Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 517/02
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 października 2003 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Józef Iwulski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Jadwiga Skibińska-Adamowicz
Protokolant Halina Kurek
w sprawie z powództwa E. C.
przeciwko "T. I." Spółce z o. o. w K.
o nagrodę jubileuszową,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 21 października 2003 r.,
kasacji powódki od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w K.
z dnia 5 czerwca 2002 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w K. do
ponownego rozpoznania.
2
Uzasadnienie
Powódka E. C. wniosła o zasądzenie od pozwanej "T. I." Spółki z o.o. w K.
kwoty 18.268 zł, wskazując, że w listopadzie 2000 r. upłynęło 35 lat jej pracy
zawodowej i spełniła przesłanki do uzyskania nagrody jubileuszowej zgodnie z
regulaminem pracy. Pracodawca wypłacił jej natomiast jedynie kwotę 3.653,60 zł
tytułem nagrody jubileuszowej za okres 5 lat przepracowanych u pracodawcy na
podstawie regulaminu pracy zmienionego aneksem z dnia 1 stycznia 1999 r.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w K. wyrokiem z dnia 20 grudnia 2001 r. oddalił
powództwo. Sąd ustalił, że powódka była zatrudniona w pozwanej spółce na
podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony od dnia 15 października 1995 r. do
dnia 31 października 2000 r. W tym okresie obowiązywał regulamin wynagradzania,
wprowadzony w życie w dniu 1 kwietnia 1991 r. Regulamin ten w zakresie
dotyczącym nagrody jubileuszowej był dwukrotnie zmieniany: aneksem nr 2, który
wprowadził prawo do nagrody jubileuszowej, uzależniając jej wysokość od
ogólnego stażu pracy oraz aneksem nr 3, który z dniem 1 stycznia 2000 r. uzależnił
wysokość nagrody jubileuszowej od stażu pracy w pozwanej spółce. Aneksy zostały
podane do wiadomości pracowników poprzez ich wywieszenie na tablicy ogłoszeń
w siedzibie spółki. Podstawą rozwiązania umowy o pracę powódki było
porozumienie z dnia 15 listopada 2000 r., mocą którego pozwana spółka zgodziła
się na zmianę sposobu rozwiązania stosunku pracy, z wypowiedzenia dokonanego
przez pracodawcę na porozumienie stron. W porozumieniu powódka oświadczyła,
iż wszelkie jej należności jako pracownika spółki zostały zaspokojone i w
przyszłości nie będzie zgłaszać jakichkolwiek roszczeń. Po rozwiązaniu umowy o
pracę, powódka w dniu 4 stycznia 2000 r. zgłosiła roszczenie o wypłacenie nagrody
jubileuszowej za 35 lat pracy. W odpowiedzi spółka wypłaciła powódce nagrodę
jubileuszową zgodnie z obowiązującym regulaminem wynagradzania, zmienionym
wskazanymi aneksami, a więc za 5 lat pracy w spółce.
Sąd Rejonowy uznał roszczenie powódki za bezzasadne i stwierdził, że
nagroda jubileuszowa zgodnie z art. 772
k.p. jest świadczeniem związanym z pracą,
a nie wynagrodzeniem za pracę. W związku z tym ocenił za skuteczne prawnie
zrzeczenie się przez powódkę wszelkich roszczeń, w tym nagrody jubileuszowej.
3
Sąd uznał nawet, że wypłata nagrody jubileuszowej za 5 lat stażu pracy nie
wynikała z prawnego obowiązku strony pozwanej. Ponadto, Sąd Rejonowy wskazał
na art. 772
§ 6 k.p. i ocenił, że regulamin wynagradzania w pozwanej spółce wszedł
w życie w terminie 2 tygodni od dnia podania go do wiadomości pracowników, a nie
ma znaczenia fakt, czy powódka w rzeczywistości się z nim zapoznała. Uznał, że
nie było konieczne wypowiedzenie powódce warunków umowy w celu
wprowadzenia zmian w regulaminie, z tego względu, iż nagroda jubileuszowa nie
jest wynagrodzeniem za pracę.
Wyrokiem z dnia 5 czerwca 2002 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w K. oddalił apelację powódki. Uznał za słuszną ocenę, że powódka w
dacie zawarcia porozumienia o rozwiązaniu umowy o pracę posiadała wiedzę co do
stażu pracy, jak również co do przysługującego jej roszczenia o wypłatę nagrody
jubileuszowej. Podpisując w tych okolicznościach porozumienie ostatecznie
regulujące roszczenia związane ze stosunkiem pracy, powódka zrzekła się
wszelkich roszczeń względem pozwanej spółki z tytułu umowy o pracę, a zatem
świadomie zrzekła się też przysługującej jej nagrody jubileuszowej. Sąd drugiej
instancji wywiódł, że nie sposób nie zauważyć, iż korzyści uzyskane przez powódkę
w rezultacie zmiany trybu rozwiązania umowy o pracę, z wypowiedzenia jej przez
pracodawcę na porozumienie stron, są na tyle istotne, że uzasadniają
ekwiwalentne zrzeczenie się przez powódkę roszczeń w stosunku do spółki. W tym
zakresie powołał się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 1981 r., I PRN
106/81. Sąd drugiej instancji uznał za słuszną przyjętą przez Sąd Rejonowy
kwalifikację nagrody jubileuszowej jako świadczenia związanego z pracą, a nie
wynagrodzenia za pracę (powołał się na wyrok SN z dnia 24 marca 1999 r. I PKN
634/98). Dlatego przyjął, że art. 84 k.p. nie ma zastosowania do nagrody
jubileuszowej. Sąd wywiódł też, że nagroda jubileuszowa nie jest istotnym
elementem umowy o pracę i dlatego pozwana spółka nie miała obowiązku
dokonywać indywidualnego wypowiedzenia, skoro zmiana zasad przyznawania
nagród jubileuszowych została wprowadzona przez pracodawcę w trybie
przepisanym dla zmiany "zakładowych systemów wynagradzania" (Sąd odwołał się
do wyroku SN z dnia 6 marca 1998 r., I PKN 551/97).
4
Kasację od wyroku Sądu drugiej instancji wniosła powódka, która zarzuciła
naruszenie: 1) art. 233 § 1 w związku z art. 382 k.p.c. przez dokonanie ustalenia
stanu faktycznego sprawy bez wszechstronnej oceny materiału dowodowego, 2)
art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 382 k.p.c. przez niewskazanie przyczyn, dla
których Sąd odmówił wiarygodności twierdzeniom powódki, że aneks nr 3 nie
obowiązywał w spółce w okresie od 1 stycznia 2000 r. do 31 grudnia 2000 r. oraz
nieodniesienie się do zeznań przesłuchanych w sprawie świadków, które z
twierdzeniami powódki nie są sprzeczne, 3) art. 84 k.p. przez niewłaściwą
interpretację i przyjęcie, że dopuszczalne jest zrzeczenie się nagrody jubileuszowej,
4) art. 65 k.c. przez wyłożenie w sposób sprzeczny z tym przepisem pkt 5
Porozumienia z dnia 15 listopada 2000 r., 5) art. 772
§ 5 k.p. w związku z art. 24113
k.p. przez niedokonanie wypowiedzenia powódce warunków płacy. W uzasadnieniu
kasacji powódka wywiodła w szczególności, że aneks nr 3 do regulaminu
wynagradzania nie obowiązywał w pozwanej spółce, gdyż nie wypłacano faktycznie
nagród na jego podstawie, a nadto nie był on znany pracownikom. Powódka
podniosła, że ocena Sądu Okręgowego, iż świadomie zrzekła się nagrody
jubileuszowej nie została poprzedzona ustaleniem rzeczywistej treści porozumienia
w oparciu o kryteria określone w art. 65 k.c., a ustalenie, że nastąpiło niejako
"zamienienie praw" na inne korzyści jest dowolne. Dotyczy to też oceny, że w
wyniku porozumienia powódka uniknęła ewentualnych poważnych konsekwencji
natury moralnej i majątkowej. Zdaniem powódki, Sąd Okręgowy błędnie interpretuje
art. 84 k.p., uznając, że nagroda jubileuszowa jest świadczeniem związanym z
pracą, a nie wynagrodzeniem, co oznacza, że może być przedmiotem zrzeczenia.
Nagroda jubileuszowa, przewidziana "zakładowym systemem wynagradzania"
stanowi wynagrodzenie w rozumieniu art. 84 k.p. i podlega ochronie (powódka
powołuje się na wyrok SN z dnia 13 października 1999 r., I PKN 159/99).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pełni zasadny jest kasacyjny zarzut naruszenia art. 772
§ 5 w związku z
art. 24113
§ 2 k.p. Zgodnie z art. 772
§ 5 k.p. do regulaminu wynagradzania stosuje
się odpowiednio przepisy art. 239 § 3, art. 24112
§ 2, art. 24113
oraz art. 24122
k.p.,
a więc postanowienia regulaminu mniej korzystne dla pracowników wprowadza się
w drodze wypowiedzenia pracownikom dotychczasowych warunków umowy o
5
pracę lub innego aktu stanowiącego podstawę nawiązania stosunku pracy (art.
24113
§ 2 k.p.). Regulamin wynagradzania oprócz wynagrodzenia za pracę może
określać także inne świadczenia związane z pracą i zasady ich przyznawania (art.
772
§ 2 k.p.). Z tego punktu widzenia bez znaczenia jest więc ocena, czy nagroda
jubileuszowa jest wynagrodzeniem za pracę, czy też innym świadczeniem
związanym z pracą. Jeżeli w regulaminie wynagradzania ustalono zasady
przyznawania nagród jubileuszowych, to zmiana regulaminu pogarszająca te
zasady zawsze wymaga dokonania wypowiedzenia zmieniającego. Pogląd ten jest
utrwalony w orzecznictwie. Wejście w życie regulaminu wynagradzania (jego
zmiany) nie zależy od tego, czy i kiedy pracodawca udostępnił pracownikowi jego
tekst (wyrok z dnia 21 lipca 1999 r., I PKN 165/99, OSNAPiUS 2000 nr 20, poz.
745), ale zmiana zasad nabycia prawa do nagrody jubileuszowej wynikających z
zakładowego układu zbiorowego pracy (zakładowego regulaminu wynagradzania)
na niekorzyść pracownika, po wejściu w życie ustawy z dnia 29 września 1994 r. o
zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 113, poz.
547 ze zm.), wymaga dokonania wypowiedzenia warunków płacy - art. 24113
§ 2
k.p. (wyrok z dnia 6 sierpnia 1998 r., I PKN 227/98, OSNAPiUS 1999 nr 17, poz.
543). Oznacza to, że w stosunku do powódki należało stosować zasady nabywania
nagrody jubileuszowej sprzed wejścia w życie zmiany regulaminu wynagradzania
(według ogólnego stażu pracy), gdyż zmiana regulaminu nastąpiła na niekorzyść, a
pracodawca nie wprowadził jej w drodze wypowiedzenia zmieniającego.
Zgodnie z art. 84 k.p. pracownik nie może zrzec się prawa do
wynagrodzenia ani przenieść tego prawa na inną osobę. Zrzeczenie się przez
pracownika w ugodzie prawa do wynagrodzenia powoduje więc nieważność ugody
lub jej części - art. 58 k.c. w związku z art. 300 k.p. (por. wyrok z dnia 1 lutego 2000
r., I PKN 503/99, OSNAPiUS 2001 nr 12, poz. 411). Sądy obu instancji odwołały się
do wykładni przedstawionej w wyroku z dnia 3 grudnia 1981 r., I PRN 106/81
(OSPiKA 1983 nr 10, poz. 212 z glosą W. Broniewicza), według którego, jeżeli
przez zawarcie ugody wnioskodawca uniknął poważnych konsekwencji natury
moralnej i majątkowej, jakie ponosi pracownik, z którym rozwiązano niezwłocznie
umowę o pracę z jego winy, rezygnując z ekwiwalentu za urlop, to uzyskał
jednocześnie konkretne i istotne korzyści (także majątkowe); wnioskodawca
6
„zamienił” więc niejako prawo do ekwiwalentu za urlop na korzyści majątkowe i
dlatego w tych warunkach nie jest uzasadniony pogląd, że zrzekł się on
ekwiwalentu za urlop i że z tej przyczyny zawarta przez strony ugoda jest
sprzeczna z prawem. Wykładnia ta budzi wątpliwości, gdyż w innych orzeczeniach
Sąd Najwyższy uważa, że ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany urlop jest
wynagrodzeniem za pracę, podlegającym ochronie na podstawie art. 87 k.p. -
zakaz potrącania (por. wyrok z dnia 11 czerwca 1980 r., I PR 43/80, OSNCP 1980
nr 12, poz. 248). W ogóle z punktu widzenia ochrony wynagrodzenia za pracę w
orzecznictwie przeważa zdecydowanie interpretacja rozciągająca ochronę także na
świadczenia związane z pracą (por. wyrok z dnia 11 sierpnia 1981 r., I PRN 41/81,
OSPiKA 1982 nr 7-8, poz. 105 z glosą M. Piekarskiego, dotyczący wynagrodzenia
za dyżury pracownicze oraz wyroki z dnia 14 listopada 1996 r., I PKN 3/96,
OSNAPiUS 1997 nr 14, poz. 193 i z dnia 5 maja 1999 r., I PKN 665/98, OSNAPiUS
2000 nr 14, poz. 535, dotyczące odprawy z tytułu zwolnienia z pracy z przyczyn
dotyczących pracodawcy). Ochroną właściwą wynagrodzeniu za pracę obejmuje
się nagrodę jubileuszową (wyrok z dnia 25 listopada 1982 r., I PRN 118/82, OSNCP
1983 nr 7, poz. 102 oraz wyrok SA w Gdańsku z dnia 29 sierpnia 1994 r., III APr
44/94, OSA 1994 nr 10, poz. 79). Jest to trafny pogląd, choćby z tego względu, że
nagroda jubileuszowa jest z reguły wynagrodzeniem za pracę (premią), a nie
świadczeniem związanym z pracą. Sądy obu instancji odwołały się do wykładni
przedstawionej w wyroku z dnia 24 marca 1999 r., I PKN 634/98 (OSNAPiUS 2000
nr 10, poz. 383; OSP 2000 nr 12, poz. 178 z glosą J. Wratnego), według którego
przez „zasady wynagradzania” z art. 24126
§ 2 k.p. należy rozumieć postanowienia
określające warunki przyznawania wynagrodzenia za pracę oraz innych
(dodatkowych) jego składników. Przepis ten nie obejmuje „zasad przyznawania
innych świadczeń związanych z pracą” np. nagród jubileuszowych lub odpraw
pieniężnych w związku z przejściem pracownika na emeryturę lub rentę. Wykładnia
ta dotyczyła jednak art. 24126
§ 2 k.p., a nie przepisów o ochronie wynagrodzenia
za pracę. Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę uważa za
trafny pogląd wyrażony w wyroku z dnia 13 października 1999 r., I PKN 159/99
(OSNAPiUS 2001 nr 4, poz. 109), według którego postanowienia zakładowego
układu zbiorowego pracy dotyczące gratyfikacji jubileuszowej nie mają
7
zastosowania do osób zarządzających zakładem w imieniu pracodawcy (art. 24126
§ 2 k.p.). W uzasadnieniu tego orzeczenie trafnie wywiedziono, że gratyfikacja
jubileuszowa, jeżeli przewidują ją przepisy płacowe, nie należy do „innych
świadczeń związanych z pracą”, lecz do „wynagrodzenia za pracę”. Charakter
prawny gratyfikacji jubileuszowej nie jest jednolity. Może ona stanowić składnik
wynagrodzenia za pracę, jeżeli odpowiada cechom pojęciowym premii, a więc
poddaje się kontroli co do przesłanek przyznawania i ustalenia jej wysokości. Może
być także świadczeniem pozbawionym cech wynagrodzenia, w sytuacji, gdy prawo
do niej nie zależy od spełnienia obiektywnie określonych przepisami płacowymi
warunków, lecz od jej przyznania; w takim razie jest nagrodą. Jeżeli więc
przysługująca powódce nagroda jubileuszowa była świadczeniem uzależnionym od
spełnienia kryteriów obiektywnych (stażu pracy), to jest premią, a więc
wynagrodzeniem za pracę, do którego ma zastosowanie art. 84 k.p. Jeżeli uznać,
że powódka rzeczywiście zrzekła się w ugodzie prawa do nagrody jubileuszowej
(co może budzić wątpliwości), to było to postanowienie ugody sprzeczne z art. 84
k.p. (niedopuszczalne).
Z tych względów na podstawie art. 39313
§ 1 k.p.c. orzeczono, jak w
sentencji.