Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 czerwca 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przy udziale –

po rozpoznaniu w dniu 6 czerwca 2013r. w Katowicach

sprawy z odwołania D. S. (D. S.)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C.

o prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C.

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie

z dnia 2 lipca 2012r. sygn. akt IV U 966/12

zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie.

/-/ SSA W.Nowakowski /-/ SSA A.Kolonko /-/ SSA M.Procek

Sędzia Przewodniczący Sędzia

Sygn. akt III AUa 1806/12

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 10 kwietnia 2012r. znak (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C. odmówił D. S. przyznania prawa
do renty z tytułu niezdolności do pracy na podstawie ustawy z dnia 17.12.1998r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednol. Dz.U. z 2009r.
nr 153 poz. 1227 ze zm.) (ustawy o FUS) wobec uznania powstania całkowitej niezdolności do pracy w dniu 20 czerwca 2011r., bowiem w ostatnim dziesięcioleciu przed złożeniem wniosku wykazała łącznie 5 miesięcy i 15 dni okresów składkowych i nieskładkowych, zaś
w ostatnim dziesięcioleciu przed powstaniem niezdolności do pracy – 7 miesięcy i 15 dni. Równocześnie brak podstaw do zastosowania wyjątku, o którym mowa w art. 58 ust. 4 ustawy, jako że łączny wymiar okresów składkowych i nieskładkowych wynosi 21 lat
4 miesiące i 14 dni zamiast (tak w oryginale – przyp. SA) 30 lat.

W odwołaniu od tej decyzji ubezpieczona zakwestionowała okresowość uznania niezdolności do pracy (do 2014r. – przyp. SA) podnosząc, że jest chora na raka i przebyła zabieg usunięcia jednego płuca. Nie rozumie, dlaczego organ rentowy wskazuje na ostatnie dziesięciolecie, podczas gdy ona opłacała składki przez 21 lat i 4 miesiące. Uważa, że została oszukana przez ZUS i rząd, i pozostawiona sama sobie. Podała, że przed laty również odmówiono jej prawa do renty, gdy była częściowo niezdolna do pracy z powodu astmy oskrzelowej. Mimo choroby usiłowała podjąć pracę, ale pracowała jedynie przez krótki
okres czasu.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania, podtrzymując dotychczasowe stanowisko.

Wyrokiem z dnia 2 lipca 2012r. sygn. IV U 966/12 Sąd Okręgowy – Sąd Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie zmienił zaskarżoną decyzję, przyznając ubezpieczonej prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy na okres od 1 marca 2012r. do 31 marca 2014r.

Sąd ustalił, że ubezpieczona, urodzona w dniu (...), pierwszy wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy złożyła w dniu 30 czerwca 2004r.
Został on prawomocnie załatwiony odmownie, gdyż niezdolność do pracy powstała
po upływie 18 miesięcy od ustania wykazanych okresów składkowych i nieskładkowych.

Kolejny wniosek ubezpieczona złożyła w dniu 6 marca 2012r. Bezspornie na czerwiec 2011 roku jest całkowicie niezdolna do pracy i legitymuje się „stażem rentowym”
w wymiarze ponad 20 lat.

Sąd wskazał, że na gruncie przepisów obowiązujących przed dniem 23 września 2011r. oraz wg ówcześnie obowiązującego orzecznictwa, w tym uchwały 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2006r. sygn. I UZP 5/05, ubezpieczona uzyskałaby prawo
do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

Sąd wskazał na zmianę stanu prawnego, dokonaną ustawą z dnia 28.07.2011r.
o zmianie ustawy o FUS (Dz.U. nr 187 poz. 1112), w szczególności poprzez dodanie
do ustawy o FUS przepisu art. 58 ust. 4, uznał jednak, że w niniejszej sprawie nie znajduje on zastosowania, bowiem wprawdzie ubezpieczona złożyła wniosek już pod rządami wskazanej zmiany, jednak decydujące znaczenie ma – zdaniem Sądu I instancji – uregulowanie art. 100 ust. 1 ustawy o FUS i wynikające z niego ustalenie, że wszystkie warunki niezbędne
do przyznania prawa do świadczenia ubezpieczona spełniła jeszcze w czerwcu 2011r.,
tzn. przed wskazaną wyżej nowelizacją. Jedynie wypłata świadczenia możliwa jest dopiero
od marca 2012r. – po myśli art. 129 ust. 1 ustawy.

Apelację od powyższego wyroku wniósł organ rentowy, zarzucając naruszenie przepisu art. 58 ust. 4 ustawy o FUS w zw. z art. 58 ust. 1 pkt 5 i art. 57 ust. 1 pkt 2 tej ustawy poprzez jego niezastosowanie i – powołując się na powyższe – domagał się zmiany zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie odwołania.

Apelujący zwrócił uwagę na fakt, że ustawa z dnia 28.07.2011r., którą wprowadzono przepis art. 58 ust. 4 ustawy o FUS, nie zawiera przepisów intertemporalnych, a przepis ten wszedł w życie przed zgłoszeniem wniosku o rentę.

Odwołując się do orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego podniósł, że ustawodawca ma prawo do ingerowania w oczekiwania związane ze świadczeniami emerytalno-rentowymi, które nie mają charakteru ekspektatywy. W przypadku ubezpieczonej powoływanie się
na art. 100 ustawy o FUS jest bezpodstawne, bowiem dopiero w decyzji rozstrzygającej wniosek zostaje stwierdzone, czy ubezpieczony spełnia jeden z warunków niezbędnych
do przyznania świadczenia, tzn. czy jest niezdolny do pracy, w jakim stopniu oraz na jaki okres, zatem w dniu składania wniosku ubezpieczona nie mogła pozostawać w przekonaniu, że prawo do renty jej przysługuje.

Przyznanie ubezpieczonej prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy
w sytuacji, gdy nie legitymowała się co najmniej 30-letnim wymiarem okresów składkowych jest błędne.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna.

Marginalnie należy zwrócić uwagę apelującego, że w świetle uregulowania art. 58 ust. 4 ustawy o FUS dla przyznania kobiecie prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności
do pracy wymagane jest nie 30, lecz 25 lat okresów i to wyłącznie składkowych, nie zaś składkowych i nieskładkowych (por. uzasadnienie zaskarżonej decyzji i wywodów apelacji). Nie ma to jednak wpływu na ocenę zasadności apelacji.

Najzupełniej słusznie odwołał się Sąd I instancji do zróżnicowania pomiędzy uregulowaniem art. 100 ustawy o FUS, wskazującym na datę powstania prawa
do świadczenia, a przepisem art. 129 tej ustawy, wskazującym datę, od jakiej można podjąć jego wypłatę. Wniosek jednak, jaki z tego zróżnicowania wyciągnął, jest zdaniem Sądu Apelacyjnego, zbyt daleko idący i nieuprawniony.

Prawdą jest, że z przepisu art. 100 ust. 1 ustawy o FUS wynika, iż decyzja organu rentowego o przyznaniu prawa do świadczenia nie ma charakteru konstytutywnego, lecz deklaratoryjny, ponieważ prawo do świadczenia powstaje z chwilą spełnienia wszystkich ustawowo określonych przesłanek je warunkujących. Jednak decydujące znaczenie ma ustalenie - jakie przesłanki winny być spełnione dla powstania prawa do świadczenia, a zatem jaki stan prawny należy stosować jako kryterium tej oceny.

Z mocy art. 116 ust. 1 ustawy o FUS postępowanie w sprawie o przyznanie prawa
do renty z tytułu niezdolności do pracy wszczyna się na wniosek, gdyż brak jest w tym zakresie odrębnej regulacji prawnej. I właśnie data złożenia wniosku wskazuje na to, jaki stan prawny winien być brany pod uwagę jako kryterium ustalenia – czy zostały spełnione przesłanki do przyznania prawa do świadczenia. Wynika to z przepisu art. 186 ustawy o FUS, w szczególności z jego ustępu 2 pkt 1 wskazującego, że przepisy ustawy stosuje się
do wniosków o świadczenia zgłoszonych począwszy od dnia jej wejścia w życie.

Zauważyć należy szczególną konstrukcję w/w przepisu art. 186. Przepis ten przewiduje stosowanie ustawy o FUS we wszystkich tych sprawach, w których wprawdzie wniosek został złożony przed jej wejściem w życie, lecz dopiero na jej gruncie możliwe jest przyznanie prawa do świadczenia lub podwyższenie jego wysokości, jak to ma miejsce w obu przypadkach wymienionych w ustępie 1, a także wówczas, gdy choć jedna przesłanka
do przyznania prawa do świadczenia została spełniona po wejściu w życie ustawy.
Nie przewiduje natomiast - jako zasady - możliwości stosowania poprzedniego stanu prawnego, jeżeli tylko wniosek o przyznanie prawa do świadczenia został zgłoszony po jej wejściu w życie. Zweryfikować tę zasadę mogą wyłącznie przepisy intertemporalne.

Jak słusznie zauważył apelujący, ustawa z dnia 28.07.2011r. o zmianie ustawy
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. nr 187 poz. 1112), która do ustawy o FUS wprowadziła przepis art. 58 ust. 4, żadnych przepisów intertemporalnych nie zawiera, należy zatem przyjąć, że przepis ten znajduje zastosowanie
do wszystkich wniosków zgłoszonych począwszy od dnia jego wejścia w życie, tzn. od dnia 23 września 2011r. (por. art. 3 ustawy i data jej ogłoszenia – 8 września 2011r.).
D. S. wniosek o przyznanie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy złożyła w dniu 6 marca 2012r. (por. k. 1 a.r.).

Fakt wypełnienia jednego z zaświadczeń o stanie zdrowia (druku N-9)
w (...) Zespole (...) w B. w dniu 29 sierpnia 2011r. (por. k. 29 tomu OL) nie ma w tym kontekście żadnego znaczenia, skoro w ślad za tym nie został zgłoszony wniosek o przyznanie prawa do świadczenia. Podobnie bez znaczenia jest fakt ustalenia daty powstania całkowitej niezdolności D. S. do pracy na dzień 20 czerwca 2011r. (por. k. 42 tomu OL).

Dodać należy, że pomimo, iż ustalona data dotyczy wyłącznie całkowitej niezdolności do pracy, brak było podstaw do poszukiwania daty powstania częściowej niezdolności
do pracy, skoro już w roku 2003, gdy ubezpieczona starała się po raz pierwszy o przyznanie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, ustalono datę powstania jej częściowej niezdolności do pracy na listopad 2003r. (por. opinia biegłego – k. 29 tomu RI),
lecz ubezpieczona nie spełniała wówczas warunku do przyznania świadczenia, o którym mowa w art. 57 ust 1 pkt 3, gdyż jej częściowa niezdolność do pracy powstała po upływie
18 miesięcy od ustania okresów, o których mowa w tym przepisie, jako że ostatni taki okres upłynął z dniem 31 grudnia 2001r. (por. zestawienie okresów opłacania składek – k. 18 i 20 akt RI, uzasadnienie decyzji z dnia 26.08.2004r. – k. 23 tomu RI oraz prawomocny wyrok Sądu Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie z dnia 22 marca 2005r. sygn. IV U 2719/04, oddalający odwołanie – por. k. 32 tom RI).

Od tej pory ubezpieczona przepracowała jedynie kilka miesięcy (por. deklaracja
w kwestionariuszu okresów zatrudnienia – k. 9 a.r.), a mianowicie w okresie od 1 marca 2010r. do 31 maja 2010r. (por. k. 11 a.r.) i od 1 czerwca do 14 sierpnia 2010r. (por. k. 13 a.r.) i nie istnieje taka data, w której teoretyczne ponowne powstanie częściowej niezdolności ubezpieczonej do pracy mogłoby skutkować spełnieniem przez nią zarówno warunku określonego w punkcie 2, jak i 3 ustępu 1 art. 57 ustawy o FUS.

Jedyną możliwością uzyskania przez ubezpieczoną prawa do renty było wyprowadzenie tego uprawnienia z całkowitej niezdolności do pracy.

Nowelizacja przepisu art. 58 ustawy o FUS poprzez wprowadzenie do niego ustępu 4 stanęła temu na przeszkodzie.

Orzecznictwo Sądu Najwyższego, na które powołuje się pełnomocnik ubezpieczonej (por. k. 23 a.s.), jest nieadekwatne do zagadnień prawnych występujących w niniejszej sprawie.

W wyroku z dnia 21 września 2004r. sygn. II UK 448/03 (OSNP 2005/9/129) Sąd Najwyższy odwoływał się wprost do istnienia w ustawie z dnia 30 października 2002r.
o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tekst jedn. Dz. U. z 2009r. nr 167 poz. 1322 ze zm.) (ustawy wypadkowej) przepisów intertemporalnych, nakazujących stosowanie stanu prawnego, obowiązującego w dacie zaistnienia zdarzenia, mającego być uznanym za wypadek przy pracy. Przypomnieć zatem trzeba, że ustawa wprowadzająca do ustawy o FUS uregulowanie art. 58 ust. 4 przepisów intertemporalnych
nie zawierała.

Z kolei w wyroku z dnia 19 czerwca 2001r. sygn. II UKN 418/00 (OSNP 2003/5/135) Sąd Najwyższy wskazywał, że wniosek o tzw. rentę uczniowską, zgłoszony pod rządami ustawy z dnia 14 grudnia 1982r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin
(Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) podlega rozpoznaniu według jej art. 63, nawet jeżeli istniejąca uprzednio w czasie uczęszczania do szkoły ponadpodstawowej niezdolność do samodzielnej egzystencji została stwierdzona po 1 stycznia 1999r., tj. po utracie mocy tej ustawy. Odwoływał się zatem w tym zakresie właśnie do daty zgłoszenia wniosku o przyznanie prawa do świadczenia, niezależnie od daty, w jakiej została spełniona jedna z przesłanek warunkujących to prawo.

W uzasadnieniu kolejnego z powołanych przez pełnomocnika ubezpieczonej wyroków (z dnia 15 marca 2001r. sygn. I PKN 768/00; OSNP 2002/24/594) Sąd Najwyższy uznał,
że warunki urlopu górniczego ustala się w oparciu o stan prawny obowiązujący w dniu złożenia wniosku o udzielenie tego urlopu i w dniu zawarcia umowy o jego udzielenie,
nie zaś w dniu, w którym urlop rozpoczynał swój bieg. Również i w tym przypadku decydująca była zatem data złożenia oświadczenia woli, co do uzyskania prawa do świadczenia.

Wreszcie wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 2005r. sygn. II UK 219/04
(OSNP 2002/24/594), którego teza sformułowana została w sposób następujący: Do okresu pracy w szczególnym charakterze, o którym mowa w art. 88 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982r. - Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz. U. z 2003r. Nr 118, poz. 1112 ze zm.) wlicza się okresy niezdolności do pracy z powodu choroby i macierzyństwa oraz okresy urlopu udzielanego dla poratowania zdrowia sprzed 1 lipca 2004r., to jest sprzed dnia wejścia
w życie art. 32 ust. 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 2004r. Nr 39, poz. 353 ze zm.), dodanego ustawą z dnia 20 kwietnia 2004r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 121, poz. 1264), de facto nie dotyczył w ogóle tego zagadnienia, gdyż w uzasadnieniu tego wyroku Sąd Najwyższy stwierdził po prostu, że zmiana stanu prawnego, wprowadzona ustawą z dnia 20 kwietnia 2004r. nie znajduje zastosowania w rozpoznawanej sprawie, ponieważ ustawa weszła w życie z dniem 1 lipca 2004r., zaś wniosek o przyznanie prawa do świadczenia został złożony
w roku 2002 .

Wbrew intencji apelującego, wskazane orzeczenie także zawiera odwołanie się przede wszystkim do stanu prawnego, obowiązującego w dacie złożenia wniosku i wydawania decyzji przez organ rentowy.

Reasumując zatem powtórzyć wypada, że o tym, jaki stan prawny znajduje zastosowanie w niniejszej sprawie, decyduje data złożenia przez D. S. wniosku o przyznanie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Jak już wyżej wskazano, w tym stanie prawnym, z uwagi na wejście w życie przepisu art. 58 ust. 4 ustawy o FUS, ubezpieczona przesłanek do przyznania prawa do świadczenia nie spełnia.

Mając powyższe na uwadze, na mocy art. 386 § 1 kpc, Sąd Apelacyjny orzekł
jak w wyroku.

/-/ SSA W.Nowakowski /-/ SSA A.Kolonko /-/ SSA M.Procek

Sędzia Przewodniczący Sędzia

ek