Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 18 maja 2015 r.

Sąd Okręgowy w Kielcach Wydział II Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Mariusz Broda (spr.)

Sędziowie: SO Rafał Adamczyk , SR H. W. (del.)

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 18 maja 2015 r. sprawy

z wniosku A. K.

z udziałem H. K. , B. O.

o założenie księgi wieczystej

na skutek apelacji wnioskodawcy A. K.

od postanowienia Sądu Rejonowego w Busku - Zdroju

z dnia 23 lutego 2015 r. sygn. akt Dz.Kw 5546/14

postanawia: uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę Sądowi Rejonowemu w Busku – Zdroju do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Z: odpis postanowienia doręczyć wnioskodawcy i uczestnikom.

Sygn. akt IICa 638/15

UZASADNIENIE

We wniosku z dnia 11 sierpnia 2014 roku zawartym w akcie notarialnym sporządzonym przez notariusza M. D.w dniu 8 sierpnia 2014 roku za numerem Rep. A 1923/14 wnioskodawca A. K.domagał się założenia księgi wieczystej dla nieruchomości położonej w miejscowości K., gmina S., oznaczonej nr (...)łącznej powierzchni 0,8588 ha i wpisanie jako współwłaścicieli w dziale drugim w 5/6 częściach jego oraz w 1/6 części B. O.z tytułu dziedziczenia po Z. K..

Referendarz sądowy postanowieniem z dnia 12 stycznia 2015 roku wniosek oddalił i w uzasadnieniu postanowienia wskazał, iż z aktu własności ziemi dołączonego do wniosku wynika, że właścicielem nieruchomości był Z. K.. W powołanym akcie notarialnym H. K. oświadczyła, że przez cały czas trwania jej małżeństwa ze Z. K. obowiązywał ustrój wspólności ustawowej i nieruchomość będąca przedmiotem darowizny stała się składnikiem ich majątku wspólnego. Jednak zdaniem referendarza sądowego złożenie takiego oświadczenia przez spadkobierców jest niewystarczające dla sądu wieczystoksięgowego, aby uznać stan prawny nieruchomości za niewątpliwy.

Wnioskodawca w złożonej skardze na postanowienie referendarza sądowego domagał się uchylenia powyższego postanowienia i uwzględnienia wniosku. Wskazywał, iż akt własności ziemi oraz akt małżeństwa stanowią podstawę wpisu w księdze wieczystej drugiego z małżonków. Wyjaśnił również, iż pomiędzy Z. i H. małżonkami K. nigdy nie toczył się spór o własność, a nadto, że po założeniu księgi wieczystej przysługuje mu roszczenie o uzgodnienie treści księgi wieczystej.

Postanowieniem z dnia 23 lutego 2015 roku Sąd Rejonowy w Busku – Zdroju

po rozpoznaniu skargi wnioskodawcy A. K. na orzeczenie referendarza sądowego w przedmiocie założenia księgi wieczystej i wpisu prawa własności, oddalił jego wniosek.

W uzasadnieniu tego postanowienia Sąd I instancji wskazał, że istnieje przeszkoda w dokonaniu wpisu zgodnie z wnioskiem A. K., gdyż akt własności ziemi wydany został na nazwisko Z. K., zaś z odpisu skróconego aktu małżeństwa wynika, że Z. K. i H. R. w dniu 26 października 1963 roku zawarli związek małżeński. Wskazywał, że Z. K. zmarł i jego spadkobiercami zgodnie z postanowieniem Sądu Rejonowego w Częstochowie z dnia 10 września 2013 roku (II Ns 2750/13) są żona H. K. oraz dzieci: A. K. i B. O. po 1/3 każde z nich. Sąd Rejonowy podniósł także, iż ustalenia wymaga czy przedmiotowa nieruchomość to tylko spadek po Z. K., czy też stanowi ona również współwłasność H. K.. Wskazywał, iż ustalenie takie jest możliwe nie tylko na podstawie tego , czy spadkodawca w dacie 4 listopada 1971 roku pozostawał w związku małżeńskim, ale również, czy w tej dacie istniała wspólność majątkowa małżeńska , a z dołączonych do wniosku dokumentów, to nie wynika i wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego, a to nie należy do kognicji sądu wieczystoksięgowego.

Apelację od powyższego postanowienia Sądu Rejonowego wywiódł wnioskodawca A. K. wnosząc o jego zmianę, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. Z treści jej uzasadnienia wynika , że skarżący neguje poprawność argumentacji Sądu Rejonowego , o ile ta zasadza się ona na poglądzie Sądu Najwyższego wyrażonym w postanowieniu z dnia 22.07.2007r. – sygn. akt IIICSK 344/06, podczas gdy zastosowanie w niniejszej sprawie winno mieć bardziej liberalne stanowisko , a przede wszystkim odpowiadające stanowi faktycznemu niniejszej sprawy – stanowisko zawarte w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 24.04.2008r. w sprawie o sygn. akt IV CSK 33/08. W związku z tym apelujący zaakcentował dwie kwestie, po pierwsze istotne jest to , że w tym przypadku chodzi o założenie księgi wieczystej , po drugie nie ma przeszkód by sąd wieczystoksięgowy mógł skorzystać z domniemań prawnych i faktycznych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługuje na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności przypomnieć należy , że zagadnienie podstaw ujawnienia w księdze wieczystej prawa własności do nieruchomości także na rzecz małżonka osoby , której prawo tym dokumentem zostało stwierdzone , w sytuacji w której małżonek ten nie został w tym dokumencie wskazany jako nabywca tego prawa , a weszło ono do majątku wspólnego ich obojga , należy do tych o charakterze kontrowersyjnym. Problem ten dotyczy m.in. i tego jak traktować wydany w postępowaniu administracyjnym akt własności ziemi, który stwierdza nabycie prawa własności do nieruchomości rolnej na rzecz jednego z małżonków, w sytuacji , kiedy w dacie 4.11.1971r. oboje małżonkowie pozostawali już w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej. W orzecznictwie Sądu Najwyższego można dostrzec trzy stanowiska. Pierwsze, najbardziej restrykcyjne sprowadza się do oczywistej konkluzji , że charakter postępowania wieczystoksięgowego , w szczególności kognicja sądu w tym postępowaniu wykluczają jakąkolwiek możliwość czynienia ustaleń zmierzających do rozstrzygania spornych kwestii dotyczących prawa własności (p. m.in. postanowienie SN z dnia 14.12.1984r. , III CRN 270/84 , OSNCP 1985, nr 9 , poz. 134 ; uchwała SN z dnia 31.01.1986r. , III CZP 70/85 , OSNCP 1986 nr 12, poz. 207). Przy czym dla jasności należy podkreślić , że pogląd ten ukształtował się w oparciu o stan faktyczny , w którym podstawą ujawnienia prawa własności była czynność prawna , w której stroną pozostawał tylko jeden małżonek. Drugi pogląd , dopuszczał wprawdzie możliwość wpisu prawa własności także na rzecz osoby, która nie była wymieniona w dokumencie , stwierdzającym nabycie tego prawa na rzecz jej małżonka , o ile najogólniej rzecz ujmując istnieje także dokument zawierający oświadczenie obojga małżonków o pozostawaniu przez nich we wspólności majątkowej w dacie nabycia tego prawa (p. postanowienie SN z dnia 22.02.2007r. , III CSK 344/06 , OSNC 2008r. nr 1 , poz. 12) , bądź przynajmniej oświadczenie małżonka już w pisanego w księdze wieczystej , zezwalające na dokonanie prawidłowego wpisu na rzecz obojga małżonków (p. uchwała SN z dnia n29.01.1993r. , III CZP 172/92, OSNCP 1993, nr 6 , poz. 110). Przy czym zauważyć należy , że w obu przypadkach rozważania Sądu Najwyższego dotyczyły zagadnienia możliwości „sprostowania” ewentualnej niezgodności stanu prawnego już ujawnionego w księdze wieczystej, a nie odpowiedzi na pytanie o możliwość założenia księgi wieczystej (czyli w sytuacji , w której prawo jeszcze nie zostało w niej ujawnione). Wreszcie trzecia grupa poglądów – najbardziej liberalna , sprowadza się postawienia tezy , że akt własności ziemi stwierdzający nabycie przez jednego z małżonków własności nieruchomości rolnej na podstawie art. 1 ustawy z dnia 26.10.1971r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz.U. nr 27, poz. 250 ze zm.) , wraz z aktem małżeństwa stanowią podstawę wpisu w księdze wieczystej drugiego z małżonków , jeżeli w dniu 4.11.1971r. pozostawali oni w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej, a z przepisów określających granice kognicji sądu wieczystoksięgowego nie wynika, by sąd ten był pozbawiony możliwości czynienia jakichkolwiek ustaleń oraz uwzględniania domniemań faktycznych i prawnych (p. uchwała SN z dnia 14.04.1994r. , III CZP 45/94, LexisNexis nr 318804). Pogląd ten znalazł potwierdzenie także w postanowieniu SN z dnia 24.04.2008r. , IVCSK 33/08 (Lex nr 590274), w którym dodatkowo podkreślono, że fakt pozostawania małżonków we wspólności majątkowej małżeńskiej nie musi być wykazany przez złożenie przez małżonków zgodnych oświadczeń. Co najistotniejsze, oba ostatnie orzeczenia zapadły na gruncie stanu faktycznego, w którym chodziło o założenie księgi wieczystej i dokonanie wpisu po raz pierwszy – przy założeniu księgi , a nie „prostowanie” wpisu już istniejącego, co eliminowało możliwość skorzystania z powództwa o usunięcie niezgodności pomiędzy stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze , a rzeczywistym stanem prawnym. Natomiast to ostatnie orzeczenie dotyczyło o tyle specyficznej sytuacji , że kwestia przynależności prawa do majątku wspólnego małżonków była rozstrzygana już po śmierci jednego z nich, a więc analogicznie jak sprawie niniejszej. Także w literaturze przedmiotu podkreśla się , że ujawnienie w księdze wieczystej obojga małżonków na podstawie wniosku, do którego dołączono akt małżeństwa oraz dokument stwierdzający nabycie prawa przez jedno z nich , należy uznać w niektórych wypadkach za dopuszczalne. Chodzi o te sytuacje , gdy do nabycia prawa dochodzi w wyniku innego zdarzenia niż czynność prawna , np. z mocy prawa , a więc także na podstawie ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych. Wskazuje się w związku z tym , że nabycie prawa do majątku wspólnego w wyniku działania jednego z małżonków następuje ex lege , a wystąpienie takiego skutku nie zależy od woli któregokolwiek z małżonków , zatem zgoda któregokolwiek z nich na dokonanie wpisu nie ma znaczenia z punktu widzenia skuteczności nabycia prawa do majątku wspólnego (p. W. Buczek – glosa do uchwały SN z dnia 29.01.1993r. , III CZP 172/92 MoP 1994 , nr 3 , s. 81 ; Księgi wieczyste i hipoteka – Komentarz pod red. J. Pisulińskiego , W-wa 2014r. , LexiNexis Wydanie I, str. 511). Ponadto pamiętać trzeba również i o tym , że sąd rozpoznając wniosek o wpis do księgi wieczystej nie może poprzestawać jedynie na badaniu treści wniosku i dołączonych do niego dokumentów pod względem formalnym , albowiem czynność stanowiąca podstawę wpisu powinna być zbadana i oceniona przez sąd także pod względem jej skuteczności materialnoprawnej (p. postanowienie SN z dnia 18.06.2009r. , I CSK 4/09, Lex nr 519937).

Zdaniem Sądu Okręgowego , to ten ostatni pogląd winien mieć zastosowanie do rozpoznania niniejszego wniosku i to z przyczyn już wskazanych. W szczególności analogicznie jak w stanach faktycznych , które znalazły się u podstaw przywołanych już - . uchwały SN z dnia 14.04.1994r. oraz postanowienia SN z dnia 24.04.2008r. , chodziło o wpis prawa przy założeniu księgi wieczystej , a nie „prostowanie” wpisu już istniejącego, co z założenia eliminowało dopuszczalność sięgnięcia po art. 10 u.k.w.h. Ponadto w tej sprawie fundamentalnym zagadnieniem było rozstrzygnięcie przynależności prawa do majątku wspólnego w sytuacji , kiedy ten ujawniony w decyzji administracyjnej małżonek już nie żył. Wreszcie istotne jest i to , że samo zgodne oświadczenie osób uprawnionych (a więc obok żyjącego małżonka także spadkobierców nieżyjącego małżonka) co do przynależności nieruchomości do majątku wspólnego małżonków, w rzeczywistości nie może mieć znaczenia dla wyprowadzenia tej treści pozytywnego wniosku, skoro skutek taki ponad wszelką wątpliwość nastąpił z mocy prawa, oczywiście o ile w dacie 4.11.1971r. oboje pozostawali w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej. Stąd trafny w niniejszym postępowaniu wydaje się i ten kierunek poglądów , który zakłada korzystanie z domniemań prawnych i faktycznych , jako zachowanie w granicach kognicji sądu w postępowaniu wieczystoksięgowym (w rozumieniu art. 626 ⁸ § 2 kpc), skoro winien on zbadać również skuteczność materialnoprawną zaoferowanej podstawy wpisu. Niewątpliwie w niniejszej sprawie jest to wniosek zawarty w akcie notarialnym , ale także odpis „aktu własności ziemi”, odpis skrócony aktu małżeństwa , a także dokumenty „geodezyjne”. To wszystko stanowi podstawę wpisu, ale w rozumieniu art. 31 ust. 1 u.k.w.h , a nie 31 ust. 2 u.k.w.h. (skoro nie chodzi o usunięcie niezgodności dotyczącego wpisu istniejącego , a pierwotne ujawnienie prawa).

Dotychczasowe spostrzeżenia pozwalają stwierdzić , że Sąd I instancji dokonując wyboru „innego” istniejącego w orzecznictwie poglądu , nie uwzględnił , tego wszystkiego, co obligowało do jego wyeliminowania i sięgnięcia po rozwiązanie uwzględniające przede wszystkim okoliczności faktyczne niniejszej sprawy , a w szczególności nabycie własności nieruchomości z mocy prawa, ze skutkiem do majątku wspólnego i to bez względu na to , czy i jakie oświadczenie po latach złożyliby „uprawnieni” w kwestii ujawnienia tego prawa w księdze wieczystej.

Sąd Rejonowy ponownie rozpoznając sprawę uwzględni stanowisko Sądu II instancji wyrażone w niniejszym uzasadnieniu.

W tym sanie rzeczy na podstawie art. 386 § 4 kpc w zw. z art. 13 § 2 kpc oraz art. 108 § 2 kpc w zw.z art. 13 § 2 kpc , Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji.