest dozwolone w wyznaczonych do tego miejscach. Posiłki wydawane są w stołówce ogólnej. Zapewnia ona odpowiednie warunki zbiorowego żywienia osadzonych. Jest czysta, ciepła, należycie wyposażona, podlega regularnym zabiegom konserwacyjnym i remontowym. Obiekty budowlane tego zakładu są położone na terenie występowania szkód górniczych. Zgodnie z zaleceniami rzeczoznawcy (...) Spółka (...) w trybie pilnym wykonuje naprawy i dokonuje odpowiednich zabezpieczeń. Stan tych obiektów w żaden sposób nie zagraża bezpieczeństwu osób w nich przebywających (k.- 54, 98, 141 – 149, 151 - 153 i zeznania powoda k.- 215).

W 2010r. psycholog w Areszcie Śledczym w K. samopoczucie powoda ocenił jako dobre. W 2010r. w Zakładzie Karnym w W. powód nie zgłaszał uwag, skarg czy próśb. W 2012r. zachowanie powoda w Zakładzie Karnym w B. oceniono jako poprawne. (k.- 149 – 151).

Z książeczki zdrowia powoda z okresu od 21 kwietnia 2009r. do 5 października 2012r. wynika, że pozostawał on pod stałą i regularną opieką lekarską. Był konsultowany przez specjalistów: dermatologa, ortopedę, psychiatrę i internistę. Miał wykonane badanie RTG klatki piersiowej i okresowo badania EKG (związkowa).

Według powoda był on niewłaściwie traktowany w Aresztach Śledczych w K., W. i B.. Jego ustne skargi uznawano za niezasadne. Zarzucił też powód, że w Zakładzie Karnym w R. i Areszcie Śledczym w K. nie było zajęć rekreacyjno – oświatowych i sportowych (zeznania powoda k.- 215).

Powyższy stan faktyczny ustalono na podstawie niekwestionowanych przez powoda dowodów z dokumentów oraz jego zeznań. Zeznania świadka H. B., choć wiarygodne, dla rozpoznania niniejszej sprawy nie miały znaczenia, gdyż dotyczyły pobytu powoda w Areszcie Śledczym w S. w bliżej nieokreślonym przez świadka okresie 1994 -1995, 1997-1999r. lub 1999 – 2000, a roszczenia powoda z tych okresów ostatecznie uznano za przedawnione. Wniosek powoda o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka M. H. oddalono, gdyż pomimo wezwania nie podał on żadnych bliższych danych tej osoby, które umożliwiłyby Sądowi poszukiwanie jej w Krajowym Rejestrze Osób Skazanych, o co powód wnioskował. Niezależnie od tego, powód nie wskazał też, którego okresu jego osadzenia miałby dotyczyć dowód z zeznań tego świadka (k.- 18, 25, 217).

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Powód jako podstawę prawną żądania odszkodowania wskazał przepis art.77 ust.1 Konstytucji RP i art.417kc oraz art.24kc. W tym stanie rzeczy należało uznać, że powód działający bez profesjonalnego pełnomocnika w istocie domagał się od pozwanego zadośćuczynienia za szkodę niematerialną polegającą na naruszeniu jego dóbr osobistych.

Wobec podniesienia przez pozwanego zarzutu przedawnienia roszczenia powoda za okres przypadający 3 lata przed dniem wniesienia pozwu, w pierwszej kolejności należało zbadać jego skuteczność to jest sprawdzić, czy twierdzenie pozwanego o upływie terminu znajduje uzasadnienie w okolicznościach prawnych i faktycznych rozpatrywanej sprawy. Uwzględnienie, bowiem takiego zarzutu prowadzi do oddalenia powództwa bez badania go od strony merytorycznej.

Żądanie zadośćuczynienia na podstawie art.448kc podlega badaniu w ramach reżimu naprawienia szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym (art.417kc). Dnia 10 sierpnia 2007r. weszła w życie ustawa z dnia 16 lutego 2007r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 80 poz.538), która uchyliła art.442kc o treści w §1: „roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże w każdym wypadku roszczenie przedawnia się z upływem lat dziesięciu od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę.” i dodała art. 442 ¹kc w brzmieniu: „roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę” (§1). Zgodnie z art.2 wyżej cytowanej ustawy: do roszczeń, o których mowa w art.1, powstałych przed dniem 10 sierpnia 2007r., a według przepisów dotychczasowych w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych, stosuje się przepis art. 442 ¹kc.

Poza sporem jest, że część roszczeń powoda powstało przed dniem 10 sierpnia 2007r., a część po tym dniu. Według przepisów dotychczasowych to jest według art. art.442 §1kc ulegało ono przedawnieniu najpóźniej z upływem lat dziesięciu od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę. Skoro część zdarzeń, z którymi powód wiąże swą szkodę miało miejsce w latach 1994 – 1995, 1997, 2000 i 2001, a pozew w niniejszej sprawie został wniesiony dnia 9 maja 2012r., to do nich ma zastosowanie przepis art. 442§1kc, co oznacza, że roszczenia związane z tymi zdarzeniami w dniu wniesienia pozwu były już od lat przedawnione. Ostatnie dotyczące pobytu w Zakładzie Karnym S. nr 2 w okresie od 21 lutego 2001r. do 15 października 2001r. uległo przedawnieniu z dniem 16 października 2004r. Jeżeli chodzi natomiast o roszczenia powoda związane z jego pobytami w placówkach penitencjarnych w latach 2009, 2010, 2011 i 2012r. to do nich ma zastosowanie przepis art. 442 ¹§1kc. To zaś powoduje, że za słuszny należało uznać podniesiony przez pozwanego na podstawie art.442 ¹§ 1kc zarzut przedawnienia roszczeń powoda wynikających ze zdarzeń, z którymi wiąże on powstanie szkody niematerialnej, a które miały miejsce w okresie przypadającym na 3 lata przed dniem wniesienia pozwu.

Skoro, bowiem szkodą powoda było naruszenie przez pozwanego jego dóbr osobistych, to niewątpliwym jest, że musiał o niej wiedzieć przez cały okres pobytu w kolejnych placówkach penitencjarnych. Tym samym musiał też wiedzieć, kto jest naruszycielem jego dóbr osobistych, a zatem kto jest osobą obowiązaną do naprawienia szkody. W tym stanie rzeczy wniesienie pozwu dopiero w dniu dnia 9 maja 2012r. spowodowało, że jego roszczenia wynikające ze zdarzeń mających miejsce przed dniem 9 maja 2009r. również uległy przedawnieniu.

W tym stanie rzeczy do rozpoznania pozostały wyłącznie roszczenia powoda związane z jego pobytami w:

1.  Zakładzie Karnym w S. nr 1 w okresie od 28 kwietnia 2011r. do 10 listopada 2011r.;

2.  Areszcie Śledczym w W. w okresach od 30 czerwca 2010r. do 28 kwietnia 2011r. i od 10 listopada 2011r. do 30 listopada 2011r.;

3.  Areszcie Śledczym w K. w okresie od 29 kwietnia 2009r. do 17 lutego 2010r.;

4.  Areszcie Śledczym w T. w okresie od 13 stycznia 2012r. do 3 lutego 2012r.;

5.  Zakładzie Karnym w R. w okresie od 17 lutego 2010r. do 30 czerwca 2010r.;

6.  Zakładzie Karnym w J. w okresie od 30 listopada 2011r. do 13 stycznia 2012r.

Stosownie do przepisów art. 23kc i 24kc poszkodowanemu w przypadku naruszenia jego dobra osobistego służy ochrona cywilnoprawna. Dobra osobiste podlegają ochronie, jeżeli ich naruszenie (zagrożenie) jest bezprawne. Przesłankami odpowiedzialności przewidzianymi w przepisie art.24§1kc, które muszą być spełnione równocześnie są: istnienie dobra osobistego, jego naruszenie lub zagrożenie naruszenia i bezprawność działania sprawy.

Spełnienie dwóch pierwszych przesłanek wykazać musi poszkodowany. Jego rzeczą jest, więc przede wszystkim określić, w jakich swoich odczuciach ewentualnie, w jakich konkretnie prawem przewidzianych dobrach osobistych został dotknięty zachowaniem się sprawcy, oraz na czym polega naruszenie tej jego sfery przeżyć, a także okoliczności te udowodnić (art. 6kc i art. 232kc). Poszkodowany nie musi natomiast wykazać, że działanie sprawcy było bezprawne. W polskiej doktrynie cywilistycznej panuje obiektywne pojęcie bezprawności, według którego bezprawne jest zachowanie się sprzeczne z normami prawa lub zasadami współżycia społecznego, bez względu na winę, a nawet świadomość sprawcy. Osoba szukająca ochrony przewidzianej w art.24kc nie musi, zatem wykazywać winy sprawcy zagrożenia lub naruszenia dobra osobistego. Ciężar dowodu braku bezprawności działania (art. 24kc) spoczywa na osobie, której zarzucono naruszenie dobra osobistego. Musi ona wykazać, że była do tego uprawniona. Przepis art.24§1kc statuuje, bowiem domniemanie bezprawności działania sprawcy naruszenia dobra osobistego. Każde, więc naruszenie lub zagrożenie tego dobra należy wstępnie zakwalifikować jako bezprawne. Domniemanie to może sprawca obalić, jeżeli wykaże, że zachodziła jedna z okoliczności wyłączających bezprawność działania. Okolicznościami tymi są: działanie w ramach porządku prawnego, tj. działanie dozwolone przez obowiązujące przepisy prawa; wykonywanie prawa podmiotowego; zgoda pokrzywdzonego; działanie w obronie uzasadnionego interesu społecznego (wyrok SN z dnia 19.10.1989r. II CR 419/89 OSP 1990/11-12/377).

Dobro osobiste w odniesieniu do osoby fizycznej definiowane jest jako wartość o charakterze niemajątkowym, ściśle związana z jednostką ludzką, decydująca o jej bycie, pozycji w społeczeństwie, będąca przejawem odrębności psychicznej i fizycznej danej osoby oraz jej możliwości twórczych, powszechnie uznana w społeczeństwie i akceptowana w danym systemie prawnym. Do najważniejszych dóbr osobistych, które wyraźnie wymienia art. 23kc należy cześć (dobre imię, dobra sława, reputacja, honor, godność osobista) jako wartość właściwa każdemu człowiekowi. Obejmuje ona wszystkie dziedziny jego życia osobistego, zawodowego i społecznego. Odbywanie, więc kary pozbawienia wolności w przeludnionych, zawilgoconych i zagrzybionych celach, bez wentylacji z unoszącym się w nich fetorem z węzła sanitarnego może stanowić przejaw poniżającego traktowania, prowadzącego do naruszenia godności osób pozbawionych wolności, co na gruncie prawa polskiego może uzasadniać żądanie zasądzenia zadośćuczynienia na podstawie art. 24kc w związku z art. 448kc.

Stosownie do treści art.24§1kc w sprawie o ochronę dóbr osobistych Sąd w pierwszym rzędzie ustala jednak, czy do ich naruszenia doszło i dopiero w razie pozytywnej odpowiedzi na to pytanie ocenia, czy działanie pozwanego naruszyciela było bezprawne.

Godność człowieka jest dobrem osobistym, które podlega ochronie między innymi na podstawie art. 23 i art. 24 k.c., jak również - w stosunku do osób odbywających karę pozbawienia wolności - na podstawie art. 40 i art. 40 ust. 4 Konstytucji, art. 3 Konwencji z dnia 4 listopada 1950 r. o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm. - dalej: (...)) oraz art. 4 Kodeksu karnego wykonawczego. Przepisy te nakazują wykonywanie kary w sposób humanitarny, z poszanowaniem godności skazanego oraz zakazują stosowania tortur lub nieludzkiego albo poniżającego traktowania i karania skazanego. Ograniczenie praw i wolności skazanego może wynikać jedynie z ustawy i wydanego na jej podstawie prawomocnego orzeczenia. Ustawowe ograniczenia praw i wolności osób odbywających karę pozbawienia wolności zamieszczone są między innymi w k.k.w., regulującym zasady i sposób wykonywania orzeczonych przez sądy kar. Przepisy art. 102, art. 110a, art. 135 k.k.w. określają prawa i obowiązki osób odbywających karę pozbawienia wolności oraz regulują uprawnienia i obowiązki funkcjonariuszy zakładów karnych w zakresie nadzoru nad prawidłowym wykonaniem tej kary oraz ochrony porządku i bezpieczeństwa. Jednocześnie w przepisach 137-141 k.k.w. przewidziano określone nagrody za dobre zachowanie, zaś w art. 142-148 k.k.w. kary dyscyplinarne, regulując także zasady postępowania dyscyplinarnego. Przepisy k.k.w. przewidują też szczególną drogę dochodzenia przez skazanych odbywających karę pozbawienia wolności ochrony ich praw naruszonych lub zagrożonych działaniami funkcjonariuszy więziennych. Zgodnie z art. 7 i art. 34 k.k.w. skazany może zaskarżyć do sędziego penitencjarnego oraz do sądu penitencjarnego decyzje wydawane przez funkcjonariuszy z powodu ich niezgodności z prawem, jak również zaskarżyć wymierzenie kary dyscyplinarnej (art. 148 § 1 k.k.w.). W tym szczególnym trybie następuje zatem stwierdzenie, czy decyzja oraz działania i zaniechania funkcjonariusza służby więziennej ograniczające prawa osoby osadzonej były zgodne z prawem czy bezprawne. W tym trybie następuje także badanie merytorycznej zasadności takich decyzji (działań), które wydawane są w celu zapewnienia bezpieczeństwa i realizacji zadań wychowawczo - resocjalizacyjnych ciążących na administracji zakładu karnego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2012 r., IV CSK 473/11, LEX nr 1211994, Biul.SN 2012/7/12).

Z tych względów, jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 22 lutego 2012 r. IV CSK 276/11 (niepubl.), sąd cywilny w procesie o naruszenie dóbr osobistych skazanego nie jest władny oceniać, czy funkcjonariusz służby więziennej odmawiając przyznania skazanemu określonego uprawnienia działał zgodnie z prawem czy bezprawnie, jak również czy zastosowanie wobec skazanego kary dyscyplinarnej było uzasadnione i zgodne z prawem czy bezprawne. Do oceny tej uprawniony jest jedynie sędzia lub sąd penitencjarny w sytuacji odwołania się skazanego od takich decyzji lub podjęcia działania z urzędu. Dopuszczenie badanie tych kwestii przez sąd cywilny w sprawie o naruszenie dóbr osobistych skazanego oznaczałoby nie tylko dopuszczenie dwutorowości postępowania sądowego w zakresie nadzoru nad wykonywaniem kary pozbawienia wolności, lecz także prowadziłoby w konsekwencji do faktycznego pozbawienia znaczenia przyjętego przez ustawodawcę trybu postępowania i oddziaływania sędziego i sądu penitencjarnego na skazanego w zakładzie karnym. Gdyby bowiem skazany, pozbawiony przez funkcjonariusza zakładu karnego pewnych uprawnień przewidzianych w k.k.w. lub ukarany dyscyplinarnie, mógł - bez zaskarżenia takiej decyzji w trybie przewidzianym w tym kodeksie - skutecznie dochodzić ochrony bezpośrednio przed sądem cywilnym w procesie o naruszenie dóbr osobistych, to przewidziany i uregulowany w k.k.w. tryb postępowania penitencjarnego nie tylko nie mógłby spełniać funkcji zakładanych przez ustawodawcę, lecz w istocie straciłby rację bytu.

Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy należy stwierdzić, że zarzucane przez powoda i to gołosłownie działania strony pozwanej polegające na niewłaściwym traktowaniu go przez funkcjonariuszy służby więziennej Aresztów Śledczych w K. i W. oraz Zakładu Karnego w S. nr 1, bez potwierdzenia niezgodności z prawem tych działań przez sędziego lub sąd penitencjarny, nie mogły być oceniane ani badane przez sąd cywilny.

Przeprowadzone w sprawie postępowanie dowodowe wykazało, że w okresie nieprzedawnionym powód w warunkach przeludnienia przebywał wyłącznie w Zakładzie Karnym w R. w okresie w okresie od 17 lutego 2010r. do 3 marca 2010r. (14 dni) na podstawie indywidualnej decyzji dyrektora zakładu karnego wydanej zgodnie z art. 110 §2a lub §2bkkw. W pozostałych, zaś okresach był osadzony w celach, w których powierzchnia przypadająca na skazanego, wynosiła nie mniej niż 3 m ². Wbrew też twierdzeniom powoda jako osoba niepaląca od 21 kwietnia 2011r. (według jego deklaracji) nie był on osadzony w celach z osobami palącymi. Pozwany przyznał, że w podległych mu jednostkach penitencjarnych między innymi w:

⚫

ZK S. nr 1, AŚl W., AŚl T., ZK R.) stosuje się czasowe wyłączenia energii elektrycznej w gniazdkach wtyczkowych w celach mieszkalnych. Jest to podyktowane względami oszczędnościowymi zalecanymi przez Dyrektora Generalnego Służby Więziennej. Ograniczenia w możliwościach użytkowania przez osadzonych odbiorników energii elektrycznej np. poprzez ustalenie harmonogramu wyłączeń dopływu energii elektrycznej do obwodów gniazd wtyczkowych, są wprowadzane na podstawie decyzji dyrektora danej jednostki w ramach jego uprawnień;

⚫

AŚl W. i AŚl w T. istnieją przesłony okien (tzw. blendy). Są one jednak elementem zabezpieczeń techniczno – ochronnych, o których mowa w §77 pkt1 lit. G rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 października 2003r. w sprawie sposobów ochrony jednostek organizacyjnych Służby Więziennej (Dz.U. Nr 194 poz.1902) i wbrew twierdzeniom powoda zapewniają dostateczny dostęp światła dziennego.

⚫

AŚl W. brak jest technicznych możliwości dostarczania do cel ciepłej wody. Jest natomiast dostarczana bieżąca woda zimna, którą osadzeni mogą sobie we własnym zakresie podgrzać.

Pozwany zaprzeczył, a powód zaoferowanymi środkami dowodowymi nie wykazał (art.6kc), aby;

⚫

cele mieszkalne w ZK S. nr 1 były w nieodpowiednim stanie technicznym i sanitarnym oraz aby cele, w których był on osadzony (103 i 108 oddz. OP2/I) wymagały deratyzacji (szczury);

⚫

sprzęt kwaterunkowy (np. materace) w AŚl W. był w nieodpowiednim stanie higienicznym;

⚫

w AŚl T., AŚl K. i ZK R. była nieodpowiednia wentylacja (jest wystarczająca grawitacyjna);

⚫

w AŚl T. kąciki sanitarne były nieodpowiednio zabudowane i aby cele wymagały dezynsekcji (mrówki);

⚫

budynek ZK J., w którym był on osadzony groził zawaleniem z powodu szkód górniczych i aby stołówka była w nieodpowiednim stanie higienicznym;

⚫

w AŚl K. i ZK R. nie było zajęć kulturalno oświatowych.

Wbrew też twierdzeniom powoda, szczegółowa analiza jego książeczki zdrowia z okresu od 21 kwietnia 2009r. do 5 października 2012r. nie wykazała, aby warunki sanitarno – bytowe jego osadzenia, w tym blendy na oknach w celach mieszkalnych, negatywnie wpływały na jego stan zdrowia lub na pogorszenie tego stanu.

Mając powyższe na uwadze należy stwierdzić, że skoro powód zobowiązany do udowodnienia faktu (art.6kc), nie wywiązał się z tego obowiązku, a pozwany dodatkowo zaprzeczył zasadniczym twierdzeniom i zarzutom pozwu, to powództwo już tylko z tej przyczyny w części nieprzedawnionej na uwzględnienie również nie zasługiwało jako całkowicie nie wykazane.

Gdyby jednak uznać za prawdziwe zarzuty powoda odnoszące się do naruszenia jego godności w wyniku osadzenia go okresowo w celach zagrzybiałych i wymagających remontu, w których nie było odpowiedniej wentylacji i zabudowy kącików sanitarnych, które były wyposażone w nieodpowiedni sprzęt kwaterunkowy, a także niezapewnienia mu zajęć kulturalno – oświatowych, to należy stwierdzić, że przyczyną tego jest ogólna trudna sytuacja materialna zakładów karnych, dotykająca większości osób odbywających karę pozbawienia wolności, nie zaś chęć poniżenia czy upokorzenia skazanego. W podobnych warunkach mieszka także część społeczeństwa. Wszystko to sprawia, że, obiektywnie rzecz oceniając, nie można uznać, by ewentualny pobyt powoda w takich warunkach, jako skazanego odbywającego wieloletnie kary pozbawienia wolności, mógł mieć wpływ na jego poczucie własnej wartości lub na oczekiwanie szacunku od innych ludzi. Jak stwierdził bowiem Sąd Najwyższy, o naruszeniu dobra osobistego w postaci uchybienia godności osadzonego w zakładzie karnym nie można mówić w przypadku pewnych uciążliwości lub niedogodności związanych z samym pobytem w takim zakładzie, polegających np. na niższym od oczekiwanego standardzie celi czy urządzeń sanitarnych, bowiem dla wielu ludzi nie odbywających kary pozbawienia wolności warunki mieszkaniowe bywają często równie trudne. Godność skazanego przebywającego w zakładzie karnym nie jest naruszona, jeżeli odpowiada uznanym normom poszanowania człowieczeństwa (orzeczenie z dnia 20 grudnia 2010 r. IV CSK 449/10, niepubl.). A zatem, nawet przypadku wykazania przez powoda faktów, z których wywodzi skutki prawne, to i tak nie można by uznać, iż doszło do naruszenia jego godności.

Z tych wszystkich przyczyn, bez konieczności badania, czy działanie pozwanego było bezprawne oraz istnienia przesłanek warunkujących zasądzenie zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c. powództwo oddalono.

Orzeczenie o kosztach procesu uzasadnia przepis art. 102kpc który wyraża zasadę słuszności w orzekaniu o kosztach, stanowiąc wyjątek od zasady odpowiedzialności za wynik procesu. Szczególne znaczenie dla możliwości jego zastosowania ma ocena zachowania się stron z punktu widzenia zasad współżycia społecznego. Podstawą do takiej oceny może być zachowanie się strony w procesie, jak i jej sytuacja poza procesowa (stan majątkowy, szczególna sytuacja zdrowotna i życiowa). Zdaniem Sądu w rozpatrywanej sprawie tak zasady współżycia społecznego, jak i stan majątkowy oraz szczególna sytuacja życiowa powoda zastosowanie tej zasady w pełni uzasadniają.