Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 1 kwietnia 2015 roku

Sąd Okręgowy w Elblągu I Wydział Cywilny

w składzie następującym :

Przewodniczący : SSO Arkadiusz Kuta ( spr. )

Sędziowie : SO Dorota Twardowska

SR del. Tomasz Weiert

Protokolant : st. sekr. sąd Danuta Gołębiewska

po rozpoznaniu w dniu 18 marca 2015 roku w Elblągu

na rozprawie

sprawy z wniosku L. P.

z udziałem T. W.

o podział majątku

na skutek apelacji wnioskodawczyni

od postanowienia Sądu Rejonowego w Iławie VI Zamiejscowego Wydziału Cywilnego z siedzibą w (...)

z dnia 17 października 2014 roku , sygnatura akt VI Ns 14/13

postanawia :

1.  zmienić zaskarżone postanowienie w punkcie I ( pierwszym ) litera C przez nadanie temu orzeczeniu następującej treści : „ zasądza od uczestnika T. W. na rzecz wnioskodawczyni L. P. kwotę 142.696,56 zł ( sto czterdzieści dwa tysiące sześćset dziewięćdziesiąt sześć złotych pięćdziesiąt sześć groszy ) płatną w terminie do dnia 31 marca 2016 roku z odsetkami ustawowymi na wypadek opóźnienia w zapłacie ” ;

2.  oddalić apelację w pozostałej części .

UZASADNIENIE

L. P. wniosła o podział majątku wspólnego po ustaniu małżeńskiej wspólności majątkowej z T. W. . Wskazywała na nieruchomości stanowiące składnik wspólności byłych małżonków . Żądała nadto rozliczenia nakładów z jej majątku osobistego na majtek wspólny .

Uczestnik postępowania T. W. aprobował podział majątku wspólnego . Domagał się rozliczenia nakładów poniesionych z majątku odrębnego na majątek wspólny . Na wypadek zasądzenia dopłat na rzecz wnioskodawczyni wnosił o ich rozłożenie na raty.

Zainteresowani spierali się o sposób wyjścia ze wspólności .

Postanowieniem wstępnym z dnia 4 grudnia 2012 roku Sąd Rejonowy w Nowym Mieście Lubawskim uznał za usprawiedliwione co do zasady dokonanie podziału majątku wspólnego obejmującego zabudowaną budynkiem mieszkalnym nieruchomość – działkę gruntu położoną w K. przy ulicy (...) , przez wydzielenie w budynku odrębnych lokali mieszkalnych .

Postanowieniem z dnia 15 maja 2013 roku Sąd Okręgowy w Elblągu uchylił to orzeczenie i sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu w Iławie do ponownego rozpoznania . Sąd odwoławczy wykluczył pozostanie zainteresowanych w choćby częściowej wspólności praw do budynku mieszkalnego , a taki skutek powodowało ustanowienie w nim nieruchomości lokalowych .

W dniu 17 października 2014 roku Sąd Rejonowy w Iławie VI Zamiejscowy Wydział Cywilny z siedzibą w (...) postanowił o dokonaniu podziału majątku wspólnego L. P. i T. W. obejmującego zabudowaną budynkiem mieszkalnym nieruchomość położoną w K. , przy ulicy (...) ( księga wieczysta numer (...) ) , o wartości 287.000 zł , która to nieruchomość obciążona jest hipoteką ustanowioną na zabezpieczenie kredytu bankowego o aktualnej wysokości długu 1.606,87 zł i niezabudowaną nieruchomość położoną w K. ( księga wieczysta numer (...) ) , o wartości 30.000 zł . Podział polegać miał na przyznaniu uczestnikowi nieruchomości zabudowanej oraz wyodrębnionej z nieruchomości gruntowej działki , oznaczonej numerem (...) , o wartości 15.000 zł . Wnioskodawczyni przypaść miała wyodrębniona z nieruchomości gruntowej działka oznaczona numerem (...) , o wartości 15.000 zł . Postanowił dalej Sąd Rejonowy o zasądzeniu od T. W. na rzecz L. P. dopłaty w kwocie 142.696,56 zł , płatnej w ratach : pierwszej – w kwocie 25.000 zł w terminie 1 miesiąca od dnia uprawomocnienia postanowienia , drugiej – w kwocie 1.866,56 zł płatnej w terminie 3 miesięcy od dnia uprawomocnienia postanowienia i kolejnych 99 , w kwotach po 1.170 zł , płatnych począwszy od czwartego miesiąca po uprawomocnieniu się postanowienia . Orzeczono także o nakładach , zasądzając od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni kwotę 10.513,12 zł oraz od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika kwotę 8.607,23 zł .

Przedstawienie uzasadnienia tego orzeczenia , zważywszy na granice apelacji , ograniczyć można do podania kluczowych ustaleń i rozważań odnośnie składu , wartości i sposobu podziału majątku wspólnego , a szerzej , jak chodzi o zagadnienie rozłożenia świadczenia należnego wnioskodawczyni na raty .

Ustalił zatem Sąd pierwszej instancji , że L. P. i T. W. zawarli związek małżeński w dniu 3 listopada 1984 roku . Ich stosunki majątkowe oparte były na ustroju wspólności ustawowej . Wyrokiem z dnia 4 listopada 2005 roku orzeczono separację , a następnie , wyrokiem z dnia 21 stycznia 2010 roku , rozwiązano związek małżeński przez rozwód .

Na mocy umowy darowizny z dnia 18 sierpnia 1994 roku rodzice uczestnika darowali zainteresowanym niezabudowaną nieruchomość rolną stanowiącą działkę gruntu numer (...) o powierzchni 0,30 ha , dla której Sąd Rejonowy w Iławie prowadzi księgę wieczystą numer (...) . Nieruchomość w dalszym ciągu nie jest zabudowana . Jej aktualna wartość to 30.000 zł . W 1995 roku małżonkowie zakupili nieruchomość obejmującą działkę numer (...), o powierzchni 0,07 ha położoną w K. przy ulicy (...) , dla której to nieruchomości Sąd Rejonowy w Iławie prowadzi księgę wieczystą numer (...) . Na działce tej wybudowali dom jednorodzinny , do którego wprowadzili się w 2000 roku . Budowa i wykończenie domu w znacznej części sfinansowane zostały z kredytu . Wierzytelność banku zabezpieczona została wpisem hipoteki umownej zwykłej w kwocie 30.000 zł . Aktualna wartość przedmiotowej nieruchomości to 287.000 zł . Wysokość długu hipotecznego na dzień zamknięcia rozprawy ustalono na kwotę 1.606,87 zł .

W 2005 roku wnioskodawczyni wraz z pełnoletnią obecnie córką zainteresowanych wyprowadziły się z domu w K. . Obecnie wnioskodawczyni mieszka w B. , w najmowanym lokalu . W 2013 roku zawarła związek małżeński . Jest właścicielką nieruchomości gruntowej położonej w T. , gdzie wznoszony jest budynek mieszkalny . Budowę finansuje zięć obecnego męża wnioskodawczyni . Pracuje jako nauczycielka za wynagrodzeniem w wysokości 3.000 zł netto miesięcznie .

Uczestnik postępowania wraz z pełnoletnim synem zamieszkuje w budynku przy ulicy (...) w K. . Pracuje jako kierowca – mechanik . Otrzymuje wynagrodzenie w wysokości około 2.000 zł netto . Nie ma innych źródeł dochodu .

Odnotował Sąd Rejonowy , że wnioskodawczyni i uczestnik ostatecznie wnosili o objęcie podziałem wyłącznie wymienionych nieruchomości . Wspólnie ustalili wartość nieruchomości niezabudowanej na 30.000 zł i nie kwestionowali oznaczonej w opinii biegłego wartości nieruchomości zabudowanej . Wnosili o przyznanie nieruchomości w K. jednemu z nich , o jej podział fizyczny i wyodrębnienie stanowiących odrębne nieruchomości lokali mieszkalnych , wreszcie o jej sprzedaż i podział sumy w ten sposób uzyskanej . Wskazywano także różne wielkości dopłat celem wyrównania wysokości udziałów w majątku wspólnym . Ostatecznie zgodnie wnosili o przyznanie jej na wyłączną własność uczestnikowi postępowania z dopłatą na rzecz wnioskodawczyni . Nie osiągnęli natomiast porozumienia w kwestii wysokości i sposobu uiszczania tychże dopłat . W ocenie Sądu dokonanie takiego podziału było uzasadnione skoro uczestnik nadal tam zamieszkuje wraz z synem i z miejscem tym wiąże swoje plany życiowe . Nie ma innego lokalu , do którego mógłby się wyprowadzić . Jednocześnie opisana nieruchomość od dawna nie jest już centrum życiowym wnioskodawczyni i nie zamierza ponownie na niej zamieszkać . Zawarła nowy związek małżeński . Najmuje lokal , w którym zamieszkuje . Na stanowiącej jej własność nieruchomości położonej w T. wznoszony jest nowy budynek mieszkalny . Wnioskodawczyni wnosiła o podział fizyczny niezabudowanej nieruchomości . Wnioskowi temu sprzeciwiał się uczestnik postępowania domagając się przyznania wskazanej nieruchomości na jego własność . Ostatecznie także wnioskodawczyni sprzeciwiała się podziałowi , ale chciała przyznania nieruchomości na jej rzecz , w celu pomniejszenia dopłaty należnej od uczestnika . Mając na uwadze wynikający z art. 623 k.p.c. prymat podziału w naturze , w sytuacji braku zgodnego stanowiska co do innych sposobów podziału , Sąd Rejonowy uznał podział fizyczny nieruchomości za najbardziej uzasadniony i przeprowadził dowód z opinii biegłego z zakresu geodezji . Nieruchomość w dalszym ciągu jest niezabudowana . Położona jest na obszarze przeznaczonym pod działalność gospodarczą . Po jej podziale powstaną dwie duże działki . Obie strony zadeklarowały chęć ich sprzedaży . W ocenie Sądu podział nieruchomości na działki o takich powierzchniach nie zmniejszy w sposób zasadniczy jej funkcjonalności i przydatności dla celów prowadzenia działalności gospodarczej .

Przyznając własność zabudowanej nieruchomości uczestnikowi postępowania Sąd , uwzględnił wysokość aktualnego obciążenia rzeczowego nieruchomości wynikającego z wpisu hipotek na rzecz banku . Stąd o kwotę 1.606,87 zł pomniejszono niekwestionowaną przez zainteresowanych wartość nieruchomości . Wartość majątku wspólnego wyniosła zatem 315.393,13 zł ( 317.000 zł – 1.606,87 zł ) , zaś wartość majątku przypadającego po podziale uczestnikowi postępowania - 300.393,13 zł ( 302.000 zł - 1.606,87 zł ) . Celem wyrównania udziałów małżonków w majątku wspólnym zasądzono od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni kwotę 142.696,56 zł ( wartość majątku wspólnego - 315.393,13 zł ; ½ część tego majątku to 157.696,57 zł ; uczestnik otrzymał składniki majątku o wartości 300.393,13 zł , zaś wnioskodawczyni o wartości 15.000 zł ; należna jej dopłata to zatem 157.696,56 zł – 15.000,00 zł = 142.696,56 zł ) .

Termin i sposób uiszczenia dopłaty przez uczestnika postępowania Sąd oznaczył w oparciu o przepis art. 212 § 3 k.p.c. T. W. deklarował możliwości jednorazowej zapłaty kwoty 25.000 zł oraz wnosił o rozłożenie pozostałej części należnej dopłaty na raty . Sąd uwzględnił wniosek rozkładając płatność na 101 miesięcznych rat , biorąc pod uwagę , że aktualną wysokość dochodów uczestnika ( 2.000 zł miesięcznie netto ) pozwoli wymienionemu na należyte wykonanie obowiązku . Jednocześnie nie naruszy uzasadnionych interesów wnioskodawczyni . Wskazana podnosiła wprawdzie , iż domaga się jednorazowej zapłaty celem pozyskania środków na zakup mieszkania , jednakże taki sposób uiszczenia spłaty przez uczestnika postępowania byłby w okolicznościach przedmiotowej sprawy nierealny . Trzeba podkreślić , że obecnie wnioskodawczyni zaspokaja swoje potrzeby mieszkaniowe w drodze najmu . Na stanowiącej jej własność nieruchomości wznoszony jest także budynek mieszkalny , który wbrew jej twierdzeniom , w myśl zasady superficies solo cedit , stanowi jej własność . Wnioskodawczyni uzyskuje ponadto stosunkowo wysokie wynagrodzenie w kwocie 3.000 zł miesięcznie . Otrzyma też jednorazowo kwotę 25.000 zł .

Apelację od tego postanowienia złożyła L. P. . Nie przedstawiła wniosków apelacyjnych . Zasadniczo kwestionowała rozstrzygnięcie o rozłożeniu dopłaty zasądzonej od uczestnika na raty . Przeprowadziła rachunki według , których z chwilą uprawomocnienia postanowienia Sądu pierwszej instancji otrzyma kwotę 25.000 zł oraz nieruchomość o wartości 15.000 zł , a zatem majątek o wartości 40.000 zł . Uczestnik uzyska natomiast w chwili uprawomocnienia się postanowienia majątek wart 302.000 zł . Na resztę majątku wnioskodawczyni musi czekać około dziesięciu lat . Tymczasem dom jednorodzinny wraz z działką jest dorobkiem obojga byłych małżonków . Na jego budowę przeznaczono wszystkie oszczędności oraz zaciągnięto pożyczkę , którą zainteresowani razem spłacali . Zwraca uwagę , że ze wspólnego domu nie wyprowadziła się z własnej woli , ale z powodu przemocy stosowanej przez uczestnika . Od dziesięciu lat korzysta wraz z córką z różnych najmowanych lokali co wymaga nakładów w wysokości 800 zł miesięcznie , a więc wydała na ten cel bardzo dużą kwotę . W tym czasie uczestnik korzystał ze wspólnego domu . Podnosiła , że wkrótce przejdzie na emeryturę , co wpłynie na zmniejszanie jej dochodów . W toku postępowania podkreślała , że chce połowy wartości majątku aby zaspokoić własne potrzeby mieszkaniowe . Tymczasem uzyskała 40.000 zł , za które nie może nabyć nowego lokum . Wysokości rat jest niewielka , a nadto nie ma gwarancji wypłacalności uczestnika . Kwestionuje apelantka zasadność powoływania się na jej obecną sytuację majątkową , a w tym zwłaszcza nabycie , po ustaniu związku małżeńskiego , prawa do nieruchomości gruntowej . Podsumowując swoje wywody wskazywała , że nie ma gdzie mieszkać ; potrzebuje gotówki aby zakupić mieszkanie ; oczekuje uwzględniania jej potrzeb życiowych , na równi z potrzebami uczestnika oraz uwzględnienia , że wspólny majątek pozwala na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych obu stron ; zwracała uwagę na to , że przyznania uczestnikowi części nieruchomości niezabudowanej uniemożliwiło obniżenie wysokości dopłat .

W toku rozprawy apelacyjnej wnioskodawczyni wyjaśniła , że zaskarża postanowienie Sądu pierwszej instancji w punkcie I litera C , to jest odnośnie rozłożenia dopłaty na 101 miesięcznych rat . Zarzuciła sprzeczność istotnych ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia przez ustalenie , że rozłożenie dopłaty na raty jest uzasadnione sytuacją majątkową uczestnika oraz nie jest sprzeczne z interesem wnioskodawczyni , podczas gdy w rzeczywistości sytuacja majątkowa uczestnika pozwala na dokonanie jednorazowej spłaty w terminie sześciu miesięcy od daty uprawomocnienia się postanowienia . W tym czasie uczestnik może zaciągnąć zobowiązanie zabezpieczone hipotecznie . Rozłożenie spłaty na 101 rat stanowi zaś istotne pogorszenie sytuacji majątkowej wnioskodawczyni , ponieważ spłaty dokonywane przez tak długi czas nie będą miały adekwatnej wartości ekonomicznej i nie stanowią materialnego ekwiwalent utraconego w wyniku podziału majątku prawa własności . Nie pozwolą także wnioskodawczyni na zaspokojenie jej potrzeb mieszkaniowych . Wniosła zatem apelantka o zmianę postanowienia Sądu Rejonowego w zaskarżonym zakresie przez zasądzenie od uczestnika T. W. kwoty 142,696,56 zł w terminie sześciu miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia z ustawowymi odsetkami w przypadku opóźnienia w płatności . Wskazywała dodatkowo , że spłaty może uczestnik dokonać także ze sprzedaży uzyskanej z podziału majątku działki , a nadto wykorzystać może fakt , że uzyskana przez niego zabudowana nieruchomość jest obciążona jedynie w niewielkim zakresie . Odwołując się do orzecznictwa Sądu Najwyższego wskazywała , że przy podziale domu należy dążyć do ukształtowania sytuacji prawnej i ekonomicznych współwłaścicieli w sposób zbliżony do stanu sprzed zniesienia współwłasności . Tylko wówczas będzie można stwierdzić , że należne udziały zostały przekształcone w inne prawa , a nie odjęte uprawnionym . Przyznana zaś współwłaścicielowi spłata z tytułu jego udział we współwłasności domu powinna umożliwić zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych w rozsądnym terminie , na poziomie zbliżonym do stanu sprzed zniesienia współwłasności . Stąd wnioskuje skarżąca , że raty przewidziane w zaskarżonym postanowieniu nie umożliwią jej zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych . Tymczasem ona sama ponosi co miesiąc znaczne koszty wynajmu mieszkania - tylko nieznacznie mniejsze od każdej z dziewięćdziesięciu dziewięciu zasądzonych rat .

T. W. domagał się oddalenia apelacji .

Sąd Okręgowy w Elblągu ustalił i zważył , co następuje :

Apelacja L. P. okazała się zasadna . Dla zaspokojenia usprawiedliwionych interesów wnioskodawczyni i uczestnika wystarczy aby dopłata zasądzona od T. W. odroczona została do dnia 31 marca 2016 roku . Oddalenie apelacji dotyczy zatem jedynie oczekiwanego przez skarżącą , krótszego terminu spełnienia świadczenia w całości .

W pierwszej kolejności zauważyć należy , że ostatecznie bez znaczenia dla rozstrzygnięcia pozostawał , wiedziony nadal w toku rozprawy apelacyjnej , spór zainteresowanych odnośnie sposobu wyjścia ze wspólności nieruchomości zabudowanej położonej w K. . W szczególności nie miało już znaczenia , czy istniało uzasadnienie dla podziału cywilnego tej rzeczy ( sprzedaży stosownie do przepisów o egzekucji ) . Podkreślić trzeba , że kwestia ta została już prawomocnie przesądzona , tak jak skład i wartość majątku wspólnego , jego podział , wysokość dopłaty oraz zakres uwzględnienia wniosków o nakłady . Postanowienie Sądu Rejonowego z dnia 17 października 2014 roku zaskarżono jedynie w części obejmującej rozstrzygniecie o rozłożenia dopłaty zasądzonej od uczestnika na raty . To prawda , że zaskarżenie postanowienia działowego w części , zazwyczaj nie oznacza ograniczenia kognicji sądu odwoławczego tylko do zagadnień objętych apelacją , co wynika przecież z kompleksowego charakteru takiego orzeczenia . W rozstrzyganej sprawie apelacja nie dotyczy jednak kwestii wiodących dla postępowania działowego , takich jak : skład , wartość i sposób podziału majątku , a tylko tego fragmentu rozstrzygnięcia , który dla wyżej wymienionych postanowień jest wtórny . Zaskarżenie sposobu i terminu uiszczenia dopłaty nie wpływa na zasadniczy cel postępowania , to jest dokonanie podziału majątku .

Prawomocność orzeczenia , stosownie do art. 365 § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. oznacza , że jest ono wiążące nie tylko dla stron i sądu , który je wydał , lecz również dla innych sądów . Konsekwencją zasady mocy wiążącej prawomocnego orzeczenia jest to , że przesądzone zagadnienia nie mogą być już badane . Prawomocność materialna oznacza nakaz przyjmowania , że w danej sytuacji stan prawny przedstawia się tak , jak to wynika z zawartego w orzeczeniu rozstrzygnięcia .

Ograniczając się zatem tylko do problematyki sposobu uiszczenia dopłaty wskazać należy , że według art. 212 §§ 1 i 3 k.c. ( stosowanego w związku z art. 1035 k.c. i 46 k.r.o. ) wartość poszczególnych udziałów jest wyrównywana przez dopłaty pieniężne , a sąd oznacza termin i sposób ich uiszczenia oraz wysokość i termin uiszczenia odsetek . W razie rozłożenia dopłat na raty terminy ich uiszczenia nie mogą łącznie przekraczać lat dziesięciu . Bliżej nie określono przesłanek decydujących o tym rozstrzygnięciu . Trafnie jednak Sąd pierwszej instancji uznawał , że istotne jest stanowisko w tej materii przedstawione przez zainteresowanych , wysokość dopłaty w zestawieniu z ich dochodami i ogólną sytuacją majątkową i życiową , potrzebę zaspokojenia ich interesu majątkowego . Trzeba zatem wskazać , że L. P. i T. W. nie przedstawili zgodnego stanowiska co do sposobu uiszczenia dopłaty . Wnioskodawczyni oczekiwała spełnienia tego świadczenia jednorazowo . Żądanie to znajdowało umocowanie w okolicznościach sprawy . Przedmiotem podziału było przecież prawo własności do nieruchomości zabudowanej domem mieszkalnym , w którym swoje potrzeby bytowe zaspokajała rodzina zainteresowanych . Poprawne jest zatem założenie , że wobec znacznej wartości tej nieruchomości , jej przyznania w całości uczestnikowi oraz marginalnego znaczenia obciążenia nieruchomości hipoteką , wnioskodawczyni oczekiwać mogła , że dopłata w istotny sposób przyczyni się obecnie do zaspokojenia jej potrzeb mieszkaniowych . Dla zachowania równowagi interesów nie można odmawiać wnioskodawczyni uprawnienia do poszukiwania rozwiązań trwałych , gwarantujących pewne zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych . Korzystanie przez nią dotychczas z lokali najmowanych , uznać trzeba było za stan przejściowy ( choć wieloletni ) , wywołany niemożnością wspólnego zamieszkiwania zainteresowanych . Na ich konflikt zwracał już uwagę Sąd Okręgowy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 15 maja 2013 roku . W postępowaniu apelacyjnym wykazała skarżąca , że nie ma uzasadnienia teza o rychłej możliwości zamieszkania w nowym budynku ( pozostaje on w stanie surowym otwartym ) , a oczekiwanie , że dopłata uiszczana w ratach , spożytkowana zostanie na pokrycie czynszu najmu innego lokalu , godzi w powinność zapewnienia równowagi w zaspokojeniu interesów ekonomicznych zainteresowanych . Dysproporcje w ich dochodach , podkreślane przez Sąd pierwszej instancji , nie różnicują w sposób istotny ich sytuacji materialnej . Rozłożenie na raty przeniosło natomiast ryzyko ekonomiczne odwleczenia spłaty do 2024 roku na wnioskodawczynię – bez umocowania w okolicznościach sprawy . Jednocześnie sytuacja majątkowa uczestnika nie stoi na przeszkodzie przywróceniu właściwych proporcji w korzyściach uzyskanych z podziału majątku . T. W. zarobkuje . Z podziału majątku uzyskał dwie nieruchomości o łącznej wartości około 300.000 zł , z których tylko jednak jest obciążona i to w sposób minimalny . Dopuszczał możliwość sprzedaży nieruchomości niezabudowanej . Posiada oszczędności o istotnej wysokości . W okresie trwania wspólności zaciągał wraz z wnioskodawczynią zobowiązania długoterminowe . Ma zatem sposobność i możliwości , aby uzyskać środki na uiszczenie dopłaty . Wyznaczony w tym celu termin jednego roku jest wystarczający , a przy tym nie pogarsza znacząco sytuacji wnioskodawczyni .

W tym stanie rzeczy , na mocy art. 386 § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. i przy zastosowaniu powołanej wyżej normy art. 212 § 3 k.c. , postanowiono jak w sentencji .