Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III AUa 371/15

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 kwietnia 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący

SSA Marek Procek (spr.)

Sędziowie

SSA Tadeusz Szweda

SSA Witold Nowakowski

Protokolant

Beata Kłosek

po rozpoznaniu w dniu 24 kwietnia 2015r. w Katowicach

sprawy z odwołania J. L. (J. L. )

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C.

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w Częstochowie z dnia 12 grudnia 2014r. sygn. akt IV U 1978/13

1.  zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie,

2.  zasądza od ubezpieczonego J. L. na rzecz
organu rentowego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w C. kwotę 120 zł (stu dwudziestu złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym.

/-/ SSA W. Nowakowski /-/ SSA M. Procek /-/ SSA T. Szweda

Sędzia Przewodniczący Sędzia

Sygn. akt III AUa 371/15

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 12 grudnia 2014 roku Sąd Okręgowy - Sąd Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w C. z dnia 10 września 2013 roku i przyznał ubezpieczonemu J. L. prawo do emerytury, poczynając od 1 sierpnia
2013 roku.

Na postawie akt rentowych i akt osobowych ubezpieczonego, akt osobowych i zeznań świadka M. C., zeznań J. B., R. K.
oraz wyjaśnień ubezpieczonego Sąd Okręgowy ustalił, że ubezpieczony J. L.
(ur. (...)) w dniu 30 sierpnia 2013 roku wystąpił z wnioskiem o przyznanie mu prawa do emerytury.

Ubezpieczony na dzień 1 stycznia 1999 roku udowodnił okresy składkowe
i nieskładkowe w łącznym wymiarze 26 lat, 4 miesiące i 29 dni.

Według ustaleń Sądu Okręgowego, ubezpieczony pracował w Przedsiębiorstwie (...) w C. od dnia 22 stycznia
1976 roku do dnia 13 stycznia 1993 roku; stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę - dozór inżynieryjno-techniczny w wydziałach, w których wykonywane są prace
w warunkach szczególnych - wymienioną w wykazie A dział XIV poz. 24 w załączniku
do zarządzenia Nr 3 Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego z dnia 30 marca
1985 roku. Początkowo ubezpieczony był mistrzem, następnie został kierownikiem. Kierownik budowy miał za zadanie kierowanie ludźmi na budowie. Pracował na terenie różnych budów - wysyłany przez pracodawcę - budowy zajezdni (...) w L., w Hucie (...), w Hucie w K., na terenie Niemiec (M.), w Rosji.

Sąd ten ustalił również, że ubezpieczony nadzorował pracę pracowników fizycznych, bowiem oni nie czytali rysunku technicznego Pracował on w ubraniu roboczym, w tych samych warunkach, co cała brygada. Bezpośrednio fizycznie nie pracował, ale nadzorował pracę, przebywając z brygadą. Poziom techniczny pracowników był niski, większość ludzi, która pracowała na budowach, to byli chłoporobotnicy, mało wykształceni. Ubezpieczony nadzorował roboty ziemne, głębokie wykopy, roboty izolacyjne, roboty zbrojarskie, roboty ciesielskie i roboty betonowe. Jeżeli była wymagana większa ilość ludzi, gdzie było 100 pracowników, ubezpieczony miał do pomocy majstra. Musiała być ciągła kontrola nad ludźmi, którzy pracowali. Począwszy od Huty (...), kierownicy pracowali po 12, 14 godzin. W biurze byli przez 15 minut i to była melamina, gdzie kierownicy jedli śniadanie. Zaopatrzenie było oddzielną komórką. Były grupy, gdzie byli brygadziści i majstrowie.
Na 8, 10 brygad było ok. 2 brygadzistów.

Uprzednio w sprawie o sygn. IV U 1283/12 odmówiono ubezpieczonemu prawa
do emerytury z uwagi na nierozwiązanie stosunku pracy.

Dokonując rozważań prawnych, Sąd Okręgowy powołał się na treść art. 184 ustawy
z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(Dz. U. z 2009r., nr 153, poz. 1227) oraz § 2 ust. 1, § 3 i § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8,
poz. 43 z póź. zm.), uznając, że odwołanie ubezpieczonego zasługuje na uwzględnienie, albowiem wykazał on, iż czynności przez niego wykonywane stanowiły prace wymienione
w wykazie A, dział XIV, poz. 24 - kontrola międzyoperacyjna, kontrola jakości produkcji
i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie.

W tym stanie rzeczy Sąd I instancji, na mocy art. 477 14 § 2 k.p.c., przyznał ubezpieczonemu emeryturę od dnia 1 sierpnia 2013 roku, tj. od pierwszego dnia miesiąca,
w którym złożono wniosek o emeryturę.

Apelację od powyższego wyroku wniósł organ rentowy.

Zaskarżając wyrok Sądu Okręgowego w całości, organ rentowy zarzucił mu naruszenie przepisów prawa procesowego, które miało wpływ na wynik sprawy, a to przepisu art. 233 § l k.p.c., poprzez błędną ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego,
a w konsekwencji naruszenie przepisów prawa materialnego przez ich niewłaściwe zastosowanie, a to art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(t.j. Dz. U. z 2009r. nr 153, poz.1227 ze zm.)
w zw. z § 4 i § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku
w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach
lub w szczególnym charakterze
(Dz. U. nr 8, poz. 40), poprzez przyznanie ubezpieczonemu prawa do emerytury w sytuacji braku potwierdzenia co najmniej 15-letniego okresu pracy
w warunkach szczególnych, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Wskazując na powyższe zarzuty, organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania ubezpieczonego od zaskarżonej decyzji organu rentowego. Jednocześnie wniósł o zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu apelujący wskazał, że zeznania świadków, na których
w przeważającej mierze oparte jest rozstrzygnięcie, są niewystarczające dla ustalenia i oceny, że ubezpieczony pracował w warunkach szczególnych, tj. stale i w pełnym wymiarze czasu nadzorował pracowników wykonujących prace w warunkach szczególnych.

Zdaniem organu rentowego, Sąd Okręgowy dokonał dowolnej oceny zeznań świadków w tym zakresie, posługując się wybiórczo wynikającymi z nich tezami, pomijając inne, istotne w sprawie. Świadkowie w sposób ogólny podali, że ubezpieczony przebywał stale na budowie, gdyż większość pracowników była niewykwalifikowana, przy czym,
w zależności od wielkości budowy, nadzór nad pracownikami sprawowali mistrzowie
i majstrowie.

Takie wyjaśnienia wskazują - według apelującego - że nadzór ubezpieczonego nad pracownikami nie w każdym przypadku miał charakter bezpośredni. Istotne znaczenie
dla sprawy posiadają również zeznania świadka R. K., który, stanowczo stwierdził, że kierownik budowy przebywał bezpośrednio na budowach ok. 50 % czasu pracy.

Zeznanie świadka w tym zakresie - zdaniem organu rentowego - przeczy tezie,
że ubezpieczony wykonywał pracę w warunkach szczególnych stale i w pełnym wymiarze czasu. Ponadto, jak wynika z zeznań świadków, odwołujący wykonywał również szereg czynności administracyjnych, takich jak prowadzenie dziennika budowy, sporządzanie kosztorysów, czy zamawianie i rozliczanie materiałów.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Uzupełniając postępowanie dowodowe o dowody z dokumentów zgromadzonych
w aktach osobowych ubezpieczonego, dotyczących zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) w C. od dnia 22 stycznia
1976 roku do dnia 13 stycznia 1993 roku oraz przy wykorzystaniu dowodu z wyjaśnień ubezpieczonego złożonych na rozprawie apelacyjnej, a także na podstawie dowodu z zeznań świadka R. K., uznał, iż apelacja zasługuje na uwzględnienie.

W niniejszej sprawie wnioskodawca domaga się przyznania prawa do świadczenia emerytalnego opisanego treścią art. 184 o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 162, poz. 1118). Zatem należy stwierdzić,
że bezspornie ubezpieczony:

- osiągnął wiek przewidziany w art. 32 cyt. ustawy,

-

w dniu wejścia w życie ustawy osiągnął okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27;

-

nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego.

Spór zaś dotyczył przesłanki w postaci okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach (na dzień 1 stycznia 1999 roku) wymaganym w przepisach dotychczasowych
do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym od 65 lat - dla mężczyzn.

Tak więc, należy wskazać, że art. 32 cyt. ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku stanowi, iż ubezpieczonym zatrudnionym w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przysługuje emerytura w wieku niższym, niż określony w art. 27 pkt 1. Za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych
przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości
lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Ust. 4 cyt. przepisu stanowi, że wiek emerytalny, o którym mowa
w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych. Owe przepisy dotychczasowe to powołane przez organ rentowy rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Trzeba zatem wskazać, że przepis § 4 tegoż rozporządzenia RM stanowi, iż pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A stanowiącym załącznik do rozporządzenia, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące przesłanki:

- osiągnął wiek 60 lat,

- ma wymagany okres zatrudnienia, tj. 25 lat pracy, w tym co najmniej 15 lat pracy
w szczególnych warunkach (pracy wymienionej w Wykazie A, dział XIV, poz. 24), czyli dozoru inżynieryjno-technicznego na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie.

W pozycji 24 działu XIV wykazu A cyt. rozporządzenia RM nie wymienia się stanowiska pracy, lecz odwołuje się do czynności ogólnie pojętego nadzoru lub kontroli
w procesie produkcji wykonywanej w tych wydziałach i oddziałach, w których zatrudnieni są pracownicy wykonujący pracę w warunkach szczególnych. Czynności ogólnie pojętego nadzoru lub kontroli w procesie produkcji wykonywanej w tych wydziałach i oddziałach
to wyłącznie te czynności, które wykonywane są warunkach bezpośrednio narażających
na szkodliwe dla zdrowia czynniki, a więc polegające na bezpośrednim nadzorze
i bezpośredniej kontroli procesu pracy na stanowiskach pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. Jeśli zatem czynności te wykonywane są w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na stanowisku pracy związanej z dozorem inżynieryjno-technicznym,
to okres wykonywania tej pracy jest okresem pracy uzasadniającym prawo do świadczeń
na zasadach określonych w rozporządzeniu. Natomiast, jeśli pracownik zatrudniony
na stanowisku związanym z dozorem inżynieryjno-technicznym wykonuje - poza bezpośrednim nadzorem procesu produkcji - inne czynności, w tym szeroko rozumiane czynności administracyjno-zarządzające, polegające na wykonywaniu pracy umysłowej
i biurowej, istotne znaczenie z punktu widzenia uprawnień do emerytury na podstawie art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS ma ustalenie, jaką część obowiązującego czasu pracy zajmowały te czynności (tak Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 29 czerwca
2011 roklu, III UK 3/11, LEX nr 966816). Jednocześnie wskazać trzeba na dorobek judykatury dotyczący pracy w warunkach szczególnych określonej w wykazie A, dziale XIV, poz. 24, gdzie wprost wymienia się dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach
i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie.
I tak, Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 czerwca 2006 roku, I UK 376/06, słusznie wskazuje na rozgraniczenie czynności bezpośredniego dozoru nad pracownikami zatrudnionymi
na stanowiskach zaliczanych do pracy w szczególnych warunkach od innych czynności obejmujących nadzór nad funkcjonowaniem kierowanych jednostek, ich właściwą eksploatacją, kontrolą właściwego przebiegu procesów technologicznych, planowanie produkcji, inwestycji i zaopatrzenia, prowadzenie statystyki, sprawozdawczości, raportów, itp. Odróżnić zatem należy czynności administracyjno - biurowe ściśle związane ze sprawowanym dozorem inżynieryjno - technicznym, stanowiące jego immanentną cechę,
od czynności, które nie pozostają w żadnym związku z tym dozorem i stanowią dodatkowe obowiązki. Zgodnie bowiem z normą § 2 ust. 1 cyt. rozporządzenia Rady Ministrów
z dnia 7 lutego 1983 roku, okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach
lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

Zatem, warunkiem koniecznym jest wykazanie przez wnioskodawcę, że w okresie
co najmniej 15 lat wykonywał pracę - stale i pełnym wymiarze czasu pracy - na stanowisku pracy wymienionym w wykazie A.

Aby sprostać temu obowiązkowi, ubezpieczony przedstawił organowi rentowemu świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach z dnia 11 października
2001 roku, z zapisem, iż w okresie od dnia 22 stycznia 1976 roku do dnia 13 stycznia
1993 roku, był zatrudniony w Przedsiębiorstwie (...) w C. stale i pełnym wymiarze czasu pracy w szczególnych warunkach (praca wymieniona w Wykazie A,
dział XIV, poz. 24), czyli jako dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach,
w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie na stanowisku kierownika budowy.

W odwołaniu ubezpieczony również podnosił, że w spornym okresie wykonywał pracę kierownika budowy. Wokół tych twierdzeń skupiło się postępowanie dowodowe prowadzone przed Sądem Okręgowym.

Tymczasem, przepis § 2 ust. 2 cyt. rozporządzenia RM stanowił, iż okresy pracy,
o których mowa w ust. 1 § 2 stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia lub w świadectwie pracy.

Zapis przyjęty w treści powołanego przepisu wskazywał, iż świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach nie jest dokumentem abstrakcyjnym i musi znajdować oparcie w posiadanej przez zakład pracy dokumentacji, a w konsekwencji może być poprzez te dokumenty weryfikowane.

W aktach osobowych ubezpieczonego z okresu jego zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) w C. znajdują się dokumenty, z których wynika, że na podstawie umowy o pracę z dnia 22 stycznia 1976 roku powierzono ubezpieczonemu (inżynierowi) stanowisko starszego majstra. Kolejny stopień awansu zawodowego zapoczątkował angaż
z dnia 1 grudnia 1976 roku, na podstawie którego powierzono ubezpieczonemu stanowisko kierownika budowy. W kolejnych latach wnioskodawca otrzymywał następne angaże
na stanowiska kierownika budowy:

- z dnia 22 stycznia 1980 roku (kierownik budowy ZB-5 Ł.),

- z dnia 1 marca 1981 roku (kierownik zespołu S.),

- z dnia 1 kwietnia 1981 roku (kierownik Wydziału).

Natomiast w angażu z dnia 26 października 1981 roku powierzono ubezpieczonemu
z dniem 1 listopada 1981 roku stanowisko Zastępcy Kierownika Zespołu Budów - 5 ds. Technicznych . Wymienione wyżej stanowisko powtarzane jest w kolejnych angażach:

- z dnia 25 października 1982 roku,

- z dnia 2 sierpnia 1983 roku,

- z dnia 5 lipca 1984 roku,

- z dnia 3 czerwca 1987 roku,

- z dnia 5 listopada 1988 roku (dodatkowo ½ etatu jako inspektor nadzoru),

- z dnia 23 listopada 1988 roku,

- z dnia 4 kwietnia 1989 roku.

W okresie od dnia 1 sierpnia 1991 roku do dnia 29 października 1992 roku ubezpieczony był zatrudniony jako majster na budowie eksportowej w Niemczech.

Stanowisko Kierownika Zespołu Budów wymienione zostało również w świadectwie pracy z dnia 8 stycznia 1993 roku.

Tymczasem świadek R. K., zatrudniony w spornym okresie
w przedsiębiorstwie (...) w C. na stanowisku Kierownika Zespołu Budów zeznał, iż ubezpieczony był jego zastępcą w C. i podlegało mu ok. 15 budów (kierowników budów), rozlokowanych na terenie kraju, od C. do K. (dowód: zeznania świadka R. K. 00:37:40-55 s.)

Również ubezpieczony - słuchany uzupełniająco jako strona - na rozprawie apelacyjnej, podał, że kierownik budowy stale świadczył pracę polegającą na dozorze inżynieryjno-technicznym na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie, gdyż planowaniem, organizowaniem
i rozliczaniem budowy zajmował się Zespół Budów. Podał również, iż w razie jego nieobecności, kierownika budowy zastępował inny kierownik budowy.

Uznać zatem należy, iż do stażu pracy w szczególnych warunkach nie można zaliczyć ubezpieczonemu (czego nie dostrzegł Sąd I instancji) okresu zatrudnienia od 1 listopada
1981 roku do 31 lipca 1991 roku na stanowisku Zastępcy Kierownika Zespołu Budów ds. Technicznych, gdyż nie wykonywał wówczas ogólnie pojętego nadzoru lub kontroli
w procesie produkcji wykonywanej w tych wydziałach i oddziałach, w których zatrudnieni byli pracownicy wykonujący pracę w warunkach szczególnych.

Z tych względów, jako usprawiedliwione ocenić trzeba zarzuty naruszenia art. 184
ust. 1 pkt 1
w związku z art. 32 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 2, 3 i 4 oraz art. 27 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z § 2 ust. 1, § 3 i § 4 ust. 1 cyt. rozporządzenia RM.

Konkludując, Sąd Apelacyjny na mocy art. 386 § 1 k.p.c. orzekł, jak w sentencji.

/-/ SSA W. Nowakowski /-/ SSA M. Procek /-/ SSA T. Szweda

Sędzia Przewodniczący Sędzia

JR