Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CK 274/04
POSTANOWIENIE
Dnia 15 grudnia 2004 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Gerard Bieniek (przewodniczący)
SSN Iwona Koper (sprawozdawca)
SSA Elżbieta Strelcow
Protokolant Hanna Kamińska
w sprawie z wniosku Skarbu Państwa - Pierwszego Urzędu Skarbowego […]
przy uczestnictwie J. i G. małżonków J.
o wpis,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 15 grudnia 2004 r.,
kasacji wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w Ł.
z dnia 9 lutego 2004 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu
Rejonowego w Ł. z dnia 30 września 2003 r i przekazuje
sprawę Sądowi Rejonowemu w Ł. do ponownego rozpoznania
i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 30 września 2003 r. Sąd Rejonowy w Ł. oddalił
wniosek Skarbu Państwa - Pierwszego Urzędu Skarbowego o wpis hipoteki
przymusowej na udziale małżonków J. i G.J. we współwłasności nieruchomości
objętej księgą wieczystą Kw Nr [...].
Sąd Rejonowy ustalił, że wymieniona księga wieczysta jest urządzona dla
nieruchomości obejmującej działkę nr [...]/3 o pow. 6.913 m2
położoną w Ł.
i w dziale drugim ujawnieni są jako właściciele J. i G.J. we wspólności ustawowej
do ¼ części, I.J. w ¼ części, R.J. oraz J.J. we wspólności ustawowej do ½ części.
Do wniosku o wpis wnioskodawca dołączył dwie decyzje z dnia 2 września
i 12 września 2002 r. ustalające wysokość zobowiązania podatkowego J.J., nie
zawierające stwierdzenia o ich ostateczności.
Na tej podstawie uznał Sąd Rejonowy, że w sprawie może być mowa tylko
o ustanowieniu hipoteki kaucyjnej ze względu na brak stwierdzenia ostateczności
decyzji, a skoro wniosek takiej hipoteki nie dotyczy nie może być uwzględniony.
W apelacji od tego postanowienia wnioskodawca zarzucił naruszenie art. 35
§ 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacji podatkowej (Dz. U. Nr 137, poz.
926 ze zm.), zgodnie z którym podstawą wpisu hipoteki przymusowej jest
doręczona decyzja ustalająca lub określająca, przy czym przepis ten nie wymaga
opatrzenia jej klauzulą ostateczności. Podniósł nadto, że nie ma sprzeczności
miedzy treścią wniosku a dołączonymi do niego dokumentami, albowiem hipoteka
kaucyjna jest także hipoteką przymusową.
Zaskarżonym obecnie postanowieniem Sąd Okręgowy w Ł. oddalił apelację
uznając, iż podnoszony w niej zarzut naruszenia art. 35 § 2 Ordynacji podatkowej
jest wynikiem jednostronnej wykładni przepisów prawa. Stwierdził, że przepis art.
35 § 2 pkt 1 lit.a Ordynacji podatkowej wprawdzie nie nakłada na organ podatkowy
obowiązku opatrzenia decyzji klauzulą ostateczności, to jednak przepisu tego nie
można wykładać w oderwaniu od art. 111 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach
3
wieczystych i hipotece (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r., Nr 124, poz. 1361 ze zm. - dalej
ukwh), który w związku z art. 110 ukwh tworzy z art. 35 § 2 pkt 1 lit a Ordynacji
podatkowej spójną całość. Zgodnie zaś z art. 111 ukwh hipoteka wpisana na
podstawie nieostatecznej decyzji jest hipoteką kaucyjną, natomiast organ
podatkowy może żądać wpisania hipoteki przymusowej, lecz na podstawie decyzji
ostatecznej. W konsekwencji podtrzymał stanowisko sądu pierwszej instancji, że
sformułowanie wniosku o wpis hipoteki przymusowej powoduje, że istnieje
przeszkoda do wpisu. Nadto wskazał, że dołączone do wniosku decyzje
wymieniają wyłącznie uczestnika, a zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia
8 października 2003 r., (III CZP 68/2003), podstawą wpisu hipoteki przymusowej na
nieruchomości stanowiącej przedmiot współwłasności łącznej podatnika i jego
małżonka nie może być administracyjny tytuł wykonawczy wystawiony tylko
przeciwko podatnikowi, a jedynie może stanowić go tytuł wystawiony na oboje
małżonków.
W kasacji od postanowienia Sądu Okręgowego wnioskodawca przytoczył
podstawę naruszenia prawa materialnego zarzucając błędną wykładnię
i niewłaściwe zastosowanie art. 35 Ordynacji podatkowej w brzmieniu ustalonym
przez art. 1 ust. 27 ustawy z dnia 12 września 2002 r. o zmianie ustawy Ordynacja
podatkowa oraz zmianie niektórych innych ustaw ( Dz.U. 169, poz. 1387) oraz art.
111 ukwh. Wnosił o uchylenie zaskarżonego postanowienia i uwzględnienie
w całości wniosku.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Zgodnie z przepisami art. 34 § 1 i 2 pkt 2 oraz art. 35 § 2 pkt 1 a/
(w brzmieniu nadanym powołaną wyżej ustawą) Ordynacji podatkowej - Skarbowi
Państwa i jednostce samorządu terytorialnego przysługuje hipoteka na wszystkich
nieruchomościach podatnika z tytułu zobowiązań podatkowych powstałych
w sposób przewidziany w art. 21 § 1 pkt 2, a także z tytułu zaległości podatkowych
w podatkach stanowiących ich dochód oraz odsetek za zwłokę od tych zaległości,
określona przez ustawę jako hipoteka przymusowa. Przedmiotem tej hipoteki może
być nieruchomość stanowiąca przedmiot współwłasności łącznej podatnika i jego
4
małżonka. Podstawą wpisu hipoteki przymusowej jest doręczona zobowiązanemu
decyzja ustalająca wysokość zobowiązania.
Przytoczone przepisy stanowią unormowanie szczególne, przewidujące
nieostateczną decyzję administracyjna jako podstawę wpisu hipoteki przymusowej,
o której mowa w art. 110 ukwh. Taka hipoteka jest hipoteką kaucyjną w rozumieniu
art. 111 ukwh (uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 28 października 2004 r., III CZP 33/04 - dotychczas nie publikowana).
Poza hipoteką przymusową kaucyjną przepisy prawa podatkowego
przewidują hipotekę przymusową zwykłą, dla powstania której wymagany jest tytuł
wykonawczy (art. 35 § 2 Ordynacji podatkowej, art. 109 ust. 1 ukwh). Podstawę
wniosku o jej wpis stanowić mogą tytuły wykonawcze wydane w sądowym
i administracyjnym postępowaniu egzekucyjnym, przy czym te ostatnie nie
wymagają zaopatrywania ich w sądową klauzulę wykonalności. Natomiast gdy idzie
o hipotekę przymusową zwykłą zabezpieczającą należności podatkowe
z istniejących zobowiązań, która ma obciążać nieruchomość wspólną
zobowiązanego i jego małżonka, to administracyjny tytuł wykonawczy musi być
wystawiony na oboje małżonków (powołana przez Sąd Okręgowy uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 8 października 2003 r., OSNC 2004, nr 12, poz. 191).
Na gruncie przytoczonych regulacji, w odniesieniu do istniejących
zobowiązań podatkowych funkcjonują więc dwa rodzaje hipoteki przymusowej,
które różni zarówno ich charakter jak i podstawa wpisu. Zasadnie podnosi
skarżący, że hipoteka która powstaje na podstawie nieostatecznej, ale doręczonej
decyzji jest hipoteką przymusową kaucyjną, a co za tym idzie wniosek o jej wpis -
jako hipoteki przymusowej - sformułowany został prawidłowo. Nie istnieje też druga
ze wskazanych przez Sąd Okręgowy przeszkód do dokonania wpisu w postaci
braku tytułu wystawionego przeciwko obojgu małżonkom, gdyż wymóg ten –
o czym była już mowa - dotyczy hipoteki przymusowej zwykłej, która powstaje na
podstawie administracyjnego tytułu wykonawczego. Tytuł ten może skutkować
wpisem hipoteki przymusowej obciążającej nieruchomość wspólną, jeżeli jest
wystawiony na oboje małżonków.
5
Kierując się powyższym, Sąd Najwyższy w uwzględnieniu kasacji uchylił
zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu do ponownego
rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego (art. 39313
§ 1 k.p.c. i art. 108 § 2 k.p.c. w zw. z art. 39319
k.p.c.).