Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CK 356/04
POSTANOWIENIE
Dnia 15 grudnia 2004 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Gerard Bieniek (przewodniczący)
SSN Iwona Koper (sprawozdawca)
SSA Elżbieta Strelcow
Protokolant Hanna Kamińska
w sprawie z wniosku M.G.
przy uczestnictwie K.G.
o podział majątku dorobkowego,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 15 grudnia 2004 r.,
kasacji uczestnika postępowania
od postanowienia Sądu Okręgowego w T.
z dnia 10 marca 2004 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w T. do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia
o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w G. postanowieniem z dnia 8 października 2003 r. ustalił, że
w skład majątku dorobkowego byłych małżonków M. i K.G., o łącznej wartości
585.000 zł wchodzi:
1/ spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego w G. przy ul. T. wraz z
wkładem budowlanym oraz pozostałymi wierzytelnościami związanymi z tym
wkładem o wartości 40.000 zł,
2/ wyposażenie mieszkania spółdzielczego o wartości 3.000 zł,
3/ równowartość samochodu osobowego Mercedes - Benz w kwocie 3.000 zł,
4/ wierzytelność z tytułu nakładów uczestnika na nieruchomość w G. przy ul. M. w
kwocie 51.000 zł,
5/ zabudowana domem wielorodzinnym nieruchomość w G. przy ul. R. o wartości
488.000 zł.
Sąd dokonał podziału tego majątku w ten sposób, że spośród wymienionych
składników majątku, przyznał wnioskodawczyni M.G. spółdzielcze własnościowe
prawo do lokalu mieszkalnego wraz z wkładem i pozostałymi związanymi z nim
wierzytelnościami oraz wyposażenie mieszkania, zaś pozostałe składniki przyznał
na wyłączną własność uczestnikowi K.G. oraz zasądził od uczestnika na rzecz
wnioskodawczyni tytułem wyrównania udziałów w majątku dorobkowym kwotę
249.500 zł.
Małżeństwo M. i K.G., zawarte w dniu 12 lutego 1977 r., rozwiązane zostało
przez rozwód wyrokiem z dnia z dnia 30 listopada 1994 r., który uprawomocnił się
w dniu 21 grudnia 1994 r.
Między stronami sporna była przynależność do majątku dorobkowego lub
majątku odrębnego uczestnika nakładów na nieruchomość w G. oraz
nieruchomości w G. W tym zakresie Sąd Rejonowy ustalił i przyjął za podstawę
rozstrzygnięcia następujący stan faktyczny.
3
W dniu 11 października 1992 r. pomiędzy matką uczestnika S.T. jako
darczyńcą, a uczestnikiem jako obdarowanym zawarta została w formie pisemnej
umowa darowizny kwoty 350.000 starych zł przekazanej obdarowanemu z
przeznaczeniem na zakup nieruchomości położonej w G. przy ul R. Z umowy
wynika, że przekazanie darowanej kwoty ma nastąpić w dniu podpisania umowy.
Uczestnik nie wykazał jednak wykonania darowizny. Sporządzający umowę radca
prawny nie potwierdził faktu wręczenia uczestnikowi w jego obecności przedmiotu
darowizny. Z uwagi na nie wykonanie darowizny, sporządzonej bez formy aktu
notarialnego Sąd Rejonowy uznał umowę za nieważną. W dniu 8 grudnia 1992 r.
uczestnik kupił nieruchomość gruntową w G. przy ul. R. za 359.000 zł. W umowie
notarialnej zostało zapisane, że pieniądze na jej nabycie pochodzą z majątku
odrębnego uczestnika. W dniu 6 września 1996 r. uczestnik postępowania dokonał
darowizny tej nieruchomości na rzecz swojej matki. Spadek po zmarłej w dniu 7
kwietnia 2002 r. S.T. nabyli na podstawie testamentu uczestnik w 19/20 częściach i
W.G. w 1/20 części.
Na tej podstawie przyjął Sąd Rejonowy, że uczestnik nie otrzymał darowizny
pieniężnej na zakup nieruchomości, który został sfinansowany ze środków
pochodzących z działalności gospodarczej prowadzonej przez uczestnika. Nabyta
nieruchomość weszła więc w skład majątku wspólnego.
Sad Rejonowy ustalił nadto, że wyrokiem z dnia 6 września 1999 r. Sąd
Rejonowy w G. zasądził na rzecz uczestnika od właścicieli nieruchomości położonej
w G. przy ul M. kwotę 11.741,15 zł tytułem zwrotu kosztów remontu i adaptacji
lokali mieszkalnych na użytkowe, poniesionych w 1993 r. Uczestnik, który w okresie
od 15 kwietnia 1993 r. do 12 stycznia 1995 r. poniósł z tego tytułu wydatki w kwocie
51.000 zł nie przyznał, iż otrzymał ich zwrot.
Postanowienie Sądu Rejonowego zaskarżył apelacją uczestnik, kwestionując
orzeczenie o zaliczeniu do majątku wspólnego nieruchomości położonej w G. oraz
nakładów na nieruchomość w G. i zasądzeniu dopłaty na rzecz wnioskodawczyni.
W częściowym uwzględnieniu apelacji Sąd Okręgowy w T. zaskarżonym
postanowieniem zmienił postanowienie Sądu Rejonowego tylko o tyle, że :
4
- orzekł, że w skład majątku wspólnego, zamiast zabudowanej domem
wielorodzinnym nieruchomości położonej w G. wchodzi równowartość tej
nieruchomości,
- równowartość tej nieruchomości w kwocie 488.000 zł podzielił na dwie równe
części wynoszące po 244.000 zł i przyznał je w takich częściach wnioskodawczyni
i uczestnikowi,
- wierzytelność z tytułu nakładów na nieruchomość w G. podzielił na dwie równe
części po 25.500 zł i przyznał je w takich częściach wnioskodawczyni
i uczestnikowi, zaś kwotę 542.000 zł określającą wartość łączną majątku
przyznanego uczestnikowi zastąpił kwotą 285.000 zł,
- zasądził od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni w miejsce kwoty 249.500 zł
kwotę 224.000 zł.
Nadto w częściowym uwzględnieniu zażalenia wnioskodawczyni zmienił orzeczenie
o kosztach postępowania.
Oddalił dalszą apelację uczestnika i w tym zakresie podzielił stanowisko
Sądu Rejonowego co do przynależności nieruchomości w G., nabytej w czasie
trwania wspólności majątkowej, do majątku wspólnego byłych małżonków i uznał,
że uczestnik nie wykazał, iż otrzymał darowiznę od matki w kwocie 350.000 starych
złotych na nabycie tej nieruchomości, ani nawet, że jego matka posiadała
wystarczające dochody by zgromadzić taką kwotę. W ocenie Sądu Okręgowego,
dokonując w 1996 r. darowizny przedmiotowej nieruchomości na rzecz matki,
uczestnik postępowania zadysponował także udziałem w niej wnioskodawczyni, do
czego nie był uprawniony. Jednak, wobec tego, że wnioskodawczyni nie
występowała o unieważnienie darowizny, a tylko o zaliczenie jej do majątku
wspólnego, do jego podziału należało przyjąć nie nieruchomość w naturze, a tylko
jej równowartość, należną po połowie wnioskodawczyni i uczestnikowi.
Sąd Okręgowy podzielił także stanowisko Sądu pierwszej instancji co do
przynależności do majątku wspólnego nakładów poczynionych przez uczestnika na
nieruchomość osób trzecich, położoną w G., wynoszących 51.000 zł. Za błędne
uznał jednak jej rozliczenie przez Sąd Rejonowy, które powinno polegać na
podzieleniu między małżonków po połowie tej wierzytelności.
5
W kasacji od postanowienia Sądu Okręgowego, zaskarżającej go w całości,
uczestnik postępowania przytoczył obie podstawy ustawowe zarzucając:
1/ naruszenie prawa materialnego poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie, w szczególności:
- art. 43 § 1 k.r.o., art. 46 k.r.o. w zw. z art. 1035 k.c. i art. 212 k.c. poprzez
ustalenie wartości udziałów stron w majątku wspólnym, jak i wysokości dopłaty na
rzecz wnioskodawczyni w sposób sprzeczny z zasadami zawartymi w powołanych
przepisach, a w konsekwencji przy ustaleniu przez Sąd Okręgowy łącznej wartości
majtku na kwotę 585.000 zł i przyznaniu uczestnikowi majątku o wartości
285.000 zł zasądzenie od niego nadto kwoty 224.000 zł tytułem dopłaty na rzecz
wnioskodawczyni,
- art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jed.
Dz. U. 2001 r., Nr 124, poz. 1361 ze zm. - dalej ukwh) poprzez jego błędne nie
zastosowanie przy rozstrzyganiu kwestii sporu o prawo własności nieruchomości w
G., mimo, że na dzień wszczęcia postępowania działowego zapisanym
współwłaścicielem nieruchomości była osoba trzecia,
- art. 42 k.r.o. poprzez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, iż składnikiem
mienia dorobkowego stron jest równowartość nieruchomości wyrażona
w pieniądzu, nie zaś nieruchomość w naturze, co w ocenie sądu zwalniało od
konieczności uzgodnienia treści księgi wieczystej.
2/ naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynika sprawy,
a w szczególności:
- art. 618 k.p.c. w zw. z art. 567 § 3 i 688 k.p.c. poprzez rozstrzyganie
w postępowaniu działowym sporu o prawo własności nieruchomości w G., mimo iż
rozstrzyganie to winno mieć miejsce w odrębnym powództwie o usunięcie
niezgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym
stanem prawnym,
- art. 623 k.p.c. poprzez błędne wyliczenie wartości udziałów stron jak i dopłaty
wyrównującej różnicę ich wartości,
6
- art. 233 k.p.c. poprzez wysnucie z zebranego materiału dowodowego
nieprawidłowych wniosków, co w szczególności dotyczy niepoprawnej interpretacji
umowy darowizny z 11 października 1992 r.
We wnioskach kasacji domagał się skarżący uchylenia zaskarżonego
postanowienia oraz poprzedzającego go postanowienia Sądu Rejonowego
i przekazania sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania
i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przedmiotem podziału majątku wspólnego małżonków, po ustaniu
wspólności ustawowej lub umownej mogą być jedynie przedmioty majątkowe, które
były objęte tą wspólnością w chwili jej ustania i które nadal znajdują się w majątku
małżonków, objęte ich współuprawnieniem w częściach ułamkowych.
Spór między uczestnikami postępowania o podział majątku wspólnego
o przynależność konkretnego przedmiotu majątkowego do majątku wspólnego
podlega rozpoznaniu w tym postępowaniu. W czasie jego trwania sąd działu jest
wyłącznie właściwy dla rozpoznania takiego sporu. (art. 618 § 2 i 3 k.p.c. w zw.
z art. 567 § 3 k.p.c., art. 684 i 688 k.p.c.). Wyłączna kompetencja sądu
w postępowaniu o podział majtku wspólnego obejmuje także rozstrzygnięcie
o przynależności do majątku wspólnego nieruchomości, której własność jest
wpisana w księdze wieczystej na rzecz jednego z małżonków. Wytoczone w takiej
sytuacji powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem
prawnym, obejmujące żądanie dokonanie wpisu prawa własności nieruchomości na
rzecz obojga małżonków na zasadach wspólności majątkowej małżeńskiej
podlegałoby przekazaniu do postępowania działowego. Rozstrzygnięcie
o uzgodnieniu treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym
w postępowaniu o podział majątku wspólnego, będące rozstrzygnięciem sporu
o prawo własności w znaczeniu art. 618 § 1 k.p.c., może jednak nastąpić jedynie,
gdy istnieje tożsamość stron obu postępowań (por. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 14 grudnia 1981 r., I CZ 101/81 i z dnia 17 grudnia 1998 r.,
I CKN 934/97- nie publikowane oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia
2002 r, III CKN 943/99, OSNC 2004, nr 3, poz. 48). W procesie o uzgodnienie
7
muszą uczestniczyć wszystkie osoby, na rzecz których dokonany został wpis
w dziale drugim księgi wieczystej. Kryterium niezgodności jest zawsze aktualny
stan prawny nieruchomości, a nie istniejący w przeszłości. W okolicznościach
przedmiotowej sprawy sporna była przynależność do majątku wspólnego prawa
własności nieruchomości położonej w G. wpisanej na rzecz uczestnika i osoby
trzeciej, a w dacie wszczęcia postępowania na rzecz nieżyjącej już matki
uczestnika. Dla uzgodnienia z rzeczywistym stanem prawnym treści księgi
wieczystej zawierającej wpis uczestnika i nie uczestniczącego w niniejszym
postępowaniu W.G., konieczne było więc wytoczenie powództwa o usunięcie
niezgodności stanu prawnego nieruchomości ujawnionego w księdze wieczystej z
rzeczywistym stanem prawnym (art. 10 ukwh).
W tym stanie rzeczy zasadnicze znaczenie dla oceny zasadności podstaw
przytoczonych w kasacji mają, trafne w świetle powyższego, zarzuty naruszenia
przepisów art. 10 ukw, art. 42 k.r.o., art. 618, 567 § 3 i 688 k.p.c. Ich uwzględnienie
czyni zarazem bezprzedmiotowym rozważanie przez Sąd Najwyższy dalszych
zarzutów kasacji, jako pozbawionych obecnie doniosłości prawnej.
Z przedstawionych przyczyn, na podstawie art. 39313
§ 1 k.p.c. oraz art. 108
§ 2 k.p.c. w zw. z art. 39319
k.p.c. orzeczono jak w sentencji.