Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CK 203/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 1 grudnia 2004 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Filomena Barczewska (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Bronisław Czech
SSN Marek Sychowicz
Protokolant Izabela Czapowska
w sprawie z powództwa A.K.
przeciwko P. w K.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie
w Izbie Cywilnej w dniu 17 listopada 2004 r.,
kasacji powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 11 grudnia 2003 r., sygn. akt [...],
oddala kasację i zasądza od powoda na rzecz pozwanej
kwotę 2700 (dwa tysiące siedemset) złotych tytułem zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Powód domagał się zasądzenia od pozwanej kwoty 152.426,29 zł
tytułem odszkodowania za szkodę jakiej doznał wskutek tego, że pozwana nie
przekazała komornikowi zajętej wierzytelności, a złożyła ją do depozytu
sądowego.
Pozwana wnosiła o oddalenie powództwa podnosząc, że złożenie do
depozytu było spowodowane powstaniem wątpliwości co do osoby wierzyciela
z uwagi na inne zajęcia, jak i dokonane cesje wierzytelności.
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 29 listopada
2002 r. oddalił powództwo. Rozstrzygnięcie to oparł na następujących
ustaleniach. Prawomocnym nakazem zapłaty z dnia 7 sierpnia 2002 r.
[...] nakazano „G.” Spółce z o. o. uiszczenie na rzecz powoda kwoty
138.776,04 zł z odsetkami. W postępowaniu egzekucyjnym, wszczętym na
wniosek powoda celem wyegzekwowania tej należności, komornik w dniu 30
sierpnia 2001 r. dokonał zajęcia wierzytelności przysługującej Spółce „G.” od
pozwanej z tytułu wynagrodzenia za roboty wykonane na jej rzecz przez tą
Spółkę. Pismem z dnia 6 września 2001 r. pozwana poinformowała komornika,
że posiada wobec Spółki „G.” zobowiązanie przewyższające egzekwowaną
należność oraz, że przekazanie środków na jego rzecz nastąpi w dniu
15 listopada 2001 r. to jest w dniu wymagalności tej wierzytelności. Pismem
z dnia 15 listopada 2001 r. pozwana zawiadomiła komornika o dalszych
zajęciach oraz, że została zawiadomiona o tym, iż Spółka „G.” dokonała
siedmiu cesji wierzytelności na łączną kwotę 426.257,60 zł. W następnym dniu
pozwana wystąpiła do Sądu Rejonowego w K. o zezwolenie na złożenie do
depozytu sądowego kwoty 449.593 zł należnej Spółce „G.” za wykonane roboty
podnosząc, że do tej kwoty komornik zgłosił zajęcie na rzecz kilku wierzycieli, a
ponadto została zawiadomiona o dokonaniu przelewu na siedmiu różnych
uprawnionych. Suma wszystkich tych roszczeń znacznie przewyższa należną
Spółce „G.” kwotę.
3
Mając to na uwadze oraz treść art. 886 § 3 k.p.c. w związku z art. 415
k.c. i 361 k.c. Sąd uznał, że brak jest podstaw do uwzględnienia powództwa,
ponieważ nie można się dopatrzyć podstawowego elementu odpowiedzialności
deliktowej to jest winy. Pozwana nie naruszyła obowiązków z art. 886 k.c.,
a złożenie wierzytelności do depozytu sądowego miało oparcie w treści art. 467
pkt 3 k.c.
Apelacja powoda wniesiona od powyższego wyroku została oddalona
przez Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 11 grudnia 2003 r. Sąd ten uznał za
prawidłowe ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd I instancji i przyjął je za
własne, podkreślając również, iż nie były one kwestionowane. Nadto Sąd
podkreślił, iż wobec tego, ze powód opierał swoje roszczenie na przepisie art.
886 § 3 k.p.c. jego obciążał ciężar dowodu, że na skutek naruszenia przez
pozwaną obowiązków wynikających z zajęcia wierzytelności poniósł on szkodę,
że miedzy szkodą a zaniedbaniem obowiązków zachodzi związek przyczynowy
oraz, że zaniedbanie obowiązków było zawinione po myśli art. 415 k.c.
Sąd Apelacyjny podzielił ocenę Sądu I instancji, że powód nie wykazał
przesłanek odpowiedzialności pozwanej i to zarówno w zakresie winy
polegającej na naruszeniu obowiązków wynikających z zajęcia, wysokości
szkody, a także w zakresie związku przyczynowego między działaniem
pozwanej a szkodą. Z nie kwestionowanych ustaleń faktycznych, wynikało
jednoznacznie, że do momentu wymagalności zajętej wierzytelności, nastąpiły
kolejne zajęcia komornicze, a ponadto pozwana będąca poddłużnikiem
otrzymała szereg zawiadomień o przelewie na różne podmioty tej
wierzytelności. Suma zgłoszonych wierzytelności przekraczała kwotę należną
od pozwanej. W istocie zaistniał więc spór, kto jest wierzycielem (Spółka „G.”
czy inne osoby), a zatem zachodziła podstawa do zastosowania art. 467 pkt 3
k.c. Wystąpienie więc niezwłoczne przez pozwaną do Sądu o zezwolenie na
złożenie należności do depozytu, nie może być uznane za niezgodne
z przepisami dotyczącymi postępowania egzekucyjnego, ani tym bardziej za
zawinione. O tym czy świadczenie stosownie do art. 896 § 1 k.p.c. ma być
przelane na konto komornika czy złożone do depozytu, komornik decyduje
wówczas, gdy złożeniu do depozytu nakazują przepisy o postępowaniu
egzekucyjnym. Natomiast, gdy istnieje spór, co do osoby wierzyciela, to
4
stosownie do art. 467 pkt 1 k.c. decyzja należy do poddłużnika, gdyż dotyczy
realizacji uprawnień z prawa materialnego. Złożenie przedmiotu do depozytu
sądowego nie może być traktowane na równi z odmową realizacji zajęcia.
Istnienie przesłanek uzasadniających złożenie przedmiotu świadczenia do
depozytu sądowego dowodzi braku winy po stronie pozwanej w nieprzekazaniu
zajętej wierzytelności komornikowi.
Okoliczność, że została ogłoszona upadłość Spółki „G.”
i w konsekwencji umorzenie postępowania egzekucyjnego przeciwko tej
Spółce nie pozostaje w związku przyczynowym, w rozumieniu art. 361 k.c.,
z działaniem pozwanej polegającym na złożeniu należności do depozytu
sądowego. Ogłoszenie upadłości dłużnika powoda – Spółki „G.” – nie może
skutkować odpowiedzialności pozwanej za ewentualną niewypłacalność
upadłego.
Powód zgłosił swą wierzytelność w postępowaniu upadłościowym,
a ponadto wystąpił o wypłatę z depozytu, wznowienie więc o szkodzie jest co
najmniej przedwczesne.
Mając to wszystko na uwadze Sąd Apelacyjny w pełni podzielił
stanowisko Sądu I instancji co do braku podstaw do przyjęcia
odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanej wobec powoda.
Powód w kasacji powołując się na podstawę z art. 3931
pkt 1 k.p.c.
zarzucił naruszenie art. 467 k.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie oraz
naruszenie art. 888, art. 882, art. 885, art. 886 § 3 oraz art. 896 § 1 pkt 2 k.p.c.
przez ich błędną wykładnię. Powołując się na powyższe zarzuty skarżący
wnosił o zmianę wyroku i uwzględnienie powództwa oraz zasądzenie kosztów
procesu za wszystkie instancje.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sądy obu instancji zasadnie przyjęły, że przesłankami odpowiedzialności
odszkodowawczej dłużnika zajętej wierzytelności są: bezprawne i zawinione
zachowanie się poddłużnika, zaistnienie szkody w majątku wierzyciela
egzekwującego i istnienie związku przyczynowego między zachowaniem się
poddłużnika a szkodą wierzyciela egzekwującego. Również trafnie przyjęto, że
5
ciężar dowodu, iż wystąpiły wszystkie trzy przesłanki odpowiedzialności
odszkodowawczej obciąża wierzyciela egzekwującego.
Zakres obowiązków dłużnika wierzytelności zajętej w trybie art. 255
k.p.c., na który powołał się komornik, zajmując na wniosek powoda
wierzytelność przysługującą dłużnikowi od pozwanej, są podobne do
obowiązków pracodawcy w przypadku egzekucji skierowanej do wynagrodzenia
za pracę, w tym że są sformułowane bardziej ogólnikowo. Zgodnie z treścią art.
302 k.p.c. do skutków zajęcia stosuje się odpowiednio art. 885, 887 i 888 k.p.c.,
a do skutków niezastosowania się do wezwania komornika oraz do obowiązków
wynikających z zajęcia art. 886 k.p.c. Komornik zajmując wierzytelność
w pierwszej kolejności zobowiązuje poddłużnika aby należnego od niego
świadczenia nie uiszczał dłużnikowi egzekwowanemu (art. 896 § 1 pkt 2 k.p.c.)
oraz aby udzielił informacji przewidzianych w art. 896 § 2 k.p.c. Jednocześnie
stosownie do art. 896 § 1 pkt 2 k.p.c. na dłużnika zajętej wierzytelności
nakładany jest obowiązek przekazania świadczenia komornikowi lub złożenia
do depozytu sądowego.
Wbrew stanowisku skarżącej Sądy trafnie przyjęły, że między innymi
w sytuacji gdy zaistnieje spór co do tego, kto jest wierzycielem (dłużnik
egzekwowany czy inna osoba) poddłużnik ma obowiązek złożenia przedmiotu
świadczenia do depozytu sądowego (art. 896 § 1 pkt 2 k.p.c. w związku z art.
467 k.c.). Stanowisko takie prezentowane też jest w piśmiennictwie
prawniczym.
Stanowisko to, wbrew zarzutom podnoszonym w kasacji, nie jest
sprzeczne z uchwałą składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia
5 grudnia 1986 r. III CZP 62/86 (OSNCP 1987, poz. 146).
Problem, kiedy o zgłoszeniu do depozytu sądowego decyduje komornik,
a kiedy dłużnik, był już przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego
w uzasadnieniu wyroku z dnia 14 stycznia 1998 I CKN 406/97 (Lex nr 50606).
Sąd ten nawiązując do powołanej wyżej uchwały składu siedmiu sędziów z dnia
5 grudnia 1986 r. podniósł, że na gruncie postępowania cywilnego mogą istnieć
dwie grupy depozytów sądowych. Do pierwszej grupy należą depozyty
składane w oparciu o podstawę uregulowaną w art. 467 k.c., do realizacji której
na zastosowanie tryb przewidziany w art. 692-693 k.p.c. i w przepisach
6
rozporządzenia wykonawczego. Druga grupa depozytów to depozyty składane
i pozostawione tam dla celów postępowania egzekucyjnego przewidzianych
w art. 808, art. 852 § 1 i 2, art. 862 § 1, art. 881 § 1, art. 1024 § 1 pkt 4, art.
1029 § 1, art. 1033 § 1 i art. 1042 k.p.c. Złożenia do depozytu na podstawie
tych przepisów dokonuje komornik, a nie dłużnik. Sąd ten podkreślił, że
w przypadku zajęcia wierzytelności złożenie przedmiotu świadczenia do
depozytu sądowego na podstawie art. 467 k.c. w związku z art. 896 § 1 ust. 2
k.p.c. jest instytucją prawa materialnego, uprawnienie w tym zakresie ma
dłużnik, oczywiście jeżeli zachodzi jedna z przesłanek przewidzianych w art.
467 k.c.
W niniejszym przypadku złożenie należności do depozytu sądowego
nastąpiło na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego w K. z dnia 15 lutego
2002 r., którym zezwolono pozwanej na złożenie do depozytu należności
przypadającej od poddłużnika dłużnikowi egzekwowanemu w kwocie 445 593 zł
za wykonane roboty. W uzasadnieniu tego postanowienia Sąd stwierdził, że
dłużnik nie ze swej winy nie wie kto jest wierzycielem (art. 467 § 1 pkt 3 k.c.)
albowiem nie jest uprawniony do rozstrzygania skuteczności dokonanych
przelewów wierzytelności przez Spółkę „G.”, w kontekście zajęć komorniczych
stosownie do art. 902 k.p.c. w związku z art. 885 k.p.c.
Należy przy tym podkreślić, że przelew wierzytelności nie wymaga zgody
dłużnika (art. 509 k.c.), data zawiadomienia o przelewie nie jest równoznaczna
z datą przelewu (z zawiadomienia przekazanego pozwanej nie wynikała data
przelewu), pozwana zaś nie miała dostatecznych instrumentów pozwalających
na weryfikację zawiadomień o przelewie przedkładanych przez dłużnika
egzekwowanego.
W sprawie o złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego
sąd wprawdzie nie bada prawdziwości twierdzeń zawartych we wniosku
ograniczając się do oceny czy stosownie do przytoczonych okoliczności
złożenie do depozytu jest prawnie uzasadnione.
W niniejszym procesie powód nawet nie twierdził, że aby pozwana we
wniosku o zezwolenie na złożenie świadczenia do depozytu powołała się na
nieprawdziwe twierdzenia. Uzasadnienie prawne złożenia przedmiotu
7
świadczenia do depozytu sądowego zostało zatem przesądzone powołanym
prawomocnym postanowieniem sądu.
Mając powyższe na uwadze należy podzielić ocenę Sądu II instancji, że
złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego nie może być uznane
za niezgodne z przepisami normującymi postępowanie egzekucyjne, a już
w żadnym razie za zawinione.
Jeżeli chodzi o kwestię winy dłużnika zajętej wierzytelności, to wobec
tego, że pojęcie winy nie jest zdefiniowane w kodeksie cywilnym, to przy ocenie
w tym przedmiocie należy odwołać się do doktryny prawa cywilnego. Podkreśla
się w niej – najogólniej rzecz ujmując – że wina w sensie normatywnym
sprowadza się do możliwości postawienia sprawcy zarzutu nagannego
zachowania się. Przesłanką winy jest bezprawność działania. Aby więc przyjąć
winę należałoby móc postawić sprawcy zarzut za czyn wywołujący szkodę, jest
sprzeczny z obowiązującym porządkiem prawnym. Charakter bezprawny ma
bowiem postępowanie stanowiące nadużycie prawa podmiotowego.
Uwzględniając, że przedmiotowe świadczenie pozwana złożyła do
depozytu sądowego na podstawie postanowienia sądu, wyklucza przyjęcie
bezprawności jej działania, a tym samym przypisania jej winy w rozumieniu art.
415 k.c.
Brak tej zasadniczej przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej
pozwanej, pozwala na przyjęcie, że oddalenie apelacji było uzasadnione. W tym
stanie zbędne byłoby rozważenie co do istnienia, czy też braku, pozostałych
przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej.
Z tych wszystkich względów, wobec braku usprawiedliwionych podstaw,
kasacja podlegała oddaleniu na mocy art. 39312
k.p.c.
O kosztach procesu orzeczono na mocy art. 98 i 108 § 1 k.p.c.