Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CK 226/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 grudnia 2004 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
SSN Marian Kocon
Protokolant Anna Banasiuk
w sprawie z powództwa Fundacji "L."
przeciwko Gminie A.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 9 grudnia 2004 r.,
kasacji strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 15 stycznia 2004 r., sygn. akt [...],
oddala kasację; nie obciąża strony powodowej kosztami
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy oddalił powództwo Fundacji „L.” skierowanego przeciwko
Gminie A. o zapłatę kwoty 172.534 zł, na którą składało się żądanie zapłaty
wynagrodzenia za sprawowanie funkcji inwestora zastępczego i zwrotu kosztów
remontu kotłowni. Sąd ten ustalił, że na podstawie umowy z dnia 20 marca
1996 r. Zarząd Miasta w A. powierzył powodowej Fundacji utworzenie i
prowadzenie Środowiskowego Domu Samopomocy (ŚDS) w tymże mieście.
Fundusze na prowadzenie ŚDS miały być przekazywane przez Wojewódzki
Zespół Pomocy Społecznej (WZPS) za pośrednictwem Zarządu Miasta. Umowę
z dnia 20 marca 1996 r. zawarto zgodnie z trójstronnym porozumieniem
uczestniczących w niniejszym sporze stron i WZPS (z dnia 20 października
1996 r.). W dniu 10 października 1996 r. strony procesu zawarły umowę, w
której Zarząd Miasta powierzył powodowi funkcję inwestora zastępczego (§ 1
umowy) inwestycji prowadzonej przez Gminę, jako zadanie zlecone przez
Wojewódzki Zespół Pomocy Społecznej. Inwestycja ta obejmowała przebudowę
i modernizację budynku, w którym miał mieścić się ŚDS. Strony nie prowadziły
rozmów dotyczących wynagrodzenia dla inwestora zastępczego i nie zawierały
w tym zakresie żadnej umowy. Budynkiem przy ul. Z. 45/55 dysponowała strona
powodowa na podstawie umowy użyczenia nieruchomości z dnia 7 czerwca
1994 r. Koszty remontu i modernizacji budynku zostały sfinansowane ze
środków budżetowych (dotacji). Ze środków tych sfinansowano także
inspektora nadzoru. W dniu 13 października 1995 r. przyznana została Fundacji
z Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej pożyczka w wysokości
46.000 zł na modernizację kotłowni w Domu Spokojnej Starości. Kwota ta
została wydatkowana zgodnie z przeznaczeniem i powodowa Fundacja
uzyskała umorzenie pożyczki. Umowa z dnia 20 marca 1996 r. (dotycząca
utworzenia i powierzenia Fundacji ŚDS) została wypowiedziana przez Zarząd
Gminy (pismo z dnia 28 grudnia 1999 r.), a następnie – wypowiedziano także
umowę użyczenia nieruchomości (pismo z dnia 10 sierpnia 2000 r.).
W ugodzie stron z dnia 5 października 2000 r. pozwana Gmina
zobowiązała się m.in. przejąć ŚDS wraz z pensjonariuszami oraz wypłacić
3
Fundacji kwotę stanowiącą 9/12 części rocznej dotacji przyznanej z budżetu
Wojewody. W ugodzie tej także przyjęto, iż wyczerpuje ona wszelkie obecne i
ewentualne przyszłe roszczenia stron na tle stosunków prawnych (łączących
strony) w chwili zawarcia ugody. Nieruchomość została przekazana Gminie
zgodnie z ugodą (w dniu 5 października 2000 r,.).
Sąd Okręgowy uznał, że ustalony stan faktyczny nie uzasadniał
roszczenia powodowej Fundacji o wynagrodzenie z racji pełnienia przez nią
funkcji inwestora zastępczego. Roszczenie to nie ma oparcia w umowie stron
i stosunkach pozakontraktowych. Fundacja nie udowodniła też samej wysokości
dochodzonego wynagrodzenia. Nie istniały też podstawy do zasądzenia na
rzecz Fundacji zwrotu kosztów modernizacji kotłowni w remontowanym
budynku, bowiem fundusze na ten remont uzyskano z pożyczki udzielonej
przez WFOŚ i GW, a pożyczka ta następnie została umorzona. Dodatkowo Sąd
Okręgowy stwierdził, że ewentualne roszczenia o zwrot kosztów modernizacji
kotłowni uległo przedawnieniu, a zawarta między stronami ugoda w 2000 r.
obejmowała także stosunki objęte niniejszym sporem.
Apelacja strony powodowej została oddalona jako nie uzasadniona.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, ustalenia faktyczne w danej sprawie zostały
dokonane prawidłowo. Powodowa Fundacja nie wykazała istnienia obowiązku
pozwanej Gminy ,obejmującego zapłatę wynagrodzenia za pełnienie funkcji
inwestora zastępczego. Nie było podstaw także do zasądzenia należności
46.000 zł z tytułu zwrotu kosztów modernizacji kotłowni. Sąd Apelacyjny
podzielił także stanowisko Sądu Okręgowego we zakresie dotyczącym
przedawnienia drugiego roszczenia powoda oraz treści umowy ugody.
W kasacji strony powodowej podniesiono zarzuty naruszenia jedynie
prawa materialnego, tj. art. 65 § 2 k.c.. art. 735 § 1 i § 2 k.c., art. 713 k.c. w zw.
z art. 753 § 2 zd. II k.c. oraz art. 56 i 65 k.c. Powód starał się wykazać
zasadność dochodzenia od pozwanej Gminy dwóch roszczeń. Domagał się
zmiany zaskarżonego wyroku i zasądzenie od pozwanej Gminy dochodzonej
należności w całości, ewentualnie – uchylenia zaskarżonego wyroku
i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego postępowania.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
4
1. Strona powodowa dochodziła dwóch roszczeń: wynagrodzenia za
sprawowanie funkcji inwestora zastępczego (§ 1 umowy z dnia 10 października
1996 r.) oraz zwrotu kosztów remontu kotłowni w budynku stanowiącym
własność Gminy. To drugie roszczenie określone też zostało w kasacji jako
„roszczenie o zwrot nakładów”. O takiej kwalifikacji tego roszczenia świadczy
także powołanie się na naruszenie art. 713 k.c. w związku z art. 753 § 2 zd. II
k.c. i treść pism procesowych składanych przez stronę powodową w toku
postępowania (np. pismo z dnia 10 listopada 2003 r., k. 137 akt).
2. Należy zwrócić uwagę na to, że podstawowe znaczenie
w rozpatrywanej sprawie mają zarzuty naruszenia art. 735 § 1 i § 2 k.c.
(w odniesieniu o roszczenie o wynagrodzenie) oraz zarzut naruszenia art. 713
k.c. w zw. z art. 753 § 2 zd. II k.c. (w zakresie roszczenia o zwrot nakładów).
Pozostałe, podniesione w kasacji zarzuty, tj. zarzut naruszenia art. 65 § 2 k.c.
oraz art. 56 i 65 k.c. w zw. z § 8 umowy użyczenia z dnia 7 czerwca 1994 r.
mają znaczenie wtórne w tym sensie, że mogłyby być one brane pod uwagę
tylko wówczas, gdyby przyjąć istnienie obu zgłoszonych roszczeń powodowej
Fundacji wobec strony pozwanej.
3. Wypadnie podzielić stanowisko Sądu Apelacyjnego, że powodowa
Fundacja nie wykazała jednak w sposób wystarczający prawnie faktu istnienia
roszczenia o zapłatę wynagrodzenia z racji pełnienia przez nią funkcji inwestora
zastępczego. Wprawdzie istotnie funkcję tę powierzono Fundacji w § 1
porozumienia z dnia 10 października 1996 r. (k. 13 akt), ale ani z treści tej
umowy, ani innych (np. dodatkowych) porozumień stron nie wynika to, aby
przewidziano dla inwestora zastępczego jakiekolwiek wynagrodzenie. Brak
w porozumieniu z dnia 10 października 1996 r. obowiązku zapłaty omawianego
wynagrodzenia wynika także z treści wywodów zawartych w skardze kasacyjnej
(ze sposobu sformułowania zarzutów naruszenia art. 735 k.p.c.). Obowiązek
zapłaty wynagrodzenia nie daje się wyprowadzić – co trafnie zauważyły oba
Sądy - także ze źródeł pozaumownych, w tym z obowiązujących przepisów
prawa. O takim źródle wspomnianego obowiązku nie może świadczyć ogólne
stwierdzenie skarżącej Fundacji, że „wszelkie koszty ponoszone przez
Fundację (…) w związku z prowadzeniem Domu Samopomocy (za wyjątkiem
5
modernizacji kotłowni) były finansowane bądź refundowane przez pozwanego”
(s. 2 kasacji).
Źródła powstania obowiązku zapłaty wynagrodzenia z racji pełnienia
funkcji inwestora zastępczego powoda Fundacja dopatrywała się w umowie
zlecenia (art. 735 § 1 i § 2 k.c.). Jako jedną z podstaw skargi kasacyjnej
wskazano niezastosowanie tych przepisów w danej sprawie i to w sytuacji,
w której w porozumieniu z dnia 10 października 1996 r. nie określono
wynagrodzenia za sprawowanie funkcji inwestora zastępczego, a z okoliczności
i treści porozumienia nie wynika, iż powód zobowiązał się pełnić wspomnianą
funkcję bez wynagrodzenia.
Jeżeli skarżąca Fundacja wskazuje na zarzut niezastosowania art. 735
§ 1 k.c., to w tym zarzucie tkwi zarazem sugestia co do tego, że porozumienie
stron z dnia 10 października 1996 r. należało kwalifikować jako umowę zlecenia
w rozumieniu art. 734 k.c., przynajmniej w zakresie odnoszącym się do
powierzenia powodowi funkcji inwestora zastępczego. Treść wymienionego
porozumienia (jego § 1) wyklucza jednak możliwość akceptowania takiej
kwalifikacji prawnej. Brak tu przede wszystkim elementów zobowiązania się
strony powodowej „do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego
zlecenie” (strony pozwanej, art. 734 § 1 k.c.). Co najwyżej, w zakresie
postanowień § 1 porozumienie z 1996 r. można by przyjmować kwalifikację
prawną umowy o świadczenie usług (art. 750 k.c.) Zarzut naruszenia przepisów
art. 750 k.c. nie znalazł się jednak w skardze kasacyjnej. Gdyby twierdzić, że
przepis art. 735 § 1 k.c. znajduje jednak odpowiednie zastosowanie do umowy
stron z 1996 r. (poprzez odesłanie zawarte w art. 750 k.c.), to należy
zaznaczyć, iż w kasacji nie zakwestionowano ustaleń faktycznych dokonanych
przez Sąd Apelacyjny (przez wskazanie odpowiednich podstaw kasacyjnych).
Sąd Najwyższy w postępowaniu kasacyjnym związany jest ustaleniami
faktycznymi stanowiącymi podstawę zakazanego orzeczenia (art. 39319
§ 2
k.p.c.). W ustaleniach faktycznych Sądów Okręgowego i Sądu Apelacyjnego
stwierdzono, ze nawet Prezes powodowej Fundacji wyjaśnił, iż strony nie
umawiały się o zapłatę wynagrodzenia (k. 90 v. akt.). Według zeznań świadek
K.T., strony nie prowadziły rozmów o wynagrodzenie za sprawowanie funkcji
inwestora zastępczego i nie zawierały w tej kwestii żadnej umowy (k. 89 v.).
6
Sąd Apelacyjny miał zatem uzasadnione podstawy do kategorycznej
konstatacji, że strony porozumienia z 1996 r. w ogóle nie przewidywały
wynagrodzenia za pełnienie przez powodową Fundację funkcji przewidzianej
w § 1 tego porozumienia. Nie byłoby zatem usprawiedliwione poszukiwanie
podstaw takiego wynagrodzenia we wskazanym w kasacji przepisie art. 735 § 1
k.c., stosowanym nawet odpowiednio (art. 750 k.c.). W takiej sytuacji za
nieuzasadnioną należałoby uznać zarzut naruszenia art. 735 § 1 i 2 k.c.
w sposób sformułowany w skardze kasacyjnej.
4. Zarzut naruszenia przepisów art. 713 k.c. w zw. z art. 753 § 2 zd. 2
k.c. motywowano w kasacji ich niezastosowaniem w danej sprawie, pomimo że
powodowa Fundacja poczyniła nakłady na modernizację kotłowni w kwocie
46.000 zł, działając zgodnie ze swoimi obowiązkami. Tymczasem Sąd
Apelacyjny (podobnie jak Sąd pierwszej instancji) trafnie uznał bezpodstawność
roszczenia strony powodowej obejmującego zwrot kosztów modernizacji
kotłowni. Dochodzona przez Fundację kwota odpowiadała sumie udzielonej jej
pożyczki pieniężnej przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska
i Gospodarki Wodnej (k. 32 akt.). Pożyczka ta została następnie w całości
umorzona. Koszty modernizacji kotłowni pochodziły zatem ze środków
finansowych pożyczkodawcy, a nie z funduszy własnych Fundacji. W sensie
ekonomicznym i prawnym majątek Fundacji nie został zatem uszczuplony,
aczkolwiek ostatecznie powiększony został majątek strony pozwanej
(zwiększeniu uległa wartość użyczonej powodowi nieruchomości). Nie ma przy
tym znaczenia fakt, że suma pożyczki nabyta został na własność Fundacji (art.
720 k.c.). W piśmie procesowym z dnia 10 listopada 2003 r. trafnie oczywiście
wskazywano na to, że uzyskana przez Fundację pożyczka powiększała majątek
tej Fundacji (k. 137 akt). Nie znaczy to jednak, że - jak wywodzi Fundacja -
„bez znaczenia dla zasadności roszczeń użyczającego o zwrot nakładów jest
źródło ich finansowania”. Istotne znaczenie miał właśnie sposób wygaśnięcia
zobowiązania Fundacji wobec pożyczkodawcy z tytułu udzielonej jej pożyczki
(umorzenie, czyli zwolnienie z długu, art. 508 k.c., a nie zapłata sumy pożyczki).
Należy także podkreślić i to, że dla prawnego usprawiedliwienia obowiązku zwrotu
nakładów (na nieruchomość strony pozwanej), które Fundacja wywodziła z
umowy użyczenia z dnia 7 czerwca 1994 r. (k. 49-51 akt) nie można w żadnym
7
razie powoływać się na przesłanki znamionujące stan bezpośredniego
wzbogacenia (art. 405 k.c.). Tymczasem skarżąca starała się eksponować
właśnie fakt „ostatecznego wzbogacenia pozwanego” oraz „bezpodstawnie
uzyskanej (przezeń) korzyści” (s. 3 kasacji). Wypadnie też zaznaczyć, że
powodowa Fundacja domagała się zwrotu nakładów na nieruchomość
(budynek) strony pozwanej. Przy motywacji bowiem naruszenia art. 713 k.c. w
zw. z art. 753 § 2 zd. II k.c. wyraźnie stwierdzono, że „powód poczynił nakłady
na modernizację kotłowni w kwocie 46.000 zł”. Oznacza to, że Fundacja
dochodziła zwrotu nakładów (wydatków) o charakterze rzeczowym
(dokonanych na rzecz strony pozwanej). Nie może być zatem brane pod uwagę
stanowisko skarżącej, że strona pozwana „uzyskaną bezpodstawnie korzyść
zawdzięcza pracy i staraniom Fundacji” (s. 3 kasacji).
W związku z tym, że strona powodowa nie wykazała istnienia obu
dochodzonych roszczeń (o zapłatę wynagrodzenia i o zwrot nakładów) za
bezprzedmiotowe należy uznać zarzuty naruszenia art. 65 § 2 (zarzut pierwszy)
i zarzut naruszenia art. 56 i art. 65 w zw. z § 8 umowy użyczenia (zarzut
czwarty). Bezprzedmiotowe są bowiem wskazania dotyczące przedmiotowego
zakresu ugody stron i przedawnienia roszczenia o zwrot nakładów.
Z przedstawionych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312
k.p.c. oddalił kasację powodowej Fundacji jako nieuzasadnioną.
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono zgodnie z art. 102
k.p.c.