Ts 245/13
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
576/6/B/2014
POSTANOWIENIE
z dnia 19 listopada 2014 r.
Sygn. akt Ts 245/13
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Wojciech Hermeliński – przewodniczący
Stanisław Biernat – sprawozdawca
Małgorzata Pyziak-Szafnicka,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 kwietnia 2014 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej M.J.,
p o s t a n a w i a:
nie uwzględnić zażalenia.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 6 września 2013 r. M.J. (dalej: skarżący) wystąpił o zbadanie zgodności art. 4171 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121; dalej: k.c.) z art. 2, art. 64 ust. 2 oraz art. 77 ust. 1 Konstytucji.
Skarżący stwierdził, że zakwestionowany przepis – w zakresie, w jakim uniemożliwia dochodzenie odszkodowania z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie aktu normatywnego, uznanego przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją, w sytuacji, w której Trybunał – na podstawie art. 190 ust. 3 Konstytucji – odroczył utratę mocy obowiązującej tego aktu – narusza prawo do wynagrodzenia szkody wyrządzonej skarżącemu przez niezgodne z prawem działanie władzy publicznej (art. 77 ust. 1 Konstytucji), zasadę równej ochrony prawnej innych niż własność praw majątkowych (art. 64 ust. 2 Konstytucji) oraz zasadę zaufania obywateli do obowiązującego prawa, wynikającą z zasady demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji). Zdaniem skarżącego odroczenie utraty mocy obowiązującej aktu prawnego, uznanego za niezgodny z Konstytucją, nie wpływa na niezgodność z prawem działania lub zaniechania podjętego na podstawie tego aktu. Nie powinno więc mieć znaczenia dla oceny możliwości dochodzenia odpowiedzialności odszkodowawczej na podstawie art. 77 ust. 1 Konstytucji. Ponadto skarżący wskazał, że uniemożliwienie mu dochodzenia takiej odpowiedzialności narusza również konstytucyjny nakaz zapewnienia ochrony prawnej wszystkich praw majątkowych oraz zasadę zaufania obywatela do obowiązującego prawa. Jego zdaniem z zasady tej wynika bowiem obowiązek poniesienia przez państwo odpowiedzialności odszkodowawczej za wydanie aktu prawnego niezgodnego z Konstytucją.
Postanowieniem z 4 kwietnia 2014 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Powodem wydania takiego rozstrzygnięcia było ustalenie, że w zakresie zarzutu niezgodności zakwestionowanego przepisu z art. 64 ust. 2 oraz art. 77 ust. 1 Konstytucji skarga konstytucyjna jest oczywiście bezzasadna, a w zakresie badania zgodności tego przepisu z art. 2 Konstytucji skarżący nie sformułował zarzutu naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności. Trybunał stwierdził, że zgodnie z art. 190 ust. 3 Konstytucji Trybunał Konstytucyjny ma możliwość określenia innego terminu utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego uznanego za niezgodny z Konstytucją niż moment ogłoszenia wyroku. W okresie między ogłoszeniem wyroku a upływem terminu określonego przez Trybunał niekonstytucyjny akt normatywny nadal obowiązuje. Nie można więc przyjąć, że stosowanie tego aktu we wskazanym okresie jest bezprawne i rodzi odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa. Trybunał podkreślił również, że oczywista bezzasadność zarzutów sformułowanych w skardze jest szczególnie widoczna w sprawie skarżącego, w której domaga się on nie tyle odszkodowania za zastosowanie określonych przepisów, ile zasądzenia na jego rzecz świadczenia (zwrotu kosztów podróży), do czego w momencie wydawania orzeczeń w jego sprawie nie było podstaw prawnych. Ponadto Trybunał wskazał, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem wynikające z art. 2 Konstytucji zasada demokratycznego państwa prawnego oraz zasada zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa nie mogą być samodzielnymi wzorcami kontroli w skardze konstytucyjnej. Nie zawierają one bowiem gwarancji konstytucyjnych wolności i praw, których ochronie służy skarga.
Zażalenie na powyższe postanowienie wniósł pełnomocnik skarżącego. Stwierdził w nim, że art. 77 ust. 1 Konstytucji wyczerpująco reguluje przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej za niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej (niezgodność z prawem danego działania, powstanie szkody oraz istnienie związku przyczynowego między tym działaniem a szkodą), a ustawodawca nie może wprowadzać innych przesłanek, które prowadziłyby do ograniczenia prawa do odszkodowania. Zdaniem pełnomocnika odroczenie utraty mocy obowiązującej przepisu, którego niekonstytucyjność stwierdził Trybunał, nie ma wpływu na uznanie, że jego wydanie było niezgodne z prawem, a więc nie powinno mieć wpływu na możliwość dochodzenia odszkodowania za działania podjęte na jego podstawie. Ponadto pełnomocnik stwierdził, że kwestionowana w skardze wykładnia art. 4171 k.c. całkowicie pozbawia skarżącego możliwości dochodzenia odszkodowania, a tym samym narusza wynikający z art. 64 ust. 2 Konstytucji nakaz zapewnienia ochrony prawnej wszystkim prawom majątkowym. Zaznaczył również, że wskazana wykładnia zakwestionowanego przepisu podważa zasadę zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa. Zdaniem pełnomocnika o takim zaufaniu nie można bowiem mówić wtedy, gdy sankcjonuje się brak odpowiedzialności państwa za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie władzy publicznej.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 36 ust. 4 w związku z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Na etapie rozpoznania zażalenia Trybunał Konstytucyjny bada w szczególności, czy w wydanym postanowieniu prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu. Oznacza to, że Trybunał Konstytucyjny analizuje te zarzuty sformułowane w zażaleniu, które mogą podważyć trafność ustaleń przyjętych za podstawę zaskarżonego postanowienia, i do tego ogranicza rozpoznanie tego środka odwoławczego.
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego w rozpatrywanym zażaleniu skarżący nie przedstawił żadnych argumentów, które podałyby w wątpliwość przesłanki odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej przedstawione w postanowieniu z 4 kwietnia 2014 r. Trybunał stwierdza, że zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, a zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.
Trybunał słusznie stwierdził w szczególności, że zarzut niezgodności art. 4171 k.c. z art. 77 ust. 1 Konstytucji jest oczywiście bezzasadny. Jak podkreślił Trybunał, art. 190 ust. 3 Konstytucji wyraźnie pozwala na odroczenie utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego, którego niekonstytucyjność orzekł Trybunał. Wbrew argumentacji skarżącego, nie można więc przyjąć, że stosowanie takiego przepisu przed upływem terminu określonego przez Trybunał jest niezgodne z prawem w rozumieniu art. 77 ust. 1 Konstytucji. Przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej określone w tym przepisie Konstytucji muszą być bowiem rozpatrywane na tle wszystkich unormowań Konstytucji.
Trybunał prawidłowo ustalił również, że zarzuty sformułowane przez skarżącego w zakresie niezgodności zaskarżonego przepisu z art. 64 ust. 2 Konstytucji opierają się na twierdzeniu, iż niezapewnienie ochrony prawa do odszkodowania za niezgodne z prawem działanie władzy publicznej (gwarantowanego w art. 77 ust. 1 Konstytucji) narusza również wyrażony w art. 64 ust. 2 Konstytucji nakaz ochrony wszystkich praw majątkowych. Stwierdzenie oczywistej bezzasadności zarzutu niezgodności art. 77 ust. 1 Konstytucji przesądza więc o tym, że również ten zarzut jest bezpodstawny.
W rozpatrywanym zażaleniu skarżący w żaden sposób nie odniósł się do wyrażonego w postanowieniu z 4 kwietnia 2014 r. stanowiska, zgodnie z którym wynikające z art. 2 Konstytucji zasada demokratycznego państwa prawnego oraz zasada zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa nie mogą być samodzielnymi wzorcami kontroli konstytucyjności przepisów zakwestionowanych w skardze konstytucyjnej. Powtórzył jedynie, że – w jego przekonaniu – usankcjonowanie braku odpowiedzialności państwa za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej narusza zasadę zaufania obywateli do ustawodawcy. Trybunał, w obecnym składzie, stwierdza, że również w tym zakresie zakwestionowane postanowienie jest prawidłowe.
Jednocześnie Trybunał Konstytucyjny zauważa, że analogiczny do sformułowanego przez skarżącego w niniejszej sprawie zarzut był przedmiotem rozpoznania przez Trybunał w sprawie zakończonej postanowieniem z 15 października 2014 r. (SK 60/13, niepubl.), w której skarżąca kwestionowała zgodność art. 4171 § 1 w związku z art. 417 § 1 k.c. „rozumiane w ten sposób, że odpowiedzialność Skarbu Państwa przez wydanie aktu normatywnego nie zachodzi w sytuacji, gdy Trybunał Konstytucyjny skorzystał z uprawnienia, o którym mowa w art. 190 ust. 3 Konstytucji, do określenia innego terminu utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego”, z art. 2 i art. 77 Konstytucji. W postanowieniu tym Trybunał stwierdził w szczególności, że brak możliwości dochodzenia odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie aktu normatywnego, w sytuacji gdy Trybunał Konstytucyjny odroczył termin utraty mocy obowiązującej przez ten akt, nie wynika z zakwestionowanych przepisów k.c., lecz jest bezpośrednim następstwem art. 190 ust. 3 Konstytucji oraz jego rozumienia w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego oraz sądów. Skarga konstytucyjna – mimo że formalnie skierowana przeciwko przepisom ustawowym – de facto dotyczyła więc materii konstytucyjnej. Podważała bowiem konsekwencje obowiązywania art. 190 ust. 3 Konstytucji. Tym samym była niedopuszczalna.
Trybunał w obecnym składzie stwierdza, że przedstawione rozumowanie znajduje zastosowanie również w niniejszej sprawie i – niezależnie od przesłanek przedstawionych w postanowieniu z 4 kwietnia 2014 r. – również uzasadnia utrzymanie w mocy rozstrzygnięcia o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.
Wziąwszy powyższe okoliczności pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny nie uwzględnił zażalenia wniesionego na postanowienie o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.
POSTANOWIENIE
z dnia 19 listopada 2014 r.
Sygn. akt Ts 245/13
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Wojciech Hermeliński – przewodniczący
Stanisław Biernat – sprawozdawca
Małgorzata Pyziak-Szafnicka,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 kwietnia 2014 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej M.J.,
p o s t a n a w i a:
nie uwzględnić zażalenia.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 6 września 2013 r. M.J. (dalej: skarżący) wystąpił o zbadanie zgodności art. 4171 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121; dalej: k.c.) z art. 2, art. 64 ust. 2 oraz art. 77 ust. 1 Konstytucji.
Skarżący stwierdził, że zakwestionowany przepis – w zakresie, w jakim uniemożliwia dochodzenie odszkodowania z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie aktu normatywnego, uznanego przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją, w sytuacji, w której Trybunał – na podstawie art. 190 ust. 3 Konstytucji – odroczył utratę mocy obowiązującej tego aktu – narusza prawo do wynagrodzenia szkody wyrządzonej skarżącemu przez niezgodne z prawem działanie władzy publicznej (art. 77 ust. 1 Konstytucji), zasadę równej ochrony prawnej innych niż własność praw majątkowych (art. 64 ust. 2 Konstytucji) oraz zasadę zaufania obywateli do obowiązującego prawa, wynikającą z zasady demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji). Zdaniem skarżącego odroczenie utraty mocy obowiązującej aktu prawnego, uznanego za niezgodny z Konstytucją, nie wpływa na niezgodność z prawem działania lub zaniechania podjętego na podstawie tego aktu. Nie powinno więc mieć znaczenia dla oceny możliwości dochodzenia odpowiedzialności odszkodowawczej na podstawie art. 77 ust. 1 Konstytucji. Ponadto skarżący wskazał, że uniemożliwienie mu dochodzenia takiej odpowiedzialności narusza również konstytucyjny nakaz zapewnienia ochrony prawnej wszystkich praw majątkowych oraz zasadę zaufania obywatela do obowiązującego prawa. Jego zdaniem z zasady tej wynika bowiem obowiązek poniesienia przez państwo odpowiedzialności odszkodowawczej za wydanie aktu prawnego niezgodnego z Konstytucją.
Postanowieniem z 4 kwietnia 2014 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Powodem wydania takiego rozstrzygnięcia było ustalenie, że w zakresie zarzutu niezgodności zakwestionowanego przepisu z art. 64 ust. 2 oraz art. 77 ust. 1 Konstytucji skarga konstytucyjna jest oczywiście bezzasadna, a w zakresie badania zgodności tego przepisu z art. 2 Konstytucji skarżący nie sformułował zarzutu naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności. Trybunał stwierdził, że zgodnie z art. 190 ust. 3 Konstytucji Trybunał Konstytucyjny ma możliwość określenia innego terminu utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego uznanego za niezgodny z Konstytucją niż moment ogłoszenia wyroku. W okresie między ogłoszeniem wyroku a upływem terminu określonego przez Trybunał niekonstytucyjny akt normatywny nadal obowiązuje. Nie można więc przyjąć, że stosowanie tego aktu we wskazanym okresie jest bezprawne i rodzi odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa. Trybunał podkreślił również, że oczywista bezzasadność zarzutów sformułowanych w skardze jest szczególnie widoczna w sprawie skarżącego, w której domaga się on nie tyle odszkodowania za zastosowanie określonych przepisów, ile zasądzenia na jego rzecz świadczenia (zwrotu kosztów podróży), do czego w momencie wydawania orzeczeń w jego sprawie nie było podstaw prawnych. Ponadto Trybunał wskazał, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem wynikające z art. 2 Konstytucji zasada demokratycznego państwa prawnego oraz zasada zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa nie mogą być samodzielnymi wzorcami kontroli w skardze konstytucyjnej. Nie zawierają one bowiem gwarancji konstytucyjnych wolności i praw, których ochronie służy skarga.
Zażalenie na powyższe postanowienie wniósł pełnomocnik skarżącego. Stwierdził w nim, że art. 77 ust. 1 Konstytucji wyczerpująco reguluje przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej za niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej (niezgodność z prawem danego działania, powstanie szkody oraz istnienie związku przyczynowego między tym działaniem a szkodą), a ustawodawca nie może wprowadzać innych przesłanek, które prowadziłyby do ograniczenia prawa do odszkodowania. Zdaniem pełnomocnika odroczenie utraty mocy obowiązującej przepisu, którego niekonstytucyjność stwierdził Trybunał, nie ma wpływu na uznanie, że jego wydanie było niezgodne z prawem, a więc nie powinno mieć wpływu na możliwość dochodzenia odszkodowania za działania podjęte na jego podstawie. Ponadto pełnomocnik stwierdził, że kwestionowana w skardze wykładnia art. 4171 k.c. całkowicie pozbawia skarżącego możliwości dochodzenia odszkodowania, a tym samym narusza wynikający z art. 64 ust. 2 Konstytucji nakaz zapewnienia ochrony prawnej wszystkim prawom majątkowym. Zaznaczył również, że wskazana wykładnia zakwestionowanego przepisu podważa zasadę zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa. Zdaniem pełnomocnika o takim zaufaniu nie można bowiem mówić wtedy, gdy sankcjonuje się brak odpowiedzialności państwa za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie władzy publicznej.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 36 ust. 4 w związku z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Na etapie rozpoznania zażalenia Trybunał Konstytucyjny bada w szczególności, czy w wydanym postanowieniu prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu. Oznacza to, że Trybunał Konstytucyjny analizuje te zarzuty sformułowane w zażaleniu, które mogą podważyć trafność ustaleń przyjętych za podstawę zaskarżonego postanowienia, i do tego ogranicza rozpoznanie tego środka odwoławczego.
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego w rozpatrywanym zażaleniu skarżący nie przedstawił żadnych argumentów, które podałyby w wątpliwość przesłanki odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej przedstawione w postanowieniu z 4 kwietnia 2014 r. Trybunał stwierdza, że zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, a zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.
Trybunał słusznie stwierdził w szczególności, że zarzut niezgodności art. 4171 k.c. z art. 77 ust. 1 Konstytucji jest oczywiście bezzasadny. Jak podkreślił Trybunał, art. 190 ust. 3 Konstytucji wyraźnie pozwala na odroczenie utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego, którego niekonstytucyjność orzekł Trybunał. Wbrew argumentacji skarżącego, nie można więc przyjąć, że stosowanie takiego przepisu przed upływem terminu określonego przez Trybunał jest niezgodne z prawem w rozumieniu art. 77 ust. 1 Konstytucji. Przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej określone w tym przepisie Konstytucji muszą być bowiem rozpatrywane na tle wszystkich unormowań Konstytucji.
Trybunał prawidłowo ustalił również, że zarzuty sformułowane przez skarżącego w zakresie niezgodności zaskarżonego przepisu z art. 64 ust. 2 Konstytucji opierają się na twierdzeniu, iż niezapewnienie ochrony prawa do odszkodowania za niezgodne z prawem działanie władzy publicznej (gwarantowanego w art. 77 ust. 1 Konstytucji) narusza również wyrażony w art. 64 ust. 2 Konstytucji nakaz ochrony wszystkich praw majątkowych. Stwierdzenie oczywistej bezzasadności zarzutu niezgodności art. 77 ust. 1 Konstytucji przesądza więc o tym, że również ten zarzut jest bezpodstawny.
W rozpatrywanym zażaleniu skarżący w żaden sposób nie odniósł się do wyrażonego w postanowieniu z 4 kwietnia 2014 r. stanowiska, zgodnie z którym wynikające z art. 2 Konstytucji zasada demokratycznego państwa prawnego oraz zasada zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa nie mogą być samodzielnymi wzorcami kontroli konstytucyjności przepisów zakwestionowanych w skardze konstytucyjnej. Powtórzył jedynie, że – w jego przekonaniu – usankcjonowanie braku odpowiedzialności państwa za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej narusza zasadę zaufania obywateli do ustawodawcy. Trybunał, w obecnym składzie, stwierdza, że również w tym zakresie zakwestionowane postanowienie jest prawidłowe.
Jednocześnie Trybunał Konstytucyjny zauważa, że analogiczny do sformułowanego przez skarżącego w niniejszej sprawie zarzut był przedmiotem rozpoznania przez Trybunał w sprawie zakończonej postanowieniem z 15 października 2014 r. (SK 60/13, niepubl.), w której skarżąca kwestionowała zgodność art. 4171 § 1 w związku z art. 417 § 1 k.c. „rozumiane w ten sposób, że odpowiedzialność Skarbu Państwa przez wydanie aktu normatywnego nie zachodzi w sytuacji, gdy Trybunał Konstytucyjny skorzystał z uprawnienia, o którym mowa w art. 190 ust. 3 Konstytucji, do określenia innego terminu utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego”, z art. 2 i art. 77 Konstytucji. W postanowieniu tym Trybunał stwierdził w szczególności, że brak możliwości dochodzenia odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie aktu normatywnego, w sytuacji gdy Trybunał Konstytucyjny odroczył termin utraty mocy obowiązującej przez ten akt, nie wynika z zakwestionowanych przepisów k.c., lecz jest bezpośrednim następstwem art. 190 ust. 3 Konstytucji oraz jego rozumienia w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego oraz sądów. Skarga konstytucyjna – mimo że formalnie skierowana przeciwko przepisom ustawowym – de facto dotyczyła więc materii konstytucyjnej. Podważała bowiem konsekwencje obowiązywania art. 190 ust. 3 Konstytucji. Tym samym była niedopuszczalna.
Trybunał w obecnym składzie stwierdza, że przedstawione rozumowanie znajduje zastosowanie również w niniejszej sprawie i – niezależnie od przesłanek przedstawionych w postanowieniu z 4 kwietnia 2014 r. – również uzasadnia utrzymanie w mocy rozstrzygnięcia o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.
Wziąwszy powyższe okoliczności pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny nie uwzględnił zażalenia wniesionego na postanowienie o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.