Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt: I C 775/12

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 kwietnia 2014 roku

Sąd Rejonowy w Przasnyszu I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący:

SSR Anna Andrzejewska

Protokolant:

sekr. sądowy Małgorzata Szczypińska

po rozpoznaniu w dniu 15 kwietnia 2014 roku w Przasnyszu

sprawy z powództwa Skarbu Państwa - Nadleśniczego Nadleśnictwa O.

przeciwko K. S., M. U. (1), H. G., H. O., W. Ż.

o ustalenie

I.  Oddala powództwo.

II.  Zasądza od powoda Skarbu Państwa – Nadleśniczego Nadleśnictwa O. na rzecz pozwanej H. O. kwotę 3.634,00 złote (trzy tysiące sześćset trzydzieści cztery złote 00/100) tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 3.600,00 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

III.  Nakazuje pobrać od powoda Skarbu Państwa – Nadleśniczego Nadleśnictwa O. na rzecz Skarbu Państwa (kasa Sądu Rejonowego w Przasnyszu) kwotę 1.103,51 złotych (jeden tysiąc sto trzy złote 51/100) tytułem zwrotu kosztów sądowych tymczasowo poniesionych Skarb Państwa (Sąd Rejonowy w Przasnyszu).

Sygn. akt I C 775/12

UZASADNIENIE

Powód Skarb Państwa – Nadleśniczy Nadleśnictwa O. wniósł pozew przeciwko K. S., M. U. (1), H. G., H. O. o ustalenie, że Skarb Państwa – Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe reprezentowany przez Nadleśniczego Nadleśnictwa O. stał się z dniem 27 grudnia 1944 roku na podstawie art. 1 ust. 1 i 2 dekretu PKWN z dnia 12 grudnia 1944 roku o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa (Dz. U. Nr 15, poz. 82 ze zm.) właścicielem działek ewidencyjnych oznaczonych numerami (...) o powierzchni 10.98 ha i (...) o powierzchni 19.43 ha położonych w miejscowości U., gmina O..

W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że w dniu wejścia w życie powołanego wyżej dekretu, tj. w dniu 27 grudnia 1944 roku, działki objęte pozwem miały oznaczenie (...) – według oznaczenia przyjętego w 1937 roku po dokonaniu scalenia w dniu 15 marca 1937 roku. Właścicielami tych działek byli pierwotnie W. i M. małżonkowie U. w częściach równych i niepodzielnie (wykaz hipoteczny nr (...) nieruchomości (...)). W. U. (1) zmarł w dniu 30.01.1941 roku. W dniu 05.05.1947 roku w wykazie hipotecznym jako współwłaścicieli nieruchomości wpisano: M. U. (2) w 3/18 części, M. U. (1) w 1/6 części, W. U. (2) w 1/6 części, J. U. w 1/6 części. W dniu 16.01.1973 roku zmarła M. U. (2). Mocą postanowienia Sądu Rejonowego w Ostrowi Mazowieckiej z dnia 26 września 1991 roku w sprawie I Ns 350/91 spadek po niej nabyli: M. U. (1), W. Ż. (z domu U.), J. S. (z domu U.) po 1/3 części każde z nich. J. S. zmarła w dniu 06.10.1983 roku. Spadek po niej mocą postanowienia Sądu Rejonowego w Ostrowi Mazowieckiej z dnia 19 kwietnia 1984 roku w sprawie I Ns 150/84 nabyli: K. S., H. G. i H. O. po 1/3 części każde z nich. W dniu 13.12.1959 roku komisja działająca w imieniu Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej (...) w W. zbadała obszar działek oznaczonych numerami (...) stwierdzając, że wynosi on 30.80 ha. Z zaświadczenia wystawionego w dniu 23.11.1959 roku wynika, że na obszar tych działek składały się drzewostany, halizny, uprawy sosnowe oraz drogi, przy czym te ostatnie o pow. 0.40 ha. Na tej podstawie powód wnioskował, że obszar użytków leśnych znacznie przekraczał powierzchnię o której mówił art. 1 ust. 1 i 2 cytowanego dekretu PKWN. Nieruchomość ta została ostatecznie przejęta od właścicieli protokołem z dnia 26 września 1951 roku i przekazana w zarząd Lasów Państwowych Nadleśnictwa O.. Powód podnosił, że z chwilą wejścia w życie dekretu (27.12.1944 roku) tzw. majątek U., jako lasy i grunty leśne przekraczające 25 ha powierzchni, przeszedł na własność Skarbu Państwa, co oznacza, że dotychczasowi właściciele utracili do niego wszelkie prawa. Nowy właściciel – Skarb Państwa wszedł w posiadanie przejętych nieruchomości (lasów) i od dnia ich faktycznego przekazania zarządza tymi gruntami (to znaczy prowadzi gospodarkę leśną zgodnie z planami urządzania lasu) w imieniu Skarbu Państwa Nadleśnictwo O.. Powód dodał, że byli właściciele wnosili o zasiedzenie i wydanie nieruchomości objętych pozwem i postępowania sądowe toczące się przed Sądem Rejonowym w Wyszkowie w sprawie I C 728/04 (po ostatecznym doprecyzowaniu) i przed Sądem Rejonowym w Zambrowie w sprawie I C 119/06 zakończyły się oddaleniem wniosków i roszczeń byłych właścicieli.

Uzasadniając swój interes prawny do wystąpienia z powództwem o ustalenie prawa powód wskazał fakt niedysponowania protokołem przejęcia gruntów leśnych objętych pozwem wymaganych przepisami rozporządzenia wykonawczego do wymienionego wyżej dekretu, co wskazuje na to, że dokument ten w ogóle nie był sporządzony, bądź też zaginął, jak również okolicznością faktycznego przejęcia (co jest bezsporne) w posiadanie samoistne wymienionych działek leśnych i prowadzenia na nich gospodarki leśnej (powód sadzi drzewa, prowadzi trzebierze, pielęgnuje). Brak takiego formalno - prawnego dokumentu uniemożliwia – jak wskazywał powód – urządzenie dla wymienionych działek leśnych księgi wieczystej i wpisanie jako właściciela Skarbu Państwa. W przypadku braku protokołu przepis art. 626 8 kpc uniemożliwia założenie księgi wieczystej, zaś z treści § 2 tego przepisu wynika, że w przypadku zaginięcia dokumentów stwierdzających nabycie prawa własności należy złożyć inne dowody na stwierdzenie nabycia własności nieruchomości takie jak na przykład wyrok zapadły w trybie art. 189 kpc ustalający osobę właściciela nieruchomości.

Mocą postanowienia Sądu Okręgowego w Ostrołęce z dnia 3 października 2012 roku w sprawie I Co 82/12 do rozpoznania niniejszej sprawy wyznaczony został Sąd Rejonowy w Przasnyszu (k. 20).

Postanowieniem z dnia 13 marca 2013 roku w sprawie I C 775/12 Sąd Rejonowy w Przasnyszu wezwał do udziału w sprawie w charakterze pozwanej W. Ż. (k. 104).

Pozwane H. G. i H. O. wniosły o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu, przy czym H. O. z uwzględnieniem kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Podnosiły zgodnie, że powód nie wykazał istnienia po jego stronie interesu prawnego określonego w treści art. 189 kpc, a nadto bezzasadne są twierdzenia powoda, że jest on bezspornie samoistnym posiadaczem działek oznaczonych numerami (...), skoro prawomocnym postanowieniem z dnia 20 marca 2006 roku w sprawie I Ns 728/04 Sąd Rejonowy w Wyszkowie oddalił wniosek Skarbu Państwa o zasiedzenie tych działek stwierdzając w uzasadnieniu orzeczenia, że w odniesieniu do tych działek „nie można mówić o samoistności posiadania”, a wcześniej – że Skarb zagarnął działki z naruszeniem dekretu o Przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa (Dz. U. Nr 15, poz. 22). Działki (...) (dawniej nr (...)) nie mogły stać się własnością Skarbu Państwa z mocy prawa, gdyż powierzchnia lasu była mniejsza niż 25 ha i z tej przyczyny nie podlegały one nacjonalizacji. Z tej też przyczyny nie był w ogóle sporządzony protokół przejęcia działek na Skarb Państwa. O tym, że majątek objęty księgą hipoteczną numer (...) nie podlegał przejęciu na rzecz Skarbu Państwa stwierdził też sam Skarb Państwa wnosząc o wykreślenie z działu III tej księgi wcześniej wpisanej wzmianki o toczącym się postępowaniu administracyjnym, która wykreślona została w dniu 20.11.1961 roku. Bezsporne jest, że dla działek (...) prowadzona jest księga wieczysta w postaci wskazanej wyżej księgi hipotecznej i w dziale II tej księgi jako współwłaściciele figurują małżonkowie W. i M. U. (2), zaś ich następcami prawnymi poprzez kolejne stwierdzenia nabycia spadków są pozwani w niniejszej sprawie. Oczywistym faktem prawnym jest, że powyższa księga hipoteczna o numerze (...), będąca tzw. księgą dawną, nie utraciła mocy prawnej. Z tego powodu Sąd Rejonowy w Ostrowi Mazowieckiej V Wydział Ksiąg Wieczystych postanowieniem z dnia 30 lipca 2008 roku w sprawie Dz. Kw 109/08 oddalił wniosek Skarbu Państwa o założenie księgi wieczystej dla działek (...), co potwierdził Sąd Okręgowy w Ostrołęce w sprawie I Ca 267/08 oddalając apelację Skarbu Państwa od powyższego postanowienia. Mając na uwadze powyższe pozwane jako ewidentnie błędne uznały stanowisko Sądu Okręgowego w Łomży w sprawie I Ca 222/07 o braku mocy prawnej księgi hipotecznej nr (...). Z faktu istnienia dla działek (...) księgi wieczystej wywodziły oczywisty brak interesu prawnego w niniejszej sprawie. Powód może bowiem żądać uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym na podstawie art. 10 u.k.w.h. Podnosiły, że prawo własności działek (...) nie przysługuje powodowi, gdyż nie można samowoli i bezprawia popartego siłą przymusu państwowego dokonanego w latach powojennych sankcjonować obecnie w praworządnym państwie.

Pozwani K. S., M. U. (1) i W. Ż. nie zajęli stanowiska w sprawie.

Sąd ustalił, co następuje:

Po scaleniu w 1937 roku właścicielami gospodarstwa rolnego w skład którego wchodziły między innymi działki oznaczone w tamtym okresie numerami ewidencyjnymi (...) położonego w U. byli małżonkowie W. i M. U. (2). Dla działek tych w Sądzie Rejonowym w Ostrowi Mazowieckiej prowadzony był wykaz hipoteczny o numerze (...) (k. 153), a obecnie księga wieczysta KW nr (...) (k. 236-238).

Po śmierci W. U. (1) w dniu 30.01.1941 roku, jako współwłaścicieli nieruchomości we wskazanym wyżej wykazie hipotecznym w dniu 05.05.1947 roku wpisano: M. U. (2) w 3/18 części, M. U. (1) w 1/6 części, W. U. (2) w 1/6 części, J. U. w 1/6 części.

Po zakończeniu działań wojennych gospodarstwo rolne W. i M. U. poddane zostało ocenie przez pryzmat przepisów dekretu z dnia 06.09.1944 roku o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz. U. z 1945 roku Nr 3, poz. 13) i dekretu PKWN z dnia 12.12.1944 roku o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa (Dz. U. Nr 15, poz. 82).

Z treści uzasadnienia orzeczenia Ministra Rolnictwa z dnia 13 października 1961 roku (UR.U.1/1079/60) wynika, że Komisja działająca z ramienia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Wydziału (...) w W. po ponownym zbadaniu w dniu 13.11.1959 roku obszaru użytków rolnych m.in. nieruchomości U. stwierdziła, że cały dział oznaczony na planie nr (...) – zawierający 30,50 ha został przejęty na rzecz Państwa przez Nadleśnictwo O. protokółem z dnia 26.09.1951 roku w trybie dekretu z dnia 12.12.1944 roku (Dz. U. Nr 15, poz. 82) i jest w użytkowaniu państwowej administracji leśnej (k. 94-96). Powód nie dysponuje powyższym protokółem (twierdzenia pełnomocnika powoda - k. 59).

W dniu 16.01.1973 roku zmarła M. U. (2). Mocą postanowienia Sądu Rejonowego w Ostrowi Mazowieckiej z dnia 26 września 1991 roku w sprawie I Ns 350/91 spadek po niej nabyli: M. U. (1), W. Ż. (z domu U.), J. S. (z domu U.) po 1/3 części każde z nich (k. 90). J. S. zmarła w dniu 06.10.1983 roku. Spadek po niej mocą postanowienia Sądu Rejonowego w Ostrowi Mazowieckiej z dnia 19 kwietnia 1984 roku w sprawie I Ns 150/84 nabyli: K. S., H. G. i H. O. po 1/3 części każde z nich (k. 89).

Działki oznaczone pierwotnie numerami (...) stanowią obecnie działki ewidencyjne oznaczone numerami geodezyjnymi (...) oraz drogi gminne o numerach (...) biegłego – k.180-181) i znajdują się we władaniu powoda (wyjaśnienia pełnomocnika H. G. złożone na rozprawie w dniu 15.04.2014 roku – okoliczność bezsporna).

Postanowieniem z dnia 20 marca 2006 roku w sprawie I Ns 728/04 Sąd Rejonowy w Wyszkowie między innymi oddalił wniosek Skarbu Państwa – Nadleśnictwa O. o zasiedzenie w zakresie dotyczącym działek oznaczonych numerami (...) położonych w U. (k. 214-219, 238, 259, 222-234 akt sprawy I Ns 728/04 Sądu Rejonowego w Wyszkowie). Postanowienie to uprawomocniło się w dniu 26.05.2006 roku.

Wyrokiem z dnia 16 lipca 2007 roku w sprawie I C 119/06 Sąd Rejonowy w Zambrowie oddalił powództwo K. S., M. U. (1), W. Ż., H. G. i H. O. przeciwko Skarbowi Państwa – Nadleśnictwu O. o wydanie działek o numerach geodezyjnych (...) położonych we wsi U. oraz orzekł o kosztach procesu (k. 174 akt sprawy I C 119/06 Sądu Rejonowego w Zambrowie). Apelację powodów od tego wyroku Sąd Okręgowy w Łomży oddalił wyrokiem z dnia 17 października 2007 roku w sprawie I Ca 222/07 (k. 262 akt w/w sprawy).

Postanowieniem z dnia 30 lipca 2008 roku w sprawie Dz. Kw 109/08 Sąd Rejonowy w Ostrowi Mazowieckiej oddalił wniosek Skarbu Państwa – Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe – Nadleśnictwo O. o założenie księgi wieczystej dla nieruchomości położonej w U. oznaczonej jako działki (...) o pow. 30.41 ha na podstawie art. 1 ust. 1 i 2 dekretu PKWN z 12 grudnia 1944 roku o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa (k. 48-50 akt sprawy Dz. Kw 109/08 Sądu Rejonowego w Ostrowi Mazowieckiej). Apelacja wnioskodawcy od powyższego postanowienia została oddalona postanowieniem Sądu Okręgowego w Ostrołęce z dnia 29 grudnia 2008 roku w sprawie I Ca 267/08 (k. 82 akt sprawy Dz. Kw 109/08 Sądu Rejonowego w Ostrowi Mazowieckiej).

Powyższe okoliczności nie były kwestionowane przez strony, dlatego pozostawały poza sporem.

Sąd zważył, co następuje:

Zgłoszone przez powoda żądanie ze swej istoty należy do kategorii powództw o ustalenie, którego podstawę prawną stanowi art. 189 kpc. Zgodnie z powoływanym przepisem powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. W wypadku wystąpienia z żądaniem znajdującym oparcie w przywołanym przepisie podstawową kwestią podlegającą rozstrzygnięciu Sądu jest zatem istnienie interesu prawnego po stronie zgłaszającego żądanie. Dopiero ustalenie, iż interes taki zachodzi uzasadnia dokonanie dalszej merytorycznej oceny zgłoszonego roszczenia.

Jak trafnie wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 czerwca 1997 roku w sprawie II CKN 201/97 (M.Prawn. 1998/2/3, Lex nr 31356) interes prawny w rozumieniu art. 189 kpc stanowi formułę szeroką, obejmującą wiele sytuacji prawnych, w których uwikłany może być podmiot występujący z powództwem o ustalenie istnienia (nieistnienia) prawa lub stosunku prawnego. W orzecznictwie Sądu Najwyższego interes prawny w rozumieniu art. 189 kpc ujmuje się szeroko, z uwzględnieniem sytuacji prawnej żądającego, ocenianej w płaszczyźnie zarówno obecnych, jak i przyszłych, ale obiektywnie prawdopodobnych stosunków prawnych z jego udziałem. W literaturze i orzecznictwie wskazuje się na ogólne kryteria wystąpienia omawianego interesu prawnego jako możliwego przedmiotu ochrony prawnej. Chodzi tu oczywiście o interes nie tylko hipotetyczny, subiektywnie pojmowany przez powoda, lecz o interes w znaczeniu obiektywnym, uzasadniający rzeczywistą potrzebę udzielenia ochrony prawnej w wyniku ustalenia istnienia (nieistnienia) prawa lub stosunku prawnego. Wskazuje się także na to, że potrzeba ochrony prawnej zdeterminowana zostaje niekiedy również określoną sytuacją prawną w jakiej znajduje się powód zmierzający do jej prawnego wyjaśnienia. Jednocześnie w orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntowane jest stanowisko, że interes prawny określony w art. 189 kpc nie występuje w sensie obiektywnym wówczas, gdy powód może uzyskać ochronę prawną w innym postępowaniu, tzn. gdy służy mu inny instrument prawny służący ochronie eksponowanego interesu. Powództwo przewidziane w art. 189 kpc powinno zatem stanowić jedyny i niezbędny środek prawny ochrony praw powoda. Oznacza to brak interesu prawnego powoda wówczas, gdy może on w sprawie o świadczenie, o ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego, a także w sprawie zmierzającej do wydania rozstrzygnięcia deklaratoryjnego (np. zawierającego odszkodowanie) uzyskać wystarczającą ochronę swych praw (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2000 r., IV CKN 686/00, niepubl.). Jak trafnie wskazał Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 3 grudnia 2009 roku w sprawie I ACa 816/09, choć w odniesieniu do nieruchomości rolnych, (Lex nr 628219) co do zasady zatem właściciel nieruchomości (rolnej), przejętej bezpodstawnie przez Skarb Państwa na podstawie przepisów dekretu, nie będzie miał interesu prawnego w ustaleniu jego prawa własności w drodze powództwa z art. 189 kpc, jeżeli będzie mu już przysługiwało roszczenie o wydanie nieruchomości lub o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, dla których to roszczeń prawo własności stanowić będzie przesłankę rozstrzygnięcia, a wyrok ustalający takie prawo stanowiłby jedynie ułatwienie dowodowe (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 grudnia 2004 r. w spr. III CK 50/04, Lex nr 512053).

W sprawie bezsporne było, że dla nieruchomości objętych pozwem prowadzony był w Sądzie Rejonowym w Ostrowi Mazowieckiej wykaz hipoteczny o numerze (...). Sąd Rejonowy podzielił, podkreślany przez pozwane H. G. i H. O. , pogląd wyrażony przez Sąd Okręgowy w Ostrołęce w uzasadnieniu wyroku z dnia 29 grudnia 2008 roku w sprawie I Ca 267/08 i uznał, że przedmiotowy wykaz hipoteczny stanowi dawną księgę wieczystą i nie utracił swej mocy prawnej, a zatem jest nadal księgą czynną. Potwierdza to fakt założenia – w miejsce dotychczasowego wykazu hipotecznego – księgi wieczystej o numerze (...) (k. 236-238). Powyższego nie kwestionowała strona powodowa podnosząc, że nie dysponuje dokumentem stanowiącym protokół przejęcia gruntów leśnych, który albo zaginął albo w ogóle nie był sporządzony. Konieczność dokonania wpisu korygującego w dawnej księdze wieczystej (wykazie hipotecznym nr (...)) wymienione pozwane uzasadniały natomiast samym faktem istnienia czynnej dawnej księgi wieczystej dla objętych pozwem działek. W okolicznościach niniejszej sprawy taka argumentacja pozwanych okazała się niewystarczająca, gdyż powód wykazał, że znalazł się w szczególnej sytuacji prawnej. Powyższego nie zmienia okoliczność, że obecnie dla spornych działek prowadzona jest księga wieczysta, skoro stanowi ona kontynuację dawnego wykazu hipotecznego.

Zagadnienie poddane ocenie sądu w niniejszej sprawie dotyczy przejścia na własność Skarbu Państwa lasów i gruntów leśnych na podstawie art. 1 (1) dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 12 grudnia 1944 roku o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa (Dz. U. Nr 15, poz. 82). Jeżeli chodzi o charakter samego nabycia lasów i gruntów leśnych przez Skarb Państwa na podstawie powołanego wyżej dekretu, to treść jego artykułu 1 (1) nie pozostawia żadnych wątpliwości, że nabycie to nastąpiło z mocy prawa. Dekret ten jest też powszechnie zaliczany do grupy aktów prawnych o charakterze nacjonalizacyjnym, do której należały, między innymi, dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 roku o przeprowadzeniu reformy rolnej (jedn. tekst: Dz. U. z 1945 r. Nr 3, poz. 13) i ustawa z dnia 3 stycznia 1946 roku o przejęciu na własność Państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej (Dz. U. Nr 6, poz. 17).

Przepisy wykonawcze do tych aktów nacjonalizacyjnych odbiegały od siebie. Przepisy § 5 i 6 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 1 marca 1945 roku w sprawie wykonania dekretu PKWN z dnia 6 września 1941 roku o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz. U. Nr 10, poz. 51) określały władzę administracyjną, do której kompetencji należy orzekanie w sprawach, czy dana nieruchomość podpada pod działanie przepisów o reformie rolnej i normowały tryb postępowania w tym przedmiocie. Artykuł 1 ust. 1 dekretu z dnia 8 sierpnia 1945 roku o wpisywaniu w księgach hipotecznych (gruntowych) prawa własności nieruchomości przejętych na cele reformy rolnej (Dz. U. Nr 29, poz. 233) stanowił z kolei, że tytułem do wpisania na rzecz Skarbu Państwa w księdze hipotecznej prawa własności takiej nieruchomości jest zaświadczenie wojewódzkiego urzędu ziemskiego, stwierdzające, że nieruchomość ziemska jest przeznaczona na cele reformy rolnej. Paragraf 65 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 stycznia 1947 roku w sprawie trybu postępowania przy przejmowaniu przedsiębiorstw na własność Państwa (Dz. U. Nr 16, poz. 62 ze zm.) przewidywał wydanie przez właściwego ministra orzeczenia o przejściu na własność Państwa lub osób prawnych prawa publicznego przedsiębiorstw na podstawie art. 2 lub o przejęciu ich na podstawie art. 3 ustawy z dnia 3 stycznia 1946 roku.

Analogicznych unormowań nie zawierało rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 20 stycznia 1945 roku, w sprawie wykonania dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 12 grudnia 1944 roku o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa (Dz. U. z 1945r. Nr 4, poz. 16). Przewidywało ono bowiem jedynie, że przejęcia lasów i gruntów leśnych podlegających dekretowi z dnia 12 grudnia 1944 roku dokonuje Dyrekcja Naczelna Lasów Państwowych przez właściwe okręgowe dyrekcje lasów państwowych (§ 1 rozporządzenia), że o terminie tego przejęcia należy powiadomić właściciela lub jego pełnomocnika, jeżeli ich adres jest znany (§ 2(1) rozporządzenia) i że z czynności przejęcia będzie spisany protokół w obecności dotychczasowego właściciela lub jego pełnomocnika, jeżeli się stawili oraz dwóch świadków (§ 2(2) rozporządzenia). Przesądza to, że sporządzenie protokołu przejęcia nie było warunkiem nabycia przez Skarb Państwa lasów i gruntów leśnych na podstawie powyższego dekretu. Protokół przejęcia stanowił zatem jedynie dowód tego, że w stosunku do określonej nieruchomości zastosowane zostały przepisy dekretu PKWN z dnia 12 grudnia 1944 roku o przejściu jej na własność państwa. Sporządzenie takiego protokołu nie stanowiło jednak przeszkody do wystąpienia przez osoby uprawnione do wyłączenia określonej nieruchomości spod działania dekretu na zasadach ogólnych. Żądanie takie mogło być oparte bądź na zarzucie, że nieruchomość nie ma charakteru leśnego, bądź że nie przekracza 25 ha (art. 1 (1) dekretu) albo na zarzucie, że podlega ona wyłączeniom przewidzianym w art. 1(3) dekretu. Jeżeli natomiast żadne postępowanie administracyjne w tym przedmiocie nie było prowadzone, a taka sytuacja zachodzi w niniejszej sprawie, sprawa jest otwarta. Dekret z dnia 12 grudnia 1944 roku został bowiem uchylony i wydanie decyzji administracyjnej o przejęciu na własność Skarbu Państwa lasów i gruntów leśnych - nawet o charakterze deklaratywnym – nie może wchodzić w rachubę. Spór co do takiego przejścia może być rozstrzygnięty tylko w postępowaniu sądowym. Nie budzi wątpliwości, że spór o prawo własności może być rozstrzygnięty w trybie powództwa o usunięcie niegodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a jej rzeczywistym stanem prawnym (art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o księgach wieczystych i hipotece). Wbrew stanowisku pozwanych H. G. i H. O. nie można jednak w sposób kategoryczny i stanowczy przyjmować braku interesu prawnego w ustaleniu w razie istnienia możliwości oparcia powództwa także na przepisie art. 10 u.k.w.h., jeśli powód wykazuje swój interes prawny w usunięciu stanu niepewności co do prawa poza treścią księgi wieczystej. Pogląd taki znajduje potwierdzenie w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2006 roku w sprawie II CK 395/05 (Lex nr 192028). Taka sytuacja zaistniała w okolicznościach niniejszej sprawy.

W niniejszej sprawie sporne działki są porośnięte lasem i według twierdzeń powoda znajdują się już w jego posiadaniu (powód prowadzi na nich gospodarkę leśną – sadzi drzewa, prowadzi trzebieże, pielęgnuje), zaś pozwani powyższej okoliczności nie zakwestionowali. Argumentacja o braku samoistnego posiadania po stronie powoda spornych działek z uwagi na treść rozstrzygnięcia w sprawie I Ns 728/04 Sądu Rejonowego w Wyszkowie okazała się w tym zakresie niewystarczająca, gdyż pozwani - jako spadkobiercy właścicieli ujawnionych w wykazie hipotecznym nr (...) spornych działek – nie zdołali wydobyć ich od powoda w drodze powództwa o wydanie nieruchomości (prawomocny wyrok Sądu Rejonowego w Zambrowie z dnia 16 lipca 2007 roku w sprawie I C 119/06 (I Ca 222/07 Sądu Okręgowego w Łomży). Jeżeli powód twierdzi, że z mocy prawa nabył własność przedmiotowych działek, a pozwani bronią się w toku procesu zarzutem, że także są wyłącznym ich właścicielem, to nie można negować interesu prawnego powoda w ustaleniu jego własności. Jak trafnie wskazał Sąd Okręgowy w Ostrołęce w uzasadnieniu postanowienia w sprawie I Ca 267/08 (powołując się na orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 9 sierpnia 1960 roku w sprawie I CR 642/59 – OSNCK 1961/4/110, Lex nr 115504) w przypadku sporu co do prawa jedynym powództwem pozwalającym stwierdzić jego istnienie ponad wszelką wątpliwość jest powództwo o ustalenie z art. 189 kpc, przy czym interes prawny występuje także wtedy, gdy istnieje niepewność tego prawa lub stosunku prawnego w sytuacji zakwestionowania prawa własności nieruchomości, gdy zaginęły dokumenty stwierdzające jej nabycie. Taka sytuacja ma miejsce w przedmiotowym stanie faktycznym, skoro z treści uzasadnienia orzeczenia Ministra Rolnictwa z dnia 13 października 1961 roku (UR.U.1/1079/60) wynika, że dział oznaczony na planie numerami (...) ( ) zawierający 30,50 ha został przejęty na rzecz Państwa przez Nadleśnictwo O. protokółem z dnia 26.09.2951 roku w trybie dekretu z dnia 12.12.1944 roku i jest w użytkowaniu państwowej administracji leśnej, a nadto nawet posiadanie stwarza domniemanie zgodności z prawem (art. 341 kc). Dołączone do akt sprawy wyroki obrazują przebieg sporów pomiędzy stronami niniejszego postępowania o objęte pozwem nieruchomości i świadczą, że istnieją wątpliwości co do własności działek oznaczonycg aktualnie numerami (...) położonych w U.. Także z twierdzeń faktycznych powoda nie wynika brak interesu prawnego w ustaleniu jego prawa własności gruntu.

Celem postępowania o uzgodnieniu treści księgi wieczystej jest usunięcie istniejącej niezgodności. Jest to akcja związana z funkcją ustrojową ksiąg wieczystych, mającą zapewnić bezpieczeństwo obrotu. Artykuł 189 kpc poprzez ustalenie istnienia lub nieistnienia prawa (stosunku prawnego) zmierza natomiast do udzielenia ochrony podmiotowi spełniającemu wymagania w tym przepisie przewidziane, które powód wykazał. Nie istnieją więc podstawy do wysuwania zarzutu o konieczności dokonania - w okolicznościach tej sprawy - wpisu korygującego w dawnej księdze wieczystej (czy w obecnie prowadzonej dla spornych nieruchomości księdze wieczystej). W tym miejscu zauważyć dodatkowo należy, że działki objęte powództwem w niniejszej sprawie nie były samodzielną nieruchomością ziemską przejętą jako las na własność Skarbu Państwa, a stanowiły jedynie część całej – większej nieruchomości – składającej się z kilku działek, z których część została przeniesiona do innych ksiąg wieczystych. Sąd Najwyższy najpierw w uchwale składu siedmiu sędziów z 15 marca 2006 r., III CZP 106/05 (OSNC 2006, Nr 10, poz. 160), a następnie w uchwale z 10 maja 2006 r., III CZP 31/06 (Biul. SN 2006, nr 5, s. 7), stanął na stanowisku, że powództwo o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym może wytoczyć tylko osoba uprawniona do złożenia wniosku o dokonanie wpisu w księdze wieczystej. Podkreślił, że przyjęta w art. 10 u.k.w.h. konstrukcja wiążąca uzgodnienie z wpisem wskazuje na wyraźną synchronizację unormowania legitymacji do wytoczenia powództwa z legitymacją do złożenia wniosku o wpis w księdze wieczystej. Oznacza to, że te same osoby, które stosownie do art. 626 ( 2 )§ 5 k.p.c. mogą złożyć wniosek o dokonanie wpisu, są legitymowane do wytoczenia powództwa przewidzianego w art. 10 ust. 1 u.k.w.h., a więc właściciel nieruchomości, użytkownik wieczysty, osoba, na której rzecz wpis ma nastąpić, albo wierzyciel, jeżeli przysługuje mu prawo, które może być wpisane w księdze wieczystej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2013 roku w sprawie I CSK 74/13 – Lex nr 1353073). Zgodnie z art. 24 ust. k.k.w.h. dla każdej nieruchomości prowadzi się odrębną księgę wieczystą, nie budzi przy tym wątpliwości, że jedną nieruchomość może tworzyć większa liczba poszczególnych działek. Spór w niniejszej sprawie dotyczy tylko trzech działek pierwotnie oznaczonych numerami (...) składającymi się na większą nieruchomość dla której prowadzony był wykaz hipoteczny nr (...), a zatem nawet wykazanie przez powoda w trybie art. 10 u.k.w.h. tytułu własności do tych konkretnych działek nie upoważniałoby go do skutecznego wystąpienia z wnioskiem o dokonanie stosownego wpisu w wykazie hipotecznym. Ochrona udzielona mu w procesie o uzgodnienie treści księgi wieczystej (wykazu hipotecznego nr (...)) z rzeczywistym stanem prawnym byłaby więc iluzoryczna. Konieczne byłoby odłączenie z przedmiotowego wykazu hipotecznego spornych działek i założenie dla nich nowej księgi wieczystej. Dla przedmiotowych działek nie była prowadzona księga wieczysta, a wniosek powoda o założenie dla tych działek nowej księgi wieczystej został prawomocnie oddalony. Pomimo, że obecnie pozwani założyli dla działek objętych pozwem księgę wieczystą, to okoliczność ta (z uwagi na wykazane w dalszej części niniejszego uzasadnienia argumenty – tj. brak odrębnej księgi dla działki pierwotnie oznaczonej jako parcela numer (...)) także nie jest wystarczająca dla wykazania braku interesu prawnego powoda w niniejszej sprawie. Niezależnie od powyższego - mając na uwadze przedstawione wyżej wnioski, że sporządzenie protokołu przejęcia nie było warunkiem nabycia przez Skarb Państwa lasów i gruntów leśnych na podstawie powołanego dekretu PKWN – podkreślić należy, że brak protokołu spełniającego wymogi określone powołanym rozporządzeniem nie może być podstawą do przyjęcia, że przejęcie gruntów na własność Skarbu Państwa nie nastąpiło. Protokół ten stanowił dowód, że określona nieruchomość przeszła na własność Państwa, ale jego brak nie może pozbawić właściciela wykazania, że takie prawo do gruntów uzyskał. Dopuszczalne jest, zatem badanie przez sąd, także w procesie o ustalenie, że Skarbowi Państwa przysługuje prawo własności wymienionych gruntów, które nabyte zostało z mocy prawa przez przejęcie lasów i gruntów leśnych na podstawie dekretu z 12 grudnia 1944 r. o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa - Dz. U. Nr 15, poz. 82. Takie stanowisko zajął Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 25 stycznia 2007 roku w sprawie I ACa 1656/06 (Lex nr 269591), które Sąd Rejonowy podzielił.

Z tych względów należało przyjąć, że powód - w okolicznościach niniejszej sprawy – posiada interes prawny w ustaleniu, że z dniem 27 grudnia 1944 roku stał się właścicielem działek ewidencyjnych oznaczonych numerami geodezyjnymi (...) o powierzchni 10,98 ha i (...) o powierzchni 19,43 ha położonych w miejscowości U. gmina O. na podstawie art. 1 ust. 1 i 2 dekretu PKWN z dnia 12 grudnia 1944 roku o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa (Dz. U. Nr 15, poz. 82 ze zm.). Od rozstrzygnięcia bowiem tej kwestii zależy, czy strona powodowa stała się z mocy prawa właścicielem przedmiotowych działek – lasów i gruntów leśnych.

Oceniając merytorycznie przedstawione okoliczności oraz argumentację każdej ze stron, należało uznać, że powództwo Skarbu Państwa – Nadleśniczego Nadleśnictwa O. nie zasługiwało na uwzględnienie.

W sprawie ustalono ponad wszelką wątpliwość, że działki oznaczone numerami (...) w wykazie hipotecznym nr (...) prowadzonym przez Sąd Rejonowy w Ostrowi Mazowieckiej stanowią obecnie występujące w obrocie działki o numerach geodezyjnych (...) wraz z drogami gminnymi oznaczonymi numerami geodezyjnymi (...) (wchodziły one w skład pierwotnej działki numer (...)), w tym w odniesieniu do ich powierzchni. Powyższe jednoznacznie stwierdził biegły sądowy z zakresu geodezji T. N. w opinii z dnia 07.10.2013 roku (k. 180-181), którą to opinię – niekwestionowaną przez żadną ze stron – Sąd uznał za wiarygodny dowód w sprawie. W ocenie Sądu opinia biegłego podlega, jak inne dowody, ocenie według art. 233 § 1 kpc - lecz, co odróżnia ją pod tym względem, to szczególne dla tego dowodu kryteria oceny, które stanowią: poziom wiedzy biegłego, podstawy teoretyczne opinii, sposób motywowania sformułowanego w niej stanowiska oraz stopień stanowczości wyrażonych w niej ocen, a także zgodność z zasadami logiki i wiedzy powszechnej. Opinia ta sporządzona została przy wykorzystaniu wiadomości specjalnych, jakie posiada biegły, dlatego stanowiła właściwą podstawę rozstrzygnięcia w sprawie.

Jak wykazano wyżej, dekret z 12 grudnia 1944 roku o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa miał charakter aktu nacjonalizacyjnego, a przewidziane nim przejęcie lasów i gruntów na własność Skarbu Państwa następowało z mocy prawa. Protokół przejęcia nieruchomości na podstawie tego dekretu miał jedynie rolę dowodową, a jego niesporządzenie prowadziło do odwrócenia ciężaru dowodu.

Na mocy dekretu o przejęciu lasów na własność Skarbu Państwa przeszły lasy i grunty leśne o obszarze ponad 25 ha stanowiące własność lub współwłasność osób fizycznych, których grunty były objęte przepisami art. 2 ust. 1 lit. e dekretu o reformie rolnej. Przejęciu na własność Państwa na podstawie dekretu o przejęciu lasów podlegały nie tylko lasy, grunty leśne (art. 1 ust. 1), ale także wszelkie grunty śródleśne (art. 1 ust. 2 lit. a), grunty deputatowe administracji i straży leśnej (art. 1 ust. 2 lit. b), wszelkie nieruchomości (grunty) położone na terenie obiektu leśnego niezależnie od swego przeznaczenia (art. 1 ust. 2 lit. c), wszelkie nieruchomości służące prowadzeniu gospodarstwa leśnego niezależnie od swego położenia (art. 1 ust. 2 lit. d).

W uzasadnieniu wyroku z 24 sierpnia 2011 roku w sprawie IV CSK 602/10 (Lex nr 1111024) Sąd Najwyższy wyjaśnił już, że dekret o przejęciu lasów wydany został przed ujednoliceniem systemu prowadzenia ksiąg wieczystych, co nastąpiło po wejściu w życie dekretu z 11 października 1946 roku (Dz. U. Nr 57, poz. 320 z późn. zm.) i dekretu z 11 października 1946 roku Prawo rzeczowe (Dz. U. Nr 57, poz. 319 z późn. zm.). Ustawodawca nie odwoływał się w nim do pojęcia „nieruchomości" jako samodzielnej rzeczy, dla której była prowadzona oddzielna księga hipoteczna (gruntowa, wieczysta), gdyż dopiero w zunifikowanym prawie rzeczowym określono nieruchomości jako części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (art. 3 prawa rzeczowego). Lasy, grunty leśne i inne nieruchomości, podlegające przepisom dekretu, nie musiały być również wyodrębnione geodezyjnie z innych nieruchomości, w tym o charakterze rolnym. Pojęcia „parcela" ustawodawca użył tylko w art. 1 ust. 3 lit. b dekretu o przejęciu lasów, dla oznaczenia wyjątków od jego zastosowania, ale i w celu wskazania na jego relacje do dekretu o reformie rolnej.

Działaniem dekretu nie były objęte grunty podzielone faktycznie lub prawnie przed 1 września 1939 roku na parcele nie większe jak 25 ha, z wyłączeniem parcel stanowiących własność osób fizycznych, których inne grunty były objęte przepisami artykułu 2 ust. 1 lit. e dekretu o reformie rolnej. Takie stanowisko przedstawił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 20 września 2013 roku w sprawie II CSK 4/13 (Lex nr 1383039) . Także w wyroku z dnia 26 maja 2006 roku w sprawie V CSK 97/06 (Lex nr 421049) Sąd Najwyższy uznał, że według art. 1 ust. 1 dekretu z dnia 12 grudnia 1944 r. upaństwowieniu (ex lege) podlegały lasy i grunty leśne o obszarze ponad 25 ha, stanowiące własność lub współwłasność osób fizycznych i prawnych. Przepis ten - z mocy postanowienia zawartego w ust. 3 lit. b) wymienionego artykułu - nie odnosił się do lasów i gruntów leśnych podzielonych prawnie lub faktycznie przed dniem 1 września 1939 r. na parcele nie większe niż 25 ha, a stanowiących własność osób fizycznych, których grunty nie zostały objęte przepisami art. 2 lit. e) dekretu z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej. Brzmienie tych unormowań i określona pomiędzy nimi przez prawodawcę wzajemna relacja (ust. 1 art. 1 „nie odnosił się" do lasów i gruntów leśnych wymienionych w ust. 3) wskazują wyraźnie na to, że każde z nich określało - w ujęciu pozytywnym bądź negatywnym - przesłanki przejścia na własność Skarbu Państwa własności lasów i gruntów leśnych. Treść art. 1 ust. 3 lit. b) dekretu nie pozostawia żadnych wątpliwości, że lasy i grunty leśne podzielone we wskazany w tym przepisie sposób nie podlegały nacjonalizacji tylko wtedy, gdy nie stanowiły własności osób fizycznych objętych działaniem przepisów art. 2 lit. e) dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej. Jeśli zaś tak wydzielone parcele były własnością osób nie spełniających powyższego warunku, to przechodziły na własność Skarbu Państwa. Oznacza to, że lasy i grunty leśne należące do osób fizycznych, których grunty były objęte przepisami art. 2 ust. 1 lit. e) dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej, podlegały nacjonalizacji niezależnie od ich obszaru. Zbieżną z zaprezentowaną wyżej wykładnię art. 1 ust. 3 lit. b) dekretu z dnia 12 grudnia 1944 r. przedstawił Sąd Najwyższy w motywach wyroku z dnia 22 kwietnia 2005 roku w sprawie II CK 653/04 (OSNC 2006/3/56, Biul.SN 2005/7/14, Lex nr 152311).

Nie budzi przy tym wątpliwości, że prawny podział na parcele obejmujący działki nr (...) uwidoczniony został w katastrze, który obrazuje załącznik nr 9 do opinii biegłego M. B. (k. 179). Powyższe wynika jednoznacznie z opinii ustnej tego biegłego złożonej na rozprawie w dniu 15 kwietnia 2014 roku. Z pisemnej opinii tego biegłego jednoznacznie też wynika, że obszar, który pierwotnie obejmował te działki powstał w wyniku scalenia zatwierdzonego w 1937 roku (k. 158). Wypis z katastru sporządzony jednak został w dniu 29.12.1954 roku i wykazywał istnienie tych działek (parceli) jako odrębnych działek ( o oddzielnych numerach).

Mając na uwadze przedstawione wyżej rozważania istotną dla rozstrzygnięcia kwestią była odpowiedź na pytanie, czy do poprzedników prawnych pozwanych należały takie nieruchomości, które podlegały pod działanie dekretu o reformie rolnej i na podstawie tego dekretu zostały przejęte na własność Państwa.

Dekret o reformie rolnej miał zastosowanie do nieruchomości ziemskich. W uchwale z 19 września 1990 r., W 3/89 (OTK 1990/1/26, Dz.U.1990/66/396, Lex nr 25203) Trybunał Konstytucyjny wyjaśnił, że „nieruchomość ziemska" w rozumieniu przepisów o reformie rolnej to nieruchomość mająca charakter rolniczy, intencją ustawodawcy było bowiem przeznaczenie na cele reformy rolnej tych nieruchomości lub ich części, które były lub mogły być wykorzystane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej, zwierzęcej i sadowniczej. Stanowisko takie dominuje również w doktrynie i przyjmowane jest także w orzecznictwie Sądu Najwyższego (zob. wyroki Sądu Najwyższego z 17 lutego 2010 r., IV CSK 345/09, Lex nr 577697, z 5 listopada 2002 r., III CKN 273/01, Lex nr 77039, z 22 kwietnia 2005 r., II CK 653/04, OSNC 2006, Nr 3, poz. 56, z 22 kwietnia 2005 r., II CK 247/05, Lex nr 567650). Pojęcie nieruchomości ziemskiej użyte w art. 2 dekretu o reformie rolnej powinno być zatem interpretowane w sposób funkcjonalny, co prowadzi do wniosku, że nieruchomość ziemska to nieruchomość o charakterze rolniczym.

Ze zgromadzonych w sprawie dokumentów, w tym zgromadzonych w wykazie hipotecznym nr (...) (k. 153), wynika, że nieruchomości poprzedników prawnych pozwanych podlegające przepisom dekretu o reformie rolnej jako majątki ziemskie położone były między innymi w U. - w jednym kompleksie z nieruchomościami leśnymi będącymi przedmiotem sporu w niniejszej sprawie. Potwierdzają to w szczególności takie dokumenty jak: pismo Kierownika Wydziału Rolnictwa i Leśnictwa z dnia 27.04.1960 roku, postanowienie Sądu Powiatowego w O. z dnia 07.01.1961 roku, orzeczenie Ministra Rolnictwa z dnia 13.10.19861 roku, pismo zastępcy Kierownika Wydziału Rolnictwa i Leśnictwa z dnia 03.11.1961 roku i postanowienie Sądu Powiatowego w Ostrołęce z dnia 20.11.1961 roku.

Chociaż nieruchomość poprzedników prawnych pozwanych stanowiła nieruchomość ziemską, to jednak ostatecznie nie została przejęta na rzecz Skarbu Państwa w drodze reformy rolnej na skutek niespełnienia przewidzianej dekretem normy obszarowej (w wyniku odliczenia – jak wskazał biegły M. B. już w 1946 roku (k. 161) – od łącznej powierzchni użytków rolnych konturu wchodzącego w skład działki numer (...) o powierzchni 4.5673 ha stanowiącego użytek leśny). Potwierdzają to wpisy zamieszczone w dziale trzecim opisanego wyżej wykazu hipotecznego (k. 75 akt sprawy Dz. Kw 109/08 Sądu Rejonowego w Ostrowi Mazowieckiej i k. 153) z których wynika fakt wykreślenia w dniu 20.11.1961 roku wzmianki z dnia 07.01.1961 roku o toczącym się postępowaniu administracyjnym o przejęcie na własność Skarbu Państwa nieruchomości rolnej. Oznacza to, że jakkolwiek pierwotnie grunty rolne poprzedników prawnych pozwanych miały być objęte reformą rolną, to jednak ostatecznie poprzednicy prawni pozwanych nie podlegali przepisom dekretu z dnia 6 września 1944 roku o przeprowadzeniu reformy rolnej, a skoro tak, to będące ich własnością lasy i grunty leśne nie ulegały nacjonalizacji o ile zostały przed 1 września 1939 roku podzielone na parcele nie większe niż 25 ha. Podkreślić przy tym należy wynikający z powyższego fakt, że grunty, których właścicielami byli poprzednicy prawni pozwanych, były wielokrotnie badane przez pryzmat uregulowań dekretu z dnia 6 września 1944 roku o przeprowadzeniu reformy rolnej, a zatem końcowy wynik tych badań nie może budzić wątpliwości.

Z opinii biegłego sądowego M. B. wynika, że pierwotnie istniejące działki (parcele) o numerach (...) łącznie – według stanu poscaleniowego w 1937 roku w wyniku którego powstały w/w parcele - przekraczały swoją powierzchnią 25 ha. W okolicznościach niniejszej sprawy istotną jednak kwestią było ustalenie z osobna obszaru poszczególnych parceli katastralnych oznaczonych numerami (...). Działaniem dekretu o przejęciu lasów – jak wykazano wyżej - nie były bowiem objęte grunty podzielone faktycznie lub prawnie przed 1 września 1939 roku na parcele nie większe jak 25 ha, z wyłączeniem parcel stanowiących własność osób fizycznych, których inne grunty były objęte przepisami art. 2 ust. 1 lit. e dekretu o reformie rolnej. „Prawny podział na parcele” to podział uwidoczniony w katastrze. W odniesieniu do lasów i gruntów leśnych fizycznie lub prawnie podzielonych przed 1 września 1939 roku na parcele, stanowiących własność osób fizycznych, których inne nieruchomości nie podlegały reformie rolnej, podział na parcele nie większe jak 25 ha miał znaczenie prawne w tym sensie, że zwalniał te grunty od przejęcia na rzecz Skarbu Państwa na podstawie dekretu o przejęciu lasów. Wniosek taki wypływa z treści uzasadnienia powołanego wyżej wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20 września 2013 roku w sprawie II CSK 4/13, który należało podzielić.

Na rozprawie w dniu 15 kwietnia 2014 roku biegły M. B. wskazał, że po scaleniu rozpoczętym w 1934 roku a zakończonym w 1937 roku powstały trzy niezależne (odrębne) działki o numerach (...), co obrazuje załącznik nr 5 do opinii pisemnej. Powierzchnie tych działek zamieszczone pod numerem każdej z tych działek widoczne na załączniku nr 5 (k. 167) do opinii pisemnej były aktualne na dzień 1 września 1939 roku. Biegły wyjaśnił też, że załącznik nr 9 (k. 171) przedstawia wyciąg z rejestru pomiarowego i można uznać, że jest to kataster . Z zapisów owego katastru (k. 171) i wykazu powierzchni (k. 167), jak również zestawienia sporządzonego przez biegłego (k. 159 pkt 4) wynika, że parcela oznaczona numerem (...) ( ) miała powierzchnię 2.4160 ha, parcela oznaczona numerem (...) ( ) miała powierzchnię 2.3770 ha , a parcela oznaczona numerem (...) miała powierzchnię 26.0819 ha. Oznacza to, że powstałe przed 1 września 1939 roku parcele o numerach (...) ( ) miały w dniu wejścia w życie dekretu z dnia 12 grudnia 1944 roku (27 grudnia 1944 roku) powierzchnie konturów lasów i ogólne powierzchnie nie przekraczające 25 ha, a zatem nie podległy one przejęciu w trybie dekretu o przejęciu lasów. W konsekwencji stosownie do art. 1 ust. 3 lit. b tego dekretu nie przeszły one na własność Skarbu Państwa. Przejęciu podlegała jednak parcela oznaczona numerem (...), której powierzchnia przekraczała 25 ha lasów i gruntów leśnych.

W ocenie Sądu do łącznej powierzchni lasów i gruntów leśnych w rozumieniu dekretu z dnia 12 grudnia 1944 roku składających się na parcelę nr (...) doliczyć należało obszar pastwisk o pow. 0.1950 ha, tzw. zarośli o pow. 0.2633 ha, jak również – zgodnie ze stanowiskiem wyrażonym w opinii przez biegłego sądowego M. B. – także obszar o powierzchni 4.5673 ha wskazany w opinii biegłego jako grunty orne, a także drogi o pow. 0.3649 ha. Z opinii biegłego wynika, że stan użytkowania na omawianej działce zmienił się w okresie od 1937 roku do 3 czerwca 1946 roku. Do konturu „zarośla” o powierzchni 0.2633 ha według stanu z 1937 roku w całym majątku (majątek o pow. 80.2542 ha) zaliczono również powierzchnię konturu dotychczasowych gruntów ornych o pow. 4.5673 ha co dało łącznie powierzchnię „zarośli” wynoszącą 4.8306 ha i spowodowało zmniejszenie ogólnej powierzchni gruntów ornych w całym majątku do 48.8155 ha. W tym miejscu dodać należy, że zgodnie z art. 2 ust.1 lit. e dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 roku o przeprowadzeniu reformy rolnej na cele reformy rolnej przeznaczone były nieruchomości ziemskie stanowiące własność albo współwłasność osób fizycznych lub prawnych jeżeli ich rozmiar łączny przekraczał bądź 100 ha powierzchni ogólnej, bądź 50 ha użytków rolnych.

Następnie biegły analizując zapisy protokołu oględzin z 6 sierpnia 1947 roku stwierdził, że analizowany kontur stanowił zarośla porosłe na nieużytkach o glebie na całkowitym piasku. Biegły wnioskował, że w 1964 roku grunty orne o powierzchni 4.5673 ha zostały zaliczone do gruntów leśnych. Jednocześnie z zacytowanych przez biegłego oświadczeń współwłaścicieli omawianego gruntu wynika, że cały sporny obszar został wyorany, ale nie dla celów rolniczych, tylko został całkowicie zostawiony na naturalne zalesienie. Do 1959 roku tkwiły w ziemi pnie starego lasu. Powyższe koresponduje z wypowiedzią pełnomocnika pozwanej H. G., który na rozprawie w dniu 15 kwietnia 2014 roku twierdził, że pomiędzy rokiem 1934, a 1944 nastąpiła istotna zmiana użytkowania gruntów wobec wycięcia znacznej części lasu rosnącego na spornych działkach. Wypisy z rejestru gruntów wskazują, że parcela oznaczona numerem (...) miała charakter leśny, co potwierdził także biegły M. B. w opinii ustnej wyjaśniając oznaczenia (symbole) geodezyjne i wskazując, że również poprzedni właściciele uznawali cały sporny grunt za leśny. W ocenie Sądu w dniu wejścia w życie dekretu PKWN z dnia 12 grudnia 1944 roku o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa działka pierwotnie oznaczona jako parcela numer (...) stanowiła grunty leśne (miała charakter leśny) w rozumieniu tego dekretu i miała powierzchnię przekraczającą 25 ha. Użytki w postaci pastwisk, dróg czy zarośli nie eliminują ich spod działania dekretu o przejęciu niektórych lasów, skoro w art. 1 (2) lit. a mowa jest o przejmowaniu gruntów leśnych i wraz z nimi wszelkich śródleśnych gruntów, łąk i wód.

Opinia biegłego M. B. mogła stanowić dowód w niniejszej sprawie, bo choć sporządzona na potrzeby innej sprawy, złożona została do niniejszej sprawy przez biegłego, który następnie potwierdził jej treść na rozprawie w dniu 15 kwietnia 2014 roku. Opinia ta zdaniem Sądu stanowi wiarygodny dowód w sprawie. Biegły przeanalizował dokumenty geodezyjne i w sposób nie budzący wątpliwości wywiódł przedstawione wyżej wnioski. Sąd nie znalazł powodów, by odmówić wiarygodności tej opinii tym bardziej, że znajduje ona potwierdzenie w treści opinii biegłego T. N.. W tych okolicznościach w odniesieniu do pierwotnej parceli oznaczonej numerem (...) nie zasługują na uwzględnienie twierdzenia pozwanych H. G. i H. O. jakoby łączna powierzchnia lasu była mniejsza niż 25 ha. W tym miejscu zauważyć jednak należy, że wbrew twierdzeniom pełnomocnika powoda dowodem na okoliczność ustalenia powierzchni lasów na spornych działkach nie może być stanowisko Sądu wyrażone w innych sprawach, gdyż w tym zakresie Sąd orzekający w danej sprawie czyni własne ustalenia w oparciu o zebrany materiał dowodowy. Stanowisko Sądu wyrażone w innych sprawach w treści uzasadnienia orzeczenia nie jest dla sądu orzekającego w niniejszej sprawie wiążące.

Na marginesie - zgodzić się należy ze stroną powodową, że taki stan rzeczy (uznanie leśnego charakteru pierwotnych gruntów ornych wchodzących w skład parceli numer (...)) był niewątpliwie korzystny dla poprzedników prawnych pozwanych, gdyż zaliczenie do gruntów leśnych powodowało z jednej strony zwolnienie z przejścia gruntów rolnych w zakresie całego ich majątku na rzecz Skarbu Państwa w trybie dekretu o reformie rolnej, a z drugiej ograniczało (z uwagi na obszar parceli) możliwość przejęcia na rzecz Skarbu Państwa gruntów leśnych. Działka (...) – jak wykazano wyżej - nie podlegała jednak takiemu wyłączeniu.

Obecnie brak jest możliwości skutecznego zakwestionowania stanu prawnego stworzonego dekretami o przejęciu lasów i o reformie rolnej. Zagadnienie dopuszczalności uznawania dekretu o reformie rolnej za źródło powszechnie obowiązującego prawa, także po wejściu w życie Konstytucji z 2 kwietnia 1997 roku, było już przedmiotem rozważań zarówno Trybunału Konstytucyjnego, jak i Sądu Najwyższego. Za ustalony w ich orzecznictwie należy uznać pogląd, że dekret o reformie rolnej doprowadził do zasadniczej zmiany w strukturze własności nieruchomości ziemskich, jego przepisy były stosowane przez sądy i organy administracji, a skutki, jakie wywołał, były następnie respektowane przez ustawodawcę, o czym świadczą nowelizacje dekretu oraz ustawowe odesłania do jego unormowań. W konsekwencji, dekret ukształtował stosunki własnościowe, a upływ czasu spowodował, że te stosunki prawne nabrały trwałości. Przepisy dekretu o reformie rolnej pozostają zatem w systemie prawa jako podstawa wywołanych przez nie skutków prawnych i są właściwe dla dokonania oceny, czy w konkretnym stanie faktycznym wywołały przewidziane w nich skutki prawne (np. orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z 16 kwietnia 1996 roku w sprawie W 15/95 - OTK 1996/2/13, Dz.U.1996/52/233, Lex nr 25705; z 28 listopada 2001 roku w sprawie SK 5/01 - OTK 2001/8/266, Lex nr 50269; z 24 października 2001 roku w sprawie SK 22/01 - OTK 2001/7/216, Dz.U.2001/129/1447, Lex nr 49537; wyroki Sądu Najwyższego z 25 marca 1999 roku w sprawie III RN 165/98 - OSNP 2000/3/90, Lex nr 38893; z 13 lutego 2003 roku w sprawie III CKN 1492/00 - Lex nr 78867, Biul.SN 2003/7/12; z 20 września 2013 roku w sprawie II CSK 4/13 - Lex nr 1383039). Powyższa ocena dotyczy także pochodzącego od organu o identycznej legitymizacji dekretu o przejęciu lasów.

Skoro majątek poprzedników prawnych pozwanych – jak wykazano wyżej – nie był objęty reformą rolną, to fakt, że działka pierwotnie oznaczona jako parcela numer (...) przekraczała swoją powierzchnią 25 ha gruntów leśnych i lasów przesądza, iż podlegała ona upaństwowieniu (ex lege) według art. 1 ust. 1 i ust. 3 lit. b) dekretu z dnia 12 grudnia 1944 roku. Pomimo takiego ustalenia powództwo w powyższym zakresie nie mogło być uwzględnione z uwagi na przedmiot żądania pozwu.

Powód w pozwie dochodził ustalenia, że Skarb Państwa – Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe reprezentowany przez Nadleśniczego Nadleśnictwa O. stał się z dniem 27 grudnia 1944 roku w trybie przepisów dekretu PKWN z dnia 12 grudnia 1944 roku o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa właścicielem działek ewidencyjnych oznaczonych numerami (...) o pow. 10,98 ha i (...) o pow. 19.43 ha położonych w miejscowości U., gmina O.. Tymczasem ani samodzielny ani łączny zasięg terytorialny wymienionych w pozwie działek nie pokrywa się z pierwotnym zasięgiem parceli numer (...), która jako jedyna z majątku poprzedników prawnych pozwanych podlegała nacjonalizacji w trybie powołanego dekretu.

Z dokonanej przez biegłego sądowego T. N. wynika, że wykazane w ewidencji gruntów obecne działki o numerach (...), ale też działki stanowiące obecnie drogi gminne o numerach (...) odpowiadają (wszystkim) pierwotnym działkom o numerach (...) ( )przedstawionym w wykazie hipotecznym nr (...) (k. 181). Zauważyć przy tym należy, że według opinii pisemnej biegłego M. B. obszar dróg znajdował się na pierwotnych parcelach nr (...) i (...) (k. 159). Biegły M. B. w opinii uzupełniającej na rozprawie w dniu 15 kwietnia 2014 roku stwierdził, że na obecną działkę (...) tworzą pierwotne parcele: cała o numerze (...), cała o numerze (...) i część parceli o numerze (...), a działkę (...) – pozostała część parceli o numerze (...). Z dokonanej przez biegłego geodetę identyfikacji wynika, że objęte sporem działki o numerach (...) nie odpowiadają w całości zakresowi terytorialnemu pierwotnej parceli nr (...). W tym zakresie konieczne byłoby geodezyjne wyodrębnienie działek odpowiadających aktualnie swoim zasięgiem terytorialnym wyłącznie pierwotnej parceli numer (...). W tym zakresie strona powodowa reprezentowana przez fachowego pełnomocnika nie zaoferowała żadnych dowodów.

Sąd Rejonowy podzielił stanowisko Sądu Apelacyjnego w Warszawie wyrażone w wyroku z dnia 9 stycznia 2013 roku w sprawie I ACa 738/12 (Lex nr 1322076) zgodnie z którym dysponentami postępowania dowodowego są strony, na nich spoczywa ciężar dowodu (art. 6 k.c.) i są one obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne (art. 232 zdanie pierwsze k.p.c.). Oznacza to, że przedstawienie materiału pozwalającego na odtworzenie stanu faktycznego należy do stron, a niedostatki w dowodzeniu określonego faktu powodują dla strony, na której spoczywa ciężar dowodu, niekorzystne skutki prawne w postaci przegrania procesu. Sąd nie może zastępować inicjatywy dowodowej stron ani wskazywać stronie na konieczność złożenia konkretnego wniosku dowodowego dla potwierdzenia jej stanowiska. Sąd nie miał przy tym podstaw do zastosowania wobec strony powodowej art. 5 kpc skoro reprezentował ją fachowy pełnomocnik. Nie budzi wątpliwości, że dokładne określenie żądania i przytoczenia okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie (art. 187 § 1 kpc) należy do powoda. W spełnieniu tych wymagań Sąd nie może wyręczyć powoda, ponieważ nie może żadnej ze stron pomagać, lecz musi w sposób całkowicie bezstronny rozpoznawać żądanie stron. Nie może więc Sąd uzupełnić luk w zredagowaniu żądania pozwu i następnie to żądanie rozpatrywać.

Końcowo zauważyć należy, że ustalenie czy w sprawie została zachowana procedura przewidziana powołaną przez pełnomocnika powoda (celem wykazania interesu prawnego do wystąpienia z powództwem w niniejszej sprawie) obowiązującą od dnia 5 kwietnia 1958 roku ustawą z 12 marca 1958 roku o sprzedaży nieruchomości Państwowego Funduszu Ziemi oraz uporządkowaniu niektórych spraw związanych z przeprowadzeniem reformy rolnej i osadnictwa rolnego przekracza granice tej sprawy, które wyznacza treść pozwu.

W tych okolicznościach powództwo w całości podlegało oddaleniu na mocy 189 kpc w zw. z art. 1 ust. 1 i ust. 3 lit. b) dekretu z dnia 12 grudnia 1944 roku i art. 6 kc oraz art. 232 kpc.

O kosztach procesu orzeczono zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu zgodnie z treścią art. 98 § 1 i 3 kpc w zw. z § 6 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013 roku, poz. 461). Na zasądzone koszty złożyła się kwota 3.600 złotych tytułem wynagrodzenia pełnomocnika pozwanej H. O. oraz kwota 34 złotych tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

Mając na uwadze, że przepis art. 94 i art. 113 ust. 5 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 roku nr 90, poz. 594 ze zm.), zwalnia Skarb państwa jedynie od obowiązku uiszczania opłat sądowych, Sąd orzekł o obciążeniu strony przegrywającej pozostałymi kosztami sądowymi (art. 2 ust. 1 powołanej wyżej ustawy) w postaci wydatków na wynagrodzenie biegłych (863,27 złotych – k. 184; 240,24 złotych – k. 189), które tymczasowo pokryte zostały przez Skarb Państwa – Sąd Rejonowy w Przasnyszu (art. 113 ust. 2 powołanej ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych).