Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

We wniosku, który do Sądu Rejonowego w S. wpłynął w dniu 26 lutego 2013 r., wnioskodawca J. R. (1) domagał się:

1)  stwierdzenia, że w skład spadku po J. R. (2) zmarłej 19 maja 1997 r., wchodzi gospodarstwo rolne położone w C. i W., które obejmuje nieruchomości o obszarze 6,46 ha, wraz z domem, chlewnią i stodołą, w którego skład wchodzą: działka położona w C., o powierzchni (...) ha i numerze(...), działka położona w C., o powierzchni (...) ha i numerze (...), działka położona w C., o powierzchni(...) ha i numerze (...) (wraz budynkiem stanowiącym własność mleczarni), działka położona w C., o powierzchni (...) ha i numerze (...), działka położona w C., o powierzchni (...) ha i numerze (...), działka położona w C., o powierzchni (...)ha i numerze (...), działka położona w C., o powierzchni (...) ha i numerze (...), działka położona w C., o powierzchni (...)ha i numerze (...), działka położona w C., o powierzchni (...) ha i numerze (...), działka położona w C., o powierzchni (...) ha i numerze (...) działka położona w C., o powierzchni (...) ha i numerze (...), działka położona w W., o powierzchni (...) ha i numerze (...)oraz działka położona w W., o powierzchni (...) ha i numerze (...)

2)  dokonania działu spadku po J. R. (2) przez przyznanie na własność gospodarstwa rolnego opisanego w punkcie 1 petitum wniosku własność wnioskodawcy J. R. (1) z obowiązkiem spłat na rzecz W. R., M. R., W. R. (1) i E. R.,

3)  pomniejszenia spłaty na rzecz uczestników postępowania o wartość nakładów poczynionych przez wnioskodawcę na gospodarstwo rolne wchodzące w skład spadku po J. R. (2).

W uzasadnieniu wniosku J. R. (1)wskazał, że Sąd Rejonowy wS.postanowieniem z dnia 19 marca 2004 r., wydanym w sprawie o sygnaturze akt l Ns 85/04, stwierdził, że spadek po J. R. (2)nabyli synowie: J. R. (1)oraz S. R.– po 1/2 części spadku, jako spadkobiercy ustawowi.

W dalszej części uzasadnienia tego pisma wnioskodawca twierdził, iż po śmierci J. R. (2) jej spadkobiercy nie przeprowadzali działu spadku i że w skład spadku po niej pozostałego wchodzi gospodarstwo rolne, składające się z nieruchomości opisanych szczegółowo w punkcie 1 petitum wniosku.

J. R. (1) wskazał nadto, że w dniu 15 listopada 2001 r. zmarł brat wnioskodawcy S. R.. Po S. R. na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego w S. spadek nabyli: żona W. oraz dzieci M. R., W. R. (1) oraz E. R..

Wnioskodawca twierdził też w uzasadnieniu wniosku, iż gospodarstwo wchodzące w skład spadku po J. R. (2) stanowi zintegrowaną całość. Dokonywanie podziału fizycznego tego gospodarstwa spowoduje, w jego opinii, że powstałe z podziału gospodarstwa działki nie będą mogły funkcjonować jako samodzielne gospodarstwa. Podział gospodarstwa jest zatem ekonomicznie i rolniczo nieuzasadniony.

Wniosek o przyznanie całości gospodarstwa rolnego wchodzącego w skład spadku J. R. (2) na rzecz wnioskodawcy J. R. (1) uzasadniał tym, że to właśnie on od wielu lat – bo jeszcze przed śmiercią matki – przedmiotowe gospodarstwo prowadzi. Twierdził przy tym, że jego ojciec zmarł bardzo wcześnie i od tego czasu był on zmuszony był pomagać matce prowadzić gospodarstwo rolne. Natomiast starszy brat S. podjął naukę w B., a po skończeniu szkoły zaczął pracować na kolei, zaraz później ożenił się i zamieszkał w K..

Wnioskodawca podniósł nadto, iż to on opłacał i opłaca wszystkie niezbędne opłaty, tj. podatek rolny, ubezpieczenia i prąd, i że chciałby w dalszym ciągu prowadzić, w obecnym kształcie, będące przedmiotem działu spadku gospodarstwo rolne. Podział tego gospodarstwa na działki spowoduje, jego zdaniem, że dalsze prowadzenie tegoż będzie ekonomicznie nieuzasadnione doprowadzi do jego upadku.

J. R. (1) twierdził też, że uczestnicy postępowania nigdy nie zajmowali się prowadzeniem przedmiotowego gospodarstwa i nie mają nic wspólnego z rolnictwem i że nie będą też tego gospodarstwa prowadzić

W tym stanie rzeczy wniosek o przyznanie całości spadkowego gospodarstwa pozostałego po J. R. (2) na rzecz J. R. (1), z obowiązkiem spłat na rzecz uczestników postępowania, jest, w opinii tego ostatniego, uzasadniony. Uzasadnione jest również obniżenie ewentualnych spłat na rzecz uczestników postępowania o koszty nakładów J. R. (1) na rzecz gospodarstwa – budowę stodoły.

Uczestniczka postępowania E. R. przychyliła się do wniosku co do zasady – w piśmie procesowym opatrzonym datą 6 maja 2013 r. (k. 21). W tym samym piśmie wniosła o dokonanie działu po J. R. (2) przez podział gospodarstwa rolnego wchodzącego w skład spadku po niej pozostałego między współwłaścicieli – w sposób oznaczony na szkicu załączonym do tegoż pisma (k. 21 verte).

Na rozprawie wyznaczonej na dzień 22 maja 2013 r. pełnomocnik wnioskodawcy poparł wniosek, wnosił i wywodził jak w tymże piśmie; oponował jednakże zgłoszonemu przez uczestniczkę postępowania E. R. w piśmie procesowym z dnia 6 maja 2013 r. wnioskowi dotykającemu sposobu dokonania działu spadku pozostałego po J. R. (2) – odwołując się w tej mierze do regulacji z art. 213 k.c. i wykładni przepisu tam zamieszczonego; wskazywał w szczególności, iż podział spadkowego gospodarstwa w sposób postulowany przez E. R. doprowadzi do powstania działek, z których część nie będzie miała dostępu do drogi publicznej, gdyż dostęp do niej będzie możliwy jedynie przez nieruchomości stanowiące własność syna wnioskodawcy.

Na tym samy terminie obecni wówczas uczestnicy postępowania (czyli W. R. (2), W. R. (1) i E. R.) i pełnomocnik uczestnika postępowania M. R. oświadczyli z kolei, iż przychylają się do wniosku co do zasady; oponowali jednak przedstawionej we wniosku propozycji co do sposobu dokonania działu spadku pozostałego po J. R. (2) i przychylili się w tej mierze do propozycji przedstawionej przez uczestniczkę postępowania E. R. w piśmie procesowym z dnia 6 maja 2013 r., zaprzeczając jednocześnie twierdzeniom wnioskodawcy przedstawionym we wniosku, że po dacie otwarcia spadku po J. R. (2) dokonał on jakichkolwiek nakładów na przedmioty majątkowe wchodzące w skład spadku pozostałego po tejże spadkodawczyni; wskazali przy tym, że wedle ich wiedzy i ocen wnioskodawca dopuścił się raczej dewastacji spadkowego gospodarstwa rolnego, czego dowodem mogą być fotografie zabudowań posadowionych na nieruchomości wchodzącej w skład tegoż gospodarstwa – które złożą do akt na żądanie sądu.

W piśmie procesowym z dnia 4 czerwca 2013 r. pełnomocnik J. R. (1) podtrzymał dotychczasowe stanowisko w sprawie i wniósł dodatkowo o:

1)  dokonanie częściowego działu spadku po zmarłym S. R., w zakresie
jego udziału w 1/2 części spadku po J. R. (2),

2)  rozliczenie w trybie art. 686 k.p.c. nakładów poczynionych przez wnioskodawcę na
gospodarstwo rolne wchodzące w skład spadku w kwocie 5.004,32 zł,

3)  przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego o specjalności rolnictwo – na okoliczność dokonania oceny, czy gospodarstwo rolne wchodzące w skład spadku może funkcjonować gospodarczo w przypadku jego podziału na mniejsze gospodarstwa oraz czy taki podział nie jest sprzeczny zasadami prawidłowej gospodarki rolnej (art. 213 k.c.

Uzasadniając prezentowane już wcześniej przez mocodawcę stanowisko co do sposobu działu spadku pozostałego po J. R. (2) pełnomocnik wnioskodawcy wskazał, że uwagi na okoliczność, iż w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne, a wnioskodawca od wielu lat wraz z synem prowadzi działalność rolniczą na tej nieruchomości, korzysta dopłat unijnych oraz opłaca wszelkie niezbędne opłaty (podatek rolny, ubezpieczenie, zakup maszyn rolniczych) zasadnym jest powołanie biegłego sądowego zgodnie z art. 213 k.c., celem dokonania oceny, czy fizyczny podział gospodarstwa jest uzasadniony ze względu i ekonomikę rolnictwa. Wniosek taki jest również zasadny, w jego opinii, z uwagi na to, iż pozostali uczestnicy nigdy nie zajmowali się prowadzeniem przedmiotowego gospodarstwa, ani też nie prowadzą własnej działalności rolniczej. Wnioskodawca posiada zaś przygotowanie zawodowe do prowadzenia gospodarstwa rolnego i od ponad 40 lat prowadzi je – najpierw wraz z matką, a obecnie z synem, posiada wykształcenie rolnicze (ukończył technikum rolnicze). Działki wnioskodawcy stanowią, wraz z działką należącą do syna, wspólne gospodarstwa rolne. Wnioskodawca docelowo zamierza przekazać całość gospodarstwa synowi.

W ocenie wnioskodawcy zaproponowany przez uczestników postępowania podział fizyczny gospodarstwa spowoduje, iż powstałe na skutek podziału działki nie będą mogły funkcjonować jako samodzielne gospodarstwa rolne. Zatem podział gospodarstwa jest ekonomicznie i rolniczo nieuzasadniony. Przyznanie go w całości wnioskodawcy zapewni w ostatecznym wyniku samodzielność i żywotność gospodarstwa, a tym samym lepsze efekty ze oraz wyższą produkcję, niż miałoby to miejsce w razie podziału. Ponadto podział fizyczny gospodarstwa, jaki zaproponowali uczestnicy spowoduje, zdaniem pełnomocnika J. R. (1), iż wnioskodawca nie będzie miał dostępu ze swoich działek do drogi publicznej, co uniemożliwi wnioskodawcy korzystanie w pełni ze swojej części gospodarstwa.

W piśmie procesowym z dnia 20 czerwca 2013 r. (k. 92-93) uczestniczka postępowania E. R. zamieściła żądanie rozliczenia w niniejszym postępowaniu pożytków pobranych przez wnioskodawcę ze spadkowego gospodarstwa rolnego (dopłat unijnych i czynszu dzierżawnego).

Na rozprawie wyznaczonej na dzień 4 września 2013 r. uczestnicy postępowania W. R. (2), W. R. (1) i E. R. i pełnomocnik uczestnika postępowania M. R. podtrzymali dotychczas prezentowane stanowiska co do przedmiotu postępowania – przedstawione na poprzednim terminie rozprawy i w złożonych już do akt sprawy pismach procesowych; zmodyfikowali to stanowisko w sposób następujący: uczestnik postępowania W. R. (1) i pełnomocnik uczestnika postępowania M. R. odstąpili od zgłoszonego uprzednio żądania przyznania na rzecz W. R. (1) i M. R. nieruchomości i zgłosili żądania zasądzenia na rzecz W. R. (1) i M. R. spłat o wielkości odpowiadającej wielkości udziałów tych ostatnich w spadku pozostałym po S. R., z uwzględnieniem wielkości udziału tego ostatniego w spadku pozostałego po J. R. (2); uczestniczki postępowania W. R. (2) i E. R. oświadczyły natomiast, iż wnoszą o fizyczny podział nieruchomości rolnej położonej we wsi C., o powierzchni (...)ha, oznaczonej w ewidencji gruntów numerem (...)– wedle projektu załączonego do pisma procesowego uczestniczki postępowania E. R. z dnia 6 maja 2013 r. (k. 21 verte) – i przyznanie na współwłasność W. R. (2) i E. R., z równymi udziałami, działki wraz z posadowionym na niej budynkiem mieszkalnym i chlewem, z jednoczesnym przyznaniem pozostałych nieruchomości wchodzących w skład spadku po J. R. (2) na wyłączną własność wnioskodawcy i z jednoczesnym wyrównaniem wielkości udziałów we współwłasności dzielonego gospodarstwa przez zasądzenie stosownych spłat; postulowały przy tym jednocześnie ustalenie wartości dzielonego gospodarstwa i wydzielonej ewentualnej z działki o numerze (...) działki zabudowanej budynkiem mieszkalnym i chlewem poprzez dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości.

Na tym samym terminie pełnomocnik J. R. (1) wskazał, że ponieważ wnioskodawca w dalszym ciągu twierdzi, że podział spadkowego gospodarstwa rolnego nie jest możliwy i dopuszczalny w świetle wymagań z art. 213 k.c., to stanowisko co do zasadności wniosku uczestniczek postępowania W. R. i E. R. będzie w stanie zająć dopiero po sporządzeniu opinii przez biegłego sądowego z zakresu rolnictwa – na okoliczności wskazane przez niego w punkcie 4 petitum pisma procesowego z dnia 4 czerwca 2013 r.

Na rozprawie wyznaczonej na dzień 27 listopada 2013 r. uczestnicy postępowania W. R. (2) i E. R. po raz kolejny zmodyfikowali dotychczas prezentowane co do przedmiotu postępowania stanowiska; E. R. wniosła mianowicie o przyznanie na jej wyłączną własność działek oznaczonych numerami (...) oraz działki wydzielonej z działki o numerze (...), o łącznej wielkości odpowiadającej sumie wielkości udziałów uczestniczek postępowania W. R. i E. R. we współwłasności przedmiotów majątkowych będących przedmiotem postępowania – wedle proponowanego na szkicu podziału, który to szkic wraz z czterema jego odpisami złożyła do akt sprawy (k. 160); uczestniczka postępowania W. R. (2) oświadczyła natomiast, że przysługujący jej udział we współwłasności przedmiotów majątkowych będących przedmiotem postępowania, wynikający z dziedziczenia przez nią w spadku pozostałego po zmarłym jej mężu S. R., w wysokości 1/4 części, przekazuje nieodpłatnie na rzecz uczestniczki postępowania E. R..

Z kolei w piśmie procesowym z dnia 20 stycznia 2014 r. (k. 193-194) uczestniczka postępowania E. R. zamieściła żądanie zaliczania w poczet masy spadkowej po zmarłej J. R. (2) opisanych tam maszyn i urządzeń rolniczych.

Na rozprawie wyznaczonej na dzień 2 kwietnia 2014 r. uczestniczka postępowania E. R. oświadczyła oświadcza, iż nie kwestionuje już faktu, iż wnioskodawca poniósł nakłady na spadkowe gospodarstwo w kwocie 5.004,32 zł – opisane w piśmie procesowym pełnomocnika wnioskodawcy z dnia 4 czerwca 2013 r. Tego faktu w toku postępowania nie kwestionował nadto żaden z pozostałych uczestników postępowania.

W piśmie procesowym opatrzonym datą 9 kwietnia 2014 (k. 234-235) pełnomocnik wnioskodawcy wniósł o oddalenie żądania zgłoszonego przez uczestniczkę postępowania E. R. w piśmie procesowym z dnia 20 stycznia 2014 r. – twierdząc przy tym, że opisane w tym ostatnim piśmie maszyny i urządzenia rolnicze stanowią własność mocodawcy.

Na rozprawie wyznaczonej na dzień 4 czerwca 2014 r. uczestniczka postępowania E. R. oświadczyła, iż na obecnym etapie postępowania dowodowego nie kwestionuje już faktu, iż oznaczone przez nią w piśmie procesowym z dnia 20 stycznia 2014 roku przedmioty majątkowe (maszyny i urządzenia rolnicze) stanowią majątek osobisty wnioskodawcy.

W piśmie procesowym opatrzonym datą 18 listopada 2014 (k. 420-422) pełnomocnik wnioskodawcy dokonał częściowej modyfikacji wniosku o dział spadku w zakresie:

1)  działu spadku i zniesienia współwłasności poprzez przyznanie na rzecz działek oznaczonych numerami geodezyjnymi: (...), wchodzących w skład gospodarstwa rolnego położonego w C., gm. K., oraz działek oznaczonych numerami geodezyjnymi: (...), wchodzących w skład gospodarstwa rolnego położonych w W., gm. S., z obowiązkiem spłat na rzecz uczestników postępowania obniżonych związku z art. 216 § 2 k.c.,

2)  dokonanie działu spadku i zniesienia współwłasności poprzez przyznanie na rzecz postępowania działki oznaczonej numerem geodezyjnym (...), położonej w C., gm. K., z rozliczeniem jej wartości

– z podanym w tymże piśmie uzasadnieniem.

Z kolei w piśmie procesowym z dnia 6 grudnia 2014 r. (k. 437-439) uczestniczka postępowania E. R. nie wyraziła zgody zarówno na przyznanie na jej wyłączna własność działki oznaczonej numerem geodezyjnym (...), położonej w C., jak i na obniżenie przysługującej jej ewentualnej spłaty.

W piśmie opatrzonym datą 8 grudnia 2014 r. (k. 435) uczestnik postępowania W. R. (1) nie wyraził zgody na przyznanie na jego wyłączną własność – lub uczestnikom postępowania na współwłasność – działki oznaczonej numerem geodezyjnym (...), położonej w C.,

W piśmie procesowym z dnia 11 grudnia 2014 r. (k. 441-442) pełnomocnik uczestnik postępowania M. R. również nie wyraził zgody zarówno na przyznanie na wyłączna własność mocodawcy działki oznaczonej numerem geodezyjnym (...), położonej w C., jak i na obniżenie przysługującej mocodawcy spłaty.

W piśmie procesowym opatrzonym datą 19 stycznia 2015 (k. 462-463) pełnomocnik wnioskodawcy dokonał kolejnej modyfikacji wniosku w ten sposób, że wniósł o dokonanie działu spadku i zniesienia współwłasności poprzez przyznanie na rzecz wnioskodawcy działek oznaczonych numerami geodezyjnymi: (...), wchodzących w skład gospodarstwa rolnego położonego w C., gm. K., oraz działek oznaczonych numerami geodezyjnymi: (...), wchodzących w skład gospodarstwa rolnego położonych w W., gm. S. – z wyłączeniem działki oznaczonej numerem geodezyjnym (...), położonej w C., gm. K., i z obowiązkiem spłat na rzecz uczestników postępowania obniżonych w związku z art. 216 § 2 k.c. – z podanym w tymże piśmie uzasadnieniem.

Już wcześniej – bo na rozprawie wyznaczonej na dzień 14 stycznia 2015 r. – uczestniczka postępowania E. R. wyraziła zgodę na ograniczenie działu spadku pozostałego po J. R. (2) do nieruchomości opisanych szczegółowo w punkcie 1 petitum pisma procesowego pełnomocnika wnioskodawcy z dnia 18 listopada 2014 r. Z kolei z pism procesowych uczestnika postępowania W. R. (1) z dnia 8 grudnia 2014 r. (k. 435) i pełnomocnika uczestnika postępowania M. R. z dnia 11 grudnia 2014 r. (k. 441-442) można wyprowadzić wniosek, iż i oni wyrazili zgodę na ograniczenie działu spadku pozostałego po J. R. (2) jedynie do nieruchomości opisanych szczegółowo w punkcie 1 petitum pisma procesowego pełnomocnika wnioskodawcy z dnia 18 listopada 2014 r.

Sąd ustalił i zważył, co następuje:

J. R. (2) z d. Ż., córka J. i W., zmarła dnia 19 maja 1997 r. w S., ostatnio zaś stale zamieszkiwała w C..

Sąd Rejonowy w S. postanowieniem z dnia 19 marca 2004 r., wydanym w sprawie z wniosku J. R. (1) i z udziałem W. R., M. R., W. R. (1) i E. R. o stwierdzenie nabycia spadku (sygn. akt: I Ns 85/04), stwierdził, że spadek po J. R. (2), córce J. i W., zmarłej dnia 19 maja 1997 r. w S., ostatnio stale zamieszkałej w C., na podstawie ustawy nabyli: synowie J. R. (1) i S. R. – po 1/2 części każdy z nich, w tym i wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne (vide: prawomocne postanowienie Sądu Rejonowego w S. z dnia 19 marca 2004 r., wydane w sprawie z wniosku J. R. (1) i z udziałem W. R., M. R., W. R. (1) i E. R. o stwierdzenie nabycia spadku – k. 21 akt o sygnaturze I Ns 85/04).

Z kolei S. R., syn B. i J. z d. Ż., zmarł dnia 15 listopada 2001 r. w K. i tamże ostatnio stale zamieszkiwał.

Sąd Rejonowy w S.postanowieniem z dnia 9 lipca 2004 r., wydanym w sprawie z wniosku E. R.i z udziałem W. R., M. R.i W. R. (1)o stwierdzenie nabycia spadku (sygn. akt: I Ns 275/04), stwierdził, że spadek po S. R., synu B.i J., zmarłym 15 listopada 2001 r. w K., ostatnio stale zamieszkałym w K., na podstawie ustawy nabyli: żona W. R. (2), oraz dzieci M. R., W. R. (1)i E. R.– po 1/4 części każde z nich w tym co do wchodzącego w skład spadku gospodarstwa rolnego (vide: prawomocne postanowienie Sądu Rejonowego w S. z dnia 9 lipca 2004 r., wydane w sprawie z wniosku E. R.i z udziałem W. R., M. R.i W. R. (1)o stwierdzenie nabycia spadku – k. 11 akt o sygnaturze I Ns 275/04).

Uczestnicy niniejszego postępowania należą zatem do kręgów spadkobierców J. R. (2) z d. Ż., córki J. i W. (W. R. (2) M. R., W. R. (1) i E. R. jako spadkobiercy zmarłego jej syna S. R., syna B.).

Fakt wejścia do spadku pozostałego po J. R. (2), córce J. i W., zmarłej dnia 19 maja 1997 r. w S., ostatnio stale zamieszkałej w C., gospodarstwa rolnego opisanego szczegółowo w podpunktach 1, 2 i 3 punktu I sentencji postanowienia był ostatecznie niesporny; nie była też ostatecznie przedmiotem sporu kwestia rozliczenia wydatków poniesionych prze wnioskodawcę, a związanych z posiadaniem poszczególnych przedmiotów spadkowych; część zainteresowanych prowadziła natomiast spór co do sposobu wyjścia ze współwłasności gospodarstwa rolnego opisanego szczegółowo w podpunktach 1, 2 i 3 punktu I sentencji postanowienia (a precyzyjnie rzecz ujmując: co do sposobu dokonania działu spadku pozostałego po J. R. (2) z d. Ż., córka J. i W., i częściowego działu spadku pozostałego po S. R., synu B. i J.), co do faktu i wielkości pobranych przez J. R. (1) ze spadku pożytków i co do istnienia po stronie wnioskodawcy przesłanek do zastosowania regulacji z art. 216 § 2 k.c.

Przy rozpoznaniu niniejszej sprawy jej przedmiot – jedynie dział spadku pozostałego po J. R. (2), córce J. i W. – nie był również przedmiotem sporu.

Przepis z art. 680 § 2 k.p.c. stanowi, że w wypadku gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość, należy przedstawić dowody stwierdzające, że nieruchomość stanowiła własność spadkodawcy.

Dowodami stwierdzającymi prawo własności nieruchomości, w świetle wymagań tego przepisu, są te dokumenty, które z mocy przepisów prawa stwierdzają nabycie własności lub stanowią dowód, że takie nabycie miało miejsce; w szczególności do dokumentów tych zaliczyć należy odpisy z ksiąg wieczystych, odpowiednie orzeczenia sądowe lub administracyjne, odpisy umów notarialnych o przeniesieniu własności oraz wyciągi z tabel likwidacyjnych (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 1957 r., 1 CO 39/56, OSNCK 1958, nr 4, poz. 91).

Wnioskodawca takie dowody przedstawił.

Do nieruchomości rolnych i leśnych położonych we wsi C., o łącznej powierzchni (...) ha, oznaczonych w jednostce rejestrowej (...)obrębu (...) C. jako działki o numerach: (...), jest nim umowa sprzedaży, zawarta w dniu 5 marca 1982 r. pomiędzy Skarbem Państwa, reprezentowanym przez Bank (...) w W., z jednej strony i J. R. (2), córką J. i W. z drugiej – w formie aktu notarialnego, sporządzonego w Państwowym Biurze Notarialnym w S., za numerem Repertorium A (...) (k. 11); Sąd Rejonowy w S. prowadzi dla tychże nieruchomości księgę wieczystą o numerze (...); aktualny wypis z rejestru gruntów tychże nieruchomości stanowi kartę 10 akt.

Do nieruchomości rolnych i leśnych położonych we wsi C., o łącznej powierzchni (...) ha, oznaczonych w jednostce rejestrowej (...)obrębu (...) C. jako działki o numerach: (...), są nimi: Akt Własności Ziemi o numerze (...), wydany w dniu 19 kwietnia 1974 r. przez Naczelnika Powiatu w S. na podstawie art. art. 1, 5 12 ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 27, poz. 250), i Akt Własności Ziemi o numerze (...), wydany w dniu 28 marca 1975 r. przez Naczelnika Powiatu w S. na podstawie art. art. 1, 5 12 ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 27, poz. 250).

Owe akty (w istocie: decyzje administracyjne) są decyzjami ostatecznymi (zob. adnotację poczynioną na odpisach tych decyzji – k. 6 i 8).

Sąd Rejonowy w S. nie prowadzi dla tychże nieruchomości księgi wieczystej (zob. informację pochodzącą z IV Wydziału Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w S.– k. 110); aktualny wypis z rejestru gruntów tychże nieruchomości stanowi kartę 10 akt (zob. nadto: uwagę poczynioną prze podinspektora w Wydziale Geodezji, Katastru i Nieruchomości Starostwa Powiatowego w S. na wypisie z rejestru gruntów, stanowiącym kartę 10 akt).

Z kolei tytułem własności do nieruchomości rolnych i leśnych położonych we wsi W., o łącznej powierzchni (...) ha, oznaczonych w jednostce rejestrowej (...) obrębu (...) W. jako działki o numerach: (...), jest Akt Własności Ziemi o numerze (...), wydany w dniu 20 listopada 1975 r. przez Naczelnika Gminy w S. na podstawie art. art. 1, 5 12 ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 27, poz. 250),

Ów akt (w istocie: decyzja administracyjna) jest decyzją ostateczną (zob. adnotację poczynioną na odpisie tej decyzji – k. 7).

Sąd Rejonowy w S. nie prowadzi dla tychże nieruchomości księgi wieczystej (zob. informację pochodzącą z IV Wydziału Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w S. – k. 110); aktualny wypis z rejestru gruntów tychże nieruchomości stanowi kartę 9 akt (zob. nadto: uwagę poczynioną prze podinspektora w Wydziale Geodezji, Katastru i Nieruchomości Starostwa Powiatowego w S. na wypisie z rejestru gruntów, stanowiącym kartę 9 akt).

Wedle przepisu z art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jednolity: Dz.U. z 2013 r. poz. 707 z późn. zm.) domniemywa się, że prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym.

Z kolei zgodnie z regulacją z art. 3 ust. 2 tejże ustawy domniemywa się, że prawo wykreślone nie istnieje.

Obie te regulacje wyrażają zasadę jawności materialnej księgi wieczystej, która polega na tym, że księga wieczysta ujawnia stan prawny nieruchomości, dla której jest prowadzona. Konsekwencją tej zasady są dwa domniemania: pierwsze – wiarygodności ksiąg wieczystych, polegające na tym, że prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym, i drugie – nieistnienia praw wykreślonych z księgi wieczystej, co nie oznacza ich wygaśnięcia, ani tego, że były wpisane bez podstawy prawnej, a więc że nie powstały. Domniemania z art. 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece obejmują tylko prawa i roszczenia wpisane w działach II-IV księgi wieczystej, a nie danych faktycznych wpisanych w dziale I-O (Oznaczenie nieruchomości).

Domniemania z art. 3 tejże ustawy są domniemaniami iuris tantum (domniemaniami wzruszalnymi) i jako takie mogą być obalone przez przeciwstawienie im dowodu przeciwnego albo w procesie o uzgodnienie stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, albo w każdym innym postępowaniu, w którym ocena prawidłowości wpisu ma istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy (na przykład w postępowaniu odział spadku czy w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej). Przy obalaniu tego domniemania można korzystać z wszelkich środków dowodowych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 kwietnia 2006 r., IV CSK 177/05, niepubl.). Na przykład pozwany w procesie windykacyjnym może bronić się, kwestionując prawo własności powoda, także w drodze obalenia domniemania z wpisu w księdze wieczystej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 grudnia 1993 r., I CRN 202/93, niepubl.). Obalenie tego domniemania dopuszczalne jest także w postępowaniu o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 1993 r., III CZP 14/93, OSNC 1993, nr 11, poz. 196), czy też w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku (jako przesłanka rozstrzygnięcia o tym, czy w danej sprawie mają zastosowanie przepisy o dziedziczeniu gospodarstw rolnych; por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 października 2000 r., III CKN 254/00, niepubl.).

Żaden z uczestników niniejszego postępowania nie podjął próby obalenia domniemania, że prawo wywiedzione z podrubryk 2.2.1 i 2.2.5 Działu II księgi wieczystej o numerze (...), prowadzonej przez IV Wydział Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w S., jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym.

Żaden z uczestników niniejszego postępowania nie podjął też próby zakwestionowania prawdziwości twierdzenia, że nieruchomości rolne opisane szczegółowo w podpunktach 2 i 3 punktu I sentencji postanowienia weszły do spadku pozostałego po J. R. (2), córce J. i W., zmarłej dnia 19 maja 1997 r. w S., ostatnio stale zamieszkałej w C..

Oznaczona w zapewnieniu złożonym przez wnioskodawcę J. R. (1) – sprawie z wniosku J. R. (1) i z udziałem W. R., M. R., W. R. (1) i E. R. o stwierdzenie nabycia spadku (k. 19 akt o sygnaturze I Ns 85/04) – data zgonu męża spadkodawczyni B. R. (rok 1950 bądź 1951), odniesiona do daty nabycia przez J. R. (2) nieruchomości rolnych opisanych szczegółowo w podpunkcie 1 punktu I sentencji postanowienia oraz do sposobu nabycia przez J. R. (2) nieruchomości rolnych opisanych szczegółowo w podpunktach 2 i 3 punktu I sentencji postanowienia (w razie wypełnienia hipotezy art. 1 ust. 1 i ust. 2 ustawy z 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych uwłaszczenie następowało z mocy samego prawa, a zatem decyzja taka ma charakter potwierdzający, czyli deklaratoryjny), prowadzi do oczywistej konkluzji, że nieruchomości rolne opisane szczegółowo w podpunktach 1, 2 i 3 punktu I sentencji postanowienia weszły do majątku osobistego J. R. (2), a tym samym i do spadku po niej pozostałego.

Wedle przepisu z art. 922 § 1 k.c. prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi niniejszej.

Z kolei przepis z § 2 art. 922 k.c. stanowi, iż nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami.

W świetle przytoczonego wyżej przepisu z art. 922 § 1 k.c. spadek stanowi ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego o charakterze cywilnoprawnym. Pojęciem tym obejmuje się więc wszelkie prawa będące elementami stosunku cywilnoprawnego, przy czym terminowi temu należy nadać stosunkowo szerokie znaczenie, pozwalające np. objąć nim także stosunki z zakresu prawa pracy. W każdym jednak przypadku chodzi o cywilnoprawne prawa i obowiązki o charakterze majątkowym, niemajątkowe bowiem wygasają z chwilą śmierci ich podmiotu, na nikogo więc przejść nie mogą, jak np. dobra osobiste określone w art. 23 k.c.

W kontekście zaprezentowanej wyżej regulacji z art. 922 § 1 k.c. i zgodnych w tym zakresie stanowisk zainteresowanych – a także wyników ustaleń zamieszczonych w podpunktach 1, 2 i 3 punktu I sentencji postanowienia – Sąd nie miał żadnej wątpliwości co do wejścia do spadku pozostałego po J. R. (2) majątku opisanego szczegółowo w punkcie I sentencji postanowienia.

Sąd nie miał też wątpliwości, z uwagi na skutki prawomocnego postanowienia Sądu Rejonowego w S. z dnia 19 marca 2004 r., wydanego w sprawie z wniosku J. R. (1) i z udziałem W. R., M. R., W. R. (1) i E. R. o stwierdzenie nabycia spadku (sygn. akt: I Ns 85/04), że w skład spadku pozostałego po S. R., synu B. i J., zmarłym dnia 15 listopada 2001 r. w K., ostatnio stale zamieszkałym K., wchodzi – poza innymi ewentualnymi przedmiotami majątkowymi – udział w wysokości 1/2 części w majątku szczegółowo opisanym w punkcie I sentencji postanowienia;

W konsekwencji możliwe było ustalenie przez Sąd, że gospodarstwo rolne opisane szczegółowo w punkcie I sentencji postanowienia jest obecnie współwłasnością wnioskodawcy J. R. (1) – z udziałem w wysokości 1/2 części i uczestników postępowania W. R., M. R., W. R. (1) i E. R. – z udziałami w wysokości po 1/8 części.

Wedle przepisu z art. 210 zdanie pierwsze k.c., który – i następne – stosuje się odpowiednio do działu spadku (stosownie do wymagań art. 688 k.p.c. i art. 1035 i n. k.c.) każdy ze współwłaścicieli może żądać zniesienia współwłasności.

Z kolei zgodnie z przepisem zamieszczonym w art. 211 k.c. każdy ze współwłaścicieli może żądać, ażeby zniesienie współwłasności nastąpiło przez podział rzeczy wspólnej, chyba że podział byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości.

Przepis ze zdania pierwszego § 1 art. 212 k.c. stanowi zaś, że jeżeli zniesienie współwłasności następuje z mocy orzeczenia sądu, wartość poszczególnych udziałów może być wyrównana przez dopłaty pieniężne; rzecz, która nie daje się podzielić, może być natomiast przyznana stosownie do okoliczności jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych albo sprzedana stosownie do przepisów kodeksu postępowania cywilnego (przepis z § 2 art. 212 k.c.).

Zgodnie zatem z przytoczonymi wyżej regulacjami kodeksu cywilnego zniesienie współwłasności może nastąpić przez:

1)  podział rzeczy w naturze (tzw. podział fizyczny), z ewentualnym wyrównaniem wartości poszczególnych udziałów dopłatami pieniężnymi;

2)  przyznanie rzeczy jednemu ze współwłaścicieli lub kilku na współwłasność za ich zgodą i zasądzenie od nich spłat na rzecz pozostałych współwłaścicieli;

3)  licytacyjną sprzedaż rzeczy wspólnej (tzw. podział cywilny).

Jak się wydaje, podstawowym, wyraźnie preferowanym przez kodeks cywilny sposobem zniesienia współwłasności jest podział fizyczny (tak Sąd Najwyższy w niepublikowanych orzeczeniach: z dnia 30 października 1978 r., I CRN 214/78 i z dnia 16 listopada 1993 r., I CRN 176/93).

Należy zatem przyjąć, że w postępowaniu sądowym pierwszeństwo ma fizyczny podział rzeczy wspólnej. Jak wskazał Sąd Najwyższy w powołanym wyżej orzeczeniu z dnia 30 października 1978 r., I CRN 214/78, sąd dokonujący działu powinien przede wszystkim brać pod uwagę ten sposób wyjścia ze wspólności, chyba że współwłaściciele żądają przyznania rzeczy wspólnej jednemu z nich w zamian za spłaty albo sprzedania stosownie do przepisów Kodeksu postępowania cywilnego. W braku takich żądań sąd powinien ustalić, czy istnieje fizyczna i prawna możliwość podziału. Na konieczność wstępnego ustalenia, czy podział fizyczny jest dopuszczalny, wskazuje także orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 13 września 1977 r., III CRN 175/77 (OSN 1978, Nr 5-6, poz. 99), które częściowo zachowało aktualność.

Jeśli zaś brać natomiast pod uwagę problematykę procesową omawianego zagadnienia, to należy w pierwszym rzędzie zauważyć, że w postępowaniu o dział spadku – podobnie jak w postępowaniu o zniesienie współwłasności (vide: 688 k.p.c. w zw. z art. 618 i następne k.p.c.) – na plan pierwszy wysuwa się idea obowiązku uwzględniania przez sąd woli uczestników postępowania, prezentowanej w zakresie wyboru sposobu tego działu (zniesienia) – gdy zainteresowani złożą zgodny wniosek co do sposobu zniesienia współwłasności, sąd wyda postanowienie odpowiadające treści wniosku, jeżeli spełnione zostaną wymagania z art. 621 k.p.c., a projekt podziału nie sprzeciwia się prawu ani zasadom współżycia społecznego, ani też nie narusza w sposób rażący interesu osób uprawnionych (art. 622 § 2 k.p.c.).

Przy braku porozumienia zainteresowanych co do sposobu zniesienia współwłasności i jednoczesnym zajściu warunków do dokonania podziału w naturze, sąd dokonuje zniesienia współwłasności przez podział fizyczny rzeczy na części odpowiadające wartością udziałom współ­właścicieli z uwzględnieniem wszelkich okoliczności zgodnie z interesem społeczno-gospodar­czym; różnice wartości wyrównuje się przez dopłaty pieniężne (art. 623 k.p.c.).

Ów interes może, na przykład, spowodować dokonanie niezbędnych korekt, polegających na niezachowaniu przez sąd ścisłych proporcji pomiędzy wartością udziału a wartością wydzielonych części (różnice wartości są wtedy wyrównywane odpowiednimi dopłatami – art. 623 k.p.c.); dopuszczalny jest także podział w naturze na mniejszą liczbę części niż liczba współwłaścicieli i przyznanie ich tylko niektórym z nich jednoczesnym zasądzeniem spłat pozostałym; dopuszczalne jest wreszcie dokonanie podziału częściowego w naturze i zarządzenie sprzedaży pozostałej części, chyba że wszyscy współwłaściciele żądają zniesienia współwłasności przez sprzedaż rzeczy (tak St. Rudnicki w: „Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga druga – własność i inne prawa rzeczowe”, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1966, s. 231-232).

Tak więc w granicach uprawnień wynikających z art. 212 k.c. sąd jest władny, nawet bez zgody uczestników postępowania, dokonać samodzielnie wyboru sposobu zniesienia współwłasności, stosownego do okoliczności rozpoznawanej sprawy (tak Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 23 lipca 1982 r., III CRN 161/82, OSNPG 1983, Nr 1, poz. 2).

Brak w niniejszej sprawie porozumienia zainteresowanych – wnioskodawcy J. R. (1) i uczestniczki postępowania E. R. – co do sposobu działu spadku pozostałego po J. R. (2) obligowało Sąd do zbadania zajścia warunków do dokonania podziału w naturze, a zatem do poczynienia ustalenia, czy możliwe jest dokonanie działu spadku (zniesienia współwłasności wchodzącego w skład spadku gospodarstwa rolnego) przez podział fizyczny rzeczy na części odpowiadające wartością udziałom współ­właścicieli z uwzględnieniem wszelkich okoliczności zgodnie z interesem społeczno-gospodar­czym.

Ponieważ preferowany przez uczestniczkę postępowania E. R. projekt podziału w naturze dotyczy gospodarstwa rolnego, przeto winien on zostać oceniony się go z punktu widzenia zgodności z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej (art. 213 k.c.). Art. 213 k.c. stanowi bowiem, że Jeżeli zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego przez podział między współwłaścicieli byłoby sprzeczne z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, sąd przyzna to gospodarstwo temu współwłaścicielowi, na którego wyrażą zgodę wszyscy współwłaściciele.

Na rozprawie wyznaczonej na dzień 4 września 2013 r. Sąd postanowił dopuścić dowód ze sporządzonej w formie pisemnej opinii biegłego sądowego z zakresu geodezji, rolnictwa i szacowania nieruchomości mgr inż. W. C. – w celu ustalenia, czy nieruchomości rolne będące przedmiotem postępowania, opisane szczegółowo w punkcie 1 petitum wniosku, mogą być uznane za gospodarstwo rolne w rozumieniu przepisu z art. 55 3 k.c., a w przypadku udzielenia przez biegłego odpowiedzi pozytywnej na tak postawione pytanie – ustalenia, czy zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego będącego przedmiotem niniejszego postępowania przez podział między współwłaścicieli w sposób oznaczony przez uczestniczki postępowania W. R. i E. R. na rozprawie wyznaczonej na dzień 4 września 2013 r. byłoby sprzeczne z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej (art. 213 k.c.), z uwzględnieniem wymagań przepisów z art. 93 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jednolity: Dz. U. z 2010 roku, Nr 102, poz. 651 z późn. zm.).

Biegły sądowy z zakresu geodezji, rolnictwa i szacowania nieruchomości mgr inż. W. C. wyraził opinię (k. 118-120), że nieruchomość rolna zabudowana będąca przedmiotem postępowania, o łącznej powierzchni (...) ha, położona w obrębach gruntów wsi C., gmina K., i W., gmina S., składa się z gruntów rolnych, użytków zielonych i zabudowy gospodarczej (siedliska), które stanowią zorganizowaną całość gospodarczą, i zgodnie z art. 55 3 k.c. jest gospodarstwem rolnym; wyraził też opinię że przy postulowanym przez uczestniczkę postępowania E. R. sposobie działu spadku – w piśmie procesowym z dnia 6 maja 2013 r. (k.21 verte) – podział działki oznaczonej numerem (...) jest dopuszczalny pod warunkiem, że granica biegnąca równolegle do frontu stodoły zostanie przesunięta z postulowanych 3 m do 6 m, a to w celu umożliwienia swobodnego wjazdu do stodoły. Zaproponowana przez tegoż biegłego modyfikacja podziału geodezyjnego tej działki, nie jest, w jego opinii, sprzeczna z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, jak również z przepisami art. 93 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami.

Biegły sądowy mgr inż. W. N. wskazał przy tym, że powstałe w wyniku podziału geodezyjnego działki są większe powierzchniowo od (...) ha i mają zapewniony dojazd z drogi prowadzącej z C. w kierunku K.. Dodatkowo stwierdził, że taki podział nie jest też sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy, nie pociąga za sobą istotną zmianę rzeczy, a także znaczne zmniejszenie jej wartości według kryteriów art. 211 k.c.

Zastrzeżenia do ustaleń i wniosków przedstawionych przez biegłego sądowego z zakresu z zakresu geodezji, rolnictwa i szacowania nieruchomości mgr inż. W. C. w sporządzonej w formie pisemnej opinii zgłosił pełnomocnik wnioskodawcy – w piśmie procesowym z dnia 28 października 2013 r. (k. 134-135). Pełnomocnik J. R. (1) twierdził przy tym, że proponowany przez biegłego podział działki oznaczonej numerem (...) spowoduje utratę dostępu do sieci wodociągowej, która przebiega przez działki o numerach (...), i do energii elektrycznej, a ponadto znaczne zmniejszenie wartości działki położonej za stodołą; nadmienił nadto, iż biegły nie udzielił wyjaśnienia co do stwierdzenia, że podział między współwłaścicielami w sposób oznaczony przez uczestniczki postępowania W. R. i E. R. nie jest sprzeczny z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej w odniesieniu do konkretnego gospodarstwa rolnego funkcjonującego w określonych okolicznościach, a mianowicie gospodarstwa nie posiadającego zdolności do samodzielnej produkcji towarowej lub gospodarstwa taką zdolność posiadającego.

Na rozprawie wyznaczonej na dzień 27 listopada 2013 r., w celu odebrania od biegłego sądowego z zakresu geodezji, rolnictwa i szacowania nieruchomości mgr inż. W. C. ustnych wyjaśnień do opinii sporządzonej przez niego w formie pisemnej, biegły W. C. podtrzymał w całości ustalenia i wnioski zamieszczone w opinii sporządzonej w formie pisemnej w 9 października 2013 r. Wskazał przy tym, iż sieć wodociągowa jest wbudowana w ciągu drogi i dlatego podział działki o numerze (...) nie spowoduje utraty dostępu do tej sieci. Wyjaśnił, że energia elektryczna jest z kolei doprowadzona do zabudowań i z nią jest najmniejszy kłopot. Przedmiotowe gospodarstwo jest, jego zdaniem, gospodarstwem małym – ma ono powierzchnię (...) ha i składa się z 13 działek. – i trudno mówić w przypadku tego gospodarstwa o zdolności do prowadzenia tam samodzielnej produkcji rolnej. Wedle jego ocen możliwa byłaby tam produkcja ogrodnicza. Dlatego też, w opinii biegłego, podział tego gospodarstwa nie wpłynie na jego potencjał; jest nawet odwrotnie: im mniejsza działka, tym większą cenę osiąga na rynku.

Mimo złożonych przez mgr inż. W. C. ustnych wyjaśnień do opinii sporządzonej w formie pisemnej Sąd uznał, że opinia złożona przez niego do sprawy zawiera istotne braki i nie wyjaśnia istotnych okoliczności, w szczególności nie uzasadnia w sposób wystarczający przedstawionej w owej opinii konkluzji, że postulowany przez uczestniczkę postępowania E. R. podział wchodzącego w skład spadku gospodarstwa rolnego nie jest sprzeczny z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej.

W celu poczynienia ustaleń z oznaczonymi w tezie dowodowej postanowienia wydanego w dniu 4 września 2013 r. Sąd dopuścił dowód ze sporządzonej w formie pisemnej opinii biegłego sądowego z zakresu rolnictwa dr inż. K. S. – na rozprawie wyznaczonej na dzień 27 listopada 2013 r.

Biegły sądowy z zakresu rolnictwa dr inż. K. S. w opinii złożonej do akt sprawy w dniu 7 stycznia 2014 r. (k. 178-182) stwierdził, że nieruchomości będące przedmiotem postępowania mogą być uznane za gospodarstwo rolne i że proponowany przez uczestniczkę postępowania E. R. podział tegoż gospodarstwa byłby sprzeczny z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej.

Rozpatrując możliwość podziału gruntów przedmiotowego gospodarstwa z punktu oceny racjonalności gospodarowania w rolnictwie, biegły dr inż. K. S. wskazał, iż należy w pierwszej kolejności uwzględnić jego wielkość i możliwość funkcjonowania w przyszłości. Obecna wielkość – (...) ha, w tym (...) ha użytków rolnych – kwalifikuje to gospodarstwo do małych. Takie gospodarstwo nie powinno być, w opinii biegłego, dzielone, gdyż każde pomniejszenie jego powierzchni pogarsza jego możliwości produkcyjne i w ogóle funkcjonowania. Biegły dr inż. K. S. wskazał też, że podział gospodarstwa byłby uzasadniony wtedy, gdyby uległo ono likwidacji, a grunty zostały dołączone do już funkcjonujących innych gospodarstw rolnych; taka sytuacja jednak w przedmiotowej sprawie nie występuje, dlatego podział gospodarstwa byłby, zdaniem tegoż biegłego, sprzeczny z zasadami prawidłowego gospodarowania w rolnictwie,

Dr inż. K. S. wyraził nadto opinię, że pewną przesłanką wskazującą na wystąpienie możliwości podziału gospodarstwa i przekazania części lub całości gruntów dla innych użytkowników mogłaby być negatywna ocena dotychczasowego wykorzystania rolniczego gruntów. Oględziny gospodarstwa wykazały jednak dobre wykorzystanie gruntów rolnych

Biegły dr inż. K. S. wskazał nadto w opinii, iż racjonalnym sposobem zniesienia współwłasności gospodarstwa rolnego będącego przedmiotem spadku po J. R. (2) jest przekazanie go w całości dla J. R. (1), z zobowiązaniem spłaty pozostałych spadkobierców. Podał też, że w przedmiotowym gospodarstwie rolnym znajdują się grunty nie będące użytkami rolnymi, które nie są związane z produkcją rolną. Działka o numerze (...), położona w C., zabudowana nieczynną już zlewnią mleka, ze względu na położenie w środku wsi może stanowić atrakcyjną działkę siedliskową. Można ją wydzielić z gospodarstwa i przydzielić dla E. R., jeśli ta byłaby nią zainteresowana. Podobnie, bez straty dla produkcji rolnej, można dla zainteresowanej przydzielić działkę leśną oznaczoną numerem (...), położoną w C.. Inne grunty wchodzące w skład gospodarstwa, sklasyfikowane jako nieużytki rolne bądź wody i grunty zakrzaczone, mogą być wyłączone z gospodarstwa bez straty dla produkcji rolnej – z przeznaczeniem dla E. R..

Zastrzeżenia do ustaleń i wniosków przedstawionych przez biegłego sądowego z zakresu z zakresu rolnictwa dr inż. K. S. w sporządzonej w formie pisemnej opinii zgłosiła tym razem uczestniczka postępowania E. R. – w piśmie procesowym z dnia 20 stycznia 2014 r. (k. 196-199). Owe zastrzeżenia sprowadziły się do twierdzeń, że gospodarstwo rolne będące przedmiotem postępowania jest tak małe, że nie daje możliwości prowadzenia intensywnej, nowoczesnej gospodarki rolnej i że biegły wyrażone w opinii ustalenia i wnioski oparł jedynie na oświadczeniach pochodzących od wnioskodawcy.

Na rozprawie wyznaczonej na dzień 2 kwietnia 2014 r., m in. w celu odebrania od biegłego sądowego z zakresu rolnictwa dr inż. K. S. ustnych wyjaśnień do opinii sporządzonej przez niego w formie pisemnej, biegły K. S. podtrzymał w całości ustalenia i wnioski zamieszczone w opinii sporządzonej w formie pisemnej w dniu 2 stycznia 2014 r. W ocenie tegoż biegłego gospodarstwo rolne będące przedmiotem postępowania w zastanym przez niego stanie jest zdolne do prowadzenia towarowej produkcji rolnej i to nawet w sytuacji, gdy część nieruchomości wchodzących w jego skład jest spod takiej produkcji z przyczyn oznaczonych w opinii wyłączona. Biegły stanął wówczas konsekwentnie na stanowisku, że podział tego gospodarstwa między współwłaścicieli byłby sprzeczny z zasadami prawidłowej gospodarski rolnej. Wskazał przy tym, iż można to gospodarstwo jedynie pozbawić nieruchomości niewykorzystywanych obecnie rolniczo i to bez szkody dla jego potencjału, Jednakże tych nieruchomości uczestnicy postępowania nie chcą w wyniku tego postępowania otrzymać. Biegły oznaczył też przesłanki, na których oprał twierdzenie, ze to wnioskodawca daje gwarancję dalszego dobrego wykorzystania gruntów.

W ocenie Sądu przeprowadzony przez Sąd dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu rolnictwa dr inż. K. S. zasługiwał na uwzględnienie w całości przy dokonywaniu oceny, czy zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego będącego przedmiotem niniejszego postępowania przez podział między współwłaścicieli byłoby sprzeczne z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej. Dokonując w tym zakresie ustaleń biegły w całości uwzględnił dominującą wykładnię art. 213 k.c., a przedstawiona przez niego opinia jest rzetelna, pełna i jasna, zaś zawarte w niej wnioski i ustalenia są logiczne, spójne i konsekwentne, a przede wszystkim miarodajne i wystarczające dla dokonania ustaleń koniecznych do rozstrzygnięcia sporu, którego przedmiot został oznaczony przez wnioskodawcę i uczestniczkę postępowania E. R.. Dr inż. K. S. posiada przy tym odpowiednie kwalifikacje oraz wieloletnie doświadczenie w zakresie objętym przedmiotem opinii.

Ponieważ w świetle ustaleń i wniosków przedstawionych przez biegłego sądowego z zakresu rolnictwa dr inż. K. S. w opinii sporządzonej przez niego w formie pisemnej, podtrzymanych następnie przez niego w ustnych wyjaśnieniach do tejże, zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego będącego przedmiotem postępowania przez podział między współwłaścicieli w sposób postulowany przez uczestniczkę postępowania E. R. byłoby sprzeczne z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, przeto Sąd dokonał działu spadku pozostałego po J. R. (2) z domu Ż., córce J. i W., i częściowego działu spadku pozostałego po S. R., synu B. i J., w ten sposób, że gospodarstwo rolne opisane szczegółowo w punkcie I sentencji postanowienia postanowił przyznać na wyłączną własność J. R. (1) – kierując się przy tym unormowaniem zamieszczonym w art. 214 § 1 k.c. (wedle którego W razie braku zgody wszystkich współwłaścicieli, sąd przyzna gospodarstwo rolne temu z nich, który je prowadzi lub stale w nim pracuje, chyba że interes społeczno-gospodarczy przemawia za wyborem innego współwłaściciela). Sąd uznał przy tym – znowuż w ślad za ustaleniami i wnioskami przedstawionymi przez biegłego sądowego z zakresu rolnictwa dr inż. K. S. w opinii sporządzonej przez niego w formie pisemnej – że interes społeczno-gospodarczy nie przemawia za wyborem innego współwłaściciela (uczestniczka postępowania E. R. nie deklarowała w toku postępowania zamiaru dalszego rolniczego wykorzystania gospodarstwa rolnego będącego przedmiotem postępowania).

Gospodarstwo rolne będące przedmiotem postępowania jest w posiadaniu wnioskodawcy; z tej przyczyny nie zachodziła konieczność wydania orzeczenia wymaganego przez przepis z art. 624 zdanie drugie i trzecie k.p.c.

Już w piśmie procesowym inicjującym niniejsze postępowanie wnioskodawca zgłosił żądanie rozliczenia nakładów poczynionych przez niego na wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne.

Z kolei uczestniczka postępowania E. R. zamieściła w piśmie procesowym z dnia 20 czerwca 2013 r. (k. 92-93) żądanie rozliczenia w niniejszym postępowaniu pożytków pobranych przez wnioskodawcę ze spadkowego gospodarstwa rolnego (dopłat unijnych i czynszu dzierżawnego).

Zarówno żądanie rozliczenia nakładów poczynionych przez wnioskodawcę na wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne, jak i zgłoszone przez E. R. żądanie rozliczenia w niniejszym postępowaniu pożytków pobranych przez wnioskodawcę ze spadkowego gospodarstwa rolnego (dopłat unijnych i czynszu dzierżawnego), należą do żądań z tytułu posiadania rzeczy wspólnej (art. 686 k.p.c.).

Zgodnie z art. 686 k.p.c. w postępowaniu działowym sąd rozstrzyga także o istnieniu zapisów, których przedmiotem są rzeczy lub prawa należące do spadku, jak również o wzajemnych roszczeniach pomiędzy współspadkobiercami z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów spadkowych, pobranych pożytków i innych przychodów, poczynionych na spadek nakładów i spłaconych długów spadkowych.

Jak już wyżej Sąd wskazał, żaden z uczestników postępowania ostatecznie nie kwestionował faktu, iż wnioskodawca poniósł nakłady na spadkowe gospodarstwo w kwocie 5.004,32 zł – opisane w piśmie procesowym pełnomocnika wnioskodawcy z dnia 4 czerwca 2013 r.

Dlatego też Sąd w punktach VII, VIII, IX i X sentencji postanowienia zasądził od uczestników postępowania W. R., M. R., W. R. (1) i E. R. na rzecz wnioskodawcy J. R. (1) – tytułem rozliczenia wydatków związanych z posiadaniem poszczególnych przedmiotów spadkowych – kwoty po 625,54 zł (5.004,32 zł : 2 = 2.502,16 zł; 2.502,16 zł : 4 = 625,54 zł).

W uchwale z dnia 13 marca 2008 r. (III CZP 3/08, OSNC.2009/4/53, Biul.SN.2008/3/6), Sąd Najwyższy stwierdził, iż: "Współwłaściciel może domagać się od pozostałych współwłaścicieli, korzystających z rzeczy wspólnej z naruszeniem art. 206 k.c.". w sposób wykluczający jego współposiadanie, wynagrodzenia za korzystanie z tej rzeczy z zachowaniem przesłanek określonych w art. 224 § 2 lub art. 225 k.c. (zob. nadto: uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2013 r., III CZP 86/13, LEX nr 1448745).

W uchwale z dnia 15 grudnia 1969 r. (III CZP 12/69, OSNC 1970/3/39, zawierającej Wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w sprawach o dział spadku obejmującego gospodarstwo rolne, Sąd Najwyższy, orzekający w Izbie Cywilnej, wskazał, iż Przy wzajemnych rozliczeniach pomiędzy współspadkobiercami z tytułu posiadania, pobrania pożytków i innych przychodów oraz z tytułu poczynionych na spadek nakładów (art. 686 k.p.c.) należy mieć na względzie, że normalny dochód, jaki przynosi gospodarstwo rolne, jest przede wszystkim wynikiem pracy i starań rolnika użytkującego to gospodarstwo. Toteż udział w takim dochodzie ze strony współspadkobierców, którzy nie przyczynili się swą praca i staraniem do jego powstania, jest stosunkowo niewielki i w zasadzie nie powinien przekraczać czynszu dzierżawnego, jaki w konkretnych okolicznościach byłby obiektywnie usprawiedliwiony. Nie dotyczy to szczególnych korzyści uzyskiwanych z innych przychodów, jak np. z wyrębu drzewa budulcowego w lesie spadkowym albo eksploatacji złoża gruntu (gliny, piasku itp.).

Postanowieniem wydanym na rozprawie w dniu 11 marca 2015 r. Sąd z urzędu dopuścił dowód ze sporządzonej w formie pisemnej opinii biegłego sądowego z zakresu rolnictwa dr inż. K. S. – w celu ustalenia wielkości czynszu dzierżawnego, możliwego do uzyskania w przypadku wydzierżawienia przez okres ostatnich dziesięciu lat gospodarstwa rolnego będącego przedmiotem niniejszego postępowania.

W opinii sporządzonej w dniu 20 marca 2015 r. (k. 487-489) biegły sądowy z zakresu dr inż. K. S. wysokość takiego czynszu wskazał – na kwotę 38.600,00 zł (k. 489).

Zastrzeżenia do ustaleń i wniosków przedstawionych przez biegłego sądowego z zakresu z zakresu rolnictwa dr inż. K. S. w sporządzonej w formie pisemnej opinii zgłosił pełnomocnik wnioskodawcy – w piśmie procesowym z dnia 1 kwietnia 2015 r. (k. 511-512). Pełnomocnik J. R. (1) postulował przy tym obliczenie wysokości czynszu dzierżawnego w sposób praktykowany przez Agencję Nieruchomości Rolnych, a zatem zgodnie z Zarządzeniem Nr (...) Prezesa Agencji Nieruchomości Rolnych z dnia 18 stycznia 2013 r. w sprawie zasad dzierżawy nieruchomości Zasobu Własności Rolne Skarbu Państwa.

Na rozprawie wyznaczonej na dzień 13 maja 2015 r., m. in. w celu odebrania od biegłego sądowego z zakresu rolnictwa dr inż. K. S. ustnych wyjaśnień do opinii o przedmiocie oznaczonym przez Sąd w postanowieniu wydanym w dniu 11 marca 2015 r., sporządzonej przez niego w formie pisemnej, biegły K. S. podtrzymał w całości ustalenia i wnioski zamieszczone w opinii sporządzonej w formie pisemnej w 20 marca 2015 r. Wskazał przy tym – przede wszystkim – że przy dzierżawach gruntów będących własnością osób fizycznych (rolników) obowiązują inne zasady aniżeli te, które stosuje Agencja Nieruchomości Rolnych.

W ocenie Sądu przeprowadzony przez Sąd dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu rolnictwa dr inż. K. S. zasługiwał na uwzględnienie w całości przy rozstrzyganiu o zasadności zgłoszonego przez E. R. żądania rozliczenia w niniejszym postępowaniu pożytków pobranych przez wnioskodawcę ze spadkowego gospodarstwa rolnego (czynszu dzierżawnego). Dokonując w tym zakresie ustaleń biegły w całości uwzględnił dominującą wykładnię art. 686 k.p.c. [zob. przywołaną już wyżej uchwałę Sądu Najwyższego Izby Cywilne z dnia 15 grudnia 1969 r. (III CZP 12/69)], a przedstawiona przez niego, kolejna już opinia jest rzetelna, pełna i jasna, zaś zawarte w niej wnioski i ustalenia są logiczne, spójne i konsekwentne, a przede wszystkim miarodajne i wystarczające dla dokonania ustaleń koniecznych do rozstrzygnięcia sporu, którego przedmiot został oznaczony przez wnioskodawcę i uczestniczkę postępowania E. R.. Po raz kolejny należy też podnieść, iż dr inż. K. S. posiada przy tym odpowiednie kwalifikacje oraz wieloletnie doświadczenie w zakresie objętym przedmiotem opinii.

Dokonując oceny wartości merytorycznej opinii sporządzonej przez biegłego sądowego z zakresu rolnictwa dr inż. K. S. w formie pisemnej w 20 marca 2015 r. należy nadto przyznać rację uczestniczce postępowania E. R., która zasadnie w piśmie procesowym z dnia 24 kwietnia 2015 r. (k. 521-522) twierdzi, że (…) twierdzenie wnioskodawcy, iż najbardziej obiektywnym sposobem obliczenia czynszu dzierżawnego jest sposób praktykowany przez Agencję Nieruchomości Rolnych zgodnie z Zarządzeniem nr (...) Prezesa (...) z dnia 18.01.2013 r. w sprawie zasad dzierżawy nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa, nie zasługuje na uznanie. Zarządzenie to dotyczy gruntów wchodzących w skład (...) Skarbu Państwa, a w szczególności gruntów, które nie mogą lub nie powinny być sprzedane lub trwale rozdysponowane w inny sposób. Zatem zarządzenie to odnosi się do szczególnego rodzaju gruntów stanowiących własność Skarbu Państwa. Nie ma zatem żadnych podstaw, aby uważać iż sposób ustalania czynszu dzierżawnego opisany w pkt. 4 wskazanego Zarządzenia, stosowany do państwowych gruntów, ma mieć zastosowanie do gruntu rolnego będącego przedmiotem opinii biegłego. Stosowana praktyka nie wskazuje, iż Zarządzenie to może mieć zastosowanie w tej kwestii. Nie sposób zatem uznać, iż sposób nie mający zastosowania w praktyce będzie najbardziej obiektywny.

Roszczenia przewidziane w art. 686 k.p.c. mają charakter procesowy i tylko na zasadzie wyjątku są rozpoznawane w postępowaniu nieprocesowym o dział spadku (zob.: postanowienie Sądu Okręgowego w Białymstoku z dnia 23 kwietnia 2010 r., II Ca 251/10, www.bialystok.so.gov.pl; postanowienie Sądu Okręgowego w Białymstoku z dnia 21 maja 2010 r., II Ca 346/10, www.bialystok.so.gov.pl).

Jak już Sąd sygnalizował, żądanie rozliczenia w niniejszym postępowaniu pożytków pobranych przez wnioskodawcę ze spadkowego gospodarstwa rolnego (dopłat unijnych i czynszu dzierżawnego) zgłosiła jedynie uczestniczka postępowania E. R..

Dlatego też Sąd w punkcie XI sentencji postanowienia zasadził od wnioskodawcy J. R. (1) rzecz uczestniczki postępowania E. R. – w ramach rozliczenia z tytułu pobranych pożytków – zasądzić kwotę 9.650,00 zł (38.600,00 zł : 2 = 19.300,00 zł; 19.300,00 zł : 4 = 4.825,00 zł; 4.825,00 zł x 2 = 9.650,00 zł) – mając przy tym na uwadze, że uczestniczka postępowania W. R. (2) na rozprawie wyznaczonej na dzień 27 listopada 2013 r. oświadczyła, że przysługujący jej udział we współwłasności przedmiotów majątkowych będących przedmiotem postępowania, wynikający z dziedziczenia przez nią w spadku pozostałego po zmarłym jej mężu S. R., w wysokości 1/4 części, przekazuje nieodpłatnie na rzecz uczestniczki postępowania E. R.. Sąd nie orzekał przy tym o ewentualnych odsetkach, należnych w przypadku opóźnienia w płatności tej kwoty, gdyż E. R. nie zgłosiła w tym przedmiocie żądania.

Sąd nie rozstrzygał natomiast w sentencji postanowienia o dziale spadku pozostałego po J. R. (2) w przedmiocie zgłoszonego przez uczestniczkę postępowania E. R. roszczenia z tytułu posiadania przez wnioskodawcę rzeczy należącej do spadku i pobierania z niej pożytków, a mianowicie żądania rozliczenia w niniejszym postępowaniu pobranych, jak twierdziła, przez J. R. (1) dopłat unijnych.

I to roszczenie ma charakter procesowy i tylko na zasadzie wyjątku jest rozpoznawane w postępowaniu nieprocesowym o dział spadku – o czym wyżej.

W wykonaniu postanowienia wydanego w dniu 4 czerwca 2014 r. (k. 267) Sąd zwrócił się do (...) Oddziału (...) z siedzibą w Ł. Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa o podanie informacji dotyczących wysokości płatności bezpośrednich i z tytułu wspierania gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania ( (...)), otrzymanych przez wnioskodawcę J. R. (1), syna B. i J., otrzymanych do roku 2014 włącznie z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego wchodzącego w skład spadku pozostałego po J. R. (2), opisanego szczegółowo w punkcie 1 petitum wniosku.

Z pisma Zastępcy Dyrektora (...) Oddziału (...) z siedzibą w Ł. Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa z dnia 23 czerwca 2014 r. o znaku (...) (k. 272) wynika, że wnioskodawca nie jest beneficjentem płatności realizowanych przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.

Ciężar wykazania, że jest odmiennie, tzn. ciężar wykazania, że w istocie to J. R. (1) jest, z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego pozostałego po J. R. (2), beneficjentem płatności bezpośrednich i płatności z tytułu wspierania gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania ( (...)), obciążał uczestniczkę postępowania E. R. (art. 6 k.c.).

Ponieważ E. R. nie wykazała skutecznie, że stan rzeczy w tym przedmiocie prezentuje się odmiennie od wywiedzionego przez Sąd z powołanego wyżej pisma Zastępcy Dyrektora (...) Oddziału (...) z siedzibą w Ł. Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa z dnia 23 czerwca 2014 r., przeto Sąd nie rozstrzygał w sentencji postanowienia o dziale spadku pozostałego po J. R. (2) w przedmiocie zgłoszonego przez uczestniczkę postępowania E. R. roszczenia z tytułu posiadania przez wnioskodawcę rzeczy należącej do spadku i pobierania z niej pożytków, a mianowicie żądania rozliczenia w niniejszym postępowaniu pobranych, jak twierdziła, przez J. R. (1) dopłat unijnych.

Mając na uwadze powyższe argumenty i okoliczności Sąd dokonał działu spadku pozostałego po J. R. (2) z domu Ż., córce J. i W., w sposób zaprezentowany w punkcie III sentencji postanowienia.

Wartość przedmiotu majątkowego, o którego losie Sąd winien rozstrzygnąć w niniejszym postępowaniu, została ustalona przez Sąd w oparciu o nie kwestionowaną przez zainteresowanych opinię biegłego sądowego z zakresu geodezji i szacowania nieruchomości mgr inż. Z. P., sporządzoną w miesiącu październiku 2014 r. (k. 284-392.

Udziały współwłaścicieli we współwłasności przedmiotów majątkowych będących przedmiotem postępowania prezentowały się następująco.

Gospodarstwo rolne opisane szczegółowo w punkcie I sentencji postanowienia, o wartości 108.713,00 zł, ustalonej z uwzględnieniem faktu, iż dział spadku pozostałego po J. R. (2) został ograniczony do nieruchomości opisanych szczegółowo w punkcie 1 petitum pisma procesowego pełnomocnika wnioskodawcy z dnia 18 listopada 2014 r., jest obecnie współwłasnością: wnioskodawcy J. R. (1) – z udziałem w wysokości 1/2 części i uczestników postępowania W. R., M. R., W. R. (1) i E. R. – z udziałami w wysokości po 1/8 części. .

J. R. (1) winien otrzymać w niniejszym postępowaniu majątek – lub jego równowartość w formie spłaty – o wartości 54.356,50 zł (108.713,00 zł x 1/2 = 54.356,50 zł).

Uczestnicy postępowania W. R. (2), M. R., W. R. (1) i E. R. w wyniku niniejszego postępowania winni otrzymać w niniejszym postępowaniu majątek – lub jego równowartość w formie spłaty – o wartości 13.589,13 zł (108.713,00 zł x 1/8 = 13.589,13 zł).

Wnioskodawca otrzymał przedmiot majątkowy o łącznej wartości 108.713,00 zł.

Nadwyżkę wartości otrzymanego w tymże postępowaniu majątku nad przysługującą schedę J. R. (1) powinien zwrócić uczestnikom postępowania W. R. (2), M. R., W. R. (1) i E. R. – w formie spłaty; takie spłaty Sąd od niego na rzecz uczestników postępowania M. R., W. R. (1) i E. R. zasądził – w punktach IV, V i VI sentencji postanowienia, w kwotach po 13.589,13 zł (na rzecz M. R. i W. R. (1)) i w kwocie 27.178,26 zł (na rzecz E. R.) – mając przy tym na względzie, że uczestniczka postępowania W. R. (2) na rozprawie wyznaczonej na dzień 27 listopada 2013 r. oświadczyła, że przysługujący jej udział we współwłasności przedmiotów majątkowych będących przedmiotem postępowania, wynikający z dziedziczenia przez nią w spadku pozostałego po zmarłym jej mężu S. R., w wysokości 1/4 części, przekazuje nieodpłatnie na rzecz uczestniczki postępowania E. R.. Sąd oznaczył przy tym – zgodnie z wymaganiami art. 212 § 3 zdanie pierwsze i drugie k.c. i przy uwzględnieniu w części stanowiska przedstawionych w tej mierze przez pełnomocnika dla wnioskodawcy – termin uiszczenia rat oraz wysokość i termin uiszczenia odsetek.

Sąd nie znalazł przy tym podstaw do uwzględnienia zgłoszonego przez pełnomocnika wnioskodawcy wniosku o obniżenie przysługującej uczestnikom postępowania M. R., W. R. (1) i E. R. spłaty (art. 216 § 2 k.c.).

Jak wskazał Sąd Najwyższy w przywołanej już wyżej przez Sąd uchwale z dnia 15 grudnia 1969 r. (III CZP 12/69), zawierającej Wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w sprawach o dział spadku obejmującego gospodarstwo rolne, W stosunku do spadkobierców związanych z rolnictwem (art. 1071 § 2 pkt 3 k.c.) obniżenie spłat może się okazać uzasadnione w sytuacji, gdy przyznanie spłaty w pełnej wysokości, nawet przy rozłożeniu jej płatności na odpowiednie raty, groziłoby egzystencji bądź istotnemu obniżeniu zdolności produkcyjnej gospodarstwa rolnego przyznanego spadkobiercy obciążonemu spłatą. Stopień obniżenia, przy uwzględnieniu wielkości gospodarstwa, zależy od porównania sytuacji osobistej oraz majątkowej uprawnionego i zobowiązanego. Należy przy tym mieć na względzie również interes uprawnionego wyrażający się w tym, że nie stanowi podstawy do obniżenia spłat tylko ta okoliczność, iż zobowiązany przejściowo w okresie dokonywania spłat będzie ograniczony w zaspokajaniu swoich osobistych potrzeb.

Istnienia takich okoliczności po stronie wnioskodawcy Sąd nie był stanie się dopatrzyć; prezentując konsekwentnie przez cały tok postępowania niezmienione stanowisko co do preferowanego sposobu dokonania działu spadku wnioskodawcą winien w dodatku liczyć się koniecznością zwrotu uczestnikom postępowania W. R. (2), M. R., W. R. (1) i E. R. nadwyżki wartości otrzymanego w tymże postępowaniu majątku nad przysługującą schedę – w formie spłaty – i poczynić w tym celu stosowne zabiegi, zmierzające do zgromadzenia na ten cel środków pieniężnych w stosownej wysokości; specyfikę prowadzenia produkcji rolnej w stopniu wystarczającym uwzględnia natomiast, w opinii Sądu, decyzja o rozłożeniu płatności spłat na raty.

W tym stanie rzeczy i na podstawie przepisów z art. art. 207 k.c. art. 1035 k.c., 1037 § 1 k.c., 1070 k.c. w zw. z art. art. 210 k.c., 211 k.c. i 212 § 1, 2 i 3 k.c., a także art. art. 688 w zw. z art. 623 k.p.c. [wykładanego a contrario (z przeciwieństwa)], art. art. 682, 684 i 686 k.p.c. Sąd orzekł jak w punktach od I do XI sentencji postanowienia.

O kosztach postępowania Sąd orzekł w oparciu o przepisy z art. 520 § 1 k.p.c.

Na koszty te składają się opłaty i wydatki.

Opłaty związane z mniejszą sprawą przedstawiają się następująco: uiszczone przez wnioskodawcę opłaty stałe od wniosków o dział spadków – w łącznej kwocie 1.000,00 zł.

Wydatki związane z przedmiotowym postępowaniem dadzą się natomiast wyrazić kwotą 7.086,62 zł.

Na ich poczet J. R. (1) uiścił zaliczki w łącznej wysokości 3.000,00 zł; Skarb Państwa skredytował tymczasowo wydatki w łącznej kwocie 4.086,62 zł.

Obowiązkiem pokrycia wydatków związanych z niniejszym postępowaniem Sąd obciążył wnioskodawcę – wedle oznaczonego wyżej kryterium (art. 520 § 1 k.p.c.).

Dlatego też tytułem brakujących wydatków, wyłożonych tymczasowo przez Skarb Państwa, Sad nakazał ściągnąć na rzecz tegoż Skarbu (Sądu Rejonowego w S.) od wnioskodawcy J. R. (1) kwotę 4.086,62 zł – procedując w tym zakresie na podstawie art. 113 § 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jednolity: Dz.U. z 2014 r., poz. 1025 z późn. zm.), wykładanego a contrario (z przeciwieństwa).

Również na zasadzie art. 520 § 1 k.p.c. oddalił wniosek wnioskodawcy J. R. (1) o zasądzenie na jego rzecz od uczestników postępowania W. R., M. R., W. R. (1) i E. R. kosztów postępowania (w punkcie XIV sentencji postanowienia).

W ocenie Sądu w sprawie niniejszej nie istniały wystarczające przesłanki do odstąpienia przy orzekaniu o kosztach postępowania, w tym i kosztach sądowych, od wyrażonej w § 1 art. 520 § 1 k.p.c. zasady ich ponoszenia przez każdego uczestnika.

Zgodnie z ową zasadą każdy uczestnik postępowania ponosi koszty związane ze swym udziałem w sprawie, co oznacza, że obciążają go koszty tej czynności, której sam dokonał, jak i czynności podjętej w jego interesie, także przez sąd, na jego wniosek lub z urzędu.

Zasada ujęta w art. 520 § 1 k.p.c. jest nienaruszalna wtedy, gdy uczestnicy są w równym stopniu zainteresowani wynikiem postępowania lub – mimo braku tej równości – ich interesy są wspólne. W pozostałych wypadkach sąd może od tej zasady odstąpić i na żądanie uczestnika, albo z urzędu – jeżeli działa bez adwokata lub radcy prawnego (art. 109 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.) – orzec według dyrektyw określonych w art. 520 § 2 lub 3 k.p.c.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 19 listopada 2010 r. (III CZ 47/10, LEX nr 970082), wyszczególnienie sytuacji, w których interesy uczestników postępowania nieprocesowego są sprzeczne, a więc tych sytuacji, o których mowa w art. 520 § 2 i 3 k.p.c., nie jest możliwe. Można jednak przyjąć, że w sprawach tzw. działowych, do których należy także sprawa o podział majątku wspólnego, nie występuje sprzeczność interesów między tymi uczestnikami (współwłaścicielami, spadkobiercami), którzy domagają się podziału (zniesienia współwłasności, działu spadku, podziału majątku wspólnego), niezależnie od tego, jaki sposób dokonania podziału proponują i jakie wnioski składają w tym względzie.

Dlatego też Sąd orzekł jak w punktach XII, XIII i XIV sentencji postanowienia._