Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 czerwca 2013 r.

Sąd Okręgowy w Kielcach II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Beata Piwko (spr.)

Sędziowie: SO Marek Boniecki

SR del. Michał Siemieniec

Protokolant: protokolant sądowy Agnieszka Baran

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 5 czerwca 2013 r. w Kielcach

sprawy z powództwa (...) Spółdzielni (...) w K.

przeciwko R. B.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Końskich

z dnia 11 lutego 2013 r., sygn. I C 481/12

oddala apelację i zasądza od (...) Spółdzielni (...) w K. na rzecz R. B. kwotę 1200 (jeden tysiąc dwieście) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt II Ca 418/13

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 11 lutego 2013 roku Sąd Rejonowy w Końskich oddalił powództwo (...) Spółdzielni (...) z siedzibą w K. i zasądził od powoda na rzecz pozwanego R. B. kwotę 2417 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Rejonowy poczynił w sprawie ustalenia faktyczne, szczegółowo przedstawione w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, w oparciu o które uznał niezasadność powództwa. Przede wszystkim w ocenie Sądu Rejonowego zastrzeżenie kary umownej w zakresie zobowiązań pieniężnych jest niedopuszczalne, pozostaje w sprzeczności z art.483§1kc, co skutkuje, że tego rodzaju postanowienia umowne są z mocy art.58§1kc bezwzględnie nieważne. Ponadto w ocenie sądu I instancji spółdzielnia zastrzegając karę umowną w istocie wprowadziła przymusowe członkostwo dla dostawców mleka.

Powyższy wyrok zaskarżyła w całości powodowa (...) Spółdzielnia (...) z siedzibą w K.. W apelacji zarzuciła powyższemu wyrokowi naruszenie przepisów postępowania, art.227 i 233§1kpc poprzez m.in. nieprzeprowadzenie dowodu z zeznań w charakterze strony prezesa spółdzielni, mimo iż taki dowód był zawnioskowany, sprzeczność w ustaleniach sądu odnośnie przedmiotu zabezpieczenia karą umowną, art.328§2kpc przez nieustosunkowanie się do dowodu z zeznań wszystkich świadków, a także naruszenie przepisów prawa materialnego art. 353§1kc poprzez uznanie, że zapisy o karze umownej są w umowie pożyczki nieważne z mocy prawa. Mając powyższe na uwadze, apelujący wniósł o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania ewentualnie o zmianę wyroku i orzeczenie zgodnie z żądaniem pozwu, a także o zasądzenie od pozwanego kosztów procesu za obie instancje.

W odpowiedzi na apelację z dnia 19 marca 2013 roku strona pozwana wniosła o oddalenie w całości apelacji oraz zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego podnosząc, iż zarzucane przez powoda naruszenia przepisów postępowania oraz przepisów prawa materialnego nie miały miejsca.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest bezzasadna.

W ocenie Sądu Okręgowego Sąd I Instancji wydał słuszne rozstrzygnięcie oparte na prawidłowo ustalonym stanie faktycznym oraz dokonanych na jego podstawie rozważaniach prawnych wynikających z właściwie zastosowanych przepisów prawa.

Wbrew zarzutom apelacyjnym Sąd Rejonowy nie dopuścił się naruszenia ani prawa materialnego ani prawa procesowego. Zgodnie z treścią przepisu art. 233 § 1 k.p.c., Sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Swobodna ocena dowodów odnosi się do wyboru określonych środków dowodowych i do sposobu ich przeprowadzenia. Mają być one ocenione konkretnie i w związku z całym zebranym materiałem dowodowym. Jest to podstawowym zadaniem sądu orzekającego, wyrażającym istotę sądzenia, a więc rozstrzygania kwestii spornych w warunkach niezawisłości, na podstawie własnego przekonania sędziego przy uwzględnieniu całokształtu zebranego materiału.

Dowód z przesłuchania stron jest w postepowaniu cywilnym dowodem o charakterze posiłkowym, który zgodnie z art. 299 k.p.c. może być dopuszczony, jeżeli po wyczerpaniu środków dowodowych lub w ich braku pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Powód w pozwie wniósł o przesłuchanie prezesa powodowej Spółdzielni na okoliczność, które wynikały wprost z przedstawionych dokumentów załączonych do pozwu, zatem nie istniała potrzeba prowadzenia na te okoliczności dowodu z przesłuchania powoda. Zgłoszony zaś w piśmie procesowym wniosek dowodowy „z ostrożności procesowej” na okoliczność, że żadne nieprawidłowości nie miały miejsca, z punktu oceny ważności i dopuszczalności zastrzeżenia kary umownej w umowie pożyczki należy uznać za niemający związku z istotą sprawy, dla jej rozstrzygnięcia obojętny. Należy w tym miejscu podkreślić, że powód swoje roszczenie wywodził z umowy pożyczki (k.66). Wbrew zarzutom powoda, Sąd I Instancji w uzasadnieniu wyroku wskazał, dlaczego dał wiarę zeznaniom świadków: G. G., S. K.oraz S. R.. Zeznania tych świadków były spójne, logiczne i konsekwentne, wobec czego Sąd nie znalazł podstaw, by zeznaniom tych odmówić wiarygodności. W konsekwencji nie ma podstaw do uwzględnienia podniesionego w apelacji naruszenia art. 227 k.p.c., art. 233 k.p.c. oraz art. 328 k.p.c. Dowód z zeznań tych świadków został przeprowadzony na okoliczność „ewentualnych nieprawidłowości i nadużyć (...) w K.będących przyczyną wystąpienia ze spółdzielni” i w ocenie Sądu Okręgowego dla oceny istoty sprawy nie miał znaczenia.

Sąd odwoławczy nie podziela stanowiska strony apelującej, że w rozpoznawanej sprawie doszło do sprzeczności w ustaleniach Sądu I Instancji mającej wpływ na treść wyroku, odnośnie kary umownej i przyjęcia, że zabezpieczała ona świadczenie pieniężne, gdy tymczasem zabezpieczała ona świadczenie pozwanego dostawy mleka do powodowej Spółdzielni. Było bezspornym miedzy stronami, iż strony zawierały umowy pożyczki w rozumieniu art. 720 k.c. i nast. Zgodnie z tymi przepisami, umowa pożyczki jest umową konsensualną, polegającą na zgodnym oświadczeniu woli stron, mocą którego dający zobowiązuje się przenieść na biorącego własność określonych rzeczy oznaczonych co do gatunku, natomiast biorący zobowiązuje się zwrócić takie rzeczy, jakie otrzyma. W przedmiotowej sprawie strony ukształtowały swój stosunek prawny w ten sposób, iż zastrzegły zapłatę kary umownej w wysokości połowy kwoty pożyczki „w razie gdy w terminie trzech lat od daty spłacenia pożyczki wraz z odsetkami, wystąpią przypadki wymienione w punkcie 5 a (ustanie członkostwa pożyczkobiorcy w (...)na skutek wystąpienia, wykreślenia lub wykluczenia, jak również zaprzestania dostaw mleka do (...) dłużej niż jeden miesiąc lub dostarczania mleka do innego podmiotu gospodarczego) lub 5b (zużycie pożyczki w całości lub w części na cel niezgodny z umową). Przepisem regulującym dopuszczalność zastrzeżenia kary umownej jest art. 483 k.c. zgodnie z którym można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna).

Sąd Rejonowy prawidłowo podzielił kierunek orzecznictwa Sądu Najwyższego, który wielokrotnie podkreślał w swoich wyrokach, iż kara umowna może zostać zastrzeżona wyłącznie w odniesieniu do zobowiązania niepieniężnego. Rozwiązanie to ma na celu zapobieganie obchodzenia, poprzez zastrzeganie kary umownej przy zobowiązaniach pieniężnych, zakazu ustalania odsetek powyżej poziomu tzw. odsetek maksymalnych (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 lipca 2009 r., sygn. akt II CNP 16/09).

W wyroku z dnia 18 sierpnia 2005 roku, sygn. akt (...)90/05 Sąd Najwyższy stwierdził, iż zastrzeganie kary umownej w zakresie zobowiązań pieniężnych jest niedopuszczalne, pozostaje bowiem w wyraźnej sprzeczności z art. 483 § 1 k.c., zatem tego rodzaju postanowienie umowne jest z mocy art. 58 § 1 k.c. bezwzględnie nieważne. Jeżeli umowne odszkodowanie nie stanowi kary umownej, to jego zasądzenie może nastąpić na podstawie art. 471 k.c., wtedy jednak wierzyciela obciąża obowiązek wykazania wysokości szkody i związku przyczynowego pomiędzy niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania a szkodą, przy czym naprawienie szkody winno nastąpić z uwzględnieniem przesłanek określonych w art. 361 k.c.

Sąd I Instancji prawidłowo przyjął, iż klauzula o karze umownej, zawarta w umowach pożyczek z dnia 4 września 2006 roku oraz z dnia 3 sierpnia 2011 roku jest z mocy prawa nieważna i nie wywoła skutków prawnych. Przedmiotem pożyczek była każdorazowo kwota pieniężna, więc w zobowiązaniach tych, jako pieniężnych, nie można było skutecznie zastrzec kary umownej. Nawet gdyby przyjąć, że takie postanowienie jest w świetle prawa dopuszczalne jako ustalenie odsetek umownych, to byłoby ono także nieważne ze względu na art. 359 § 2 ¹ k.c., gdyż zgodnie z tym przepisem powodowi należałyby się tylko odsetki maksymalne, ustalone zgodnie z art. 359 § 2 k.c. Wysokość kary umownej, ustalona na poziomie 50 % wartości pożyczek, rażąco przekracza te wartości.

Sąd Okręgowy podziela także rozważania Sądu Rejonowego, który stwierdził, że gdyby nawet hipotetycznie przyjąć, że kara umowna była w istocie zobowiązaniem do odszkodowania, to powodowa Spółdzielnia nie wykazała w żaden sposób wysokości szkody ani związku przyczynowego. Pożyczki zostały całkowicie spłacone, a ich udzielenie nie było całkowicie bezpłatne, z uwagi na pobraną prowizję w wysokości 0,5 %. Ma rację skarżący o tyle, że SN w wyroku z 11.10.202r. w sprawie (...)/00 dopuścił możliwość zastrzeżenia kary umownej w umowie pożyczki, ale w zupełnie innym stanie faktycznym. Sąd Okręgowy podziela pogląd, że zastrzeżenie takiej kary w umowie pożyczki jest dopuszczalne, ale tylko w wypadku gdy chodzi o jej funkcje prewencyjno-represyjną, motywującą dłużnika do wykonania świadczenia niepieniężnego w terminie. Konstrukcja przedmiotowych umów o takich świadczeniach nie wspomina.

Reasumując, Sąd Okręgowy nie podziela zarzutu apelacyjnego, iż Sąd Rejonowy dopuścił się naruszenia art. 353 ¹ k.c. poprzez błędne przyjęcie, iż w umowach pożyczki nie może być zastrzeżona kara umowna. Zasada swobody umów w określaniu umów nie jest absolutna, gdyż ograniczona jest zarówno co do treści jak i celu. Niedopuszczalne jest bowiem takie uksztaltowanie treści stosunku zobowiązaniowego, w wyniku którego dochodziłoby do naruszenia przepisów o charakterze iuris cogentis.

Zgodzić się należy z Sądem Rejonowym , który dał wiarę twierdzeniom pozwanego, iż w przedmiotowej sprawie Spółdzielnia w istocie wprowadziła przymusowe członkostwo dla dostawców mleka. Zgodnie z art. 22 prawa spółdzielczego, członek spółdzielni ma prawo w każdym czasie wypowiedzieć stosunek członkostwa. Związanie pożyczkobiorcy trzy, a następnie pięcioletnim okresem pozostawania w Spółdzielni od chwili spłaty pożyczki, w warunkach zmieniającej się gospodarki rynkowej może być, jak słusznie podniósł Sąd Rejonowy w uzasadnieniu wyroku, swoistym przymusem ekonomicznym, mającym na celu związanie dostawców ze Spółdzielnią i stanowi rażące obejście prawa. Zagwarantowana w statucie spółdzielni możliwość wystąpienia ze Spółdzielni w świetle zapisanej w umowie pożyczki 50 % kary umownej jest wówczas nic nie znaczącym zapisem. Sąd Rejonowy słusznie wskazał, iż zastrzeżenie kar umownych należy uznać także za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Spółdzielnia nie powinna wykorzystywać swojej przewagi organizacyjnej i majątkowej do narzucania swoim własnym członkom rażąco niekorzystnych postanowień umownych, w szczególności takich, które praktycznie przekształcają dobrowolny stosunek członkostwa w stosunek obligatoryjny.

Mając powyższe na względzie Sąd Okręgowy oddalił apelację, jako bezzasadną, na podstawie art. 385 k.p.c., a o kosztach procesu orzekł na podstawi art.98kpc w zw. z art.108§1kpc.