Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 marca 2012 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu Wydział III

Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 27 marca 2012 r. we Wrocławiu

sprawy z wniosku J. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W.

o emeryturę

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W.

od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu

z dnia 17 listopada 2011 r. sygn. akt IX U 456/11

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu do ponownego rozpoznania.

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 17 listopada 2011 r. Sąd Okręgowy we Wrocławiu IX Wydział Ubezpieczeń Społecznych zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału we W. z dnia 21 lutego 2011 r. w ten sposób, że przyznał J. S. prawo do emerytury od dnia 3 stycznia 2011 r.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd I instancji wydał w oparciu o następująco ustalony stan faktyczny:

Wnioskodawca J. S., urodzony 19 października 1950 r. w dniu 3 stycznia 2011 r. złożył wniosek o emeryturę.

Decyzją znak: E - (...) z dnia 21 lutego 2011 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W. odmówił J. S. prawa do emerytury na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43 ze zm.). W decyzji tej organ rentowy wskazał, że udokumentowany staż pracy wnioskodawcy wynosi 33 lata, 4 miesiące i 1 dzień, natomiast nie udowodnił on żadnego okresu pracy w szczególnych warunkach na dzień 1 stycznia 1999 r. Do pracy wykonywanej w warunkach szczególnych organ rentowy nie zaliczył okresu pracy od 17 grudnia 1979 r. do 31 grudnia 1998 r. z tytułu zatrudnienia w Zakładzie Produkcyjno – Usługowo - Handlowym (...), ponieważ stanowisko pracy wskazane w wystawionym przez pracodawcę świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach z dnia 8 lipca 2005 r. „mechanik, operator suszarni, operator maszyn rolniczych" nie figuruje pod wskazaną pozycją w wykazie A zarządzenia Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 7 lipca 1987 r. jako stanowisko pracy w szczególnych warunkach. Ponadto rodzaj wykonywanej pracy podany w znajdującym się w aktach emerytalnych świadectwie z dnia 8 lipca 2005 r. także nie jest zgodny z pracami wymienionymi w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.

Od powyższej decyzji ZUS J. S. złożył odwołanie nie zgadzając się z jej treścią, wnosząc o jej zmianę i przyznanie prawa do świadczenia emerytalnego. Wnioskodawca do odwołania przedłożył świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach wystawione przez tego samego pracodawcę w dniu 8 lipca 2005 r. ze wskazaniem innej podstawy prawnej wykonywania prac w szczególnych warunkach i w którym wskazano, iż w okresie od 17 grudnia 1979 r. do 8 lipca 2005 r. stale w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace przy obsłudze i naprawie suszarni zbóż na stanowisku „mechanik, operator maszyn rolniczych, operator suszarni" wymienionym w wykazie A dział XIV pkt 11 stanowiącym załącznik do zarządzenia Nr 15 Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 31 marca 1998 r. W ocenie organu rentowego przedłożone do odwołania świadectwo pracy w szczególnych warunkach nie daje podstaw do zmiany stanowiska zawartego w zaskarżonej decyzji, ponieważ wymienione prace i stanowiska nadal są niezgodne z powołanymi aktami prawnymi.

W oparciu o zeznania świadków K. N. - Główną Księgową i D. C.- Kierownika Zakładu oraz przesłuchanie wnioskodawcy Sąd ustalił, że w okresie od 17 grudnia 1979 r. do 31 grudnia 1998 r., którego organ rentowy nie zaliczył do okresu pracy w szczególnych warunkach, wnioskodawca pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy jako suszarniany w suszarni zbóż. Praca wnioskodawcy polegała na suszeniu zboża w suszarni, poprzez zrzucanie go z naczepy do zbiorników i mieszanie, a następnie suszenie i obsługę urządzeń znajdujących się w suszarni zbóż.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd I instancji uznał, że odwołanie wnioskodawcy zasługuje na uwzględnienie, bowiem ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w tym dokumentacji emerytalnej wnioskodawcy oraz zeznań świadków wynika, że w spornym okresie J. S., pracując na stanowisku suszarnianego, wykonywał pracę w warunkach szczególnych. W związku z tym, w ocenie tego Sądu, wnioskodawca spełnił wszystkie niezbędne przesłanki do przyznania mu prawa do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych.

Z wyrokiem tym nie zgodził się organ rentowy wywodząc apelację, w której zarzucił orzeczeniu:

1.  naruszenie prawa materialnego art. 184 ust. 1 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. z 2009 r., nr 153, poz. 1227) w związku z § 2 ust. 1 oraz § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. nr 8, poz. 43 ze zm.) przez przyznanie J. S. prawa do emerytury od dnia 3 stycznia 2011 r. po błędnym uznaniu, że na dzień 1 stycznia 1999 r. udokumentował on ponad 15 letni okres pracy w szczególnych warunkach;

2.  przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów – art. 233 § 1 k.p.c. przez brak wszechstronności w ocenie dowodów na okoliczność zatrudnienia wnioskodawcy w (...)w R.(od 17.12.1979 r. do 11.06.1995 r.) oraz w (...) s.c. (od 12.06.1995 r. do 31.12.1998 r.).

Wskazując na powyższe podstawy apelacji organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania w całości, ewentualnie uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył:

Apelacja organu rentowego zasługuje na uwzględnienie. Sąd Okręgowy nie wyjaśnił j istotnych dla sprawy okoliczności, a sposób przeprowadzenia przezeń postępowania dowodowego nie zasługuje na akceptację.

Bezsporne między stronami było, że J. S. ukończył 60 rok życia oraz, że na dzień 1 stycznia 1999 r. legitymuje się ponad 33-letnim stażem pracy. Istota sporu sprowadzała się do ustalenia, czy wnioskodawca na dzień 1 stycznia 1999 r. udowodnił wymagany przepisami co najmniej 15–letni okres pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze, w szczególności zaś, czy jako takie można by uznać zatrudnienie wnioskodawcy w okresie od 17 grudnia 1979 r. do 31 grudnia 1998 r. (od 17.12.1979 r. do 11.06.1995 r. w (...)w R., od 12.06.1995 do 31.12.1998 r. w (...) s.c.) na stanowisku „mechanik, operator suszarni – operator maszyn rolniczych”.

Przepis art. 184 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r., nr 153, poz. 1227 jednolity tekst) pozwala mężczyznom urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. nabyć, po osiągnięciu wieku przewidzianego, m. in. w art. 32, prawo do emerytury, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy (1 stycznia 1999 r.) osiągnęli:

1)  okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym 65 lat oraz

2)  okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27, tj. 25 lat.

Emerytura przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem (ust. 2 omawianego art. 184 ustawy).

Wiek emerytalny pracowników wykonujących pracę w warunkach szczególnych określa wydane na podstawie art. 32 ust. 4 ustawy emerytalnej rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r., nr 8, poz. 4 ze zm.). Przepis § 4 ust. 1 rozporządzenia stanowi, że pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

1)  osiągnął wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla mężczyzn,

2)  ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Zgodnie z przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Rozporządzenie stanowiło akt wykonawczy do ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. z 1982 r., nr 40, poz. 267). Utrzymane w większości w mocy przez ustawę o emeryturach i rentach z FUS (art. 32 ust. 4 tej ustawy) przepisy rozporządzenia określają rodzaje prac wykonywanych w szczególnych warunkach i szczególnym charakterze w § 4 – 15 oraz w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia. § 1 ust. 2 rozporządzenia zawiera, co prawda, upoważnienie dla właściwych ministrów, kierowników urzędów centralnych oraz centralnych związków spółdzielczych do ustalania w podległych i nadzorowanych zakładach stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazach A i B rozporządzenia. Zauważyć jednak należy, że wskazane podmioty nie mogą kreować tych stanowisk pracy w sposób dowolny. Zarządzenie resortowe musi być, wobec powyższego, dostosowane do rozporządzenia Rady Ministrów, w którym zawarty jest kompletny wykaz stanowisk pracy wykonywanej w warunkach szczególnych. Dla uznania zatem konkretnego rodzaju lub stanowiska pracy za pracę wykonywaną w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze decydujące znaczenie ma to, czy jest to praca wymieniona w rozporządzeniu oraz w wykazach stanowiących załącznik do tego rozporządzenia, natomiast wykazy stanowisk ustalane przez właściwe podmioty w odniesieniu do podległych zakładów pracy mają jedynie charakter techniczno-porządkujący.

W tym miejscu należy podkreślić, że choć w postępowaniu sądowym, opartym na zasadzie swobodnej oceny dowodów, nie obowiązują ograniczenia dowodowe zawarte w przepisach rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz. U. z 1983 r., nr 10, poz. 49 ze zm.), tak w rozporządzeniu tym przewidziana została pewna hierarchia dowodów, którą sąd winien się kierować przy rozpoznawaniu sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych. W pierwszej kolejności, przy ustalaniu okresów zatrudnienia, winny być uwzględniane dokumenty z przebiegu zatrudnienia – świadectwa pracy wystawione przez pracodawcę, umowy o pracę, angaże, legitymacje ubezpieczeniowe i inne dokumenty potwierdzające okresy ubezpieczenia. Dopiero, gdy dokumentacja pracownicza jest niepełna lub zawiera pewne rozbieżności, dopuszczalne jest posiłkowanie się zeznaniami świadków, ale jako dowodem uzupełniającym, potwierdzającym przebieg zatrudnienia. Nie jest natomiast dopuszczalne oparcie się wyłącznie na zeznaniach świadków, w sytuacji gdy z dokumentów wynikają okoliczności przeciwne.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy przeprowadził w sprawie nader lakoniczne i powierzchowne postępowanie dowodowe, które nie doprowadziło do wyjaśnienia istotnych w sprawie kwestii, w szczególności zaś nie dokonał oceny przedłożonych przez wnioskodawcę świadectw pracy oraz nie ustalił, jakie czynności i w jakim czasie wykonywał wnioskodawca w okresie zatrudnienia wskazanego w tychże dokumentach. Dokonując oceny przeprowadzonego postępowania dowodowego nasuwa się wniosek, że Sąd Okręgowy w zasadzie poprzestał jedynie na sprowadzeniu akt osobowych wnioskodawcy i nie tylko nie dążył do skonfrontowania treści zawartych w dokumentach pracowniczych J. S. z wyjaśnieniami wnioskodawcy i zeznaniami świadków, ale także w żaden sposób nie starał się wyjaśnić sprzeczności wynikających z informacji zawartych w świadectwach pracy, a co najważniejsze nie wskazał jaki rodzaj prac wymienionych w rozporządzeniu RM z 1983 r. wykonywał wnioskodawca.

Należy wskazać, że w aktach sprawy znajdują się trzy świadectwa pracy J. S., wszystkie wystawione w dniu 8 lipca 2005 r. przez Zakład Produkcyjno – Usługowo – Handlowy (...). W pierwszym z nich, „zwykłym”, w punkcie dotyczącym wykonywania pracy w warunkach szczególnych wpisane zostało słowo „nie”, natomiast w odniesieniu do stanowiska pracy wnioskodawcy wskazano, że pracował jako mechanik, operator maszyn rolniczych. W kolejnym, zatytułowanym jako świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wskazano, że w spornym okresie wnioskodawca pracował przy obsłudze suszarni zbóż na stanowisku mechanik, operator suszarni – operator maszyn rolniczych wymienionym w wykazie A dziale XIV pkt 11 wykazu stanowiącego załącznik do Dz. U. 8 poz. 43 z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego i lekkiego, przy czym w nagłówku wskazano na załącznik nr 4 do zarządzenia nr 7 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 7 lipca 1987 r. Natomiast w kolejnym z tych dokumentów, również wystawionym jako świadectwo wykonywania praca w warunkach szczególnych… pracodawca zaświadczył, że J. S., w okresie od 17 grudnia 1979 r. do 8 lipca 2005 r., stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace przy obsłudze i naprawie suszarni zbóż na stanowisku mechanik, operator maszyn rolniczych, operator suszarni – wymienionym w wykazie A dziale XIV pkt 11 stanowiącym załącznik nr 1 do zarządzenia Nr 15 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 31 marca 1998 r. w sprawie stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przy czym w nagłówku pracodawca wskazuje na załącznik do zarządzenia Nr 16 Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 10 stycznia 1991 r.

Tymczasem w wykazie A stanowiącym załącznik do rozporządzenia RM z 7 lutego 1983 r., w dziale XIV, pod poz. 11 jako prace uprawniające do przyznania emerytury w obniżonym wieku z tytułu pracy w warunkach szczególnych zakwalifikowano prace w suszarniach z zastosowaniem podgrzewania, jeżeli temperatura powietrza w tych suszarniach przekracza 35°C. Jakkolwiek w każdym z ww. dokumentów wskazuje się, że J. S. pracował m. in. jako operator suszarni, tak Sąd nie badał, czy praca ta odpowiadała pracom wyżej wskazanym. W tym miejscu należy także podkreślić, że w umowie o pracę z dnia 17 grudnia 1979 r. wnioskodawcy powierzono obowiązki mechanika, a w potwierdzeniu jego zatrudnienia z dnia 12 czerwca 1995 r. wskazano, że wnioskodawca pracuje na stanowisku mechanika – operatora i do wynagrodzenia otrzymuje dodatek za konserwację urządzeń elektrycznych. Powyższe okoliczności zatem, w szczególności zaś istnienie wielu niedokładności i sprzeczności w świadectwach pracy, wystawionych jednego dnia, winny skłonić Sąd Okręgowy do przeprowadzenia w tym aspekcie bardziej szczegółowego i dogłębnego postępowania, które zweryfikowałoby zasadniczą dla rozstrzygnięcia sprawy kwestię, a dodatkowo Sąd ten powinien ze szczególną uwagą odnieść się do powyższych dowodów, czego jednak nie uczynił. Jakkolwiek Sąd Okręgowy przeprowadził dowód z zeznań świadków, w osobach K. N. – księgowej pracującej w spornym okresie wraz z wnioskodawcą oraz D. C. zatrudnionego w tym okresie na stanowisku kierownika zakładu, tak zeznania złożone przez te osoby nie doprowadziły, w ocenie Sądu Apelacyjnego, do wyjaśnienia charakteru pracy wnioskodawcy oraz ustalenia jej wymiaru, które uzasadniałoby przyznanie mu spornego świadczenia. Świadkowie stwierdzili jedynie ogólnikowo i lakonicznie, że J. S. stale pracował jako suszarniany w suszarni zbóż w dużym zapyleniu oraz przy wysokich temperaturach i z tego tytułu otrzymywał dodatek za szkodliwe warunki pracy. Dodatkowo Sąd nie odniósł się w ogóle do zeznania D. C. w zakresie, w którym świadek ten wskazał, że praca wnioskodawcy trwała cały rok z niewielkimi przerwami, kiedy robiło się przeglądy silosów i porządkowało. Powyższa okoliczność, zważywszy na to, że tylko praca wykonywana stale i w pełnym obowiązującym pracownika czasie pracy, może być uznana za pracę w warunkach szczególnych, winno prowadzić do przeprowadzenia postępowania dowodowego w kierunku ustalenia nie tylko charakteru pracy wnioskodawcy oraz wyjaśnienia jakie zadania wchodziły w skład jego obowiązków, ale także stwierdzenia jak długie były przerwy w pracy m. in. przed „akcją żniwną” oraz czym w tym czasie zajmował się wnioskodawca. Sąd nie zweryfikował obsługę ilu pracowników prowadziła świadek N., że pamięta przebieg w tak długim okresie pracy wnioskodawcy, zwłaszcza że bezpośrednio z nim nie współpracowała. Sąd dnie zbadał na czym polegał proces produkcyjny w suszarniach, osiągane tam temperatury i możliwość zapewnienia ciągłości prac przez cały rok. Trudno uznać za wiarygodne nader enigmatyczne zeznania świadków jako potwierdzające cały aż 15-letni okres wymaganej pracy w warunkach szczególnych. Nie odniósł się sąd I instancji do danych z akt osobowych, z których wynika, że wnioskodawca w 1981 r. w marcu miał przejść do zakładu rolnego w L. i w związku z tym jaki wpływ miała ta zmiana na wykonywanie pracy w warunkach szczególnych. W tych okolicznościach bezkrytyczne uznanie za wiarygodne tak ogólnikowych zeznań świadków i twierdzeń wnioskodawcy przeczy zasadom racjonalnego dowodzenia twierdzeń warunkujących nabycie spornego prawa.

Podkreślić należy, że Sąd Okręgowy jest zobowiązany dokonać wszechstronnej i wnikliwej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego i dążyć do wyjaśnienia wszystkich, a nie wybranych, istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy kwestii. W rozpatrywanym zaś przypadku odnosiło się to właśnie do charakteru pracy wnioskodawcy.

Dlatego też zdaniem Sądu Apelacyjnego Sąd I instancji rozpoznając niniejszą sprawę nie przeprowadził właściwego i pełnego postępowania dowodowego, co w konsekwencji spowodowało, że nie zostały wyjaśnione w sposób jednoznaczny istotne dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności. Z tego względu orzeczenie zostało wydane przedwcześnie, co wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości i nie pozwala Sądowi Apelacyjnemu na wydanie orzeczenia reformatoryjnego.

Rozpoznając sprawę ponownie Sąd Okręgowy przeprowadzi szczegółowe postępowanie dowodowe w celu wyjaśnienia charakteru pracy wnioskodawcy w odniesieniu do wymienionego przez niego okresu zatrudnienia, w szczególności zaś będzie dążył do wyjaśnienia sprzeczności wynikających z zebranych w sprawie dokumentów pracowniczych wnioskodawcy, a ponadto w sposób dokładny i wnikliwy przesłucha zarówno świadków, jak i samego odwołującego się, w celu ustalenia, jakie prace i czynności wykonywał on podczas swojego zatrudnienia w spornym okresie, mając na uwadze, że tylko prace wymienione w wykazie A rozporządzenia RM z 1983 r. zaliczane są do prac wykonywanych w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze. Ponadto Sąd I instancji, przeprowadzi ewentualnie inne dowody wskazane przez strony w trybie art. 232 k.p.c.

Dopiero tak przeprowadzone postępowanie dowodowe pozwoli na precyzyjne ustalenie, czy wnioskodawca rzeczywiście świadczył w spornym okresie pracę w warunkach szczególnych.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. orzekł jak w sentencji wyroku.

R.S.