Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 września 2014 roku

Sąd Okręgowy w Lublinie XI Wydział Karny w składzie:

Przewodniczący SSO Arkadiusz Śmiech (spr.)

Sędziowie SO Sławomir Kaczor

SO Jarosław Dąbrowski

Protokolant Dominika Karasek-Raczyńska

przy udziale Prokuratora Ireneusza Kuny

po rozpoznaniu w dniach 18 i 23 września 2014 roku

sprawy J. S.

oskarżonej z art. 231 § 1 kk i in.

na skutek apelacji wniesionych przez obrońcę oskarżonej i prokuratora

od wyroku Sądu Rejonowego w Puławach

z dnia 3 marca 2014 roku sygn. akt II K 27/13

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że przyjmując iż każdy z czynów zarzuconych wyczerpuje dyspozycję art. 35 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowania terroryzmu, na podstawie art. 66 § 1 kk i art. 67 § 1 kk warunkowo umarza postępowanie wobec J. S. tytułem próby na okres roku;

II.  zasądza od oskarżonej na rzecz Skarbu Państwa 100 (sto) złotych opłaty za obie instancje oraz 110 (sto dziesięć) złotych tytułem zwrotu poniesionych wydatków w sprawie.

XI Ka 539/14

UZASADNIENIE

J. S. oskarżona została o to, że

I.  w dniu 22 czerwca 2010r. w P. województwa (...) obowiązana jako notariusz, wbrew przepisom ustawy nie dopełniła obowiązku zachowania środków bezpieczeństwa finansowego zgodnie z procedurą, o której mowa w art.10 ust.1 ustawy z dnia 16 listopada 2000r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowania terroryzmu polegającego na niedołożeniu należytej staranności i zaniechaniu przy sporządzenia aktu notarialnego A Nr (...) z dnia 22 czerwca 2010r. ustalenia beneficjenta rzeczywistego dla firmy (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w K., (...)-(...) K., ul.(...), reprezentowanej przez J. F. i M. W. działając tym samym na szkodę interesu publicznego, to jest o czyn z art.35 ust.1 pkt 2 Pranie pieniędzy w zb. z art. 11 § 2 k.k.;

II.  w dniu 29 czerwca 2010 roku, w P., województwa (...), obowiązana jako notariusz, wbrew przepisom ustawy nie dopełniła obowiązku zachowania środków bezpieczeństwa finansowego zgodnie z procedurą, o której mowa w art.10 ust. 1 ustawy z dnia 16 listopada 2000 roku o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowania terroryzmu polegającego na niedołożeniu należytej staranności i zaniechaniu przy sporządzeniu aktu notarialnego A Nr (...) z dnia 29 czerwca 2010 roku ustalenia beneficjenta rzeczywistego dla Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (...) z siedzibą w L., reprezentowanej przez J. B., działając tym samym na szkodę interesu publicznego, to jest o czyn z art. 35 ust. 1 pkt 2 Pranie pieniędzy w zb. z art. 231 §1 k.k. w zw. z art.11 §2 k.k.;

III.  w dniu 4 sierpnia 2010 roku, w P., województwa (...), obowiązana jako notariusz, wbrew przepisom ustawy nie dopełniła obowiązku zachowania środków bezpieczeństwa finansowego zgodnie z procedurą, o której mowa w art.10 ust. 1 ustawy z dnia 16 listopada 2000 roku o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowania terroryzmu polegającego na niedołożeniu należytej staranności i zaniechaniu przy sporządzeniu aktu notarialnego A Nr (...) z dnia 4 sierpnia 2010 roku ustalenia beneficjenta rzeczywistego dla Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (...) z siedzibą w L., reprezentowanej przez J. B., działając tym samym na szkodę interesu publicznego, to jest o czyn z art. 35 ust. 1 pkt 2 Pranie pieniędzy w zb. z art. 231 §1 k.k. w zw. z art. 11 §2 k.k.;

IV.  w okresie od 29 czerwca 2010 roku do 10 listopada 2010 roku, w odniesieniu do klientów objętych aktem notarialnym nr A (...), w P., województwa (...), będąc obowiązana, jako notariusz, wbrew przepisom ustawy, nie dopełniła obowiązku przechowywania informacji uzyskanych w związku ze stosowaniem środków bezpieczeństwa finansowego, działając tym samym na szkodę interesu publicznego, to jest o czyn z art. 35 ust. 1 pkt 2 Pranie pieniędzy w zb. z art. 231 §1 k.k. w zw. z art. 11 §2 k.k.;

V.  w okresie od 22 czerwca 2010 roku do 10 listopada 2010 roku, w odniesieniu do klientów objętych aktem notarialnym nr A (...), w P., województwa (...), będąc obowiązana, jako notariusz, wbrew przepisom ustawy, nie dopełniła obowiązku przechowywania informacji uzyskanych w związku ze stosowaniem środków bezpieczeństwa finansowego, działając tym samym na szkodę interesu publicznego, to jest o czyn z art. 35 ust. 1 pkt 2 Pranie pieniędzy w zb. z art. 231 §1 k.k. w zw. z art. 11 §2 k.k.;

VI.  w okresie od 4 sierpnia 2010 roku do 10 listopada 2010 roku, w odniesieniu do klientów objętych aktem notarialnym nr A (...), w P., województwa (...), będąc obowiązana, jako notariusz, wbrew przepisom ustawy, nie dopełniła obowiązku przechowywania informacji uzyskanych w związku ze stosowaniem środków bezpieczeństwa finansowego, działając tym samym na szkodę interesu publicznego, to jest o czyn z art. 35 ust. 1 pkt 2 Pranie pieniędzy w zb. z art. 231 §1 k.k. w zw. z art. 11 §2 k.k.;

VII.  w okresie od 6 września 2010 roku do 10 listopada 2010 roku, w odniesieniu do klientów objętych aktem notarialnym nr A (...), w P., województwa (...), będąc obowiązana, jako notariusz, wbrew przepisom ustawy, nie dopełniła obowiązku przechowywania informacji uzyskanych w związku ze stosowaniem środków bezpieczeństwa finansowego, działając tym samym na szkodę interesu publicznego, to jest o czyn z art. 35 ust. 1 pkt 2 Pranie pieniędzy w zb. z art. 231 §1 k.k. w zw. z art. 11 §2 k.k.

Sąd Rejonowy w Puławach wyrokiem z dnia 3 marca 2014 r. na podstawie art. 414 §1 k.p.k. w zw. z art. 17 §1 pkt 3 k.p.k. postępowanie karne wobec J. S. umorzył z uwagi na znikomy stopień społecznej szkodliwości zarzucanych jej czynów. Na podstawie art. 632 pkt 2 k.p.k. ustalił, iż koszty procesu ponosi Skarb Państwa.

Od wyroku tego apelacje złożyli obrońca oskarżonej i prokurator.

Obrońca zaskarżając rozstrzygnięcie w całości zarzucił wyrokowi:

1. błąd w ustaleniach faktycznych, przyjętych za podstawę orzeczenia, mający wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia, polegający na błędnym przyjęciu, iż oskarżona J. S. swoim zachowaniem wyczerpała dyspozycję art.35 ust.1 pkt 2 ustawy z dnia 16 listopada 2000r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu w zbiegu z art.231 §1 k.k. w zw. z art.11 §2 k.k., mimo że prawidłowa ocena zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, przy uwzględnieniu kryteriów określonych w art.7 k.p.pk nie pozwala na sformułowanie takiego wniosku;

2. naruszenie przepisów postępowania, która miała wpływ na treść orzeczenia, tj.: art.2 §1 i §2 k.p.k., 4 k.p.k., art.5 §1 i § 2 k.p.k., art.7 k.p.k. art.92 k.p.k. oraz art.410 k.p.k. i art.424 §1 k.p.k. poprzez faktyczne przyjęcie domniemania winy oskarżonej w popełnieniu czynu z art.231 §1 k.k. oraz dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny dowodów, bez wszechstronnego rozważenia wszystkich okoliczności sprawy, w szczególności świadczących na korzyść oskarżonej, co polegało m.in. na uznaniu, iż swoim zachowaniem oskarżona wyczerpała dyspozycję art.35 ust.1 pkt 2 ustawy z dnia 16 listopada 2000r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu w zbiegu z art.231 §1 k.k. w zw. z art.11 §2 k.k, pomimo iż oskarżona :

- zastosowała środki bezpieczeństwa finansowego zgodnie z wymaganą przez art.10a ust.1 ustawy z dnia 16 listopada 2000r. procedurę wewnętrzną i dołożyła należytej staranności przy ustalaniu beneficjentów rzeczywistych na podstawie znanej jej wykładni prawa,

- przeprowadziła analizę ryzyka dotyczącego przedmiotowych transakcji, zaś w odniesieniu do przedmiotowych transakcji nie zachodziło realne ryzyko finansowania terroryzmu m.in. związane z faktem, iż w strukturze jednej ze stron transakcji (jako jeden z dwóch głównych udziałowców) występował Skarb Państwa, środki finansowe użyte w transakcjach pochodziły z kredytu, a płatności były dokonywane za pośrednictwem banku,

- ustaliła, iż w przypadku aktu notarialnego Repertorium A nr (...) występują beneficjenci rzeczywiści w osobach W. W. i K. K., o których informacje (jako wynik zastosowania środków bezpieczeństwa finansowego) zostały przechowane w oryginale aktu notarialnego, w repertorium i w karcie transakcji,

- ustaliła na podstawie znanej jej wykładni prawa, iż w przypadku aktów notarialnych nr Rep.(...) nr Rep.(...), nr Rep. (...) – nie występują beneficjenci rzeczywiści, co powodowało, iż nie powstawał obowiązek przechowywania informacji o beneficjentach rzeczywistych;

3. naruszenie prawa materialnego - art.115 §2 k.k. – poprzez nie uwzględnienie wszystkich wskazanych w nim warunków oceny zachowania z punktu widzenia społecznej szkodliwości czynu, a przez to błędne zastosowanie w niniejszej sprawie;

4. naruszenie prawa materialnego – art.35 ust.1 pkt 2 w zw. z art. 2 ust.1a lit.a), b) i c) z dnia 16 listopada 2000r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu – poprzez ich błędną wykładnię i błędne przyjęcie, iż:

a) z brzmienia przepisu art.2 ust.1a lit.a), b) i c) Ustawy wynika, jakoby w przypadku ustalenia, iż w strukturze organizacyjnej osoby prawnej będącej stroną transakcji przeprowadzanej przez notariusza nie występują osoby fizyczne, o których mowa w naruszonym przepisie Ustawy, notariusz miał obowiązek dalszego poszukiwania beneficjentów rzeczywistych wśród udziałowców tychże osób prawnych – w sytuacji gdy nie wynika to z treści literalnej przepisu, który – definiując pojęcie beneficjenta rzeczywistego – odnosi się faktycznie do trzech osób fizycznych, które w różny sposób oddziaływują (kontrolują, administrują, czy uczestniczą w strukturze własnościowej) na strukturę własnościową osoby prawnej będącej stroną transakcji – jednocześnie nie wskazuje, co ma zrobić instytucja obowiązana w przypadku, gdy w strukturze majątkowej osoby prawnej będącej klientem i stroną transakcji takie osoby fizyczne nie występują,

b) z brzmienia przepisu art.35 ust.1 pkt 2 Ustawy w zw. z art.2 ust.1a lit.a), b) i c) Ustawy wynika, iż nie podjęcie przez notariusza dalszych czynności ustalających beneficjentów rzeczywistych – po ustaleniu, że w analizowanej spółce z ograniczoną odpowiedzialnością nie występuje osoba fizyczna posiadająca powyżej 25% w tej osobie prawnej – stanowi nie dołożenie należytej staranności w ustaleniu beneficjenta rzeczywistego, będące znamieniem czynu zabronionego, w sytuacji kiedy: a) ustawa nie określa, w jaki sposób ma nastąpić identyfikacja beneficjenta rzeczywistego, w szczególności nie wymaga, aby instytucja obowiązana dokonała ustaleń w tym zakresie tak daleko, jak to obiektywnie możliwe; b) czyn zabroniony z art.35 ust.1 pkt 2 Ustawy może być popełniony wyłącznie umyślnie, niezbędne jest więc wskazanie, że notariusz działał z zamiarem niedopełnienia ciążącego na nim obowiązku;

c) z brzmienia przepisu art.35 ust.1 pkt 2 Ustawy wynika, iż notariusz „wbrew przepisom nie dopełnia obowiązku przechowywania informacji uzyskanych w związku ze stosowaniem środków bezpieczeństwa finansowego, działając tym samym na szkodę interesu finansowego” (vide: zarzut VII aktu oskarżenia i punkt VII. petitum zaskarżonego wyroku przytaczający treść zarzutu), nawet wtedy gdy sprawdzi, zweryfikuje i zapisze oraz przechowa informacje o klientach objętych aktem notarialnym w oryginale aktu notarialnego, repertorium i karcie transakcji, w sytuacji, kiedy wykonanie przez notariusza powyższych czynności z całą pewnością może i powinno być uznane za przechowanie informacji uzyskanych w związku ze stosowaniem środków bezpieczeństwa finansowego, a żaden przepis prawa – na czele z przepisami ustawy z dnia 16 listopada 2000r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu – nie określa ani rodzaju ani zakresu ani sposobu przechowania ww.informacji przez notariusza;

5. naruszenie prawa materialnego – art.231 §1 k.k. – zastosowanego przez Sąd jako podstawa prawna orzeczenia w zbiegu z art.35 ust.1 pkt 2 Ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy – poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, polegające na nieprawidłowym przypisaniu notariuszowi odpowiedzialności karnej z art.231 §1 k.k. w sytuacji, kiedy:

- aby przypisać notariuszowi odpowiedzialność karną z art.231 §1 k.k. należy wykazać, że przekroczył on swe uprawnienia względnie nie dopełnił obowiązków, działając na szkodę interesu publicznego lub prywatnego, przy czym musi on obejmować swym zamiarem zarówno przekroczenie swoich uprawnień lub niedopełnienie swoich obowiązków, jak i to że działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego,

- pociągnięcie notariusza do odpowiedzialności karnej z art.231 §1 k.k. nie jest możliwe także gdy brak jest możliwości wykazania zamiaru działania na szkodę interesu publicznego lub prywatnego, a zamiaru notariusza nie można domniemywać,

- samo niedopełnienie obowiązku ustawowego nie oznacza jeszcze wyczerpania znamion czynu zabronionego z art.231 §1 k.k.,

- jeżeli notariusz dokona wykładni przepisów w sposób wadliwy i na tej podstawie ustali zakres ciążącego na nim obowiązku, ale brak będzie zamiaru niedopełnienia obowiązku i działania na szkodę interesu publicznego, nie jest możliwe przypisanie mu odpowiedzialności z art.231 §1 k.k.,

- możliwe jest wprawdzie przypisanie notariuszowi nieumyślnego niedopełnienia obowiązków w rozumieniu art.231 §3 k.k., co wymaga jednak – poza udowodnieniem nieumyślności działania – zaistnienia istotnej szkody; brak owej szkody oznacza, iż znamiona tego czynu zabronionego nie zostały zrealizowane.

Wskazując na powyższe wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uniewinnienie oskarżonej od dokonania zarzucanych jej czynów w całości, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Puławach.

Prokurator zaskarżając rozstrzygnięcie w całości, na niekorzyść oskarżonej, zarzucił wyrokowi błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia polegający na przyjęciu, że czyn którego popełnienie zarzucono oskarżonej jest społecznie szkodliwy w stopniu znikomym, co miało oczywisty wpływ na treść orzeczenia i w konsekwencji doprowadziło do niesłusznego umorzenia postępowania karnego wobec J. S., podczas gdy właściwa ocena całokształtu okoliczności podmiotowo-przedmiotowych tego czynu prowadzi nieodparcie do przeciwnego wniosku.

Podnosząc powyższy zarzut wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Puławach.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Obie apelacje okazały się być częściowo zasadne, choć nie w zakresie sformułowanych w nich wniosków. Stan faktyczny w sprawie jest w zasadzie bezsporny. Z całości zgromadzonego materiału dowodowego jednoznacznie wynika na czym polegało, będące przedmiotem osądu w niniejszej sprawie, zachowanie oskarżonej. Istota orzekania zatem sprowadza się do właściwej oceny prawnej tego zachowania.

Przy poprzedniej instancyjnej kontroli prawidłowości wydanego w sprawie rozstrzygnięcia Sąd Okręgowy, uchylając wyrok i przekazując sprawę do ponownego rozpoznania, wyraził pogląd, zgodnie z którym zachowanie oskarżonej w ramach wszystkich sześciu zarzuconych jej czynów, wyczerpało znamiona występków przewidzianych w art. 35 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 16 listopada 2000r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Ustalone okoliczności sprawy pozwoliły Sądowi Okręgowemu na wysnucie wniosku, że oskarżona nie zachowała należytej staranności, o jakiej mowa w art. 8 b ust.3 cytowanej ustawy, bowiem nie wykonała możliwych w ramach rozsądku czynności zmierzających do zidentyfikowania beneficjentów rzeczywistych. Naturalną konsekwencją niewykonania przez oskarżoną tych czynności jest brak danych potwierdzających ich wykonanie oraz brak samych informacji, które mogłyby zostać tą drogą uzyskane, a które winny być, zgodnie z art. 9 k cytowanej ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy, przechowywane przez pięć lat od pierwszego dnia roku następującego po roku, w którym dokonana była transakcja. Jak wykazała kontrola J. S. wbrew obowiązkowi nie przechowywała żadnych danych. Sąd Okręgowy nadto podkreślił, że występki przewidziane w art. 35 ust. 1 pkt 2 cytowanej ustawy mają charakter formalny, a zatem już samo niewywiązanie się z obowiązków nałożonych ustawą stanowi wypełnienie znamion tych przestępstw. (vide; uzasadnienie wyroku Sądu Okręgowego k.382v-383akt).

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy nie pojawiły się żadne nowe okoliczności, które nakazywałyby zweryfikować to stanowisko dlatego Sąd orzekający był nim związany, zgodnie z normą art. 442 § 3 k.p.k. Sąd Okręgowy w składzie orzekającym przy niniejszej kontroli instancyjnej również nie dopatrzył się żadnych przyczyn, dla których stanowisko to należałoby uznać za nieuprawnione. W tym względzie niczego nowego nie wnoszą wywody i twierdzenia obrońcy oskarżonej zawarte we wniesionym środku odwoławczym. Zgodzić się natomiast należy z obrońcą, o ile podnosi, że zachowaniem swoim oskarżona nie wyczerpała znamion występków nadużycia funkcji, przewidzianych w art. 231 k.k. Dla realizacji znamion tego przestępstwa w typie podstawowym – art. 231 § 1 k.k.- wymagane jest co najmniej godzenie się sprawcy na to, że przekracza swoje uprawnienia lub nie dopełnia ciążącego na nim obowiązku. W realiach rozpoznawanej sprawy oskarżona nie godziła się na to, że nie dopełnia obowiązków, a jedynie nie zachowała wymaganej w danych okolicznościach ostrożności, mimo że możliwość taką powinna była przewidzieć. Tym samym, oskarżonej można przypisać jedynie działanie z winy nieumyślnej. Taki sprawca (działający nieumyślnie), z kolei ponosi odpowiedzialność za nadużycie funkcji, tylko wtedy, kiedy swoim zachowaniem wyrządził istotną szkodę w interesie publicznym lub prywatnym – art.231 § 3 k.k.

W sprawie niniejszej takiej szkody oskarżona nie spowodowała, dlatego swoim zachowaniem nie zrealizowała znamion występków nadużycia funkcji przewidzianych w art. 231 §§ 1-3 k.k. Stąd zaskarżony wyrok wymagał korekty w zakresie kwalifikacji prawnej czynów jakich dopuściła się J. S..

Na częściowe uwzględnienie zasługiwała również apelacja prokuratora. Dla uznania, że czyn karalny zawiera w sobie znikomy poziom szkodliwości społecznej, konieczne jest aby zachowanie sprawcy, realizujące od strony formalnej znamiona tego czynu karalnego, w odczuciu społecznym zasługiwały na akceptację. Zachowanie J. S. jako notariusza, a więc osoby, która powinna posiadać najwyższe umiejętności w zakresie wykładni, interpretacji i stosowania przepisów prawa, polegające na niewywiązaniu się z obowiązków nałożonych na nią ustawą nie może spotkać się ze społeczną akceptacją. Dlatego należy przyznać rację prokuratorowi, jeżeli podnosi, że zachowanie oskarżonej cechuje większy niż znikomy stopień szkodliwości społecznej. Nie ma jednak potrzeby sięgać po represję karną względem oskarżonej, a tym samym uchylać wyroku i przekazywać sprawy do ponownego rozpoznania. W omawianym przypadku bowiem zostały spełnione wszystkie wymogi instytucji warunkowego umorzenia postępowania. Okoliczności popełnienia wszystkich zarzuconych czynów nie budzą wątpliwości. Występki jakich dopuściła się oskarżona zagrożone są karą do trzech lat pozbawienia wolności. Wina oskarżonej i społeczna szkodliwość czynów, ze względów wskazanych przez Sąd pierwszej instancji w pisemnej motywacji wyroku, nie są znaczne. Wypada dodatkowo w tym miejscu podkreślić, że za taką oceną przemawia spowodowanie przez oskarżoną jedynie hipotetycznego zagrożenia prania pieniędzy. Dotychczasowa postawa J. S., nie karanej za przestępstwo umyślne, jej właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie ona przestrzegała porządku prawnego i nie popełni przestępstwa.

W tym stanie rzeczy, uwzględniając częściowo wniesione apelacje, Sąd odwoławczy zmienił zaskarżone orzeczenie jak w punkcie I swojego wyroku.

Mając na uwadze zaprezentowaną motywację, nie dostrzegając uchybień z art. art.439 i 440 k.p.k., które należałoby uwzględnić z urzędu, Sąd odwoławczy na podstawie art. 437 §2 k.p.k. orzekł jak w wyroku. Rozstrzygnięcie o kosztach sądowych uzasadniają przepisy art.7 i art. 10 ustawy o opłatach w sprawach karnych oraz art. 629 w zw. z art. 627 k.p.k.