Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 maja 2014 roku

Sąd Apelacyjny w Warszawie II Wydział Karny w składzie:

Przewodniczący Sędzia SA – Paweł Rysiński

Sędziowie SA – Hanna Wnękowska ( spr)

SO (del) – Przemysław Filipkowski

Protokolant – sekr. sąd. Kazimiera Zbysińska

przy udziale Prokuratora Leszka Woźniaka

sprawy z wniosku M. D. o odszkodowanie i zadośćuczynienie za niewątpliwie niesłusznie tymczasowe aresztowanie,

na skutek apelacji wniesionej przez pełnomocnika wnioskodawcy

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 19 listopada 2013 roku

sygn. akt VIII Ko 26/13

wyrok w zaskarżonej części utrzymuje w mocy;

wydatkami za postępowanie odwoławcze obciąża Skarb Państwa.

UZASADNIENIE

Do Sądu Okręgowego w Warszawie wpłynął wniosek M. D. o odszkodowanie i zadośćuczynienie za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie stosowane wobec wnioskodawcy w okresie od 19 lutego 2002 r. do 14 maja 2003r. w sprawie prowadzonej przez Prokuraturę Rejonową dla Warszawy Pragi Południe sygn. 4 Ds. 721/11/3.

M. D. wnosił o zasądzenie na jego rzecz od Skarbu Państwa kwoty 75 864,24 zł tytułem odszkodowania oraz kwoty 800 000 zł tytułem zadośćuczynienia.

Zaskarżonym wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 19 listopada 2013 roku , sygn. VIII Ko 26/13 zasądzono od Skarbu Państwa na rzecz M. D. kwotę 18 000 zł tytułem odszkodowania oraz 105 000 zł tytułem zadośćuczynienia – wraz z ustawowymi odsetkami od uprawomocnienia się wyroku; w pozostałym zakresie wniosek oddalono.

Od wyroku tego apelację wniósł pełnomocnik wnioskodawcy. Apelacja zaskarżała wyrok w części oddalającej wniosek zarzucając:

1. mające wpływ na treść orzeczenia naruszenie art. 7 k.p.k., poprzez przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów, dokonanej
z nieuwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania oraz wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego; powyższe zaś odnosi się
w szczególności do zeznań wnioskodawcy oraz świadka A. D.
w zakresie:

- podnoszonych przez w/w okoliczności korzystania przez M. D. z pomocy psychologa i psychiatry w czasie stosowania tymczasowego aresztowania oraz utrzymujących się problemów psychicznych wnioskodawcy wymagających pomocy psychiatry po opuszczeniu przez niego aresztu, które to zeznania ocenione w sposób prawidłowy winny prowadzić do wniosku, iż uszczerbek psychiczny wnioskodawcy miał charakter trwały, bądź co najmniej atypowy, tj. był przez dłuższy czas nasilony, co miało wpływ na wysokość zasądzonego zadośćuczynienia;

- podnoszonych przez w/w okoliczności utraty czci i autorytetu M. D. w oczach najbliższych i osób trzecich, które to zeznania ocenione
w sposób prawidłowy z uwzględnieniem powagi stawianych oskarżonemu zarzutów (kwalifikowany rozbój, usiłowanie dokonania kwalifikowanego zabójstwa), z uwzględnieniem surowości wyroku Sądu I instancji (12 lat pozbawienia wolności) winny prowadzić do wniosku, że w oczach osób najbliższych i osób trzecich, biorąc pod uwagę dodatkowo łatwość rozprzestrzeniania się informacji w małej miejscowości (S.), wnioskodawca postrzegany był jako ciężki przestępca, który został przez najbliższe otoczenie zepchnięty poza margines społeczny i pozbawiony bezpowrotnie dobrego imienia, co miało wpływ na wysokość zasądzonego zadośćuczynienia;

- podnoszonych przez w/w okoliczności organizowania przez pracodawcę M. D. szkoleń zawodowych umożliwiających pracownikom podniesienie kwalifikacji zawodowych, z czym wiązałby się również wzrost otrzymywanego wynagrodzenia, które to zeznania ocenione w sposób prawidłowy prowadzić winny do wniosku, że tymczasowe aresztowanie uniemożliwiło wnioskodawcy rozwój zawodowy, podjęcie pracy w ramach stosunku pracy oraz awans i otrzymanie wyższego wynagrodzenia, co miało wpływ na wysokość zasądzonego odszkodowania;

• 2.  naruszenie art. 552 § 1 i 4 k.p.k., poprzez błędne uznanie, że koszty obrony oraz koszty przekazywanych wnioskodawcy paczek żywnościowych nie stanowią szkody w rozumieniu w/w przepisu, podczas gdy prawidłowa jego wykładnia prowadzi do przeciwnego wniosku, co miało wpływ na wysokość zasądzonego odszkodowania;

  3.  naruszenie art. 410 k.p.k., poprzez pominięcie w czasie wyrokowania ujawnionych w toku rozprawy okoliczności, w szczególności mającej wpływ na wysokość odszkodowania okoliczności zwolnienia M. D. z podjętej przez niego po opuszczeniu aresztu pracy, co stoi
  w ścisłym związku z zastosowanym środkiem zapobiegawczym;

  4.  mający wpływ na treść orzeczenia błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za jego podstawę, tj.:

- błędne ustalenie, że wnioskodawca nie próbował szukać pracy w firmie (...) sp. z o.o. po uchyleniu tymczasowego aresztowania oraz, że była to jego samodzielna decyzja,

- błędne ustalenie, że wnioskodawca przed tymczasowym aresztowaniem nie powiększał swojego majątku i nie miałby możliwości tego majątku powiększać, gdyby tymczasowe aresztowanie nie zostało wobec niego zastosowane,

- błędne ustalenie, że wnioskodawca po opuszczeniu aresztu nie przyjmował leków.

Obrońca wniósł o:

- zmianę wyroku w zaskarżonej części poprzez zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz M. D. kwoty dodatkowej w wysokości 57.864,24 zł (słownie: pięćdziesiąt siedem tysięcy osiemset sześćdziesiąt cztery złote 24/100) tytułem odszkodowania oraz kwoty dodatkowej
w wysokości 695.000,00 zł (słownie: sześćset dziewięćdziesiąt pięć tysięcy złotych) tytułem zadośćuczynienia za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie;

- zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy kosztów zastępstwa procesowego za postępowanie odwoławcze.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

Apelacja pełnomocnika wnioskodawcy M. D. jest niezasadna.

Sąd Okręgowy należycie ocenił ujawniony materiał dowodowy i prawidłowo dokonał ustaleń faktycznych - zarówno stanowiących podstawę miarkowania wysokości odszkodowania jak i zadośćuczynienia.

Odnosząc się do zarzutów apelacji dotyczących odszkodowania , na wstępie należy zwrócić uwagę , że na dochodzoną kwotę 75 864, 24 zł składa się m.in. – jak wynika z wniosku - kwota 33 864,24 zł z tytułu utraconych zarobków ( =str. 1 wniosku – k. 2).

Jak słusznie zauważył Sąd Okręgowy kwota ta powstała z pomnożenia średnich miesięcznych zarobków wnioskodawcy (2822 zł)

przez 12 miesięcy, w których, gdyby nie był tymczasowo aresztowany, pracowałby wykonując sezonowe prace (od marca do listopada 2002r. i od marca 2003r. do maja 2003r.).

Taki sposób ustalania wysokości odszkodowania jest nieprawidłowy.

Szkoda wynikająca z niesłusznego tymczasowego aresztowania nie jest bowiem sumą utraconych zarobków, lecz różnicą między stanem majątkowym, jaki by istniał, gdyby poszkodowanego nie pozbawiono wolności, a stanem rzeczywistym w chwili odzyskania wolności. Różnica ta może przybrać postać ubytku lub braku przyrostu majątku, czy też zwiększenia się zadłużenia.

Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił, iż gdyby M. D. nie został aresztowany, majątek jego nie uległby w przedmiotowym okresie powiększeniu, a stanowisko swe wyczerpująco i logicznie uzasadnił.

Wobec braku potrzeby powtarzania argumentacji przedstawionej w tym zakresie w uzasadnieniu wyroku , wystarczy w tym miejscu podkreślić, że średnie miesięczne zarobki M. D. osiągane w ostatnim przed zatrzymaniem miejscu pracy, wynosiły 2 428 zł, co – zaważywszy, iż miał na utrzymaniu dwoje dzieci a zarobki żony wynosiły 1250 zł miesięcznie - upoważnia do przyjęcia, że M. D. nie miał możliwości poczynienia jakichkolwiek oszczędności.

Podnoszona w apelacji okoliczność dotycząca możliwości podjęcia przez M. D. pracy w firmie (...) w charakterze operatora z wyższym wynagrodzeniem niż dotychczasowe została przez Sąd Okręgowy rozważona. Trafnie Sąd uznał, że twierdzenia wnioskodawcy w tym zakresie, które nie zostały poparte żadnymi dowodami stanowią jedynie daleko idące przypuszczenia co do odległej przyszłości i brak jest podstaw do przyjęcia, że taka sytuacja w ogóle by zaistniała. Apelujący, poza powtórzeniem twierdzeń z rozprawy nie przedstawił argumentów, które mogłyby poddać w wątpliwość prawidłowość tej oceny.

Odnosząc się do zarzutu dotyczącego kontynuowania pracy w firmie (...) przez M. D. po opuszczeniu aresztu, zwrócić należy uwagę, że z zeznań M. D. , jednoznacznie wynika, iż – wbrew treści zarzutu - nie podjął on w tym celu żadnych kroków, zatem twierdzenie, że nie zostałby zatrudniony jest jedynie przypuszczeniem.

Chybiony jest także zarzut pominięcia przez Sąd Okręgowy faktu, że M. D. został zwolniony z pracy w S. (którą podjął po opuszczeniu aresztu ) gdyż - co dostrzega skarżący – został on zwolniony z powodu prowadzonego postępowania, a nie tymczasowego aresztowania.

Kolejnymi kwotami wskazanymi we wniosku składającymi się na dochodzoną sumę odszkodowania są: 30 000 zł - kredyt mieszkaniowy,
10 000 zł. - wydatki na obrońcę oraz 2000 zł - koszty dojazdu żony na widzenia oraz koszty innych osób na paczki żywnościowe i pieniądze dla wnioskodawcy.

Na wstępie zwrócić należy uwagę, że - jak prawidłowo ustalił Sąd Okręgowy – wnioskodawca zdublował dochodzone kwoty, albowiem przedmiotowy kredyt 30 000 zł zaciągnięty przez A. D. po opuszczeniu przez wnioskodawcę aresztu, został przeznaczony na uregulowanie jej zobowiązań finansowych powstałych w czasie tymczasowego aresztowania wnioskodawcy. Na zobowiązania te składały się zaś m.in. pozostałe wskazane we wniosku kwoty: 10 000 zł (koszty obrońcy) oraz 2000 zł – koszty dojazdu żony na widzenia oraz koszty innych osób na paczki żywnościowe i pieniądze dla wnioskodawcy. Kredyt ten, jak zeznała A. D. , został przeznaczony także na zwrot długów w wysokości 18 000 zł , przeznaczonych na utrzymanie jej i dzieci w okresie aresztowania wnioskodawcy.

W tej sytuacji trafnie Sąd Okręgowy uznał , iż w ramach tej pozycji wniosku do rozważenia pozostaje jedynie kwota 30 000 zł.

Podzielić należy także stanowisko Sądu Okręgowego, iż w trybie art. 552 k.p.k. nie mogą być dochodzone wydatki związane z ustanowieniem obrońcy w postępowaniu będącym podstawą roszczeń zgłaszanych na podstawie tego przepisu.

Podstawę zwrotu wydatków z tytułu ustanowienia obrońcy w sprawie, w której uniewinniono oskarżonego lub umorzono postępowanie, stanowi przepis art. 632 pkt 2 k.p.k.

Z brzmienia tego przepisu wynika, że w razie uniewinnienia oskarżonego lub umorzenia postępowania zasadą jest zwrot przez Skarb Państwa uzasadnionych wydatków poniesionych przez oskarżonego, w tym wydatków z tytułu ustanowienia jednego obrońcy. Tak więc jak trafnie uznał Sąd Okręgowy, wniosek o zwrot wydatków z tytułu ustanowienia obrońcy wnioskodawca winien złożyć, na podstawie art. 632 pkt. 2 k.p.k., w postępowaniu, w którym został niewątpliwie niesłusznie aresztowany.

Bez znaczenia dla trybu dochodzenia tego roszczenia jest, podnoszona w apelacji okoliczność, że wynagrodzenie wręczyła adwokatowi , w imieniu wnioskodawcy, jego żona.

Zasadnie także uznał Sąd Okręgowy, że przepis art. 552 k.p.k. nie może stanowić podstawy zwrotu wydatków poniesionych przez rodzinę wnioskodawcy na paczki i pieniądze dla niego. Wydatki z tego tytułu poniesione przez żonę stanowią element kosztów utrzymania (które zostały zasądzone ) natomiast dobrowolne i nierozliczane z wnioskodawcą wydatki pozostałych członków rodziny nie stanowią elementu składowego szkody w rozumieniu art. 552 k.p.k.

Wobec powyższego, przy uwzględnieniu argumentacji przedstawionej w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, Sąd Apelacyjny uznał za niezasadne kwestionowanie przez skarżącego wysokości zasądzonego odszkodowania.

Niezasadne jest także kwestionowanie wysokości zasądzonego zadośćuczynienia.

Niewątpliwie ocena rodzaju doznanej w związku z tymczasowym aresztowaniem krzywdy i wysokość zadośćuczynienia za jej doznanie jest trudna do skonkretyzowania w formie pieniężnej. Należy jednak mieć na względzie całokształt okoliczności dotyczących stosowania tego środka i wynikłej z tego szkody moralnej.

Sąd Okręgowy orzekając w tym zakresie rozważył wszystkie istotne okoliczności związane z zatrzymaniem i tymczasowym aresztowaniem M. D. , a okoliczności te znalazły należyty wyraz w wysokości zasądzonego zadośćuczynienia.

Wbrew zarzutowi apelacji, Sąd rozważył podnoszone w apelacji okoliczności dotyczące korzystania przez M. D. z pomocy psychologa i psychiatry w czasie stosowania tymczasowego aresztowania oraz jego stanu psychicznego po opuszczeniu aresztu i - w oparciu o zapisy w książeczce zdrowia – zasadnie nie przyjął, że dolegliwości zgłaszane przez M. D. w czasie pobytu w areszcie spowodowały trwałe negatywne skutki dla jego zdrowia psychicznego. Wnioskodawca stwierdził ogólnikowo ,że po opuszczeniu aresztu leczył się ale nie wiedział nawet czy w prywatnej czy państwowej placówce, a jego żona A. D. zeznała, że po opuszczeniu aresztu był kilka razy u lekarza w poradni zdrowia psychicznego, źle się czuł po lekach więc przestał je zażywać i przestał jeździć do lekarza (223 odw.)

Tak więc brak jest podstaw do przyjęcia, że – jak podnosi w zarzucie apelacji skarżący – utrzymujące się po opuszczeniu aresztu problemy psychiczne wnioskodawcy wymagały pomocy psychiatry tym bardziej, że wnioskodawca nie przedstawił żadnych dokumentów potwierdzających tę okoliczność.

Sąd Okręgowy rozważył także kolejną podniesioną w zarzutach apelacji okoliczność - dotyczącą utraty czci i autorytetu M. D. w oczach najbliższych i osób trzecich, związaną z rodzajem przedstawionych zarzutów i wysokością wymierzonej kary. Podkreślić w tym miejscu trzeba, że - jak trafnie zauważył Sąd Okręgowy - fakt postawienia zarzutów i prowadzenia postępowania karnego nie jest przesłanką dochodzenia roszczeń na podstawie przepisów rozdziału art. 58 k.p.k. , podobnie jak fakt skazania i wymierzenia wysokiej kary.

Ponadto wnioskodawca nie wskazał konkretnych faktów, które mogłyby świadczyć o utracie czci i autorytetu M. D. w oczach najbliższych i osób trzecich.

Mając na uwadze powyższe okoliczności, przy uwzględnieniu argumentacji przedstawionej w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sąd Apelacyjny uznał, że zasądzona kwota 105 000 zł jest odpowiednia z punktu widzenia kompensacyjnej funkcji zadośćuczynienia a jednocześnie mieści się w rozsądnych granicach, odpowiadających aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życiowej społeczeństwa.

Wobec powyższego, Sąd Apelacyjny uznał apelację za niezasadną.