Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CK 169/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 stycznia 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Strus (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Bronisław Czech (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa I. C. i J. C.
przeciwko Skarbowi Państwa - Prezesowi Sądu Rejonowego w Z.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 6 stycznia 2005 r.,
kasacji powodów od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 7 stycznia 2004 r., sygn. akt I
ACa (…),
oddala kasację.
2
Uzasadnienie
Od 6 marca 1995 r. Komornik Sądu Rejonowego w L., z wniosku Banku (…)
S.A. Oddział w R., prowadził przeciwko I. i J. małżonków C. postępowanie
egzekucyjne. Egzekucja została skierowana do nieruchomości powodów położonych
we wsi Mieczysławów gmina Zwoleń, dla których prowadzone są księgi wieczysta Kw
(…)0 i Kw (…)4. Czynności komornika co do opisu i oszacowania nieruchomości
będących przedmiotem egzekucji powodowie zaskarżyli skargą wniesioną dnia 17
sierpnia 2001 r. do Sądu Rejonowego w Z. Postanowieniem z dnia 28 listopada 2001
r. Sąd oddalił ich skargę i wniosek o zawieszenie postępowania. Sąd Rejonowy
przyjął w szczególności, że określenie wartości nieruchomości dokonane przez
biegłych jest trafne, bo w odniesieniu do nasadzeń świerków, przeznaczonych na
sprzedaż na choinki, uwzględnia ich ilość, określoną metodą szacunkową i wiek.
Powodowie wnieśli zażalenie na postanowienie tylko w zakresie oddalającym
wniosek o zawieszenie postępowania. Orzeczeniem z dnia 25 stycznia 2002 r. Sąd
Okręgowy w R. oddalił zażalenie. Nieruchomość powodów została sprzedana po
ogłoszeniu drugiej licytacji.
Powyższe okoliczności są poza sporem.
Powodowie I. i J. małżonkowie C. wnieśli powództwo przeciwko Skarbowi
Państwa – Prezesowi Sądu Rejonowego w Z., żądając zasądzenia kwoty 135.000 zł
z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu. Twierdzili, iż ponieśli szkodę
przez to, że wadliwy był opis i oszacowanie nieruchomości. Wynika ona z pominięcia
przy wydawaniu opinii przez biegłych nasadzeń świerków w ilości 8 100 sztuk.
Pozwany wniósł o oddalenie powództwa.
Wyrokiem z dnia 5 września 2003 r. Sąd Okręgowy w R. oddalił powództwo.
Apelację powodów od tego wyroku oddalił Sąd Apelacyjny wyrokiem
zaskarżonym kasacją.
Sąd Apelacyjny podkreślił, że prawomocne oddalenie skargi na czynności
komornika, który w postępowaniu egzekucyjnym dopuścił się uchybień, skutkuje
przyjęciem, że ewentualna szkoda poniesiona przez osobę, uczestniczącą
w postępowaniu, wiąże się przyczynowo już nie z uchybieniem komornika, lecz
z orzeczeniem sądu (por. wyrok SN z dnia 7 października 1977 r., I CR 362/77
OSNCP 1978/8/142). Wobec treści wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia
4 grudnia 2001 r. przyjęcie odpowiedzialności Skarbu Państwa na podstawie art. 417
3
§ 1 k.c. wymaga wykazania: bezprawności działania sądu przy wydaniu orzeczenia
oddalającego skargę na czynności komornika, zaistnienia szkody i jej wysokości oraz
związku przyczynowego pomiędzy wydanym orzeczeniem a powstaniem szkody.
Sąd Apelacyjny przyjął, że powodowie nie wykazali żadnej z tych przesłanek:
a/ Ocena zgodności z prawem prawomocnego postanowienia Sądu
Rejonowego w Z. z dnia 28 listopada 2001 r., oddalającego skargę na czynności
komornika, pozostaje poza kognicją sądu cywilnego rozpoznającego sprawę o
odszkodowanie. Sąd ten nie może samodzielnie badać, ustalać i oceniać, czy
prawomocne orzeczenie jest zgodne z prawem, bowiem jest nim związany z mocy
art. 365 § 1 k.p.c. Wyklucza to istnienie przesłanki bezprawności tego orzeczenia.
b/ Określenie przez biegłego wartości nieruchomości sprzedanej na licytacji
nastąpiło metodą szacunkową dla powierzchni objętej nasadzeniami, które – jako
część składowa - wpływają na wartość nieruchomości, lecz nie stanowią odrębnego
od niej przedmiotu wyceny. Opinia ta jest trafna.
c/ Powyższe świadczy o braku wspomnianego związku przyczynowego.
Powodowie zaskarżyli kasacją wyrok Sądu Apelacyjnego, zarzucając
naruszenie:
1. prawa materialnego przez jego błędną wykładnię – art. 47 § 1 i § 3 k.c.
w zw. z art. 53 § 1 k.c., oraz art. 417 k.c.,
2. przepisów prawa procesowego, mające istotny wpływ na rozstrzygnięcie
sprawy – art. 365 § 1 k.p.c., art. 278 k.p.c. w zw. z art. 382 k.p.c., art. 769 § 1 k.p.c.,
art. 946 i art. 947 § 1, pkt 5 k.p.c. w zw. z art. 948 k.p.c.
Przytaczając wymienione podstawy kasacji powodowie wnieśli o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Zdarzenia i stany prawne, na których oparte jest powództwo w sprawie
niniejszej pochodzą z okresu sprzed 1 września 2004 r. i dlatego stosuje się do nich
przepisy normujące odpowiedzialność Skarbu Państwa, w brzmieniu obowiązującym
przed tym dniem (art. 5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks
cywilny oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. Nr 162, poz. 1692).
Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 4 grudnia 2001 r., Sk. 18/00 (OTK
2001 nr 8, poz. 256) uznał, że art. 418 k.c. jest niezgodny z art. 77 ust. 1 Konstytucji,
zaś art. 417 k.c. jest zgodny z tym artykułem Konstytucji, o ile jest rozumiany w ten
4
sposób, że Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez
niezgodne z prawem działanie funkcjonariusza państwowego przy wykonywaniu
powierzonej mu czynności.
W związku z tym Sąd Apelacyjny przyjął trafnie, że podstawową przesłanką
odpowiedzialności Skarbu Państwa jest niezgodne z prawem działanie
funkcjonariusza państwowego, w tym przypadku – sędziów (sądu) wydających
orzeczenie i komornika – prowadzącego egzekucję. Do dalszych przesłanek tej
odpowiedzialności należy szkoda, będąca następstwem wspomnianego działania
niezgodnego z prawem. Sąd Apelacyjny odwołał się trafnie do poglądu Sądu
Najwyższego wyrażonego w wyroku z dnia 7 października 1977 r., I CR 362/77
(OSNCP 1978, nr 8, poz. 142), że jeżeli komornik dopuści się w postępowaniu
egzekucyjnym uchybień, lecz skarga na czynności komornika zostanie
prawomocnym orzeczeniem oddalona, ewentualna szkoda poniesiona przez osobę
uczestniczącą w postępowaniu wiąże się przyczynowo już nie z uchybieniem
komornika, lecz z orzeczeniem sądu. Pogląd ten, wyrażony również w późniejszych
orzeczeniach (zob. np. wyrok SN z dnia 7 lipca 1999 r., II CKN 423/98, OSNC 1999,
nr 12, poz. 221), podziela Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym kasację
w niniejszej sprawie.
2. Jedną z zasadniczych przesłanek powództwa, którą powinni wykazać
powodowie, jest bezprawność (sprzeczność z prawem) działania sądu (art. 417 k.c.
w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 września 2004 r. oraz art. 77 Konstytucji
RP). W realiach niniejszej sprawy bezprawność ta miałaby polegać na takim
działaniu sądu rozpoznającego skargę na czynności komornika, które było sprzeczne
z prawem i które nie podlegało naprawieniu przez wniesienie środka odwoławczego
lub przez wznowienie postępowania (zob. np. wyrok SN z dnia 15 listopada 2002 r.,
V CKN 1347/00, MoP 2003, nr 16, s. 747). Powodowie nie zaskarżyli postanowienia
sądu oddalającego ich skargę na czynności komornika, a przytaczane przez nich
obecnie argumenty, mające świadczyć o tym, że Sąd rozpoznający skargę na
czynności komornika przyjął wadliwy sposób ustalenia wartości nieruchomości, bądź
dopuścił się uchybień przepisom procesowym, są nietrafne.
3. Wszystko to świadczy o tym, że Sąd Apelacyjny nie naruszył ani prawa
materialnego ani prawa procesowego w sposób wskazany w kasacji.
Z tych wszystkich przyczyn kasacja podlegała oddaleniu (art. 39312
k.p.c.
w brzmieniu sprzed 5 lutego 2005 r.).