Pełny tekst orzeczenia

137/2/B/2014

POSTANOWIENIE
z dnia 17 kwietnia 2013 r.
Sygn. akt Ts 33/13

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Leon Kieres,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej D.K. w sprawie zgodności:
1) art. 540 § 1 pkt 2 lit. a ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 2 w związku z art. 45 ust. 1, art. 42 ust. 1 i 2 oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
2) art. 547 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) w zakresie, w jakim wyłącza dopuszczalność zaskarżenia w drodze zażalenia postanowienia w sprawie oddalenia wniosku o wznowienie postępowania, wydanego przez sąd apelacyjny lub Sąd Najwyższy, z art. 78 w związku z art. 176 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 42 ust. 2, art. 31 ust. 3 i art. 2 Konstytucji,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

1. W sporządzonej przez adwokata skardze konstytucyjnej, wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 8 lutego 2013 r. (data nadania), D.K. (dalej: skarżąca) zarzuciła niezgodność: (1) art. 540 § 1 pkt 2 lit. a ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.) z art. 2 w związku z art. 45 ust. 1, art. 42 ust. 1 i 2 oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji; (2) art. 547 § 1 k.p.k. w zakresie, w jakim wyłącza dopuszczalność zaskarżenia w drodze zażalenia postanowienia w sprawie oddalenia wniosku o wznowienie postępowania, wydanego przez sąd apelacyjny lub Sąd Najwyższy, z art. 78 w związku z art. 176 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 42 ust. 2, art. 31 ust. 3 i art. 2 Konstytucji.

2. Skarga została wniesiona w związku z następującym stanem faktycznym:
Wyrokiem z 7 grudnia 2010 r. (sygn. akt VII K 1574/09) Sąd Rejonowy w Olsztynie – VII Wydział Karny uznał skarżącą za winną przestępstwa z art. 296 § 1 i 2 w związku z art. 12 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, ze zm.) i wymierzył jej karę dwóch lat i trzech miesięcy pozbawienia wolności oraz grzywnę w wysokości dwustu stawek dziennych przy przyjęciu kwoty 100,00 zł za jedną stawkę, a także orzekł wobec skarżącej zakaz zajmowania stanowisk kierowniczych w podmiotach finansowych przez okres pięciu lat, przepadek kwoty 7 000,00 zł i nałożył obowiązek częściowego naprawienia szkody poprzez zapłatę na rzecz Warszawskiej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej kwoty 80 000,00 zł.
Od powyższego orzeczenia obrońca skarżącej wniósł apelację, w następstwie której wyrokiem Sądu Okręgowego w Olsztynie – VII Wydział Karny Odwoławczy z 24 maja 2011 r. (sygn. akt VII Ka 183/11) orzeczona wobec skarżącej kara pozbawienia wolności została złagodzona do dwóch lat, a obowiązek naprawienia szkody uchylony. Z kolei postanowieniem z 12 lipca 2012 r. (sygn. akt III KK 423/11) Sąd Najwyższy – Izba Karna oddalił, jako oczywiście bezzasadną, kasację obrońcy skarżącej od wyroku sądu drugiej instancji.
W dniu 12 października 2012 r. obrońca skarżącej, w oparciu o art. 540 § 1 pkt 2 lit. a k.p.k., skierował do Sądu Apelacyjnego w Białymstoku wniosek o wznowienie postępowania karnego zakończonego prawomocnymi wyrokami Sądu Rejonowego w Olsztynie i Sądu Okręgowego w Olsztynie.
Postanowieniem z 14 grudnia 2012 r. (sygn. akt II AKo 133/12) Sąd Apelacyjny w Białymstoku – II Wydział Karny oddalił wniosek obrońcy skarżącej jako niezasadny. W ocenie sądu wnioskodawca nie wskazał przesłanki uzasadniającej wznowienie postępowania w rozumieniu art. 540 § 1 pkt 2 k.p.k.

3. Zdaniem skarżącej art. 540 § 1 pkt 2 lit. a k.p.k. narusza konstytucyjną zasadę zaufania do państwa i stanowionego przezeń prawa, a także godzi w konstytucyjny zakaz pociągania do odpowiedzialności karnej osoby, która nie popełniła czynu zabronionego, prawo do obrony, prawo do sądu oraz zasadę proporcjonalności, gdyż „uzależnienie wznowienia [postępowania karnego] od ujawnienia się nowych faktów lub dowodów narusza istotę prawa podmiotowego do sprawiedliwego rozpoznania sprawy”, tym samym „wprowadza ograniczenie w zakresie korzystania przez obywatela z jego prawa podmiotowego do sprawiedliwego rozpoznania sprawy oraz prawa do rzetelnego i uczciwego wymiaru sprawiedliwości”. Z kolei art. 547 § 1 k.p.k. naruszać ma konstytucyjną zasadę zaufania do państwa i stanowionego przezeń prawa, prawo do sądu, prawo do dwuinstancyjnego rozpoznania sprawy, prawo do obrony oraz zasadę proporcjonalności, ponieważ wyłącza procedurę odwoławczą od postanowienia w przedmiocie oddalenia wniosku o wznowienie postępowania, wydanego przez sąd apelacyjny lub Sąd Najwyższy.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 36 ust. 1 w związku z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) skarga konstytucyjna podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, podczas którego Trybunał Konstytucyjny bada, czy odpowiada ona określonym przez prawo wymogom, a także czy postępowanie wszczęte na skutek wniesienia skargi podlegałoby umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.

2. W pierwszej kolejności Trybunał odniósł się do zarzutu niekonstytucyjności art. 540 § 1 pkt 2 lit. a k.p.k., który stanowi: „Postępowanie sądowe zakończone prawomocnym orzeczeniem wznawia się, jeżeli: (…) po wydaniu orzeczenia ujawnią się nowe fakty lub dowody nie znane przedtem sądowi, wskazujące na to, że: (…) skazany nie popełnił czynu albo czyn jego nie stanowił przestępstwa lub nie podlegał karze”.

2.1. Zaskarżony art. 540 § 1 pkt 2 lit. a k.p.k. wskazuje na jedną z przesłanek, której spełnienie pozwala na wznowienie postępowania sądowego zakończonego prawomocnym wyrokiem, przy czym nie posługuje się żadnymi kryteriami o charakterze podmiotowym, prowadzącymi do różnicowania sytuacji prawnej osób, do których może mieć on zastosowanie. Ocena, czy zawarta w tym przepisie przesłanka została spełniona należy zawsze do orzekającego sądu, którego właściwość ustala się stosownie do art. 544 k.p.k. Wznowienie postępowania ma charakter instytucji gwarancyjnej, pozwalającej na kontrolę prawomocnych rozstrzygnięć sądowych zapadających w postępowaniu karnym. Jest to wszakże jeden z wielu środków ochronnych przewidzianych w polskiej procedurze karnej, z których – co wymaga podkreślenia – podstawowym jest prawo do zaskarżania wyroków wydanych przez sądy pierwszej instancji w drodze apelacji, stanowiącej zwykły środek odwoławczy. Dlatego nie można uznać za zasadne twierdzenia skarżącej, że określone w art. 540 § 1 pkt 2 lit. a k.p.k. przesłanki wystąpienia z wnioskiem o wznowienie postępowania karnego stanowią naruszenie praw konstytucyjnych, wywodzonych z art. 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 31 ust. 3 ustawy zasadniczej. O ile bowiem strony postępowania mają pełny dostęp do rozbudowanych gwarancji procesowych w pierwszej i drugiej instancji, o tyle wniosek o wznowienie postępowania jest środkiem nadzwyczajnym, istniejącym niejako „ponadstandardowo”; prawo do tego wniosku, jako przewidziane przez ustawę zwykłą prawo wnioskowania o wzruszenie prawomocnego orzeczenia, nie jest koniecznym i konstytutywnym składnikiem prawa do sądu. Ma ono – poza przypadkiem przewidzianym w art. 190 ust. 4 Konstytucji – charakter wyłącznie ustawowy. Należy zatem uznać, że, mimo iż art. 540 § 1 pkt 2 lit. a k.p.k. – poprzez ustanowienie przesłanek uwzględnienia przez sąd, o którym mowa w art. 544 k.p.k., wniosku o wznowienie postępowania – ogranicza w pewnym zakresie dostęp do wskazanego środka prawnego, to jednak ograniczenie to nie narusza konstytucyjnego prawa do sądu, które nie obejmuje prawa do wniesienia nadzwyczajnych środków zaskarżenia.

2.2. Za oczywiście bezzasadny należało uznać także zarzut skarżącej, że warunek udowodnienia przez osobę składającą wniosek o wznowienie postępowania przesłanki „ujawnienia nowych faktów” stanowi naruszenie zasad konstytucyjnych wywodzonych z art. 42 ust. 1 i 2 ustawy zasadniczej. Konieczność przedstawienia dowodów na zaistnienie okoliczności stanowiących podstawę wystąpienia z określonym wnioskiem procesowym należy bowiem do istoty każdego postępowania mającego charakter sądowej drogi dochodzenia naruszonych praw lub wolności (art. 77 ust. 2 Konstytucji). Stanowiący podstawę oddalenia przez Sąd Apelacyjny w Białymstoku wniosku obrońcy skarżącej o wznowienie postępowania art. 540 § 1 pkt 2 lit. a k.p.k. – ze względu na swój zakres przedmiotowy – nie wkracza w materię konstytucyjnego zakazu pociągania do odpowiedzialności karnej osoby, która nie popełniła czynu zabronionego. Przedmiotem postanowienia wskazanego sądu była bowiem ocena zasadności powołanych przez obrońcę skarżącej dowodów przemawiających za wznowieniem prawomocnie zakończonego postępowania karnego; orzeczenie to w żadnym razie więc nie odnosiło się do sfery praw i wolności określonych w art. 42 ust. 1 i 2 Konstytucji.

2.3. Z powyższych względów – na podstawie art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK – należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie badania zgodności art. 540 § 1 pkt 2 lit. a k.p.k. z art. 2 w związku z art. 45 ust. 1, art. 42 ust. 1 i 2 oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji.

3. Kolejnym zakwestionowanym przez skarżącą przepisem jest art. 547 § 1 k.p.k. w brzmieniu: „Na postanowienie oddalające wniosek lub pozostawiające go bez rozpoznania przysługuje zażalenie, chyba że orzekł o tym sąd apelacyjny lub Sąd Najwyższy”.

3.1. Skarżąca wskazuje, że art. 547 § 1 k.p.k. wyłącza możliwość wniesienia środka zaskarżenia od postanowienia sądu apelacyjnego lub Sądu Najwyższego w przedmiocie oddalenia wniosku o wznowienie postępowania. W rozpoznawanej sprawie zasadnicze znaczenie ma jednak okoliczność, że treść zaskarżonej regulacji pozostaje bez związku z orzeczeniem wydanym w sprawie skarżącej w zakresie podniesionych w skardze zarzutów dotyczących niezaskarżalności tego rozstrzygnięcia.
Orzeczeniem, które wskazuje skarżąca jako ostateczne rozstrzygnięcie o swoich prawach i wolnościach, jest postanowienie Sądu Apelacyjnego w Białymstoku – II Wydział Karny z 14 grudnia 2012 r. (sygn. akt II AKo 133/12), w którym oddalono wniosek o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnymi wyrokami Sądu Rejonowego w Olsztynie – VII Wydział Karny z 7 grudnia 2010 r. (sygn. akt VII K 1574/09) oraz Sądu Okręgowego w Olsztynie – VII Wydział Karny Odwoławczy z 24 maja 2011 r. (sygn. akt VII Ka 183/11).

3.2. Jak wynika z akt niniejszego postępowania, skarżąca nie wnosiła żadnych środków odwoławczych od postanowienia Sądu Apelacyjnego w Białymstoku, a zatem zarzut niekonstytucyjności art. 547 § 1 k.p.k. (w zakresie, w jakim wyłącza dopuszczalność zaskarżenia zażaleniem postanowienia o oddaleniu wniosku o wznowienie postępowania, wydanego przez sąd apelacyjny lub Sąd Najwyższy) nie jest poparty treścią ostatecznego orzeczenia, wymaganego przez art. 79 ust. 1 Konstytucji i art. 47 ust. 2 ustawy o TK. Wskazane postanowienie z 14 grudnia 2012 r. odnosiło się bowiem wyłącznie do wniosku o wznowienie postępowania karnego.
Trybunał Konstytucyjny przypomina, że skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony praw i wolności konstytucyjnych w zakresie wskazanym w art. 79 ust. 1 Konstytucji, a przez to wyłącza kontrolę abstrakcyjną przepisów. Trybunał wskazywał już wielokrotnie, że przedmiotem skargi może być wyłącznie ta regulacja prawna, która była podstawą ostatecznego orzeczenia odnoszącego się do praw lub wolności konstytucyjnych skarżącego (por. np. postanowienia TK z: 29 marca 2000 r., Ts 163/99, OTK ZU nr 7/2000, poz. 265; 28 listopada 2000 r., Ts 140/00, OTK ZU nr 4/2001, poz. 94 oraz 28 marca 2001 r., Ts 13/01, OTK ZU nr 4/2001, poz. 113). Prowadzi to do jednoznacznego wniosku, że art. 547 § 1 k.p.k. nie mógł stanowić w sprawie skarżącej podstawy wydania orzeczenia wskazanego jako ostateczne rozstrzygnięcie o jej prawach i wolnościach (w zakresie odnoszącym się do niedopuszczalności zaskarżenia postanowienia sądu w przedmiocie oddalenia wniosku o wznowienie postępowania).

3.3. Powyższe – na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK – przesądzało jednoznacznie o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie badania zgodności art. 547 § 1 k.p.k. z art. 78 w związku z art. 176 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 42 ust. 2, art. 31 ust. 3 i art. 2 Konstytucji.

W tym stanie rzeczy należało postanowić jak w sentencji.