Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 lipca 2012 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie II Wydział Cywilny w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 5 lipca 2012 r. na rozprawie

sprawy z powództwa R. W.

przeciwko Skarbowi Państwa - Wojewodzie (...)

o odszkodowanie

I.  zasądza od Skarbu Państwa na rzecz R. W. kwotę 82 988 zł (osiemdziesiąt dwa tysiące dziewięćset osiemdziesiąt osiem złotych) wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 5 września 2006 r. do dnia zapłaty,

II.  umarza postępowanie w pozostałym zakresie,

III.  zasądza od Skarbu Państwa na rzecz R. W. kwotę 8 517 zł (osiem tysięcy pięćset siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 6 300 zł (sześć tysięcy trzysta złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego,

IV.  pozostałe koszty przejmuje na rachunek Skarbu Państwa.

Sygn. akt II C 374/11

UZASADNIENIE

W dniu 5 września 2006 r. powód R. W.złożył przeciwko Skarbowi Państwa Prezydentowi miasta (...)pozew o zapłatę kwoty 32 100 zł tytułem odszkodowania za grunt o powierzchni 214 m2, przejęty na podstawie aktu notarialnego Rep. (...)z dnia (...)r., tj. za szkodę jaką poniósł na skutek wydania decyzji podziałowej Nr (...). W uzasadnieniu wskazał, że na mocy powołanej decyzji jego poprzedniczka prawna została zobowiązana do bezpłatnego przekazania na własność Skarbu Państwa gruntu o powierzchni 428 m ². Ponadto wniósł o zasądzenie na jego rzecz od pozwanego Skarbu Państwa kosztów procesu (pozew, k. 2-18). Ostatecznie powód domagał się zasadzenia na jego rzecz odszkodowania w wysokości 82 988 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty (protokół rozprawy z dnia 5 lipca 2012 r., k. 352).

Pozwany Skarb Państwa reprezentowany przez (...)wniósł o odrzucenie pozwu z powodu niedopuszczalności drogi sądowej, a w razie nie uwzględnienia tego zarzutu o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie na jego rzecz od powoda kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Pozwany podniósł zarzut niedopuszczalności drogi sądowej z powodu niewydania przez właściwy organ, zgodnie z art. 160 § 4 k.p.a., orzeczenia w przedmiocie przyznania bądź odmowy przyznania powodowi odszkodowania. Podkreślił, że droga sądowa otwiera się dla strony dopiero wówczas, gdy jest niezadowolona z odszkodowania przyznanego jej przez właściwy organ. Ponadto wskazał, że pozwany Skarb Państwa nie jest prawidłowo reprezentowany, gdyż w sprawie powinien występować Wojewoda (...), do którego zadań należy prowadzenie spraw o odszkodowanie w tego typu postępowaniach (odpowiedź na pozew k. 34-36).

W dniu 28 marca 2007 r. powód wniósł o dopozwanie Skarbu Państwa reprezentowanego przez Wojewodę (...) do udziału w sprawie (k. 39). Ostatecznie Sąd wskazał Wojewodę (...) jako właściwe do reprezentowania Skarbu Państwa statio fisci (k. 62).

Pozwany Skarb Państwa reprezentowany przez Wojewodę (...)wniósł o odrzucenie pozwu z powodu niedopuszczalności drogi sądowej, a w razie nie uwzględnienia tego zarzutu o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie na jego rzecz od powoda kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Pozwany podniósł zarzut niedopuszczalności drogi sądowej z powodu niewyczerpania przez powoda trybu przewidzianego w art. 160 k.p.a., tj. z powodu niewydania przez właściwy organ, orzeczenia w przedmiocie przyznania bądź odmowy przyznania powodowi odszkodowania. Podkreślił, że droga sądowa otwiera się dla strony dopiero wówczas, gdy jest niezadowolona z odszkodowania przyznanego jej przez właściwy organ. Ponadto wskazał, że pozwany Skarb Państwa nie jest prawidłowo reprezentowany, gdyż w sprawie powinien występować Minister Skarbu Państwa lub (...), do którego zadań należy prowadzenie spraw związanych z gospodarką nieruchomościami Skarbu Państwa. Zakwestionował również roszczenie co do zasady i co do wysokości (odpowiedź na pozew k. 67-72).

Ostatecznie przesądzono, że brak jest podstaw do odrzucenia pozwu, a droga sądowa w sprawie jest dopuszczalna (postanowienia z dnia 23 kwietnia 2007 r., k. 46, z 12 listopada 2007 r., 84, z 16 września 2008 r., k. 121, z dnia 6 listopada 2009 r., k. 164).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

A. W.była właścicielką działki gruntu z nieruchomości hipotecznej „(...)” oznaczonej nr (...), o obszarze 31 arów, położonej pomiędzy ulicami (...), w dzielnicy (...)(mapa nieruchomości, k. 261). Nieruchomość stanowiła jej majątek odrębny.

Decyzją z dnia 22 listopada 1971 r., znak: (...), (...)zatwierdziło projekt podziału działek Nr(...), (...)i (...)z nieruchomości hipotecznej „(...)", położonych w F.przy ulicach (...), (...)i (...) i zobowiązało właścicieli nieruchomości, tj. I. R., E. P.i A. W.do bezpłatnego przekazania na własność Skarbu Państwa terenu pod ulice o łącznej powierzchni 1083 m ². Decyzja została wydana na podstawie art. 8 ust. l ustawy z dnia 25 czerwca 1948 roku o podziale nieruchomości na obszarach miast i niektórych osiedli (decyzja k. 5-6).

A. W., aktem notarialnym z dnia (...)r., Rep. (...), odstąpiła bezpłatnie na rzecz Skarbu Państwa przypadającą na nią część terenu pod ulicę, z działki nr (...)o obszarze (...) ary 28 metrów kwadratowych (akt notarialny, k. 8-12).

A. W. zmarła w dniu 27 listopada 1989 r. Spadek po niej nabył syn R. W. i mąż S. W. po ½ części. Po S. W. spadek nabyły osoby trzecie (postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku k. 14).

Decyzją z dnia 30 grudnia 2005 r., znak: (...), Samorządowe Kolegium Odwoławcze w W., w wyniku rozpatrzenia wniosku o stwierdzenie nieważności decyzji z dnia 22 listopada 1971 r., złożonego między innymi przez R. W., stwierdziło, iż decyzja z dnia 22 listopada 1971 r. została wydana z naruszeniem prawa, jednak nie stwierdziło jej nieważności z powodu zajścia nieodwracalnych skutków prawnych (decyzja, k. 5-6).

Po rozpatrzeniu wniosku powoda o wypłatę odszkodowania za zajęty grunt, złożonego w dniu 30 stycznia 2006 r., (...), decyzją z dnia 5 lipca 2006 r., Nr (...), umorzył postępowanie w sprawie wskazując, że ewentualne roszczenie o wypłatę odszkodowania ma charakter cywilnoprawny i należy do właściwości sądów powszechnych (decyzja, k. 15-18).

Wartość udziału w wysokości ½ w nieruchomości gruntowej, za którą powód dochodzi odszkodowania, według stanu na dzień 22 listopada 1971 r., a cen aktualnych wynosi 82 988 zł (opinia biegłego sądowego M. B. k. 266-331, 351-352).

Powyższy stan faktyczny, był bezsporny między stronami a Sąd ustalił go w oparciu o dokumenty zgromadzone w aktach sprawy. Sąd uznał dowody z dokumentów za wiarygodne albowiem ich autentyczność nie została zakwestionowana przez strony, a Sąd nie znalazł podstaw do ich podważenia z urzędu.

W zakresie dotyczącym wysokości szkody rzeczywistej poniesionej przez powoda podstawę ustaleń stanu faktycznego stanowiła pisemna i ustna opinia biegłego sądowego z zakresu budownictwa i wyceny nieruchomości. Opinia sporządzona została przez osobę posiadającą odpowiednie kwalifikacje - w sposób fachowy i rzetelny. Jest precyzyjna, zwięzła i w sposób wyczerpujący odpowiada na zadane biegłej pytanie. Z tych względów Sąd uznał ją za pełnowartościowy materiał dowodowy. Opinia sporządzona przez biegłą nie była poza tym ostatecznie kwestionowana przez strony procesu.

Sąd zważył, co następuje:

W pierwszej kolejności konieczne jest usunięcie wątpliwości dotyczących zastosowania właściwego przepisu, na którym winno być oparte roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej przez wydanie przed l września 2004 r. (wejście w życie ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw /Dz. U. Nr 162, póz. 16927), a zatem po uchyleniem art. 160 k.p.a., decyzji ostatecznej, będącej podstawą tego roszczenia, w sytuacji gdy zostało ono zgłoszone po l września 2004 r., a zatem po wprowadzeniu przepisu art. 417 ¹ k.c.

Sąd w tym składzie podziela stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uchwale pełnego składu z dnia 31 marca 2011 r. sygn. III CZP 112/10 zgodnie z którym: „do roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej ostateczną decyzją administracyjną wydaną przed dniem 1 września 2004 r., której nieważność lub wydanie z naruszeniem art. 156 § 1 k.p.a. stwierdzono po tym dniu, ma zastosowanie art. 160 § 1, 2, 3 i 6 k.p.a. ”. Sąd Najwyższy podkreślił, że ostateczna decyzja nadzorcza zawierająca takie stwierdzenie wiąże w sprawie o odszkodowanie, ma więc niewątpliwie charakter prejudykatu przesądzającego jedną z przesłanek omawianej odpowiedzialności deliktowej - bezprawności działania organu przy wydaniu decyzji. Takie rozwiązanie jest konsekwencją sankcji przyjętej w odniesieniu do decyzji obarczonych wadami wymienionymi w art. 156 § 2 k.p.a.

Zarówno na gruncie poprzednio obowiązującego art. 160 k.p.a. jak i na gruncie obecnego art. 417 ¹ § 2 k.c. warunkiem dochodzenia odszkodowania jest a) wydanie ostatecznej decyzji administracyjnej nieważnej lub niezgodnej z prawem b) wystąpienie szkody w wyniku jej wydania oraz c) wydania ostatecznej decyzji nadzorczej stwierdzającej niezgodność z prawem lub nieważność decyzji.

Niewątpliwe jest w sprawie niniejszej, że podstawowy warunek jakim jest stwierdzenie w trybie nadzorczym nieważności decyzji lub wydania jej z naruszeniem prawa został w sprawie niniejszej spełniony, gdyż decyzją z dnia 30 grudnia 2005 r. organ nadzoru -Samorządowe Kolegium Odwoławcze w W., stwierdził, że decyzja zatwierdzająca podział została wydana z naruszeniem prawa.

Niewątpliwie również w majątku powoda powstał uszczerbek majątkowy polegający na odjęciu mu prawa własności do części nieruchomości.

Na powodzie spoczywał ponadto obowiązek wykazania bezpośredniego, normalnego związku przyczynowego pomiędzy powstałą szkodą a wydaną decyzją administracyjną, dotkniętą wadą. Jak wynika z utrwalonego orzecznictwa Sądu Najwyższego unieważnienie decyzji przesądza jedynie o bezprawności i winie funkcjonariusza państwowego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 maja 1985 r., II CR 121/85, OSNC 1986, nr 4, poz. 53) nie jest natomiast tożsame ze stwierdzeniem związku przyczynowego. Nie zawsze szkoda jest wynikiem jednego zdarzenia i nie są wykluczone sytuacje faktyczne, w których jej przyczyną może być szereg zdarzeń, przy czym szkoda może pozostawać w bliższym lub dalszym związku przyczynowym z tymi zdarzeniami. Może to być następstwo o charakterze bezpośrednim lub pośrednim. Jeżeli jednak skutek w postaci szkody jest adekwatnym następstwem, czyli takim, które wywołało normalną konsekwencję zdarzenia w zwykłej kolei rzeczy, to należy przyjąć, że jest związkiem przyczynowym, o jakim mowa w art. 361 § 1 k.c. W ocenie Sądu zdarzeniem, którego następstwem jest szkoda powoda, polegająca na utracie własności nieruchomości, przeniesionej nieodpłatnie na rzecz Skarbu Państwa jest wydanie decyzji o zatwierdzeniu projektu podziału wraz z zobowiązaniem właściciela do bezpłatnego przekazania trenu pod ulice.

Zdaniem Sądu, w okolicznościach niniejszej sprawy, między wydaniem tej decyzji administracyjnej, nie zawierającej – jak stwierdził organ nadzorczy – żadnego uzasadnienia, czy odniesienia do planu zagospodarowania przestrzennego, a szkodą powoda zachodzi związek przyczynowy w rozumieniu art. 361 § l k.c. Nieodpłatne przeniesienie na rzecz Skarbu Państwa terenu pod ulice było w konsekwencji nieuprawnione, gdyż decyzja która legła u podstaw takiego rozporządzenia była wydana z naruszeniem prawa w rozumieniu art. 156 k.p.a. Gdyby zatem nie zapadła wadliwa decyzja to na poprzedniczce prawnej powoda nie ciążyłby obowiązek nieodpłatnego wyzbycia się części nieruchomości i prawo to pozostałoby w dalszym ciągu przy niej. Gdyby więc nie owa decyzja, to powodowi nadal przysługiwałoby prawo własności nieruchomości i mógłby z niego korzystać według własnego uznania z niego korzystać, jak również nim rozporządzać. Tak, więc to na skutek wadliwej decyzji o zatwierdzeniu planu podziału, doszło do wyzbycia się przez poprzedniczkę prawną powoda prawa własności nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa, mimo, że brak było ku temu podstaw prawnych i gdyby wadliwa decyzja nie została wydana powodowi nadal przysługiwałoby prawo własności tej nieruchomości.

Ocena całokształtu okoliczności sprawy, prowadzi zatem do wniosku, że uszczerbek majątkowy po stronie powoda jest normalnym następstwem wydania przez Skarb Państwa decyzji sprzecznej z prawem.

Odnośnie zarzutu przedawnienia to Sąd uznał go za nieuzasadniony. Problem ten został rozstrzygnięty przez Sąd Najwyższy w powoływanej już powyżej uchwale III CZP 112/10, w której stwierdził, że: „ stosowanie art. 160 § 1, 2 i 3 k.p.a. bez § 6, dotyczącego przedawnienia, byłoby nie do pogodzenia z założeniami przyświecającymi ustanowieniu przewidzianej w tych przepisach odpowiedzialności odszkodowawczej. Wobec możliwości domagania się na podstawie art. 160 k.p.a., w związku z jego mocą wsteczną, odszkodowania także za szkody wyrządzone decyzjami wydanymi przed kilkudziesięciu laty - jeżeli tylko ich nieważność lub wydanie z naruszeniem prawa stwierdzono po dniu 31 sierpnia 1980 r. (por. art. 156 § 2 k.p.a.) - jedynym odpowiednim rozwiązaniem było przyjęcie, że przedawnienie roszczenia o odszkodowanie rozpoczyna bieg od dnia, w którym stała się ostateczna decyzja stwierdzająca nieważność decyzji wydanej z naruszeniem przepisu art. 156 § 1 albo decyzja, w której organ stwierdził, w myśl art. 158 § 2, że zaskarżona decyzja została wydana z naruszeniem przepisu art. 156 § 1. Zastosowanie innego rozwiązania, spośród spotykanych sposobów określenia początku biegu przedawnienia roszczenia, czyniłyby tę odpowiedzialność iluzoryczną lub w najlepszym razie sprzyjało wikłaniu się stron w spory na tle przedawnienia dochodzonego roszczenia. Nie można odpowiedzialnie zakładać przekreślenia tego rozwiązania, w imię dostosowania prawa do wyższych standardów konstytucyjnych, przez ustawę nowelizującą, w odniesieniu do roszczeń o naprawienie szkód wyrządzonych wadliwymi decyzjami wydanymi przed wejściem w życie ustawy nowelizującej, zwłaszcza przy uwzględnieniu rysujących się problemów na tle przedawnienia roszczenia, którego podstawę stanowi art. 4171 § 2 k.c. (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 lipca 2009 r., III CZP 47/09 i dotyczące tych problemów wypowiedzi piśmiennictwa).”

Sąd w tym składzie w pełni podziela to stanowisko, bowiem nieuprawnione jest twierdzenie, że obywatel należycie dbający o swoje interesy, aby uniknąć przedawnienia roszczenia, powinien był wystąpić z nim w najwcześniej możliwym okresie, tj. zaraz po ustaniu przeszkody jakim był poprzedni system polityczny, tj. w dniu 4 czerwca 1989 r. (data pierwszych wolnych wyborów). Skoro bowiem miał on instrument prawny pozwalający mu uniknąć przedawnienia w postaci art. 160 § 6 k.p.a. to nie można mu czynić zarzutu, że z tego instrumentu prawnego korzystał i nie występował wcześniej z roszczeniem. W świetle powyższych rozważań Sąd stanął na stanowisku, że roszczenie powoda nie jest przedawnione, gdyż pozew został wniesiony w dniu 5 września 2006 r., podczas gdy decyzja nadzorcza zapadła w dniu 30 grudnia 2005 r.

Odnośnie kwestii organu właściwego do reprezentowania Skarbu Państwa w niniejszym postępowaniu, to niewątpliwe jest, że odszkodowanie przysługuje od organu, który wydał zaskarżoną decyzję z naruszeniem art. 156 § l k.p.a. Ponieważ organ, który tę decyzję wydał już nie istnieje, wobec tego odpowiedzialność odszkodowawcza obciąża następcę prawnego organu, który tę wadliwą decyzję wydał.

Zgodnie z art. 67 § 2 zd. l k.p.c. za Skarb Państwa podejmuje czynności procesowe organ państwowej jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie lub organ jednostki nadrzędnej.

Powód R. W.wskazał, iż poniósł szkodę na skutek wydania w dniu 22 listopada 1971 r. przez (...)decyzji podziałowej nr (...)zobowiązującej właścicieli nieruchomości do przekazania bezpłatnie na własność Państwa teren pod ulice o powierzchni ogólnej 1083 m, która to decyzja w dniu 30 grudnia 2005 r. została uznana przez Samorządowe Kolegium Odwoławcze za wydaną z naruszeniem prawa.

(...)został zlikwidowany z chwilą wejścia w życie reformy terytorialnej Państwa, czyli z dniem 26 maja 1990 r. Z tym dniem wszedł również w życie art. 53 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o terenowych organach rządowej administracji ogólnej (Dz. U. Nr 21, póz. 123 z późn. zm.). Zgodnie z ust. 1 tego artykułu do właściwości wojewodów przechodzą określone w przepisach prawa zadania i kompetencje należące dotychczas do wojewódzkich rad narodowych oraz terenowych organów administracji państwowej o właściwości ogólnej i o właściwości szczególnej stopnia wojewódzkiego, jeżeli te zadania i kompetencje nie zostały przekazane w odrębnych ustawach, organom samorządu terytorialnego lub innym organom, zaś zgodnie z ust. 2 tego artykułu kierownicy urzędów rejonowych przejmują zadania i kompetencje terenowych organów administracji państwowej o właściwości szczególnej i ogólnej stopnia podstawowego, wykonywane z mocy ustaw szczególnych przez rejonowe organy administracji państwowej, jeżeli nie zostały one przekazane w odrębnych ustawach organom samorządu terytorialnego lub innym organom.

Z powyższych unormowań wynika zdaniem Sądu, iż zadania polegające na wypłacie odszkodowań z tytułu wprowadzonych uprzednio do obrotu wadliwych decyzji administracyjnych przez (...), jako nie przekazane odrębnym przepisem organom samorządu terytorialnego, przeszły do kompetencji kierowników urzędów rejonowych. Zgodnie zaś z art. 65 ust. l ustawy z dnia 21 stycznia 2000 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem administracji publicznej (Dz. U. Nr 12, póz. 136 z późn. zm.) w postępowaniach administracyjnych i sądowych, w których stroną jest Skarb Państwa, wynikających z działalności państwowych jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej, które:

1) przed dniem l stycznia 1999 r. uzyskały osobowość prawną lub zostały
zlikwidowane albo

2) z dniem l stycznia 1999 r. zostały przejęte przez jednostkę samorządu terytorialnego, Skarb Państwa reprezentuje wojewoda właściwy ze względu na siedzibę jednostki.

Przepisy ustawy o terenowych organach rządowej administracji ogólnej uchylone zostały właśnie z dniem l stycznia 1999 r., w związku z wejściem w życie przepisów ustawy z dnia 24 lipca 1998 r. o wejściu w życie ustawy o samorządzie powiatowym, ustawy o samorządzie województwa oraz ustawy o administracji rządowej w województwie (Dz. U. Nr 99, póz. 631). W takiej sytuacji zobowiązania zlikwidowanego w tym dniu Kierownika Urzędu Rejonowego, w związku z wyżej wskazanym art. 65 ust. l pkt l ustawy z dnia 21 stycznia 2000 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem administracji publicznej, przejęte zostały przez Skarb Państwa reprezentowany przez wojewodę właściwego ze względu na siedzibę tego kierownika urzędu rejonowego, a zatem w niniejszej sprawie wojewodę (...).

Wobec tego, że ostatecznie wysokość szkody w myśl art. 363 § 2 k.c. została określona według cen aktualnych na datę sporządzenia opinii, tj. na marzec 2012 roku to wartość odszkodowania odpowiada kwocie szkody określonej w tej opinii, gdyż należało przyjąć, ze względu na krótką odległość czasową między ustalaniem odszkodowania w wyroku a datą opinii oraz na znaną sądowi z urzędu stabilność cen nieruchomości na przestrzeni tego okresu, że ceny nie zmieniły się. Żadna ze stron zresztą okoliczności tej nie podnosiła. Powołany przepis stanowi, że jeżeli naprawienie szkody ma nastąpić w pieniądzu, wysokość odszkodowania powinna być ustalona według cen z daty ustalenia odszkodowania, chyba że szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę cen istniejących w innej chwili.

Sąd uwzględnił żądanie zasądzenia odsetek od zasądzonej kwoty od dnia wniesienia pozwu. Odsetki ustawowe przewidziane w art. 481 k.c. należą się wierzycielowi za opóźnienie w spełnieniu świadczenia i pełnią między innymi funkcje karną. Strona pozwana od momentu wydania decyzji z dnia 2005 roku, stwierdzającej wydanie decyzji z 1971 roku z naruszeniem prawa, powinna była w ocenie Sądu doprowadzić do niezwłocznego naprawienia szkody. Szczególnie istotną okolicznością jest tu fakt, że pozwanym jest Skarb Państwa, do którego obywatel powinien mieć szczególne zaufanie. Z tego względu Sąd uznał, że żądanie odsetek od dnia wniesienia powództwa jest uzasadnione i uwzględnił je w całości.

W zakresie w jakim powód cofnął powództwo (na co pozwany wyraził zgodę), Sąd umorzył postępowanie.

O kosztach postępowania Sąd orzekł w oparciu o przepis art. 98 k.p.c. Na koszty składały się: opłata od pozwu, koszty przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego oraz koszty działania pełnomocnika procesowego.

Mając na uwadze powyższe Sąd orzekł jak w sentencji.

(...)

(...)