Pełny tekst orzeczenia

168/2/B/2014

POSTANOWIENIE

z dnia 9 grudnia 2013 r.

Sygn. akt Ts 287/13



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Andrzej Wróbel,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej A.M. w sprawie zgodności:

art. 1302 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 78 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 30 października 2013 r. A.M. (dalej: skarżąca) zakwestionowała zgodność art. 1302 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 78 Konstytucji.

Zakwestionowany przepis został uchylony przez art. 1 pkt 3 lit. a ustawy z 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 234, poz. 1571; dalej: ustawa zmieniająca) z dniem 1 lipca 2009 r.

Skargę konstytucyjną wniesiono w związku z następującą sprawą. Postanowieniem z 29 czerwca 2012 r. (sygn. akt Ns 79/11) Sąd Rejonowy Lublin-Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku – Wydział I Cywilny (dalej: Sąd Rejonowy w Lublinie) stwierdził nabycie spadku przez wnioskodawcę. Od tego postanowienia skarżąca (uczestnik postępowania) wniosła apelację. Pismem z 16 września 2012 r. (sygn. akt jw.) Sąd Rejonowy w Lublinie wezwał skarżącą, reprezentowaną przez radcę prawnego, do usunięcia braków formalnych apelacji przez uiszczenie opłaty od tego pisma procesowego w kwocie 50 zł w terminie tygodniowym od daty doręczenia wezwania pod rygorem odrzucenia apelacji. Postanowieniem z 11 października 2012 r. (sygn. akt jw.) Sąd Rejonowy w Lublinie odrzucił – na podstawie art. 1302 § 3 k.p.c. – apelację skarżącej i zwrócił skarżącej opłatę uiszczoną przez nią 10 września 2012 r. Sąd wskazał, że art. 1302 § 3 k.p.c., mimo, że został uchylony ma zastosowanie w sprawie skarżącej na mocy przepisów przejściowych. Sąd poinformował też skarżącą, że opłata od apelacji wynosi 100 zł, a nie 50 zł (art. 50 pkt 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych [Dz. U. Nr 167, poz. 1398, ze zm.]).

Postanowieniem z 6 listopada 2012 r. (sygn. akt jw.) Sąd Rejonowy w Lublinie oddalił wniosek, który skarżąca złożyła w sprawie przywrócenia terminu do złożenia apelacji od postanowienia z 29 czerwca 2012 r., a w konsekwencji odrzucił jej apelację. Postanowieniem z 9 lipca 2013 r. (sygn. akt II Cz 288/13) Sąd Okręgowy w Lublinie – II Wydział Cywilny Odwoławczy (dalej: Sąd Okręgowy w Lublinie) oddalił wniesione przez skarżącą zażalenie na powyższe postanowienie. Rozstrzygnięcie to – wskazane przez skarżącą jako ostateczne – doręczono jej wraz z uzasadnieniem 31 lipca 2013 r. Zdaniem skarżącej wyczerpuje ono także drogę prawną, o której mowa w art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK).

Według skarżącej zakwestionowany w skardze art. 1302 § 3 k.p.c., przez zbyt rygorystyczną sankcję (odrzucenie nieopłaconego lub nieprawidłowo opłaconego pisma procesowego strony reprezentowanej przez profesjonalnego pełnomocnika, bez wzywania do uzupełnienia braków), narusza prawo do merytorycznego i sprawiedliwego rozpoznania sprawy (art. 45 ust. 1 Konstytucji) oraz prawo do zaskarżenia orzeczenia wydanego w pierwszej instancji (art. 78 Konstytucji), a także pozbawia drogi sądowej dochodzenia praw (art. 77 ust. 2 Konstytucji). Skarżąca twierdzi, że zakwestionowany przepis narusza także wyrażoną w art. 32 ust. 1 Konstytucji zasadę równości, ponieważ odmiennie traktuje podmioty podobne, tj. strony reprezentowane przez profesjonalnych pełnomocników. Kryterium zróżnicowania jest data wniesienia pisma procesowego wszczynającego postępowanie. Za niedopuszczalną skarżąca uznaje taką sytuację, w której strona ponosi konsekwencje zaniedbań reprezentującego ją adwokata lub radcy prawnego.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Skarga konstytucyjna jest sformalizowanym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Jej merytoryczne rozpoznanie jest uzależnione od spełnienia warunków wynikających zarówno z art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i z art. 46-47 ustawy o TK. Skargom konstytucyjnym niespełniającym tych warunków oraz skargom oczywiście bezzasadnym Trybunał Konstytucyjny odmawia nadania dalszego biegu.

W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej może być ustawa lub inny akt normatywny, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekły ostatecznie o wolnościach lub prawach skarżącego albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Przedmiotem skargi może być zatem tylko ten przepis, który był normatywną podstawą ostatecznego orzeczenia wydanego w sprawie skarżącego.

Skarżąca zakwestionowała art. 1302 § 3 k.p.c., który stanowi, że „[s]ąd odrzuca bez wezwania o uiszczenie opłaty pismo wniesione przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego środki odwoławcze lub środki zaskarżenia (apelację, zażalenie, skargę kasacyjną, skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, sprzeciw od wyroku zaocznego, zarzuty od nakazu zapłaty, skargę na orzeczenie referendarza sądowego) podlegające opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu zaskarżenia”.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że zaskarżony przepis nie był podstawą orzeczenia, z którym skarżąca łączy naruszenie swych praw, tj. postanowienia Sądu Okręgowego w Lublinie z 9 lipca 2013 r. Należy zauważyć, że rozstrzygnięciem tym sąd oddalił zażalenie na postanowienie oddalające wniosek skarżącej w sprawie przywrócenia terminu do złożenia apelacji, a w konsekwencji odrzucające także apelację jako wniesioną po terminie. Przedmiotem postępowania zażaleniowego było zatem zbadanie, czy sąd pierwszej instancji prawidłowo ocenił przesłanki przywrócenia terminu, a nie zasadność odrzucenia apelacji. Wniesiona skarga nie spełnia podstawowego warunku określonego w art. 79 ust. 1 Konstytucji, dlatego nie może być merytorycznie rozpoznana.

Wskazana okoliczność jest – w myśl art. 49 w związku z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – podstawą odmowy nadania rozpatrywanej skardze dalszego biegu.

Niezależnie od powyższego Trybunał postanowił wskazać inne przyczyny uzasadniające odmowę.

Zakwestionowany przez skarżącą art. 1302 § 3 k.p.c. był podstawą postanowienia Sądu Rejonowego w Lublinie z 11 października 2012 r., tj. rozstrzygnięcia, którym sąd odrzucił nienależycie opłaconą apelację skarżącej reprezentowanej przez radcę prawnego. Należy jednak zauważyć, że jest to postanowienie sądu pierwszej instancji, kończące postępowanie w sprawie. W myśl art. 394 § 1 k.p.c. na takie orzeczenie przysługuje zażalenie do sądu drugiej instancji. Jak wynika z analizy stanu faktycznego przedstawionego w skardze i załączonego do skargi materiału procesowego, skarżąca nie wniosła zażalenia na postanowienie o odrzuceniu apelacji, a zatem nie wyczerpała drogi prawnej, o której mowa w art. 46 ust. 1 ustawy o TK. W związku z tym wniesiona skarga konstytucyjna nie spełnia następnego podstawowego warunku przekazania jej do merytorycznej oceny.

Jednocześnie Trybunał stwierdza, że nawet gdyby przyjąć, że postanowienie Sądu Rejonowego w Lublinie z 11 października 2012 r. jest orzeczeniem, o którym mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji, to skardze należałoby odmówić nadania dalszego biegu, ponieważ skarżąca wniosła ją po terminie określonym w art. 46 ust. 1 ustawy o TK.

Wskazane okoliczności są – w myśl art. 49 w związku z art. 46 ust. 1 ustawy o TK – kolejnymi podstawami odmowy nadania rozpatrywanej skardze konstytucyjnej dalszego biegu

Analizowanej skargi konstytucyjnej nie można przekazać do merytorycznego rozpatrzenia także dlatego, że rozpoznanie sformułowanych w niej zarzutów jest zbędne.

Zakwestionowany w skardze art. 1302 § 3 k.p.c. był już – co zauważa także skarżąca – przedmiotem rozważań Trybunału Konstytucyjnego. W wyrokach z: 17 listopada 2008 r. (SK 33/07, OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 154); 28 maja 2009 r. (P 87/08, OTK ZU nr 5/A/2009, poz. 72) i 14 września 2009 r. (SK 47/07, OTK ZU nr 8/A/2009, poz. 122), Trybunał jednoznacznie rozstrzygnął konstytucyjny problem rygoryzmu, jakim obarczone zostały rozstrzygnięcia dotyczące wadliwie opłaconych środków odwoławczych stron korzystających z profesjonalnego zastępstwa procesowego. Uznał, że problem dotyczy nie wadliwości prawa, lecz wyłącznie charakteru zastępstwa procesowego. Zdaniem Trybunału od adwokata, radcy prawnego czy rzecznika patentowego, a więc od osób, które mają należytą wiedzę i doświadczenie zawodowe, można wymagać więcej niż od stron osobiście podejmujących czynności procesowe.

Przekazania skargi do merytorycznego rozpoznania nie uzasadnia natomiast zmiana stanu prawnego polegająca na uchyleniu art. 1302 § 3 k.p.c. przez ustawodawcę. Skarżąca twierdzi, że „kwestionowana regulacja była zapewne sprzeczna z (…) wymogami [konstytucyjnymi], wobec czego została ostatecznie uchylona”. Odnosząc się do tego zarzutu, Trybunał zwraca uwagę przede wszystkim na to, że zmiana ustawy polegająca na złagodzeniu rygorów postępowania w kwestii nieopłaconych środków odwoławczych i środków zaskarżenia nie oznacza per se, że poprzednie rozwiązanie było niekonstytucyjne. Poza tym w sprawach o sygn. SK 47/07 i P 87/07 Trybunał podkreślił, że Sejm uchwalił ustawę w wersji zaproponowanej przez Senat, mimo że na posiedzeniu 2 grudnia 2008 r. Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka, powoławszy się na orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, wnioskowała o odrzucenie tej poprawki.

W myśl art. 39 ust. l pkt 1 ustawy o TK Trybunał umarza na posiedzeniu niejawnym postępowanie, jeżeli wydanie orzeczenia jest zbędne lub niedopuszczalne. Z taką sytuacją mamy niewątpliwie do czynienia, gdy zaskarżony przepis był już przedmiotem kontroli jego zgodności z Konstytucją w innej sprawie rozpoznawanej przez Trybunał (zob. postanowienia TK z: 3 października 2001 r., SK 3/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 218; 25 listopada 2002 r., SK 30/01, OTK ZU nr 6/A/2002, poz. 88 oraz 26 marca 2002 r., P 3/02, OTK ZU nr 2/A/2002, poz. 22).

Okoliczność ta jest – w myśl art. 49 w związku z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – jeszcze jedną podstawą odmowy nadania rozpatrywanej skardze dalszego biegu.

Trybunał stwierdza także, że zarzut naruszenia prawa do równego traktowania pozostaje bez związku z treścią zakwestionowanego art. 1302 § 3 k.p.c. Przepis ten określa jedynie sankcję za wniesienie nienależycie opłaconego pisma procesowego przez stronę reprezentowaną przez profesjonalistę, nie odnosi się natomiast do problemu jego stosowania w czasie – tę kwestię regulują przepisy intertemporalne. Ponadto należy przypomnieć, że w swoim orzecznictwie Trybunał już dawno wyraził pogląd, zgodnie z którym zasada równości każdorazowo wymaga odniesienia reguł z niej wynikających do praw podmiotowych jednostki. W postanowieniu pełnego składu z 24 października 2001 r., dotyczącym art. 32 Konstytucji, Trybunał stwierdził: „Uznając (…) prawo do równego traktowania za konstytucyjne prawo jednostki Trybunał Konstytucyjny podkreśla, iż ma ono charakter niejako prawa »drugiego stopnia« (…), tzn. przysługuje ono w związku z konkretnymi normami prawnymi lub innymi działaniami organów władzy publicznej, a nie w oderwaniu od nich – niejako »samoistnie«. Jeżeli te normy lub działania nie mają odniesienia do konkretnych określonych w Konstytucji wolności i praw, prawo do równego traktowania nie ma w pełni charakteru prawa konstytucyjnego, a to sprawia, że nie może ono być chronione za pomocą skargi konstytucyjnej” (SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225).

Źródłem konstytucyjnych praw skarżących chronionych za pomocą skargi konstytucyjnej nie jest także wyrażona w art. 2 Konstytucji zasada zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa. Normy wywodzone z tego przepisu wyznaczają jedynie standard kreowania wolności i praw przez ustawodawcę, nie wprowadzając konkretnej wolności czy konkretnego prawa (zob. postanowienie pełnego składu TK z 23 stycznia 2002 r., Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60).

Trybunał stwierdza zatem, że w zakresie zarzutów naruszenia art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji skarżąca nie wskazała konstytucyjnych praw, a w konsekwencji nie określiła sposobu ich naruszenia. Okoliczność ta jest – w myśl art. 49 w związku z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK – podstawą odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej we wskazanym zakresie.

Zakwestionowany przepis nie określa także relacji pomiędzy stroną postępowania a reprezentującym ją pełnomocnikiem. Tę kwestię regulują przepisy o przedstawicielstwie, w szczególności art. 95 § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.), zgodnie z którym „[c]zynność prawna dokonana przez przedstawiciela w granicach umocowania pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla reprezentowanego”.



W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.