Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CK 343/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 stycznia 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Marian Kocon
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z powództwa Skarbu Państwa - Ministra Zdrowia
przeciwko (…) Bank Polska Spółce Akcyjnej w G.
o zapłatę 150.865,97 zł,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 5 stycznia 2005 r.,
kasacji strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 12 lutego 2004 r., sygn.
akt I ACa (…),
oddala kasację; zasądza od strony powodowej na rzecz strony pozwanej 1800
(tysiąc osiemset) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania za instancję
kasacyjną.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w Ł. wyrokiem z dnia 26 października 2003 r. oddalił powództwo
Skarbu Państwa – Ministra Zdrowia przeciwko (…) Bankowi Polska S.A. w G. o zapłatę
kwoty 150.865,97 zł.
2
Sąd Okręgowy poczynił następujące ustalenia faktyczne: Minister Zdrowia został
zobowiązany w imieniu Skarbu Państwa do spłaty zadłużenia Państwowego Szpitala
Klinicznego w S. w kwocie wskazanej w pozwie. Szpital ten był odbiorcą Hurtowni
Farmaceutycznej L. H. i jej dłużnikiem. Bank A.(...) w W., obsługujący wierzytelności
wobec Skarbu Państwa wynikające z nieregulowanych zobowiązań ochrony zdrowia,
działając na zlecenie Ministra Zdrowia zapłacił w dniu 13 grudnia 1999 r. na rzecz wyżej
wymienionej Hurtowni całą kwotę długu.
Pozwany uczestniczył w prowadzonej przez Bank A.(...) na zlecenie Ministra
Finansów zamianie zobowiązań Skarbu Państwa na skarbowe papiery wartościowe.
Podstawą było rozliczenie potwierdzone przez Ministerstwo Zdrowia według stanu
zobowiązań na dzień 31 października 2000 r. i przedstawione z obliczeniem należności
na dzień 14 grudnia 2000 r.
Pozwany zakupił przedmiotową wierzytelność od F.(...) S.A. w W. w dniu 24
września 1999 r. płacąc za nią zbywcy umówioną sumę, zaś F.(...) S.A. nabyła tę
wierzytelność od T.(…). W chwili zakupu zobowiązań Szpitala wobec Hurtowni
Farmaceutycznej L. H. pozwany Bank otrzymał potwierdzenie istnienia takiej
wierzytelności, podpisane przez Z. S. pełniącą obowiązki głównego księgowego budżetu
resortu.
Bank A.(...) dokonał w grudniu 2000 r. zapłaty długu na rzecz pozwanego na
podstawie potwierdzenia istnienia zobowiązania dokonanego w imieniu Skarbu Państwa
przez R. Z. działającą w ramach posiadanego upoważnienia Ministra Zdrowia i Opieki
Społecznej.
Pozwany zwracając się do powoda za pośrednictwem Banku A.(…) o zapłatę
długu musiał przedstawić pełną dokumentację dotyczącą wierzytelności, tj.
potwierdzenie istnienia wierzytelności i wykazanie ciągu cesji. Zapłata na rzecz
pozwanego nastąpiła w oparciu o procedurę określoną przez działający na zlecenie
Skarbu Państwa Bank A.(...) w stosownym regulaminie, a pozwany nie miał żadnego
wpływu na sposób przeprowadzenia weryfikacji zobowiązań.
Sąd Okręgowy uznał, ze powództwo nie znajduje oparcia w żadnej podstawie
prawnej. Pozwany uzyskując zapłatę od Skarbu Państwa za przedmiotową
wierzytelność nie uzyskał korzyści majątkowej w rozumieniu art. 410 k.c., jak też
przepisów art. 405 i 409 k.c., gdyż wcześniej kupił tę wierzytelność w drodze umowy
cesji od F.(...) S.A.
3
W ocenie Sądu Okręgowego, fakt popełnienia błędu przez upoważnionych do
weryfikacji wierzytelności Skarbu Państwa pracowników Ministerstwa Zdrowia nie może
obciążać pozwanego, który dochował wszelkich wymogów proceduralnych celem
uzyskania zapłaty. Z uwagi na okoliczność, że pozwany nie miał żadnego wpływu na
efekt procesu weryfikacji wierzytelności, przeprowadzonego przez urzędników powoda,
nie znajduje zdaniem Sądu zastosowania przepis art. 84 § 1 k.c., gdyż nie sposób uznać
działań upoważnionych urzędników za działania pod wpływem błędu.
Apelację powoda od powyższego wyroku Sąd Apelacyjny oddalił wyrokiem z dnia
12 lutego 2004 r.
W ocenie Sądu Apelacyjnego nie może ostać się zarzut apelacji, że w chwili
zapłaty długu na rzecz pozwanego, tj. w grudniu 2000 r. zobowiązanie Skarbu Państwa
już nie istniało, wygasło bowiem z chwilą zapłaty długu wprost na rzecz L. H.. Dwukrotna
zapłata, raz na rzecz L. H., drugi raz na rzecz pozwanego nie budzi wątpliwości, ale
zdaniem Sądu Apelacyjnego nie jest zasadny zarzut powoda, oparty wyłącznie na
zeznaniach świadka L. H., że nie doszło do skutecznego przelania przez niego
wierzytelności na rzecz firmy T.(…) wobec nieuiszczenia przez tę firmę żądanej za
przelew należności. Zeznaniom tym przeczy fakt, że oryginałem potwierdzenia przez
Ministerstwo Zdrowia istnienia zobowiązania Państwowego Szpitala Klinicznego Nr 2 w
S. wobec Hurtowni L. H. dysponował pozwany. Dokument ten skierowany do L. H.,
będący świadectwem istnienia jego wierzytelności, został przekazany pierwszemu
nabywcy wierzytelności, a następnie – kolejnym nabywcom, co świadczy o skuteczności
dokonanych przelewów. Dokument ten winien wrócić do zbywcy wierzytelności w
przypadku gdyby okazało się, że przelew wierzytelności nie był skuteczny.
Sąd Apelacyjny zauważył, że nie są jasne przyczyny i podstawy wypłaty objętej
sporem wierzytelności przez bank A.(...) na rzecz L. H.. W czasie gdy nastąpiła ta
wypłata obowiązywał szczególny tryb weryfikacji podlegających wykupowi wierzytelności
wynikających z nieuregulowanych zobowiązań ochrony zdrowia. Temu trybowi poddał
się pozwany. Natomiast L. H. zapłacono, mimo że nie dysponował już nawet
potwierdzeniem istnienia wobec jego Hurtowni zobowiązania Skarbu Państwa.
W kasacji od wyroku Sądu Apelacyjnego opartej na obu podstawach
wymienionych w art. 3931
k.p.c. powód zarzucił:
naruszenie prawa materialnego wskutek błędnej wykładni i niewłaściwego
zastosowania art. 510 k.c. w zw. z art. 89 k.c. przez ustalenie, że pozwany skutecznie
nabył wierzytelność poprzez ciąg cesji i mógł skutecznie żądać zapłaty od Skarbu
4
Państwa – Ministra Zdrowia w imieniu którego zapłaty dokonał Bank A.(...), pomimo że
pierwotny wierzyciel L. H. słuchany w charakterze świadka zeznał, że wszyscy
kontrahenci zainteresowani kupnem przedmiotowej wierzytelności nie uiścili ceny i co za
tym idzie nastąpiło odstąpienie od umowy przelewu wierzytelności, skutkujące jej
powrotem do majątku cedenta, wobec tego, że strony umowy przelewu przyjęły ten
sposób powrotu wierzytelności do cedenta zgodnie z art. 89 k.c.,
naruszenie prawa materialnego wskutek błędnej wykładni i niewłaściwego
zastosowania art. 405 k.c. poprzez przyjęcie, że skoro wierzyciel pierwotny L. H.
otrzymał zapłatę za przedmiotową wierzytelność w dniu 13 grudnia 1999 r., a co za tym
idzie przedmiotowa wierzytelność wygasła i jednocześnie pozwany nabył wierzytelność,
która nie została skutecznie zbyta przez cedenta L. H., a rzekomy cesjonariusz zdobył
kserokopie faktur w sposób przestępny (wyjaśnia to toczące się śledztwo), to zapłata tej
rzekomej wierzytelności na rzecz pozwanego nie jest bezpodstawnym wzbogaceniem
pozwanego w sytuacji, gdy przesłanki bezpodstawnego wzbogacenia wynikające z
treści art. 405 k.c. obejmują uzyskanie korzyści majątkowej bez prawnej ku temu
podstawy oraz uzyskania korzyści kosztem innej osoby nawet bez wiedzy i woli osoby
wzbogaconej,
naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik
postępowania poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, art. 217 § 1
k.p.c., art. 233 § 1 k.p.c. i art. 328 k.p.c., przede wszystkim poprzez przyjęcie, iż
pozwany zakupił przedmiotową wierzytelność od F.(...) S.A. w W. płacąc za nią zbywcy
umówioną cenę, zaś F.(...) S.A. zakupiła tę wierzytelność od T.(...) i nieustalenie od
kogo zakupiło ją T.(...) i na podstawie czego, gdy pierwotny wierzyciel L. H. słuchany
w charakterze świadka (również główna księgowa) w sposób nie budzący wątpliwości
zeznał, że w chwili gdy sprzedaż jego wierzytelności nie doszła do skutku, potwierdzone
notarialnie wierzytelności wróciły do niego. W tej sytuacji rzekomy cesjonariusz, a w
wyniku szeregu cesji pozwany bądź dysponował fakturami sfałszowanymi bądź nie
dysponował nimi w ogóle, a ponawiany wielokrotnie wniosek powoda o przedstawienie
tychże faktur oraz dowodu zapłaty między wierzycielem pierwotnym a T.(...) przez
pozwanego nie doczekał się ze strony ani Sądu pierwszej instancji, ani przez Sąd
drugiej instancji uwzględnienia, gdyż Sąd ten z naruszeniem przepisów normujących
postępowanie apelacyjne, uchybienia tego nie wziął pod uwagę.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
5
Zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. przez przekroczenie granic swobodnej oceny
dowodów sprowadza się do tego, że zdaniem skarżącego Sąd Apelacyjny błędnie
przyjął, że między Hurtownią Farmaceutyczną L. H. a T.(...) doszło do umowy przelewu
wierzytelności, którą ostatecznie nabył pozwany, a powód zapłacił należność wynikającą
z tej wierzytelności. Przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów polegać miało na
tym, że Sąd Apelacyjny nie uwzględnił zeznań świadka L. H., zaprzeczających zawarciu
umowy z T.(...).
Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wskazał, że zeznaniom
świadka L. H. przeczy okoliczność, że przekazał on T.(...) oryginał świadectwa
wystawionego przez Ministerstwo Zdrowia, potwierdzającego istnienie wierzytelności.
Biorąc nadto pod uwagę, że w aktach sprawy znajduje się tekst sporządzonej na piśmie
umowy przelewu wierzytelności z dnia 25 sierpnia 1999 r. między Koncesjonowaną
Hurtownią Farmaceutyczną L. H. i T.(...), zaś L. H. nie kwestionował swojego podpisu na
tej umowie, uznać trzeba wbrew stanowisku kasacji, że ocena dowodów dokonana
przez Sąd Apelacyjny mieści się w ramach określonych w art. 233 § 1 k.p.c.
Niezrozumiały jest zarzut naruszenia art. 217 § 1 k.p.c. Być może skarżącemu
chodziło o postawienie zarzutu naruszenia art. 217 § 2 k.p.c. przez pominięcie jego
wniosków o zobowiązanie pozwanego do złożenia oryginałów faktur i dowodu zapłaty za
nabytą wierzytelność przez T.(...). Wniosek nie mógł być uwzględniony, gdyż pozwany
wcale nie twierdził, że posiada takie dowody. Brak tych dowodów nie mógł mieć wpływu
na ocenę umowy między Hurtownią Farmaceutyczną L. H. a T.(...) ponieważ wręczenie
faktur oraz dokonanie zapłaty za nabywaną wierzytelność nie są przesłankami ważności
umowy przelewu wierzytelności.
Trzeci z wymienionych w kasacji przepisów postępowania, które miały zostać
naruszone przez Sąd Apelacyjny, to art. 328 k.p.c. Przepis ten określa termin
sporządzenia uzasadnienia oraz jakie elementy powinno ono zawierać. Skarżący nie
wskazał na czym miało polegać naruszenie art. 328 k.p.c. i czym miał się wyrażać
wpływ ewentualnego naruszenia tego przepisu na wynik sprawy, co uniemożliwia
kontrolę kasacyjną w tym zakresie.
Jeżeli chodzi o zarzuty naruszenia prawa materialnego, to zarzut naruszenia art.
510 k.c. w związku z art. 89 k.c. został wadliwie skonstruowany. Z logicznego punktu
widzenia nie można bowiem mówić o błędnej wykładni czy niewłaściwym zastosowaniu
prawa materialnego poprzez błędne ustalenie stanu faktycznego. Ustalenie faktów nie
jest ani wykładnią ani stosowaniem prawa materialnego.
6
Należy przy tym zauważyć, że skarżący popada w pewną sprzeczność.
Zarzucając naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. twierdzi, że prawidłowa ocena dowodów
prowadzić powinna d wniosku, ze w ogóle nie doszło do zawarcia umowy przelewu
wierzytelności między Hurtownią Farmaceutyczną L. H. a T.(...). Przy zarzucie
naruszenia art. 510 k.c. w zw. z art. 89 k.c. odwołując się do stanu faktycznego, który
zdaniem skarżącego powinien zostać ustalony przez Sąd, nie mówi się o tym, że umowy
nie było, skarżący podnosi natomiast, że nie został spełniony warunek zapłaty ceny
przez cesjonariusza, co spowodowało skutki wynikające z art. 89 k.c.
Wedle definicji zawartej w art., 89 k.c. warunek jest zdarzeniem przyszłym
i niepewnym. Nie jest warunkiem umowy przelewu wierzytelności zapłata ceny
w wykonaniu tej umowy. Do wykonania bądź niewykonania zobowiązań z umów
wzajemnych mają zastosowanie przepisy art. 487-497 k.c., a nie art. 89 k.c.
Korzyść podlegająca zwrotowi na podstawie art. 405 k.c. musi być uzyskana bez
podstawy prawnej jakiegokolwiek rodzaju. Kwota, której zwrotu domaga się powód,
wedle ustaleń Sądu meriti, została zapłacona za wierzytelność nabytą przez pozwanego
i przysługującą od Szpitala Klinicznego w S., którego zobowiązanie powód miał prawny
obowiązek wykonać. Trafnie uznał Sąd Apelacyjny, że kwota otrzymana z tego tytułu
przez pozwanego od Skarbu Państwa nie jest korzyścią majątkową uzyskaną bez
podstawy prawnej w rozumieniu art. 405 k.c.
Z powyższych względów na mocy art. 39312
k.p.c. Sąd Najwyższy orzekł jak w
sentencji wyroku.