Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 lutego 2015 roku

Sąd Okręgowy w Lublinie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia Sądu Rejonowego (del. do SO) Piotr Czerski

Protokolant: Paulina Radomska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 9 lutego 2015 roku w L.

sprawy z powództwa M. Z.

przeciwko Z. R.

o ustalenie

____________________________________________________________

I.  oddala powództwo;

II.  zasądza od powoda M. Z. na rzecz pozwanego Z. R. kwotę 3.617,00 zł (trzy tysiące sześćset siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu;

III.  nieuiszczonymi kosztami sądowymi obciąża Skarb Państwa.

Sygn. akt IC 466/14

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 28 lutego 2014 r., skierowanym przeciwko pozwanemu Z. R., powód M. Z. domagał się ustalenia, że powód M. Z. osobiście jak też z tytułu prowadzonej działalności - firmy (...) nie jest dłużnikiem i nie posiada żadnych zobowiązań wobec pozwanego Z. R. czy też firmy (...), (...)-(...) M., a nadto zasądzenia od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu wg norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu wyjaśniono między innymi, że w lutym 2013 r. M. Z. otrzymał z Krajowego Rejestru Długów wezwanie do zapłaty - pod rygorem wpisania go do tego rejestru jako dłużnika. Zlecającym wezwanie był Z. R. prowadzący działalność jako (...).

Wobec braku jakichkolwiek zobowiązań względem Z. R. - powód podjął działania zmierzające do wyjaśnienia sytuacji i uzyskania informacji w oparciu o jakie fakty czy dokumenty oparte jest wezwanie z jednoczesnym żądaniem zaprzestania dalszych działań w tym kierunku. Niestety, pozwany w żaden sposób nie ustosunkował się do pisma - natomiast doprowadził do wpisania powoda do Krajowego Rejestru Długów. Uczynił to złośliwie - bowiem w rubryce 2 „tytuł prawny" - nie wskazał żadnej treści. Natomiast w oparciu o wskazaną datę wymagalności „14.09.2006 r." można wyprowadzić wniosek, że w dacie dokonania wpisu była to wierzytelność przedawniona - jako wynikająca z prowadzonej przez pozwanego działalności gospodarczej. Powód ma interes prawny w żądaniu ustalenia o treści jak w punkcie 1 pozwu. Jako wpisany do (...) dłużnik nie może prawidłowo funkcjonować na rynku - aktualnie nie - może uzyskać kredytu bankowego. Stosowane są względem niego konsekwencje opisane jak w wezwaniu do zapłaty. (k. 2-3)

W odpowiedzi na pozew pozwany domagał się oddalenia powództwa w całości i zasądzenia od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu według norm obowiązujących.

W uzasadnieniu pozwany wyjaśnił między innymi, że powód nie ma interesu prawnego w dokonaniu wskazanych w pozwie ustaleń i nie udowodnił tego by było inaczej, a przepis art. 189 k.p.c. nie stanowi podstawy do żądania w tej drodze ustalenia faktów. Ponadto w oparciu o umowę o roboty budowlane z dnia 28.02.2006 r. pozwany wykonał na nieruchomości powoda (działka o numerze (...) położona w D.) głębinowe ujęcie wody. Ustalona wówczas wartość robót opiewała na kwotę 95.700,00 zł netto. Roboty budowlane zostały wykonane, zaś powód do dnia dzisiejszego z wykonanej studni korzysta. W związku z wykonaniem robót pozwany wystawił za ich wykonanie faktury VAT. Podatki od przedmiotowych faktur zostały przez pozwanego zapłacone. (k. 41-42)

W piśmie procesowym złożonym dnia 12 września 2014 r. powód sprecyzował, że wnosi o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego, tj. zobowiązania powoda M. Z. do zapłaty na rzecz pozwanego Z. R. kwoty 90.827,20 zł do dnia 14 września 2006 r., z uwagi na wygaśnięcie tego zobowiązania na skutek jego wykonania przez dłużnika M. Z. . (k. 54)

Pozwany nie uznał powództwa. (k. 133)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 28 lutego 2006 r. pomiędzy M. Z. (Inwestorem) a Z. R. (Wykonawcą) zawarta została pisemna umowa o roboty budowlane. Zgodnie z jej treścią Z. R. zobowiązał się do wykonania dla M. Z. głębinowego ujęcia wody na nieruchomości Inwestora w D.. Wartość robót ustalono na 95.760,00 zł netto, czyli 116.827,20 zł brutto. (umowa – k. 43-45)

W dniu 25 maja 2006 r. strony sporządziły aneks do powyższej umowy, w którym określono nowe parametry wierceń. (aneks – k. 46)

W dniu 14 września 2006 r., po stwierdzeniu wykonania umowy i działania wykonanej instalacji, sporządzono protokół zdawczo-odbiorczy. (protokół z harmonogramem prac – k. 47-48)

W dniu 14 września 2006 r. Z. R. wystawił dla M. Z. fakturę VAT nr (...) za „bicie studni”. W fakturze wskazano, że do zapłaty pozostaje kwota 60.000,00 zł brutto. Faktura została podpisana przez obie strony. (faktura – k. 49)

W dniu 14 września 2006 r. Z. R. wystawił dla M. Z. również fakturę VAT nr (...) za „wykonanie studni głębinowej” oraz „montaż urządzeń”. W fakturze wskazano, że do zapłaty pozostaje kwota 56.827,20 zł brutto. Faktura została podpisana przez obie strony. (faktura – k. 50)

W dniu 14 września 2006 r. Z. R. wystawił dla M. Z. także korygującą fakturę VAT do faktury nr (...). W fakturze uszczegółowiono, że obejmuje ona wykonanie studni głębinowej (w tym bicie studni), wykonanie ujęcia wody, wykonanie projektu prac geologicznych z elementami opracowania szacunkowego, stały nadzór geologiczny, wykonanie studni głębinowej. W fakturze wskazano, że do zapłaty pozostaje kwota 56.827,20 zł brutto. Faktura została podpisana przez obie strony.

Na fakturach znajdują się adnotacje, iż faktury przedstawiono do refundacji w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego – Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich … (k. 59-62)

W dniu 20 kwietnia 2006 r. Z. R. wystawił M. Z. pokwitowanie pobrania zaliczki na poczet budowy studni głębinowej na kwotę 56.827,20 zł. M. Z. posiadał wówczas źródła dochodów pozwalające na pokrycie tej należności. (pokwitowanie – k. 63, zaświadczenia, faktury i umowy – k. 109 i n., 128-131)

W dniu 14 września 2006 r. Z. R. wystawił pokwitowanie na zwrot M. Z. zaliczki na poczet budowy studni głębinowej w kwocie 56.827,20 zł. Odbiór zaliczki pokwitował M. Z.. (pokwitowanie – k. 81)

W dniu 22 września 2006 r. M. Z. dokonał przelewu na rzecz Z. R. w kwocie 60.000,00 zł. (polecenie przelewu – k. 63)

W dniu 26 września 2006 r. Z. R. wypłacił J. Z. kwotę 25.000,00 zł. J. Z. pokwitował wypłatę. (pokwitowanie – k. 81)

W dniu 27 września 2006 r. Z. R. wypłacił J. Z. kwotę 15.000,00 zł. J. Z. pokwitował wypłatę. (pokwitowanie – k. 81)

J. Z. nie powoływał się kiedykolwiek wobec pozwanego, iż działa jako pełnomocnik syna, w szczególności w zakresie odbieranych kwot. (zeznanie pozwanego – k. 84)

J. Z. pomagał synowi (powodowi) w organizacji prac i ustaleniach z pozwanym w zakresie wykonania studni. Nie działał jednak jako jego pełnomocnik. (zeznanie powoda – k. 135)

W dniu 14 lutego 2013 r. do M. Z. skierowane zostało wezwanie pisemne z Krajowego Rejestru Długów Biura (...) Spółki Akcyjnej we W., działającego w imieniu Z. R., do zapłaty kwoty 90.827,20 zł z określeniem daty płatności na 14 września 2006 r. Jako podstawę zobowiązania wskazano „faktura VAT”. (wezwanie – k. 4)

W dniu 26 kwietnia 2013 r. do M. Z. skierowane zostało pisemne zawiadomienie z Krajowego Rejestru Długów Biura (...) Spółki Akcyjnej w we W., że w dniu 25 kwietnia 2013 r. informacja gospodarcza o niezapłaconych zobowiązaniach przekazana przez jego wierzyciela Z. R. została dopisana do Krajowego Rejestru Długów. Usunięcie danych z rejestru jest możliwe tylko po całkowitej spłacie należności wobec wierzyciela. W przeciwnym wypadku informacja będzie przechowywana w Krajowym Rejestrze Długów nawet do 10 lat. (powiadomienie - k. 6)

Według stanu na dzień 25 lutego 2014 r. w Krajowym Rejestrze Długów widniał wpis o istnieniu długu (...) M. Z. wobec (...) .H.U. (...) w kwocie 90.827,20 zł z terminem wymagalności 14 września 2006 r. (raport – k. 7-8)

Powyższy stan faktyczny został ustalony na podstawie powołanych wyżej dokumentów i zeznań. Pozostałe dokumenty nie miały istotnego znaczenia dla ustalenia stanu faktycznego sprawy. Niemniej jednak, z uwagi na istnienie ścisłego związku ustaleń faktycznych z przesłankami powództwa i zagadnieniem ciężaru dowodu, materiał dowodowy zostanie omówiony szczegółowo niżej wraz z rozważaniami prawnymi.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zgodnie z treścią art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez Sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.

Stroną pozwaną w procesach o ustalenie mogą być zarówno podmioty ustalanych praw lub stosunków prawnych, jak i osoby nieobjęte tymi prawami, ale takie, w stosunku do których istnieje właśnie interes prawny powoda w ustaleniu prawa lub stosunku prawnego. Jednakże legitymacja bierna pozwanego musi wynikać z jego prawnego związku z ustalanym prawem lub stosunkiem prawnym1.

Stroną pozwaną w sprawie o ustalenie istnienia stosunku prawnego lub prawa ma winna być – jak się powszechnie przyjmuje – osoba, która zaprzecza istnieniu prawa powoda. Nie musi to być co do zasady strona stosunku prawnego, lub podmiot prawa, którego ustalenia powód się domaga, jednak zaprzeczenie przez nią prawu powoda musi pozostawać w związku z interesem prawnym, który ma powód w ustaleniu istnienia prawa lub stosunku prawnego. W każdym wypadku legitymacja bierna pozwanego musi wynikać z jego własnego prawnego związku z ustalanym prawem lub stosunkiem prawnym2.

Stwierdzenie braku interesu prawnego powoda skutkuje – podobnie jak brak legitymacji biernej po stronie pozwanej – oddaleniem powództwa. Interes prawny istnieje w szczególności wówczas, gdy występuje niepewność prawa lub stosunku prawnego, która może wynikać tak z przyczyn faktycznych jak i prawnych.

Odnosząc powyższe uwagi do żądania powoda należy stwierdzić, że wbrew zarzutowi pozwanego, w niniejszym procesie powód może się potencjalnie domagać ustalenia, o którym mowa w petitum. W sprawie nie chodzi bowiem w istocie wcale o ustalenie typowych faktów, lecz o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego wskutek dokonania zapłaty świadczenia zeń wynikającego (w wyniku zaistnienia określonych faktów prawotwórczych).

Co do zasady powód może też potencjalnie posiadać zindywidualizowany interes prawny w żądanym ustaleniu (o ile byłoby ono prawdziwe). Dzieje się tak z uwagi na regulacje ustawy z dnia 9 kwietnia 2010 r. o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych3, zwanej dalej u.u.i.g. Zgodnie z przepisami tej ustawy informacje dotyczące dłużników są usuwane co do zasady na wniosek wierzyciela (art. 31). Natomiast na wniosek dłużnika w zasadzie wyłącznie w sytuacji istnienia uzasadnionej informacji o nieistnieniu lub wygaśnięciu zobowiązania.

Powództwo jest jednak niezasadne z trzech przyczyn. Po pierwsze, powód nie wykazał, aby zgłosił do (...) wniosek o wykreślnie wpisu przedstawiając jakiekolwiek potwierdzenia zapłaty zobowiązania, które przedstawił w niniejszym procesie (k. 63). Powód przedstawił bowiem wyłącznie dowody, iż zgłaszał takie żądania (bez dowodów zapłaty) na etapie, na którym nie wiedział jeszcze o jakie zobowiązanie chodzi (lub twierdził, że nie wie). Są to pisma z 1 marca 2013 r. (k. 9) i 22 maja 2013 r. (k. 11). Natomiast po otrzymaniu odpisu odpowiedzi na pozew powód uzyskał już precyzyjne informacje, o jakie zobowiązanie chodzi. W odpowiedzi pozwany złożył pismo procesowe z dowodami zapłaty (k. 54 i n.). Powód nie wykazał jednak, aby w tej sytuacji ponowił wniosek do (...) przedstawiając temu podmiotowi wspomniane potwierdzenia zapłaty zobowiązania. W konsekwencji powód nie wykazał, że ma interes prawny w uzyskaniu żądanego rozstrzygnięcia Sądu.

Po drugie, powód w petitum domagał się ustalenia nieistnienia zobowiązania, nie zaś przedawnienia zobowiązania, na co powoływał się w uzasadnieniu pozwu. Tymczasem w prawice cywilnym przedawnienie nie powoduje wygaśnięcia zobowiązania, lecz tylko przekształcenie się go w zobowiązanie naturalne. Gdyby zatem twierdzenie powoda o przedawnieniu było prawdziwe, to nie mogłoby skutkować uwzględnieniem powództwa z uwagi na treść sformułowanego żądania.

Po trzecie wreszcie, powództwo jest niezasadne także dlatego, że powód nie wykazał okoliczności, na którą ostatecznie powoływał się w procesie, tj. wygaśnięcia zobowiązania w wyniku spełnienia całego świadczenia. Dzieje się tak z przedstawionych niżej względów dowodowych.

Otóż zgodnie z regułą art. 245 k.p.c. dokument prywatny stanowi dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie. W sprawie obie strony procesu powoływały się zaś na dokumenty prywatne. Jednocześnie zgodnie z ogólną regułą dowodową, wyrażoną w art. 6 k.c., ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne.

W tym kontekście należy zauważyć, że powód przedstawił dowód zapłaty na rzecz pozwanego zaliczki w kwocie 56.827,20 zł (k. 63), natomiast pozwany dowód zwrotu tej zaliczki powodowi (k. 81). Żadna ze stron nie potrafiła w logiczny sposób przedstawić sensu wystawienia obu dokumentów. Powód twierdził, że pierwszy z dokumentów potwierdza prawdziwą wpłatę, natomiast drugiego dokumentu nie pamiętał. Z kolei pozwany twierdził, że oba dokumenty są fikcyjne, ale nie potrafił sensownie wyjaśnić celu ich wystawienia, zwłaszcza pierwszego z nich. Wobec braku dowodów przeciwnych należało zaś uznać, że oba dokumenty oraz podpisy na nich są autentyczne.

W ocenie Sądu, w sprawie brak jest też dostatecznych dowodów, że dokumenty są fikcyjne w zakresie zaświadczonej w nich treści. Nie wskazują na to żadne przekonujące przeciwdowody. W szczególności zeznania powoda i pozwanego są w tym zakresie chwiejne i niespójne. Konsekwencją tego jest ustalenie, że powód z całej ustalonej kwoty nie dokonał ostatecznie zapłaty na rzecz pozwanego kwoty 56.827,20 zł (kwota ta została mu bowiem zwrócona przez pozwanego), co skutkować musi oddaleniem powództwa opierającego się na twierdzeniu powoda, że jego zobowiązanie pieniężne wobec pozwanego w całości nie istnieje wskutek jego wykonania.

Należy jednak w tym miejscu zauważyć, że do identycznego wniosku, skutkującego oddaleniem powództwa, prowadziłoby ustalenie, że oba dokumenty są fikcyjne (np. dlatego, że pierwszy służył wyłącznie pozyskaniu refundacji). Wówczas bowiem również należałoby uznać, że powód nie zapłacił pozwanemu z ustalonej ceny jej części w kwocie 56.827,20 zł.

Reasumując, powyższe prowadzi w każdym razie do wniosku, że żądanie przez powoda w sformułowanym przez niego kształcie (k. 54) – nie może zostać uwzględnione, ponieważ ustalenie to nie odpowiadałoby prawdzie.

W tej sytuacji mniejsze znaczenie ma analiza pozostałych dowodów. Niemniej jednak, materiał dowodowy pozwala na stwierdzenie, że powód zapłacił pozwanemu kwotę 60.000,00 zł. Jest to okoliczność bezsporna i potwierdzona dokumentem przelewu (k. 63). Jednakże pozwany powoływał się na zwrot kwoty 40.000,00 zł (25.000,00 zł + 15.000,00 zł) pokwitowanej przez J. Z., ojca powoda. (k. 81). Wobec konsekwentnego zaprzeczenia powoda, powód nie wykazał jednak, aby J. Z. w zakresie odbioru tych kwot działał jako pełnomocnik powoda oraz, że J. Z. przekazał te pieniądze powodowi.

W sprawie nie wykazano też (wobec zaprzeczenia powoda), aby pozwany otrzymał od powoda kwotę 6.000,00 zł w postaci dwóch wpłat gotówkowych po 3.000,00 zł. W tym przypadku bowiem to pozwany wywodził z rzekomych wpłat korzystne dla siebie skutki prawne, starając się wykazać, że po 2006 r. otrzymywał nadal wpłaty od powoda, który nie spełnił wobec niego części swojego zobowiązania pieniężnego.

Biorąc pod uwagę powyższe, powództwo należało więc oddalić.

Rozstrzygnięcie o kosztach procesu pomiędzy stronami opiera się na regułach art. 98 § 1 i 3 k.p.c.

Obejmuje ono:

- 17,00 zł – tytułem opłaty skarbowej od jednego stosunku pełnomocnictwa (k. 75);

- 3.600,00 zł – tytułem opłaty za czynności adwokackie - zgodnie z treścią § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu4.

Rozstrzygnięcie o nieuiszczonych kosztach sądowych wydano, z uwagi na wynik procesu, w oparciu o regułę art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych5.

Mając powyższe na względzie, Sąd orzekł jak w sentencji.

1 M. Jędrzejewska, Komentarz do art. 189 k.p.c. , Lex Polonica Maxima, DVD 2013.

2 Wyrok Sądu Najwyższego z 4 października 2001 roku, I CKN 425/00, Lex nr 52719; wyrok Sądu Najwyższego z 19 marca 2003 roku, I CKN 146/01, Lex nr 83825.

3 Tekst jedn. Dz. U. z 2014 r., poz. 1015 ze zm.

4 Tekst jedn. Dz. U. z 2013 r., poz. 461.

5 Tekst jedn. Dz. U. z 2014 r., poz. 1025 ze zm.