Pełny tekst orzeczenia

21/2/A/2015

POSTANOWIENIE
z dnia 11 lutego 2015 r.
Sygn. akt P 44/13

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Sławomira Wronkowska-Jaśkiewicz – przewodniczący
Maria Gintowt-Jankowicz
Mirosław Granat – sprawozdawca
Wojciech Hermeliński
Leon Kieres,

po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 11 lutego 2015 r., połączonych pytań prawnych:

1) Sądu Rejonowego w Rzeszowie, czy art. 15 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 22 stycznia 2010 r. – Ustawa budżetowa na rok 2010 (Dz. U. Nr 19, poz. 102), art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 20 stycznia 2011 r. – Ustawa budżetowa na rok 2011 (Dz. U. Nr 29, poz. 150) w związku z art. 44 ust. 1 ustawy z dnia 26 listopada 2010 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z realizacją ustawy budżetowej (Dz. U. Nr 238, poz. 1578, ze zm.), art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 2 marca 2012 r. – Ustawa budżetowa na rok 2012 (Dz. U. poz. 273) w związku z art. 24 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 22 grudnia 2011 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z realizacją ustawy budżetowej (Dz. U. Nr 291, poz. 1707, ze zm.) są zgodne z art. 2 oraz art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji w takim zakresie, w jakim dokonano naruszenia zasady ochrony własności, praw nabytych i zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, wskutek pozbawienia pracowników prawa do wypłaty zwaloryzowanego wynagrodzenia za pracę w latach 2010, 2011, 2012 według norm określonych w art. 4 ust. 2, art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 2011 r. Nr 79, poz. 431, ze zm.) w związku z art. 14a ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o pracownikach sądów i prokuratury (Dz. U. z 2011 r. Nr 109, poz. 639),

2) Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Śródmieścia we Wrocławiu, czy art. 15 ust. 1 pkt 3 ustawy z 22 stycznia 2010 r., art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy z 20 stycznia 2011 r. w związku z art. 44 ust. 1 ustawy z 26 listopada 2010 r., art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy z 2 marca 2012 r. w związku z art. 24 ust. 1 pkt 1 ustawy z 22 grudnia 2011 r. oraz art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 25 stycznia 2013 r. – Ustawa budżetowa na rok 2013 (Dz. U. poz. 169) w związku z art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 7 grudnia 2012 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z realizacją ustawy budżetowej (Dz. U. poz. 1456) są zgodne z art. 2 oraz art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji w takim zakresie, w jakim dokonano naruszenia zasady ochrony własności, praw nabytych i zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, na skutek pozbawienia pracowników prawa do wypłaty zwaloryzowanego wynagrodzenia za pracę w latach 2010, 2011, 2012 i 2013 według norm określonych w art. 4 ust. 2, art. 6 ust. 2 ustawy z 23 grudnia 1999 r. w związku z art. 14 ust. 1b ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych (Dz. U. Nr 98, poz. 1071, ze zm.),

3) Sądu Rejonowego w Sandomierzu, czy art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy z 20 stycznia 2011 r., art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy z 2 marca 2012 r. oraz art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy z 25 stycznia 2013 r. są zgodne z art. 24 w związku z art. 30 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz z art. 2 w związku z art. 7 w związku z art. 31 ust. 3 w związku z art. 64 ust. 1, 2 i 3 Konstytucji,

p o s t a n a w i a:

na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, z 2005 r. Nr 169, poz. 1417, z 2009 r. Nr 56, poz. 459 i Nr 178, poz. 1375, z 2010 r. Nr 182, poz. 1228 i Nr 197, poz. 1307 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654) umorzyć postępowanie.


UZASADNIENIE

I

1. Sąd Rejonowy w Rzeszowie postanowieniem z 24 czerwca 2013 r., uzupełnionym postanowieniem z 16 września 2013 r., wystąpił z pytaniem prawnym, czy art. 15 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 22 stycznia 2010 r. – Ustawa budżetowa na rok 2010 (Dz. U. Nr 19, poz. 102; dalej: ustawa budżetowa na rok 2010), art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 20 stycznia 2011 r. – Ustawa budżetowa na rok 2011 (Dz. U. Nr 29, poz. 150; dalej: ustawa budżetowa na rok 2011) w związku z art. 44 ust. 1 ustawy z dnia 26 listopada 2010 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z realizacją ustawy budżetowej (Dz. U. Nr 238, poz. 1578, ze zm.; dalej: ustawa okołobudżetowa z 2010 r.), art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 2 marca 2012 r. – Ustawa budżetowa na rok 2012 (Dz. U. poz. 273; dalej: ustawa budżetowa na rok 2012) w związku z art. 24 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 22 grudnia 2011 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z realizacją ustawy budżetowej (Dz. U. Nr 291, poz. 1707, ze zm.; dalej: ustawa okołobudżetowa z 2011 r.) są zgodne z art. 2 oraz art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji w takim zakresie, w jakim dokonano naruszenia zasady ochrony własności, praw nabytych i zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, wskutek pozbawienia pracowników prawa do wypłaty zwaloryzowanego wynagrodzenia za pracę w latach 2010, 2011, 2012 według norm określonych w art. 4 ust. 2, art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 2011 r. Nr 79, poz. 431, ze zm.; dalej: ustawa o kształtowaniu wynagrodzeń lub u.k.w.) w związku z art. 14a ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o pracownikach sądów i prokuratury (Dz. U. z 2011 r. Nr 109, poz. 639; dalej: u.p.s.p.).

1.1. Przed pytającym sądem toczy się postępowanie o zapłatę. Pozwem z 28 stycznia 2013 r. powódka dochodzi od pozwanego sądu zapłaty 4764,18 zł z ustawowymi odsetkami liczonymi od kwoty 686,40 zł od 29 stycznia 2011 r. do dnia zapłaty, od kwoty 1418,10 zł od 28 stycznia 2012 r. do dnia zapłaty, od kwoty 2659,68 zł od 29 stycznia 2013 r. do dnia zapłaty.
Powódka jest zatrudniona w pozwanym sądzie na stanowisku starszego sekretarza sądowego. Na wynagrodzenie powódki składa się wynagrodzenie zasadnicze i dodatek za wysługę lat. W 2010 r. powódka otrzymywała wynagrodzenie zasadnicze w wysokości 2288 zł brutto miesięcznie i dodatek za wysługę lat w wysokości 20% wynagrodzenia zasadniczego (457,60 zł). W 2011 r. wynagrodzenie zasadnicze powódki wynosiło 2345,20 zł miesięcznie, a w 2012 r. – 2406,18 zł miesięcznie. W 2010 r. wynagrodzenie powódki wzrosło o 1%, w pozostałym spornym okresie nie było waloryzowane.

1.2. Pytający sąd wskazał, że zgodnie z art. 14a u.p.s.p. podwyższanie wynagrodzeń urzędników i innych pracowników sądów i prokuratur następuje w terminach i na zasadach określonych dla pracowników państwowej sfery budżetowej nieobjętych mnożnikowymi systemami wynagrodzeń. Wynagrodzenia te są waloryzowane średniorocznym wskaźnikiem wzrostu wynagrodzeń.
Analiza przepisów ustawy o kształtowaniu wynagrodzeń doprowadziła pytający sąd do wniosku, że z ustawy tej wynika periodyczność wzrostu wynagrodzeń, a zatem obowiązek corocznego ich waloryzowania. W ocenie sądu rodzi to wątpliwości co do możliwości braku dokonania takiej waloryzacji w ustawie budżetowej.
Pytający sąd uznał, że wskazane jako przedmiot kontroli przepisy pozbawiły pracowników sądów i prokuratur prawa do otrzymania zwaloryzowanego wynagrodzenia z powodu ustalenia wskaźników wynagradzania na dotychczasowym poziomie.

1.3. W ocenie pytającego sądu zaskarżone przepisy mogą nosić znamiona arbitralnego naruszenia prawa do ochrony własności i innych praw majątkowych (art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji) oraz pozostawać w sprzeczności z zasadą zaufania obywateli do państwa (art. 2 Konstytucji).
Pytający sąd uznał, że do kategorii konstytucyjnego prawa majątkowego należy zaliczyć również prawo do wynagrodzenia, a ochrona tego prawa polega m.in. na takim ukształtowaniu jego treści, by ograniczała ona niebezpieczeństwo jednostronnego niweczenia jego ekonomicznej istoty. Sąd podkreślił, że waloryzacja wynagrodzeń nie jest tym samym co podwyżka, ale służy zachowaniu stałej wartości ekonomicznej przyznanych świadczeń pieniężnych. Pozbawienie pracowników prawa do waloryzacji świadczeń ze stosunku pracy nosi znamiona arbitralnego naruszenia słusznie nabytych praw podmiotowych, zaś stała praktyka w tym zakresie nie zapewniała należytej ochrony praw obywateli w zakresie prawa własności.
Zdaniem pytającego sądu, z przepisów ustawy o kształtowaniu wynagrodzeń można wyprowadzić konstrukcję prawa nabytego do wynagrodzenia w podwyższonej wysokości. „[Z] treści tej ostatniej należy wywieść prawo do stałego, periodycznego wzrostu wynagrodzeń zwaloryzowanych średniorocznym wskaźnikiem wzrostu wynagrodzeń. W momencie więc rozpoczęcia kolejnego roku pracy pracownika sądowego, ma on prawo do uzyskania wynagrodzenia ustalonego zgodnie z powyższymi zasadami. Należy pamiętać, iż chodzi tu o odpowiedni wzrost wynagrodzenia, a nie utrzymanie go w dotychczasowej wysokości”.
W ocenie pytającego sądu przyjmowane przez ustawodawcę kolejne ustawy budżetowe, niwelujące słuszne oczekiwania pracowników sądów do otrzymania stosownego wzrostu wynagrodzeń w kolejnym roku, pozostają w sprzeczności z zasadą zaufania obywatela do państwa, narażając go na prawne skutki niedające się przewidzieć w momencie podejmowaniu decyzji. Sąd, odwoławszy się do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 12 grudnia 2012 r. (sygn. K 1/12, OTK ZU nr 11/A/2012, poz. 134), podniósł, że niepodwyższanie wynagrodzeń sędziów Trybunał uznał za dopuszczalne jedynie jednorazowo i incydentalnie, a analizowana w niniejszej sprawie praktyka staje się normą naruszającą prawa pracownika.

1.4. Zdaniem pytającego sądu, mimo że kwestionowane ustawy budżetowe utraciły moc obowiązującą z upływem danego roku, pytanie prawne jest dopuszczalne ze względu na ochronę konstytucyjnych praw podmiotowych jednostki.
Uzasadniając wpływ odpowiedzi na pytanie prawne na rozstrzygnięcie toczącej się sprawy pytający sąd stwierdził, że „uznanie konstytucyjności tych przepisów przesądza o oddaleniu powództwa. Z kolei stwierdzenie niekonstytucyjności wzmiankowanych regulacji – w zależności od tego, z którym wzorcem konstytucyjnym zostanie stwierdzona niezgodność – albo jednoznaczne odrzucenie możliwości ukształtowania wynagrodzenia powódki za lata 2010-2012 albo dokonanie przez sąd orzekający samodzielnej oceny powyższej kwestii”.

2. Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Śródmieścia we Wrocławiu postanowieniem z 28 lutego 2014 r. wystąpił z pytaniem prawnym, czy art. 15 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2010, art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2011 w związku z art. 44 ust. 1 ustawy okołobudżetowej z 2010 r., art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2012 w związku z art. 24 ust. 1 pkt 1 ustawy okołobudżetowej z 2011 r. oraz art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 25 stycznia 2013 r. – Ustawa budżetowa na rok 2013 (Dz. U. poz. 169; dalej: ustawa budżetowa na rok 2013) w związku z art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 7 grudnia 2012 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z realizacją ustawy budżetowej (Dz. U. poz. 1456; dalej: ustawa okołobudżetowa z 2012 r.) są zgodne z art. 2 oraz art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji w takim zakresie, w jakim dokonano naruszenia zasady ochrony własności, praw nabytych i zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, na skutek pozbawienia pracowników prawa do wypłaty zwaloryzowanego wynagrodzenia za pracę w latach 2010, 2011, 2012 i 2013 według norm określonych w art. 4 ust. 2, art. 6 ust. 2 u.k.w. w związku z art. 14 ust. 1b ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych (Dz. U. Nr 98, poz. 1071, ze zm.; dalej: u.k.s.).

2.1. Przed pytającym sądem toczy się postępowanie o zapłatę. Pozwem z 23 grudnia 2013 r. powód dochodzi od pozwanego sądu zapłaty 3704,40 zł z ustawowymi odsetkami liczonymi od kwoty 1045,22 zł od 1 marca 2012 r. do dnia zapłaty oraz od kwoty 2659,18 zł od 28 listopada 2013 r. do dnia zapłaty, tytułem równowartości niewaloryzowanego wynagrodzenia w latach 2010-2013.
Powód jest zatrudniony w pozwanym sądzie na stanowisku starszego kuratora sądowego na czas nieokreślony. Średnie dochody powoda w 2012 r. wyniosły 5892,78 zł brutto, a w 2013 r. – 5471,86 zł. Na wynagrodzenie powoda składa się wynagrodzenie zasadnicze, dodatek funkcyjny, dodatek terenowy, dodatek specjalny, dodatek stażowy i nagrody uznaniowe z uwzględnieniem nieobecności. W 2012 r. łączne wynagrodzenie powoda wyniosło 41 808,95 zł, a za okres od 1 stycznia do 30 listopada 2013 r. – 51 608,21 zł brutto, w tym powód otrzymał tzw. „trzynaste” wynagrodzenie w wysokości 4935,96 zł. W trakcie pracy powoda u strony pozwanej jego wynagrodzenie nie było waloryzowane.

2.2. Pytający sąd wskazał, że zgodnie z art. 14 ust. 1 u.k.s. wynagrodzenie zasadnicze kuratorów sądowych stanowi odpowiednią do rangi stopnia służbowego wielokrotność kwoty bazowej, której wysokość, ustaloną według zasad wynikających z art. 14 ust. 1a i 1b u.k.s., określa ustawa budżetowa. Art. 14 ust. 1a u.k.s. wskazuje, że w 2003 r. kwota bazowa dla zawodowych kuratorów sądowych została określona na poziomie 1667,70 zł, natomiast stosownie do art. 14 ust. 1b u.k.s. kwota ta, począwszy od 2004 r., jest waloryzowana corocznie średniorocznym wskaźnikiem wzrostu wynagrodzeń ustalonym na podstawie przepisów o kształtowaniu wynagrodzeń.
Zaskarżone przepisy ustalają wskaźniki wzrostu wynagrodzeń m.in. zawodowych kuratorów sądowych w latach 2010-2013 odpowiednio na poziomie 101%, 100%, 100% i 100%, co oznacza, że wynagrodzenie powoda w latach 2011-2013 w ogóle nie wzrosło.

2.3. Przedstawiwszy sposób rozumienia zasady zaufania obywatela do państwa i zasady ochrony praw nabytych w orzecznictwie Trybunału, pytający sąd zajął stanowisko, że regulacje prawne niwelujące słuszne oczekiwania pracowników sądów, w tym zawodowych kuratorów sądowych, do otrzymania stosownego wzrostu ich wynagrodzeń w kolejnym roku, pozostają w sprzeczności z powyższymi zasadami.
W odniesieniu do wzorca kontroli z art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji pytający sąd zauważył, że ochrona praw majątkowych polega zarówno na zapobieganiu i eliminowaniu działań uniemożliwiających uprawnionym korzystanie z przysługujących im praw, jak i na takim ukształtowaniu treści owych praw, która ograniczałaby niebezpieczeństwo jednostronnego niweczenia ich ekonomicznej istoty.
Pytający sąd zwrócił uwagę na to, że ekspektatywa prawa do wynagrodzenia dla powoda w podwyższonej wysokości była już maksymalnie ukształtowana, ponieważ były spełnione wszystkie przesłanki nabycia tego prawa w kolejnych latach budżetowych. Z ustawy o kształtowaniu wynagrodzeń należy wywieść prawo do stałego, periodycznego wzrostu wynagrodzeń zwaloryzowanych średniorocznym wskaźnikiem wzrostu wynagrodzeń. W chwili rozpoczęcia kolejnego roku pracy pracownik sądowy nabywa tym samym prawo do uzyskania wynagrodzenia zwaloryzowanego.
Zaskarżone regulacje ustaw budżetowych mogą zostać uznane za naruszające prawo do ochrony własności i innych praw majątkowych oraz pozostawać w sprzeczności z zasadą zaufania obywateli do państwa (art. 64 ust. 1 i 2 oraz art. 2 Konstytucji). W ocenie pytającego sądu istnieje uzasadniona obawa, że brak waloryzacji wynagrodzeń nie ma charakteru incydentalnego, ale staje się normą naruszającą prawa pracownika.

2.4. Zdaniem pytającego sądu, mimo że kwestionowane ustawy budżetowe utraciły moc obowiązującą z upływem danego roku, pytanie prawne jest dopuszczalne ze względu na ochronę konstytucyjnych praw podmiotowych jednostki.
Uzasadniając wpływ odpowiedzi na pytanie prawne na rozstrzygnięcie toczącej się sprawy pytający sąd stwierdził, że uznanie zaskarżonych przepisów za zgodne z Konstytucją „przesądza o oddaleniu powództwa. Z kolei stwierdzenie niekonstytucyjności w/w regulacji – w zależności, z którym wzorcem konstytucyjnym zostanie stwierdzona niezgodność – albo jednoznaczne odrzucenie możliwości ukształtowania wynagrodzenia powoda w spornym okresie albo dokonanie przez Sąd samodzielnej oceny tej kwestii”.

3. Zarządzeniem Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z 24 kwietnia 2014 r. pytania prawne Sądu Rejonowego w Rzeszowie (sygn. P 44/13) i Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Śródmieścia we Wrocławiu (sygn. P 14/14) zostały połączone, ze względu na tożsamość przedmiotu, do wspólnego rozpoznania pod wspólną sygnaturą akt P 44/13.

4. Sąd Rejonowy w Sandomierzu postanowieniem z 14 sierpnia 2014 r. wystąpił z pytaniem prawnym, czy art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2011, art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2012 oraz art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2013 są zgodne z art. 24 w związku z art. 30 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz z art. 2 w związku z art. 7 w związku z art. 31 ust. 3 w związku z art. 64 ust. 1, ust. 2 i ust. 3 Konstytucji.

4.1. Przed pytającym sądem toczy się postępowanie o zapłatę. Pięć powódek dochodzi od pozwanego sądu zapłaty odpowiednio 12 827,71 zł, 12 933,61 zł, 8179,93 zł, 10 399,95 zł i 4119,38 zł tytułem równowartości niezwaloryzowanego wynagrodzenia za lata 2011-2013 z ustawowymi odsetkami od daty wymagalności do dnia zapłaty.
Cztery powódki są zatrudnione w pozwanym sądzie na stanowisku starszego sekretarza sądowego, które zaliczane są do kategorii stanowisk wspomagających pion orzeczniczy. Piąta powódka jest zatrudniona w pozwanym sądzie na stanowisku sprzątaczki, które jest zaliczone do kategorii stanowisk obsługi technicznej.
W latach 2010-2014 żadna z powódek nie otrzymała podwyżki wynagrodzenia i nominalna wartość wypłacanego im wynagrodzenia kształtowała się na poziomie z 2010 r.

4.2. W ocenie pytającego sądu, w aktualnym stanie prawnym, wynikającym z ustawy o kształtowaniu wynagrodzeń, waloryzacja wynagrodzeń pracowników sfery budżetowej jest obowiązkowa w razie zmiany siły nabywczej pieniądza. Wskazuje na to posłużenie się przez ustawodawcę w art. 4 ust. 2 u.k.w. zwrotem „waloryzowane są”. Częstotliwość waloryzacji, która powinna być dokonywana corocznie, uzasadnia zaś brzmienie art. 7 i art. 8 u.k.w.
Jeżeli art. 4 u.k.w. określa obowiązek waloryzacji wynagrodzeń pracowników sfery budżetowej, to jednocześnie statuuje również ekspektatywę nabycia tego prawa przez osoby zatrudnione w razie zmiany siły nabywczej pieniądza. Przesłanka ta została spełniona w sprawie rozpatrywanej przez pytający sąd, gdyż w latach 2010-2013 w wyniku inflacji wzrosły ceny towarów i usług. W związku z tym pracownicy zatrudnieni w państwowej sferze budżetowej nabyli ekspektatywę waloryzacji ich wynagrodzeń w latach budżetowych 2011-2013.

4.3. Zdaniem pytającego sądu zaniechanie waloryzacji wynagrodzeń pracowników państwowej sfery budżetowej w latach 2011-2013 stanowi naruszenie art. 24 w związku z art. 30 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz art. 2 w związku z art. 7 w związku z art. 31 ust. 3 w związku z art. 64 Konstytucji.
Pytający sąd zajął stanowisko, że ingerencja w stosunki pracy polegająca na zamrożeniu wynagrodzeń pracowników sądów i prokuratur oraz zawieszeniu obligatoryjnej waloryzacji wypłacanych im świadczeń jest dopuszczalna m.in. ze względu na trudną sytuację finansową państwa, niemniej trzeba wtedy ocenić, czy jest to rozwiązanie zrównoważone. Pytający sąd zwrócił uwagę, że praktyka zawieszenia waloryzacji wynagrodzeń nie ma charakteru incydentalnego, ale jest stałą praktyką, która wywiera negatywny wpływ na funkcjonowanie sądownictwa powszechnego i prokuratury. Sąd odwołał się w tym aspekcie do uchwały Krajowej Rady Sądownictwa nr 325/2014 z 31 lipca 2014 r.
Praktyka zawieszenia waloryzacji wynagrodzeń skutkuje naruszeniem art. 45 ust. 1 Konstytucji, gdyż utrzymywanie płac pracowników sądów i prokuratur na jednym poziomie powoduje brak zainteresowania pracą w jednostkach organizacyjnych wymiaru sprawiedliwości oraz odpływ wartościowej kadry urzędniczej i asystenckiej, co wywiera negatywny wpływ na szybkość i sprawność prowadzonych postępowań. Dodatkowo postępujące zubożenie pracowników sądów i prokuratur stwarza realne niebezpieczeństwo nadużyć i sprzyja występowaniu zachowań podlegających karnoprawnemu wartościowaniu.
Zdaniem pytającego sądu ustawodawca, zawieszając obligatoryjną waloryzację wynagrodzeń, doprowadził do naruszenia zasady ochrony praw nabytych oraz powiązanej z nią zasady zaufania obywateli do państwa i stanowionego prawa, a także zasady zakazującej działanie prawa wstecz. Pracownicy sądów i prokuratur nabyli bowiem ekspektatywę waloryzacji ich wynagrodzeń, której następnie zostali pozbawieni na skutek wprowadzenia z mocą wsteczną ustaw budżetowych.
Jednocześnie całkowite zniesienie prawa do waloryzacji wynagrodzenia za pracę wykracza poza dopuszczalny zakres ograniczeń praw i wolności wynikający z art. 64 ust. 3 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Przysługująca ustawodawcy swoboda modyfikacji i ograniczania praw i wolności nie oznacza dopuszczalności eliminacji praw lub wolności, a praktyka ustawodawcza w latach 2010-2014, która ma być kontynuowana do 2017 r., do takiego skutku doprowadziła.
Pytający sąd podniósł, że ustawodawca nie dochował szczególnego trybu wymaganego dla działań skutkujących pozbawieniem prawa do waloryzacji, gdyż ustawy budżetowe weszły w życie z dniem ogłoszenia, nie zachowano vacatio legis i działały z mocą wsteczną. W ocenie pytającego sądu nic nie stało na przeszkodzie temu, by właściwe działania legislacyjne zostały podjęte odpowiednio wcześnie, tak by ustawy budżetowe weszły w życie przed rozpoczęciem roku budżetowego, zaś „[w]artość konstytucyjna jaką jest równowaga budżetowa nie może w nieskończoność usprawiedliwiać legislacyjnego niedbalstwa ustawodawcy tudzież innych podmiotów uczestniczących w tym procesie”. Odstąpienie od zasady vacatio legis i zakazu retroaktywnego działania ustawy nie może przeobrazić się w stałą praktykę, ponieważ godzi to w podstawy demokratycznego państwa prawnego.
Zawieszenie prawa do waloryzacji wynagrodzenia za pracę stanowi również naruszenie zasady sprawiedliwości społecznej, wynikającej z art. 2 Konstytucji. Grupa zawodowa pracowników sądów i prokuratur została w największym stopniu obarczona skutkami trudności finansowych państwa z powodu zastosowania przez ustawodawcę dwóch rozwiązań: zamrożenia wysokości wynagrodzeń i zawieszenia ich waloryzacji. Jednocześnie rozwiązania te nie zostały zastosowane do wszystkich pracowników państwowej sfery budżetowej, co świadczy o nieprzestrzeganiu przez ustawodawcę zasad sprawiedliwości społecznej.

4.4. Uzasadniając wpływ odpowiedzi na pytanie prawne na rozstrzygnięcie toczącej się sprawy pytający sąd stwierdził, że stwierdzenie niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów „w zależności od okoliczności konkretnej sprawy – uczyni zasadnym rozważenie przesłanek waloryzacji wynagrodzeń w oparciu (…) o (…) art. 3581 § 1 k.c. w zw. z art. 300 k.p. Odmienne rozstrzygnięcie w tym przedmiocie skutkować będzie natomiast oddaleniem powództwa w całości jako pozbawionego podstaw prawnych”.
Mimo że kwestionowane ustawy budżetowe utraciły moc obowiązującą z upływem danego roku, pytanie prawne jest dopuszczalne, ponieważ zaskarżone przepisy mogą mieć zastosowanie do różnych wypadków, w szczególności w postępowaniach przed sądami powszechnymi w sprawach o roszczenia wynikające ze stosunku pracy.

5. Zarządzeniem Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z 4 września 2014 r. pytanie prawne Sądu Rejonowego w Sandomierzu (sygn. P 38/14) zostało połączone do wspólnego rozpoznania z pytaniami prawnymi Sądu Rejonowego w Rzeszowie (sygn. P 44/13) i Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Śródmieścia we Wrocławiu (sygn. P 14/14) pod wspólną sygnaturą akt P 44/13.

6. Pismem z 25 września 2014 r. Marszałek Sejmu, odnosząc się do pytań prawnych przedstawionych przez Sąd Rejonowy w Rzeszowie oraz Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Śródmieścia we Wrocławiu, wniósł o umorzenie postępowania ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

6.1. Marszałek Sejmu zajął stanowisko, że w niniejszej sprawie spełnione są przesłanki podmiotowa i przedmiotowa warunkujące dopuszczalność przedstawienia Trybunałowi pytania prawnego, niemniej wątpliwości budzi spełnienie przesłanki funkcjonalnej.
W ocenie Marszałka Sejmu sytuacja prawna powodów w postępowaniach toczących się przed sądami została uregulowana w postaci tzw. kaskadowego odesłania – art. 14a u.p.s.p. i art. 14 ust. 1b u.k.s. odsyłają do ustawy o kształtowaniu wynagrodzeń, ta ustawa zaś, w zakresie określenia wysokości średniorocznego wskaźnika wzrostu wynagrodzeń, zawiera odesłanie do każdorocznej ustawy budżetowej. W związku z tym wskazane przez pytające sądy jako przedmiot kontroli przepisy ustaw okołobudżetowych nie będą podstawą rozstrzygnięcia w toczących się sprawach, ponieważ nie stanowią źródła normatywnego „zamrożenia” wynagrodzeń i nie zawierają norm, na podstawie których można byłoby dokonać waloryzacji wynagrodzeń. Jednocześnie pytające sądy nie uzasadniły związku pomiędzy zaskarżonymi przepisami ustaw okołobudżetowych a żądaniem waloryzacji wynagrodzeń w toczących się postępowaniach.
W związku z tym orzekanie o przywołanych związkowo jako przedmiot kontroli przepisach ustaw okołobudżetowych jest niedopuszczalne, a postępowanie w tym zakresie powinno zostać umorzone.

6.2. Marszałek Sejmu nie zgadza się ze stanowiskiem pytających sądów co do tego, że waloryzacja wynagrodzeń pracowników państwowej sfery budżetowej jest corocznym obowiązkiem podwyższania wynagrodzeń, a przepisy prawa kształtują ekspektatywę do podwyższenia wynagrodzenia pracowników sądów i prokuratur oraz kuratorów sądowych.
W ocenie Marszałka Sejmu ustalanie średniorocznego wskaźnika wzrostu wynagrodzeń jest elementem polityki finansowej państwa, a rozstrzygnięcia w tej mierze są materią zarezerwowaną dla ustawodawcy. Decyzje w tym zakresie podejmowane są na podstawie wielu zmiennych w postaci wskaźników gospodarczych odzwierciedlających sytuację finansową państwa, co pociąga za sobą konieczność uwzględniania ryzyka ograniczenia potencjalnego wzrostu wynagrodzeń w przypadku niekorzystnego kształtowania się prognozowanych wskaźników. Ustawa o kształtowaniu wynagrodzeń tworzy negocjacyjny mechanizm kształtowania średniorocznego wskaźnika wzrostu wynagrodzeń, zastrzegając jednocześnie kompetencję do ostatecznego jego określenia dla władzy ustawodawczej. Z kolei tworzenie sztywnego mechanizmu waloryzacji wynagrodzeń, ze względu na konieczność oceny sytuacji finansowej państwa, byłoby niecelowe i dysfunkcjonalne. Ponadto Marszałek Sejmu odwołał się w argumentacji do treści wyroku TK z 17 listopada 2003 r., sygn. K 32/02 (OTK ZU nr 9/A/2003, poz. 93).
Brak waloryzacji wynagrodzeń pracowników sądów i prokuratur oraz kuratorów sądowych należy postrzegać jako element szerszej polityki państwa, zmierzającej do zahamowania wzrostu poziomu zadłużenia oraz realizacji obowiązku zachowania odpowiednich granic poziomu długu publicznego. Zdaniem Marszałka Sejmu pytające sądy powinny przede wszystkim rozważyć kierunek wykładni zaskarżonych przepisów zgodny z wykładnią systemową i orzecznictwem Trybunału.

6.3. Marszałek Sejmu zajął stanowisko, że pytające sądy nie określiły sposobu (konkretnych skutków prawnych), w jaki ewentualne orzeczenie Trybunału o niekonstytucyjności zakwestionowanych przepisów wywierałoby wpływ i determinowało kształt przyszłego rozstrzygnięcia w toczących się sprawach. W jego ocenie pytające sądy pośrednio przyznają, że na gruncie tak sformułowanych pytań prawnych nie została spełniona przesłanka funkcjonalna pytania prawnego.
Zdaniem Marszałka Sejmu ewentualne orzeczenie Trybunału nie może wywrzeć wpływu na zmianę rozstrzygnięcia w indywidualnych sprawach rozpatrywanych przez pytające sądy. Zagadnienie waloryzacji wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej jest bowiem elementem polityki finansowej państwa, realizowanej przez ustawodawcę. Jednocześnie ustawa o kształtowaniu wynagrodzeń nie formułuje automatycznego mechanizmu waloryzacji ani nie wskazuje żadnego algorytmu, na podstawie którego sądy mogłyby dokonać waloryzacji wynagrodzeń.
Niemożliwe jest również, by pytające sądy zastosowały art. 3581 § 3 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121, ze zm.; dalej: k.c.). Zastosowanie tego przepisu jest w orzecznictwie dyskusyjne, a ponadto obwarowane wieloma ograniczeniami. W tym zakresie Marszałek Sejmu odwołał się do wyroku Sądu Najwyższego z 8 października 1996 r., sygn. akt I PRN 90/96 (Lex nr 1222362).

7. Pismem z 10 października 2014 r. Marszałek Sejmu odniósł się do pytania prawnego Sądu Rejonowego w Sandomierzu, wnosząc o umorzenie postępowania ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.
Ze względu na tożsamość formułowanych zarzutów, Marszałek Sejmu przytoczył najważniejsze argumenty zawarte w piśmie z 25 września 2014 r. Jednocześnie stwierdził, że na ocenę braku możliwości prowadzenia dalszego postępowania nie ma wpływu przywołanie przez pytający sąd dodatkowych wzorców kontroli. Część z nich pozostaje bowiem w sposób oczywisty nieadekwatna do przedmiotu kontroli (art. 45 ust. 1 Konstytucji), a w odniesieniu do pozostałych brak jakiejkolwiek argumentacji lub argumentacja ta jest zbyt lakoniczna (art. 7, art. 30, art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji).
Ponadto, w ocenie Marszałka Sejmu, ustawodawca nie dopuścił się naruszenia zasady ochrony praw nabytych oraz zasady zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, ponieważ ustawa o kształtowaniu wynagrodzeń nie tworzy praw podmiotowych lub ich ekspektatyw.

8. Prokurator Generalny pismem z 31 października 2014 r. zajął stanowisko, że postępowanie w niniejszej sprawie podlega umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), ze względu na niedopuszczalność orzekania.

8.1. Prokurator Generalny, analizując orzecznictwo Trybunału, stwierdził, że zasada ochrony praw nabytych nie ma charakteru absolutnego i w razie jej kolizji z inną zasadą konstytucyjną może być konieczne przyznanie pierwszeństwa tej innej zasadzie. Wartością konstytucyjną, która może uzasadniać ograniczenie lub zniesienie praw nabytych, jest chociażby zachowanie równowagi budżetowej i zapobieganie nadmiernemu zadłużaniu się państwa.
Zdaniem Prokuratora Generalnego należy odpowiedzieć na pytanie, czy w sytuacji wielokrotnego „zamrożenia” wynagrodzeń pracowników sądów zostało dostatecznie uzasadnione istnienie ważnego interesu publicznego, uprawniającego ustawodawcę do podjęcia takich działań legislacyjnych.

8.2. Prokurator Generalny przypominał wyrok TK z 12 grudnia 2012 r., sygn. K 1/12, zauważając, że w sprawie tej przedmiotem rozstrzygnięcia była regulacja prawna, która jednorazowo „zamroziła” wynagrodzenia sędziów, podczas gdy w sprawie analizowanej w niniejszym postępowaniu „zamrożenie” wynagrodzeń pracowników sądów i prokuratur jest rozwiązaniem powtarzanym wielokrotnie w kolejnych latach.
W ocenie Prokuratora Generalnego zaskarżone art. 14a u.p.s.p. w związku z art. 4 u.k.w. oraz art. 14 u.k.s. tworzą prawo do wynagrodzenia ukształtowanego na podstawie wskaźnika waloryzacji ustalanego corocznie w ustawie budżetowej, który powinien prowadzić wprost do podwyższenia tego wynagrodzenia. Są to regulacje o charakterze gwarancyjnym i można z nich wywodzić prawo nabyte, ukształtowane jako prawo do wynagrodzenia corocznie ustalanego w oparciu o czynnik, który ma stabilizować jego wartość ekonomiczną. Ewentualne podwyższenie wynagrodzenia w roku kolejnym powinno zależeć od relacji pomiędzy wysokością wskaźnika wzrostu wynagrodzeń a wartością wskaźnika odpowiadającego poziomowi inflacji w roku poprzednim. Na podstawie zaskarżonych przepisów prawo do wynagrodzenia w wysokości ustalonej każdego roku na poziomie gwarantującym zachowanie stabilnej wartości ekonomicznej otrzymywanych należności pieniężnych można uznać za „prawo nabyte niejako globalnie”.

8.3. Zdaniem Prokuratora Generalnego waloryzacja oznacza zapewnienie równowartości ekonomicznej wierzytelności w chwili jej powstania i jej dokonanie jest powinnością państwa wobec adresatów zaskarżonych przepisów. W związku z tym analizowane regulacje prawne naruszają prawo do wynagrodzenia obliczanego w oparciu o rozwiązania gwarancyjne i kolidują z konstytucyjnym standardem ochrony praw nabytych. Zaskarżone przepisy prowadzą do deprecjacji wynagrodzeń, a ich niezbędność dla zachowania równowagi budżetowej nie została dostatecznie obiektywnie uprawdopodobniona.
Trwałe „zamrożenie” wynagrodzeń pracowników państwowej sfery budżetowej nie pozostaje w odpowiedniej relacji do założonych przez ustawodawcę celów gospodarczych i nie zostało dostatecznie uzasadnione koniecznością równoważenia budżetu. Tym samym ustawodawca nie spełnił wymogów uzasadniających odstępstwo od systemu ustalania wynagrodzeń pracowników sądów i prokuratur. W celu uzasadnienia powyższego stanowiska Prokurator Generalny dokonał analizy Programu Konwergencji zaopiniowanego przez Radę Unii Europejskiej ds. Ekonomicznych i Finansowych (ECOFIN) wraz z aktualizacjami, a także Wieloletniego Planu Finansowego Państwa na lata 2010-2013.

8.4. Analizując dopuszczalność skierowania w analizowanej sprawie przez pytające sądy pytań prawnych do Trybunału, Prokurator Generalny stwierdził, że zostały spełnione przesłanki podmiotowe i przedmiotowe każdego z pytań prawnych. Wątpliwości budzi natomiast bezpośredni związek pomiędzy odpowiedzią na pytania prawne a przyszłymi rozstrzygnięciami spraw zawisłych przed sądami.
W ocenie Prokuratora Generalnego pytające sądy nie mogą zastosować w rozstrzyganych sprawach art. 3581 § 3 k.c., zwłaszcza w świetle uchwały Sądu Najwyższego z 29 czerwca 1995 r., sygn. akt I PZP 5/95 (OSNAPUIS nr 4/1996, poz. 56), bo świadczenia pieniężne wypłacone w terminie nie mogą być już waloryzowane na podstawie powyższego przepisu. Regulacje ustawowe kształtujące wynagrodzenie pracowników państwowej sfery budżetowej nie pozwalają tym samym na określenie wysokości wynagrodzeń na podstawie swobodnego uznania sądu.
W związku z powyższym ewentualne rozstrzygnięcie Trybunału nie mogłoby wywrzeć wpływu na kierunek rozstrzygnięcia w indywidualnych sprawach rozpatrywanych przez pytające sądy. Żadna z przywołanych ustaw nie formułuje szczegółowego mechanizmu czy algorytmu waloryzacji, który mógłby być zastosowany przez sąd. Jednocześnie Trybunał nie mógłby sformułować żadnych dyrektyw w ewentualnym orzeczeniu w powyższym zakresie.
Sądy pytające uczyniły przedmiotem pytań prawnych odpowiednie przepisy ustaw budżetowych, które przestały obowiązywać z końcem określonego roku budżetowego. Prokurator Generalny uznał, że w niniejszej sprawie nie ma jednak zastosowania przesłanka określona w art. 39 ust. 3 ustawy o TK. Ponadto zauważył, że sądy nie uzasadniły tego, jakie znaczenie w rozpatrywanych sprawach mają inne przepisy wskazane jako przedmiot kontroli, a mianowicie przepisy ustaw okołobudżetowych, skoro ich adresatem były jednostki sektora finansów publicznych.

II

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 193 Konstytucji oraz art. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), każdy sąd może przedstawić Trybunałowi pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem. Treść powyższych przepisów wskazuje na przesłanki, od których spełnienia zależy dopuszczalność przedstawienia pytania prawnego: podmiotową, przedmiotową i funkcjonalną.

1.1. Przesłanka podmiotowa określa podmiot mający kompetencję do inicjowania kontroli przepisów prawa przez Trybunał w drodze pytania prawnego. Podmiotem tym może być wyłącznie sąd w rozumieniu art. 175 Konstytucji (por. postanowienie TK z 4 października 2010 r., sygn. P 12/08, OTK ZU nr 8/A/2010, poz. 86), czyli państwowy organ władzy sądowniczej, oddzielony i niezależny od władzy ustawodawczej i wykonawczej (por. postanowienie TK z 27 kwietnia 2004 r., sygn. P 16/03, OTK ZU nr 4/A/2004, poz. 36).

1.2. Przesłanka przedmiotowa określa przedmiot pytania prawnego. Może nim być każdy akt normatywny (przepis prawny), a zatem akt ustanawiający normy prawne o charakterze generalnym i abstrakcyjnym (por. postanowienie TK z 29 marca 2000 r., sygn. P 13/99, OTK ZU nr 2/2000, poz. 68). Postępowanie powinno dotyczyć badania zgodności określonego aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą, przy czym jako wzorzec kontroli powinien być wskazany akt normatywny mający wyższą rangę w hierarchicznym systemie prawa niż akt normatywny poddawany kontroli w toku procedury rozpoznawania pytania prawnego (por. postanowienie TK z 4 października 2010 r., sygn. P 12/08).

1.3. Przesłanka funkcjonalna wskazuje na związek między pytaniem prawnym a sprawą zawisłą przed sądem. Pytanie prawne może być podniesione wyłącznie na tle konkretnej sprawy, a jego przedmiotem może być wyłącznie przepis prawa, który ma bezpośredni związek z toczącym się postępowaniem (por. postanowienie TK z 10 października 2000 r., sygn. P 10/00, OTK ZU nr 6/2000, poz. 195). Tym samym przedmiotem pytania prawnego może być wyłącznie ten przepis, który musi być zastosowany przez sąd w toczącym się postępowaniu i w oparciu o który sąd jest zobowiązany wydać stosowane orzeczenie, a więc który będzie stanowił podstawę rozstrzygnięcia (por. postanowienia TK z: 27 lutego 2008 r., sygn. P 31/06, OTK ZU nr 1/A/2008, poz. 24; 4 października 2010 r., sygn. P 12/08 oraz 19 października 2011 r., sygn. P 42/10, OTK ZU nr 8/A/2011, poz. 92). W drodze pytań prawnych mogą podlegać ocenie Trybunału „te regulacje prawne, które będą wykorzystane (stosowane) w trakcie postępowania sądowego i które mogą doprowadzić organ sądowy do wydania na ich podstawie aktu stosowania prawa (orzeczenia). Mogą to być zarówno przepisy (normy) prawa proceduralnego, wyrażające tryb danego postępowania, jak i przepisy (normy) prawa materialnego, na podstawie których możliwa jest ocena stanów faktycznych. Wreszcie mogą to być przepisy (normy) kompetencyjne i ustrojowe” (postanowienie TK z 20 października 2010 r., sygn. P 37/09, OTK ZU nr 8/A/2010, poz. 79; zob. również postanowienie z 19 października 2011 r., sygn. P 42/10).
1.3.1. Kontrola dokonywana w drodze pytań prawnych ma charakter incydentalny i jest możliwa jedynie w zakresie, w jakim rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem zależy od odpowiedzi na pytanie (por. postanowienia TK z: 22 października 2007 r., sygn. P 24/07, OTK ZU nr 9/A/2007, poz. 118 oraz 15 kwietnia 2008 r., sygn. P 26/07, OTK ZU nr 3/A/2008, poz. 52). Odpowiedź na pytanie prawne powinna być sądowi niezbędna do prawidłowego rozstrzygnięcia toczącej się przed nim sprawy, a owa zależność powinna być wskazana i uzasadniona przez sąd. Tym samym pytający sąd musi dokładnie uargumentować, dlaczego rozstrzygnięcie toczącej się przed nim sprawy nie jest możliwe bez wydania orzeczenia przez Trybunał (por. postanowienia TK z: 22 października 2007 r., sygn. P 24/07; 4 października 2010 r., sygn. P 12/08 oraz 20 października 2010 r., sygn. P 37/09). W konsekwencji przedmiotem pytania prawnego może być tylko ten przepis, którego ewentualne wyeliminowanie z porządku prawnego w wyniku orzeczenia Trybunału wywrze bezpośredni wpływ na sposób rozstrzygnięcia sprawy, na kanwie której przedstawiono pytanie prawne (por. postanowienia TK z: 15 maja 2007 r., sygn. P 13/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 57 oraz 20 października 2010 r., sygn. P 37/09). Musi zatem zachodzić relewantna i ścisła relacja między odpowiedzią na pytanie prawne a rozstrzygnięciem sprawy przez sąd, czyli między treścią kwestionowanego przepisu a stanem faktycznym sprawy, w związku z którą zostało postawione pytanie prawne (por. postanowienia TK z: 27 kwietnia 2004 r., sygn. P 16/03; 22 października 2007 r., sygn. P 24/07; 3 marca 2009 r., sygn. P 63/08, OTK ZU nr 3/A/2009, poz. 31 oraz 20 października 2010 r., sygn. P 37/09).
1.3.2. Trybunał stwierdza, że instytucja pytania prawnego ma charakter subsydiarny. Oznacza to, że pytanie prawne jest niedopuszczalne, jeżeli wątpliwości sądu co do zgodności określonego aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą mogą być usunięte w drodze wykładni albo gdy w danej sprawie można zastosować inne, niebudzące wątpliwości przepisy prawne lub akt normatywny (por. postanowienia TK z: 22 października 2007 r., sygn. P 24/07; 27 lutego 2008 r., sygn. P 31/06; 15 kwietnia 2008 r., sygn. P 26/07 oraz 4 października 2010 r., sygn. P 12/08). Wątpliwości co do zgodności określonego aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą muszą być obiektywnie uzasadnione i na tyle istotne, by potrzebne było ich wyjaśnienie w ramach procedury pytań prawnych przez Trybunał (por. postanowienia TK z: 27 kwietnia 2004 r., sygn. P 16/03; 15 maja 2007 r., sygn. P 13/06; 15 kwietnia 2008 r., sygn. P 26/07 oraz 19 października 2011 r., sygn. P 42/10).

2. W niniejszej sprawie została spełniona przesłanka podmiotowa pytań prawnych, gdyż pytania te zostały skierowane przez sądy – Sąd Rejonowy w Rzeszowie, Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Śródmieścia we Wrocławiu oraz Sąd Rejonowy w Sandomierzu. Spełniona została również przesłanka przedmiotowa, ponieważ jako przedmiot kontroli zostały wskazane w odpowiednim zakresie przepisy ustawowe: art. 15 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 22 stycznia 2010 r. – Ustawa budżetowa na rok 2010 (Dz. U. Nr 19, poz. 102; dalej: ustawa budżetowa na rok 2010), art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 20 stycznia 2011 r. – Ustawa budżetowa na rok 2011 (Dz. U. Nr 29, poz. 150; dalej: ustawa budżetowa na rok 2011) w związku z art. 44 ust. 1 ustawy z dnia 26 listopada 2010 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z realizacją ustawy budżetowej (Dz. U. Nr 238, poz. 1578, ze zm.; dalej: ustawa okołobudżetowa z 2010 r.), art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 2 marca 2012 r. – Ustawa budżetowa na rok 2012 (Dz. U. poz. 273; dalej: ustawa budżetowa na rok 2012) w związku z art. 24 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 22 grudnia 2011 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z realizacją ustawy budżetowej (Dz. U. Nr 291, poz. 1707, ze zm.; dalej: ustawa okołobudżetowa z 2011 r.), art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 25 stycznia 2013 r. – Ustawa budżetowa na rok 2013 (Dz. U. poz. 169, ze zm.; dalej: ustawa budżetowa na rok 2013) w związku z art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 7 grudnia 2012 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z realizacją ustawy budżetowej (Dz. U. poz. 1456, ze zm.; dalej: ustawa okołobudżetowa z 2012 r.). Jednocześnie jako wzorce kontroli pytające sądy zostały wskazane przepisy konstytucyjne, a zatem przepisy znajdujące się wyżej w hierarchii aktów prawnych.
Analizy wymaga jednak spełnienie przez pytające sądy przesłanki funkcjonalnej.

3. W pierwszej kolejności należy zbadać, czy zachodzi relewantny związek między art. 44 ust. 1 ustawy okołobudżetowej z 2010 r., art. 24 ust. 1 pkt 1 ustawy okołobudżetowej z 2011 r. i art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy okołobudżetowej z 2012 r., a sprawami zawisłymi przed Sądem Rejonowym w Rzeszowie i Sądem Rejonowym dla Wrocławia-Śródmieścia we Wrocławiu, które wskazały powyższe przepisy jako przedmiot kontroli.

3.1. Sprawy zawisłe przed pytającymi sądami, będące podstawą do wystąpienia z pytaniami prawnymi, dotyczą zapłaty powodom kwoty pieniężnej będącej różnicą wysokości wynagrodzenia za pracę otrzymanego przez powodów w latach 2010-2013 i wysokości wynagrodzenia za pracę, jakie powodowie powinni otrzymać, jeżeli w powyższym okresie czasu zostałaby przeprowadzona waloryzacja ich wynagrodzeń za pracę.
W ocenie Marszałka Sejmu wskazane przez pytające sądy jako przedmiot kontroli przepisy ustaw okołobudżetowych nie będą podstawą rozstrzygnięcia w toczących się sprawach, bo nie stanowią źródła normatywnego „zamrożenia” wynagrodzeń i nie zawierają norm, na podstawie których można byłoby dokonać waloryzacji wynagrodzeń. Jednocześnie pytające sądy nie uzasadniły związku pomiędzy zaskarżonymi przepisami ustaw okołobudżetowych a żądaniem waloryzacji wynagrodzeń w toczących się postępowaniach. W związku z tym orzekanie o przepisach ustaw okołobudżetowych jest niedopuszczalne, a postępowanie w tym zakresie powinno zostać umorzone.

3.2. W sprawach toczących się przed pytającymi sądami powodami są osoby zatrudnione w sądach na stanowiskach starszego sekretarza sądowego i starszego kuratora sądowego. Powód zatrudniony na stanowisku starszego sekretarza sądowego jest objęty zakresem zastosowania ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o pracownikach sądów i prokuratury (Dz. U. z 2011 r. Nr 109, poz. 639, ze zm.; dalej: u.p.s.p.), a powód zatrudniony na stanowisku starszego kuratora sądowego – zakresem zastosowania ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych (Dz. U. z 2014 r. poz. 795, ze zm.; dalej: u.k.s.).
Stosownie do art. 14a u.p.s.p. „[p]odwyższenie wynagrodzeń urzędników i innych pracowników sądów i prokuratury następuje w terminach i na zasadach określonych dla pracowników państwowej sfery budżetowej nieobjętych mnożnikowymi systemami wynagrodzeń”. Powyższe zasady zostały uregulowane w ustawie z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 2011 r. Nr 79, poz. 431, ze zm.; dalej: u.k.w.). Zgodnie z art. 4 ust. 2 u.k.w. „[w]ynagrodzenia osób nieobjętych mnożnikowymi systemami wynagrodzeń waloryzowane są średniorocznym wskaźnikiem wzrostu wynagrodzeń”. Z kolei z art. 14 ust. 1b u.k.s. wynika, że kwota bazowa będąca podstawą ustalenia wynagrodzenia zasadniczego kuratorów zawodowych „jest waloryzowana corocznie średniorocznym wskaźnikiem wzrostu wynagrodzeń ustalanym na podstawie przepisów o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej”. Z powyższych regulacji wynika, że wynagrodzenia pracowników sądów i prokuratury oraz kuratorów sądowych są waloryzowane średniorocznym wskaźnikiem wzrostu wynagrodzeń, który – stosownie do art. 9 ust. 1 pkt 3 u.k.w. – jest ustalany w ustawie budżetowej.
Trybunał stwierdził, że wynagrodzenia pracowników sądów i prokuratury oraz kuratorów sądowych są waloryzowane średniorocznym wskaźnikiem wzrostu wynagrodzeń, który jest ustalany corocznie w ustawie budżetowej. Natomiast wskazane przez pytające sądy art. 44 ust. 1 ustawy okołobudżetowej z 2010 r., art. 24 ust. 1 pkt 1 ustawy okołobudżetowej z 2011 r. i art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy okołobudżetowej z 2012 r. nie określają średniorocznego wskaźnika wzrostu wynagrodzeń, za pomocą którego dokonywana jest waloryzacja wynagrodzeń za pracę powodów, ani sposobu jego ustalania. W konsekwencji przepisy te nie znajdą zastosowania przy wydawaniu rozstrzygnięcia w sprawach, które stały się podstawą do sformułowania pytań prawnych.

3.3. W związku z powyższym Trybunał postanowił umorzyć postępowanie w sprawie badania tego, czy przywołane związkowo jako przedmiot kontroli art. 44 ust. 1 ustawy okołobudżetowej z 2010 r., art. 24 ust. 1 pkt 1 ustawy okołobudżetowej z 2011 r. i art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy okołobudżetowej z 2012 r., są zgodne z art. 2 oraz art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji, w oparciu o art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

4. Analizy wymaga również to, czy zachodzi relewantny związek między art. 15 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2010, art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2011, art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2012 i art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2013 a sprawami zawisłymi przed sądami, na podstawie których zostały sformułowane pytania prawne.

4.1. Sprawy, na kanwie których zostały skierowane do Trybunału pytania prawne, dotyczą roszczeń o zapłatę kwot pieniężnych będących różnicą wysokości wynagrodzenia za pracę otrzymanego przez powodów w latach 2010-2013 i wysokości wynagrodzenia za pracę, jakie powodowie powinni otrzymać, jeżeli w powyższym okresie czasu zostałaby dokonana waloryzacja ich wynagrodzeń za pracę. W związku z powyższym sądy, w celu prawidłowego rozpoznania spraw, powinny ustalić, czy i w jaki sposób wynagrodzenie za pracę powodów winno być zwaloryzowane.
Z dokonanej już przez Trybunał analizy art. 14a u.p.s.p., art. 14 ust. 1b u.k.s. oraz art. 4 ust. 2 i art. 9 ust. 1 pkt 3 u.k.w. wynika, że wynagrodzenia pracowników sądów i prokuratury oraz kuratorów sądowych są waloryzowane średniorocznym wskaźnikiem wzrostu wynagrodzeń, który jest ustalany w ustawie budżetowej. Niewątpliwie zatem sądy rozpoznające sprawy, w celu wydania właściwych rozstrzygnięć, zobowiązane będą bezpośrednio zastosować art. 15 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2010, art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2011, art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2012 i art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2013, które określają średnioroczny wskaźnik wzrostu wynagrodzeń w latach 2010-2013.
Rozważenia wymaga jednak to, czy ewentualne stwierdzenie niekonstytucyjności powyższych przepisów ustaw budżetowych wywrze wpływ na treść rozstrzygnięć w sprawach zawisłych przed pytającymi sądami.

4.2. Pytające sądy dwojako określiły wpływ ewentualnego orzeczenia Trybunału na treść rozstrzygnięć w toczących się sprawach. Sąd Rejonowy w Rzeszowie i Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Śródmieścia we Wrocławiu wskazały, że stwierdzenie niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów – w zależności od tego, z którym wzorcem konstytucyjnym zostanie stwierdzona niezgodność – pozwoli na jednoznaczne odrzucenie możliwości ukształtowania wynagrodzenia powodów w spornym okresie albo dokonanie przez pytające sądy samodzielnej oceny tej kwestii. Z kolei Sąd Rejonowy w Sandomierzu stwierdził, że uznanie niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów – w zależności od okoliczności konkretnej sprawy – uczyni zasadnym rozważenie przesłanek waloryzacji wynagrodzeń na podstawie o art. 3581 § 3 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121, ze zm.) w związku z art. 300 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, ze zm.).

4.3. Trybunał zwrócił uwagę, że ewentualne orzeczenie stwierdzające niekonstytucyjność art. 15 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2010, art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2011, art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2012 i art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2013 doprowadziłoby do sytuacji, w której za niezgodne z Konstytucją zostałyby uznane i tym samym wyeliminowane z porządku prawnego przepisy ustaw budżetowych, określające wysokość średniorocznego wskaźnika wzrostu wynagrodzeń w latach 2010-2013.
Jednocześnie wciąż obowiązywałyby art. 14a u.p.s.p., art. 14 ust. 1b u.k.s. i art. 4 ust. 2 u.k.w., zgodnie z którymi wynagrodzenie za pracę pracowników sądów i prokuratury oraz kuratorów sądowych jest waloryzowane lub podwyższane średniorocznym wskaźnikiem wzrostu wynagrodzeń. Obowiązywałby także art. 9 ust. 1 pkt 3 u.k.w., który wskazuje, że powyższy wskaźnik ustalany jest w ustawie budżetowej.
W takim hipotetycznym stanie normatywnym pytające sądy nadal byłyby zobowiązane do przyjęcia, że podwyższenie wynagrodzenia za pracę powodów winno nastąpić – stosownie do art. 14a u.p.s.p., art. 14 ust. 1b u.k.s. i art. 4 ust. 2 u.k.w. – tylko na podstawie średniorocznego wskaźnika wzrostu wynagrodzeń. Z kolei jedynym sposobem ustalenia przez pytające sądy tego wskaźnika byłoby, stosownie do art. 9 ust. 1 pkt 3 u.k.w., jego odczytanie z odpowiednich przepisów ustaw budżetowych, które jednak zostałyby usunięte z porządku prawnego w wyniku wyroku Trybunału. W aktualnym stanie prawnym jednocześnie brak jest normy prawnej, która pozwoliłaby na ukształtowanie wysokości waloryzacji wynagrodzenia za pracę pracowników sądów i prokuratury oraz kuratorów sądowych inaczej, niż na podstawie średniorocznego wskaźnika wzrostu wynagrodzeń określonego w ustawie budżetowej.
Trybunał uznał, że ewentualne orzeczenie stwierdzające niekonstytucyjność art. 15 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2010, art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2011, art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2012 i art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2013 doprowadziłoby do powstania luki prawnej, wymagającej interwencji legislacyjnej, a nie do ukształtowania takiego stanu prawnego, który pozwalałby pytającym sądom na odmienne rozstrzygnięcie w toczących się sprawach. Dodatkowo wypełnienie owej luki mogłoby przyjąć różny kształt, ze względu na swobodę działania ustawodawcy, niekoniecznie zgodny z oczekiwaniami stron postępowania.

4.4. Trybunał wielokrotnie wskazywał, że nie jest spełniona przesłanka funkcjonalna pytania prawnego, jeżeli na skutek hipotetycznego wyroku o niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów powstałaby luka prawna, wymagająca interwencji legislacyjnej. Jednocześnie Trybunał zwracał uwagę na to, że jeżeli zaskarżone zostały przepisy ustaw budżetowych, które utraciły już moc obowiązującą, bowiem skonsumowały się z upływem danego roku budżetowego, a hipotetyczne orzeczenie o niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów nie doprowadziłoby do zmiany sytuacji prawnej osób, których sprawy są rozpatrywane przez pytające sądy, nie jest również spełniona przesłanka konieczności wydania wyroku w celu ochrony konstytucyjnych praw lub wolności (por. postanowienia TK z: 6 października 2009 r., sygn. P 77/08, OTK ZU nr 9/A/2009, poz. 140; 8 października 2009 r., sygn. P 117/08, OTK ZU nr 9/A/2009, poz. 141; 19 kwietnia 2010 r., sygn. P 40/09, OTK ZU nr 4/A/2010, poz. 40 i 10 grudnia 2010 r., sygn. P 27/09, OTK ZU nr 10/A/2010, poz. 133).
Trybunał przyjął, że w niniejszej sprawie nie została spełniona przesłanka funkcjonalna pytania prawnego, ponieważ na skutek hipotetycznego wyroku o niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów powstały stan prawny nie pozwalałby pytającym sądom na odmienne rozstrzygnięcie w toczących się sprawach.

4.5. W związku z powyższym Trybunał postanowił umorzyć postępowanie w sprawie badania tego, czy art. 15 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2010 jest zgodny z art. 2 oraz art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji oraz czy art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2011, art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2012 i art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2013 są zgodne art. 24 w związku z art. 30 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz art. 2 w związku z art. 7 w związku z art. 31 ust. 3 w związku z art. 64 Konstytucji, w oparciu o art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.
Trybunał Konstytucyjny pragnie jednak zwrócić uwagę, że wieloletni brak waloryzacji wynagrodzeń pracowników sądów i prokuratur oraz kuratorów sądowych budzi niepokój z punktu widzenia realizacji zasad i wartości konstytucyjnych.

W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.