Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CK 170/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 grudnia 2004 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Marian Kocon
Protokolant Anna Banasiuk
w sprawie z powództwa Banku Spółki Akcyjnej
przeciwko E.Z.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 9 grudnia 2004 r.,
kasacji pozwanego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 7 listopada 2003 r., sygn. akt [...],
oddala kasację i przyznaje adw. Z.K. - prowadzącemu
Kancelarię Adwokacką w K. od Skarbu Państwa - Sądu
Apelacyjnego kwotę 3.600 (trzy tysiące sześćset) zł tytułem
kosztów nie opłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w
postępowaniu kasacyjnym.
2
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 7 listopada 2003 r. oddalił apelację
pozwanego E.Z. od wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 29 stycznia 2003 r., na
podstawie którego uchylony został w stosunku do tego pozwanego nakaz zapłaty i
zasądzona została od niego na rzecz strony powodowej kwota 1.060.442,29 z
odsetkami od dnia 20 sierpnia 2001 r. z zastrzeżeniem, że odpowiedzialność E.Z.
jest solidarna z pozwanym D.F.
Według dokonanych ustaleń D.F. na podstawie umowy kredytowej z dnia 27
marca 2000 r. uzyskał w banku będącym poprzednikiem prawnym strony
powodowej kredyt w kwocie 1.000.000 zł z przeznaczeniem na dokończenie
budowy osiedla mieszkaniowego na nieruchomości stanowiącej własność E.Z.
Zabezpieczeniem kredytu był weksel in blanco wystawiony przez D.F., jako
kredytobiorcę, a poręczony przez E.Z. W tym samym dniu pozwani podpisali
deklaracje wekslową, w której wyrazili zgodę na wypełnienie przez powoda weksla
w każdym czasie w razie niespłacenia kredytu zgodnie z warunkami umowy.
Zabezpieczeniem kredytu była także hipoteka zwykła na kwotę 1.000. 000 zł na
nieruchomości E.Z., na której budowane było osiedle mieszkaniowe.
D.F. posiadając pełnomocnictwo udzielone przez E.Z. upoważniające go do
podejmowania wszelkich czynności prawnych, dotyczących wspomnianej
nieruchomości, zawarł z powodowym Bankiem w dniu 25 stycznia 2001 r. aneks do
umowy kredytowej, na mocy którego zobowiązał się do przeprowadzenia
wszystkich transakcji bezgotówkowych poprzez rachunek prowadzony w
powodowym Banku, jak również przyjmowania na ten rachunek należności za
sprzedaż wybudowanych domów. W kilka dni później powodowy Bank wyraził
zgodę na bezobciążeniowe wyłączenie kilku działek z księgi wieczystej
prowadzonej dla nieruchomości, na której budowane było osiedle mieszkaniowe.
Pozwany D.F. sprzedał te działki wraz z wybudowanymi na nich domami nie
przekazując bankowi żadnych kwot. Takie postępowanie pozwanego spowodowało
wystąpienie powodowego Banku z żądaniem, będącym przedmiotem sporu.
3
Sądy obu instancji uznały, że odpowiedzialność pozwanego w stosunku do
strony powodowej wynika wyłącznie z poręczenia wekslowego, objętego regulacją
zawartą w art. 30-32 prawa wekslowego. Dokonując takiej kwalifikacji prawnej Sąd
Apelacyjny nie podzielił stanowiska E.Z., według którego Bank wyrażając zgodę na
zwolnienie od obciążeń hipotecznych gruntów, na których budowane były domy,
wyzbył się zabezpieczenia umożliwiającego uzyskanie zaspokojenia bez potrzeby
żądania wykonania zobowiązania przez E.Z. Okoliczność ta – w ocenie pozwanego
E.Z. – uwalnia go z mocy art. 887 k.c. od odpowiedzialności w stosunku do strony
powodowej. Sąd Apelacyjny podniósł, że zobowiązanie poręczyciela wekslowego
ma charakter abstrakcyjny, niezależny od łączących strony stosunków kauzalnych,
a jego skutki reguluje wyłącznie prawo wekslowe; poręczenia złożonego na
ważnym wekslu nie można zatem traktować jako udzielonego poręczenia cywilnego
w rozumieniu art. 876 k.c. Skutkiem udzielenia poręczenia wekslowego, także na
wekslu gwarancyjnym, jest powstanie zobowiązania awalisty, przy czym jest to
odpowiedzialność samodzielna materialnie, niesubsydiarna, solidarna i jedynie w
ograniczonym stopniu uzależniona od zobowiązania głównego (tzw. akcesoryjność
formalna).
Kasacja pozwanego E.Z. oparta została na podstawie naruszenia art. 227,
233, 4951
§ 1 k.p.c. wskutek odmowy zbadania stosunku podstawowego łączącego
strony, przez co pozwany pozbawiony został możliwości wykazania, że weksel
wypełniony został niezgodnie z deklaracją wekslową. Skarżący zarzucił także
naruszenie art. 10, 17, 30, 32 prawa wekslowego przez błędną ich wykładnię i w
konsekwencji niewłaściwe zastosowanie. Żądał uchylenia zaskarżonego wyroku
oraz wyroku Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego
rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja nie ma usprawiedliwionych podstaw. Punktem wyjścia przy ocenie
zarzutów powołanych w ramach obu podstaw kasacyjnych jest określenie
charakteru zobowiązania poręczyciela wekslowego. W doktrynie i judykaturze
jednolicie przyjmuje się, że zobowiązanie poręczyciela wekslowego cechuje się
abstrakcyjnością i bezwarunkowością. Zobowiązanie osoby podpisanej na wekslu
4
jest samodzielne (art. 7 pr. weksl.). Byt prawny poręczenia wekslowego nie zależy
w gruncie rzeczy od istnienia zobowiązania dłużnika głównego. Zależy on od
złożenia podpisu na wekslu. Przez udzielenie poręczenia wekslowego nawiązuje
się stosunek wekslowy między poręczycielem a remitentem, a nie między
poręczycielem a poręczonym (wystawcą), tych ostatnich łączy natomiast stosunek
cywilny, w ramach którego może dojść do rozliczeń. Przytoczonych reguł
charakterystycznych dla poręczenia wekslowego nie można – wbrew stanowisku
zaprezentowanemu w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku – przenosić wprost na
stosunek poręczenia wekslowego powstałego wskutek poręczenia na wekslu
gwarancyjnym in blanco. W doktrynie i judykaturze panuje zgoda co do tego, że
w stosunku zachodzącym między wystawcą a pierwszym posiadaczem weksla in
blanco (remitentem) zostaje częściowo złagodzona abstrakcyjność zobowiązania
wekslowego. Oznacza to pewne złagodzenie surowości zobowiązania wekslowego
wystawcy weksla, a zatem także poręczyciela, nie może bowiem odpowiedzialność
poręczyciela być surowsza od odpowiedzialności dłużnika.
Weksle gwarancyjne in blanco wykorzystywane są, między innymi, dla
zabezpieczenia wierzytelności oraz ewentualnych roszczeń o naprawienie szkody
lub roszczeń o zwrot udzielonego kredytu. Najczęściej osoba, której udzielane jest
zabezpieczenie, otrzymuje weksel in blanco (art. 10 pr. weksl.), z upoważnieniem
do jego wypełnienia przez wpisanie w nim kwoty, na którą opiewa zabezpieczona
wierzytelność, jako sumy wekslowej, i dnia wymagalności zabezpieczonej
wierzytelności, jako terminu płatności weksla, oraz innych postanowień,
niezbędnych w myśl art. 1 lub art. 101 pr. weksl. Upoważnienie to stanowi element
porozumienia osoby wręczającej weksel in blanco i jego odbiorcy. Jeżeli
oświadczenie osoby wręczającej weksel in blanco ma formę pisemną, wspomniane
porozumienie nazywane jest zwyczajowo deklaracją wekslową.
W następstwie wypełnienia weksla in blanco zgodnie z porozumieniem co do
jego uzupełnienia powstaje zobowiązanie wekslowe osoby podpisanej na wekslu in
blanco (wręczającej ten weksel) o treści określonej w tekście powstałym na skutek
wypełnienia. Odbiorca weksla in blanco uzyskuje zatem z mocy porozumienia co do
jego uzupełnienia uprawnienie do spowodowania powstania - przez swe,
podejmowane we własnym imieniu działanie - zobowiązania wekslowego osoby,
5
która złożyła podpis na wekslu in blanco. Działanie to ma charakter jednostronnej
czynności prawnej. Wynikająca z porozumienia osoby wręczającej weksel in blanco
i jego odbiorcy ścisła więź pomiędzy zobowiązaniem wekslowym a zobowiązaniem,
z którego wynika podlegająca zabezpieczeniu wierzytelność, przejawia się w tym,
że wierzyciel nie może z mocy weksla uzyskać w zasadzie więcej praw niż
przysługuje mu w ramach stosunku, z którego wynika podlegająca zabezpieczeniu
wierzytelność, a spełnienie jednego z tych zobowiązań powoduje wygaśnięcie
także drugiego (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia
7 stycznia 1967 r., mająca moc zasady prawnej, III CZP 19/66, OSNCP 1968, nr 5,
poz. 79, uchwała połączonych Izb Cywilnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 24 kwietnia 1972 r., III PZP 17/70, OSNCP 1973, nr 5, poz. 72, pkt III. 1.c
uzasadnienia, oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 1997 r., I CKN
48/97, OSNC 1997, nr 9, poz. 124, z dnia 5 lutego 1998 r., III CKN 342/97, OSNC
1998, nr 9, poz. 141, z dnia 21 października 1998 r., II CKN 10/98, OSNC 1999, nr
5, poz. 93 i z dnia 18 listopada 1999 r., I CKN 215/98, OSNC 2000, nr 7-8, poz.
128).
Nie budzi wątpliwości, że wypełnienie weksla in blanco zgodnie
z porozumieniem co do jego uzupełnienia nie stanowi przesłanki formalnej. Weksel
in blanco wypełniony niezgodnie z porozumieniem, ale w sposób odpowiadający
wymaganiom co do formy przewidzianym w art. 1 lub art. 101 pr. weksl. musi być
zatem uważany za weksel trasowany lub weksel własny w rozumieniu
wymienionych przepisów. Uzupełnienie weksla in blanco zgodnie z otrzymanym
upoważnieniem warunkuje jedynie odpowiedzialność wekslową osoby na nim
podpisanej.
Przedstawione uwagi konieczne były dla rozważenia kwestii możliwości
podnoszenia przez dłużnika wekslowego, a zatem także poręczyciela wekslowego,
zarzutu wypełnienia weksla in blanco niezgodnie z zawartym porozumieniem. Nie
budzi wątpliwości, że dłużnik wekslowy ma taką możliwość, nie oznacza to – wbrew
zarzutom podniesionym w kasacji - że w razie wypełnienia weksla niezgodnie
z zawartym porozumieniem osoba, która wręczyła weksel in blanco (także
poręczyciel) nie jest w ogóle zobowiązana wekslowo. Przyjąć należy, że w takiej
sytuacji odpowiedzialność wekslowa dłużnika istnieje w takich granicach, w jakich
6
odpowiadałby w razie prawidłowego wypełnienia weksla. Mamy tu do czynienia
z zarzutem w ścisłym tego słowa znaczeniu. Skarżący żadnego z zarzutów, którego
uwzględnienie ograniczałoby zakres jego odpowiedzialności nie zgłosił.
Okoliczność, że powodowy Bank wyzbył się dodatkowego zabezpieczenia, o jakim
mowa w § 9 pkt 4 deklaracji wekslowej, tj. hipoteki zwykłej, nie może stanowić
podstawy formułowania zarzutu wypełnienia weksla niezgodnie z porozumieniem
(deklaracją wekslową). Nawet w przypadku uznania za nieważną - w części
dotyczącej zabezpieczenia spłaty kredytu - zmianę umowy kredytu łączącej strony,
nie można skutecznie podnosić zarzutu wypełnienia weksla niezgodnie
z porozumieniem. Aneks do umowy kwestionowany przez skarżącego w niczym
nie zmienił warunków deklaracji wekslowej, ani – co najistotniejsze – nie
spowodował wypełnienia weksla niezgodnie z tą deklaracją.
Z przytoczonych względów obie podstawy kasacyjne uznać należało za nie
usprawiedliwione, natomiast zaskarżony wyrok, mimo że jego uzasadnienie we
wskazanym zakresie budzi zastrzeżenia, to odpowiada prawu. Kasacja podlegała
więc oddaleniu (art. 39312
k.p.c.). O kosztach nie opłaconej pomocy prawnej
udzielonej z urzędu w postępowaniu kasacyjnym orzeczono na podstawie § 19
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie
opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nie
opłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348, ze zm.).