Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CK 505/04
POSTANOWIENIE
Dnia 18 lutego 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Iwona Koper
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Z. S.
przy uczestnictwie W. S. i E. S.
o założenie księgi wieczystej, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie
Cywilnej w dniu 18 lutego 2005 r., kasacji wnioskodawcy od postanowienia Sądu
Okręgowego w K. z dnia 15 kwietnia 2004 r., sygn. akt III Ca (…),
oddala kasację.
Uzasadnienie
Na wniosek W. S. Sąd Rejonowy w D. wpisem z 16 grudnia 2003 r. wydzielił z
dotychczasowej księgi wieczystej Kw nr (...)4 działkę nr (...)8 o pow. 4728 m2
i założył
dla niej księgę wieczystą Kw nr (…)5. Wpisu w dziale I-O „Oznaczenie nieruchomości”
dokonał na podstawie „opisu i mapy" z dnia 31.07.1971 r. /znajdującej się w zbiorze
dokumentów nr (…) Kw nr (...)4/ oraz wykazu zmian gruntowych z dnia 4 czerwca 2003
r. /znajdującego się na karcie akt 125 Kw nr (...)4/.
Z wpisem tym nie zgodził się wnioskodawca, który domagał się ujawnienia, iż
część odłączona nieruchomości, stanowiąca działkę nr (...)8, ma powierzchnię 5.746 m2
,
albowiem taka powierzchnia wynika z aktu własności ziemi i innych przedłożonych
dokumentów.
Sąd Okręgowy postanowieniem 15 kwietnia 2004 r. zmienił powyższe orzeczenie
w ten sposób, że wniosek o założenie księgi wieczystej i wpis prawa własności oddalił.
2
U podłoża tego rozstrzygnięcia legł pogląd, że część nieruchomości może być
odłączona tylko wtedy, gdy zostaną przedstawione dokumenty stanowiące podstawę co
najmniej jej oznaczenia. Powołany wykaz zmian gruntowych wprawdzie znajduje się w
wymienionych aktach księgi czystej, jednakże nie ma mapy zarówno w aktach Kw (...)4,
jak też aktach nowej księgi wieczystej. W aktach tej ostatniej znajduje się jedynie kopia
mapy z 1975 r., która z uwagi na swą formę (kserokopia), jak i datę sporządzenia nie
może stanowić samoistnej podstawy oznaczenia nieruchomości przy zakładaniu księgi
wieczystej.
Kasacja wnioskodawcy – oparta na podstawie drugiej z art. 3931
k.p.c. – zarzuciła
naruszenie art. 384 k.p.c., i wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sad Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z rozporządzeniem wykonawczym do ustawy o księgach wieczystych i
hipotece Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r. w sprawie prowadzenia
ksiąg wieczystych i zbioru dokumentów (Dz. U. Nr 102, poz. 1122) dział pierwszy księgi
wieczystej składa się z działu I-O „Oznaczenie nieruchomości" i działu 1-Sp „Spis praw
związanych w własnością".
Oznaczenie nieruchomości powinno zawierać dane o jej położeniu, powierzchni i
sposobie korzystania.
Podstawą oznaczenia nieruchomości gruntowej i budynkowej mogą być tylko
następujące dokumenty opatrzone klauzulą organu właściwego w sprawach ewidencji
gruntów i budynków, stwierdzającą, że dokumenty te przeznaczone są do dokonywania
wpisów w księgach wieczystych: wyrys z mapy ewidencyjnej oraz wypis z rejestru
gruntów lub inny dokument sporządzony na podstawie przepisów o ewidencji gruntów i
budynków, chyba że odrębne przepisy stanowią inaczej.
Część nieruchomości może być odłączona tylko wtedy, gdy zostaną
przedstawione dokumenty stanowiące podstawę oznaczenia nieruchomości zarówno co
do części odłączonej, jak i co do części pozostałej; nie narusza to przewidzianych w
przepisach szczególnych ograniczeń podziału nieruchomości. W razie odłączenia części
nieruchomości zakłada się dla niej osobną księgę wieczystą, chyba że ma ona być
połączona z inną nieruchomością, dla której księga jest już prowadzona. O odłączeniu
części nieruchomości zawiadamia się organ prowadzący ewidencję gruntów i budynków.
Odłączenie części z dotychczasowej nieruchomości i utworzenie dla niej nowej
księgi wieczystej wymaga nowego oznaczenia nowo powstałej, a nieraz i macierzystej
3
nieruchomości. Trzeba tu odróżnić dwie sytuacje. Pierwsza z nich dotyczy odłączenia
całej dotychczasowej działki bez zmiany jej konfiguracji (kształtu i obszaru). W takim
wypadku prawidłowe oznaczenie nowej nieruchomości w nowo utworzonej księdze
wymaga przedstawienia wyrysu z mapy ewidencyjnej i wypisu z rejestru gruntów,
natomiast dokumenty te będą zbędne dla oznaczenia nieruchomości macierzystej,
ponieważ wystarczy wykreślenie wydzielonej z niej działki, która jest uwidoczniona na
mapie ewidencyjnej znajdującej się w księdze macierzystej. Sytuacja taka dotyczy
wypadku, w którym odłączeniu ulega działka granicząca z resztą nieruchomości, jak też
położona oddzielnie, tzn. niemająca wspólnej granicy z żadną działką pozostałą w
dotychczasowej księdze nieruchomości macierzystej.
W wypadku dokonywania fizycznego podziału nieruchomości uprawniony
geodeta sporządza mapę podziału ze stosownym wykazem zmian oznaczenia
nieruchomości. Mapa ta jest dokumentem źródłowym, na podstawie którego wprowadza
się w ewidencji gruntów odpowiednie zmiany. Wyrysy z mapy i wypisy z rejestru gruntów
w swej treści odzwierciedlają tylko ten dokument. Gdy więc sądowi
wieczystoksięgowemu zostaje przedłożona źródłowa mapa podziału, to potwierdzenie
przez organ prowadzący księgę wieczystą, że naniesione na niej zmiany zostały
wprowadzone do ewidencji gruntów, zwalnia sąd od dalszego badania tej okoliczności
/por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2001 r., III CZP 47/00, OSNIC 7-
8/2001, poz. 100, według której: „Mapa podziału nieruchomości z wykazem zmian
gruntowych może być podstawą dokonania wpisów w dziale pierwszym księgi
wieczystej, jeżeli organ prowadzący ewidencję gruntów potwierdzi, że w ewidencji
zostały dokonane zmiany zgodne z tym dokumentem"/.
Inaczej natomiast w sytuacji, w której odłączenie części nieruchomości połączone
jest z geodezyjnym wydzieleniem i utworzeniem nowej działki, pozostała część
nieruchomości ulega zmianie pod względem konfiguracji i obszaru tak dalece, że nie
znajduje to odbicia na znajdującej się w aktach dotychczasowej księgi mapie
ewidencyjnej. W takim wypadku niezbędne jest przedstawienie nowego wyrysu z mapy
ewidencyjnej i wypisu z rejestru gruntów zarówno co do części odłączonej, jak i co do
części pozostałej. Inaczej bowiem nie byłoby możliwe oznaczenie ani nowej, ani
pozostałej po odłączeniu nieruchomości.
Wychodząc z tych założeń zgodzić należało się z oceną prawną Sądu
Okręgowego, że wnioskodawca nie przedstawił odpowiednich dokumentów
geodezyjnych mogących stanowić podstawę oznaczenia wydzielonej części
4
nieruchomości w dziale I-O „Oznaczenie nieruchomości" nowej księgi wieczystej, a co
za tym idzie, iż w sprawie istniały braki stanowiące przeszkodę do uwzględnienia
wniosku o jej założenie.
Istota kasacji sprowadza się jednak do twierdzenia, że w postępowaniu
apelacyjnym zasadą jest zarówno związanie sądu apelacyjnego granicami apelacji /art.
378 k.p.c./, której skarżący wyraźnie nie wyartykułował, jak i obowiązywanie zakazu
reformationis in peius /art. 384 k.p.c./.
Skarżący pomija, że w orzecznictwie, jeszcze na gruncie postępowania
rewizyjnego, utrwalił się pogląd, iż obowiązywanie wspomnianych zasad nie oznacza, by
od zasad tych nie były dopuszczalne wyjątki w pewnych ściśle określonych sytuacjach.
Przyjmowano, że wyjątki takie zachodzą - w zakresie wynikającym z niepodzielności
orzeczeń - w sprawach o rozwód, o stwierdzenie nabycia spadku, a także o dział
spadku, zniesienie współwłasności i podział majątku wspólnego /por. w szczególności:
uchwały Pełnego Składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 12 października 1970
r. III CZP 6/70, OSNCP 1971, z. 7-8, poz. 117 oraz z dnia 26 października 1973 r. III
CZP 13/73, OSNCP 1974, z. 9, poz. 144, a także uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 11
marca 1977 r. III CZP 7/77, OSNCP 1977, z. 11, poz. 205/.
Przytoczony pogląd pozostaje aktualny na gruncie uregulowania zawartego w art.
378 § 1 k.p.c. oraz w art. 384 k.p.c. Zauważyć przy tym należy, że przepisy te w
postępowaniu nieprocesowym /wieczystoksięgowym/ mają zastosowanie tylko w sposób
odpowiedni, dostosowany do specyfiki tego postępowania i rodzaju spraw
rozpoznawanych w tym trybie /art. 13 § 2 k.p.c./.
Orzeczenie o założeniu nowej księgi wieczystej może zapaść, jak była już o tym
mowa, tylko wtedy, gdy wnioskodawca przedstawi odpowiednie dokumenty geodezyjne
uzasadniające wpis w tej księdze w dziale I-O „Oznaczenie nieruchomości". Chodzi o
dokumenty dające podstawę do identyfikacji odłączonej działki. Tych zaś dokumentów
skarżący nie przedstawił. W rezultacie nie ma podstaw do przyjęcia, że nowa księga
wieczysta została założona dla nieruchomości gruntowej, którą, zgodnie z art. 46 § 1
k.c., jest część powierzchni ziemskiej stanowiąca odrębny przedmiot własności. Inaczej
mówiąc, dla wydzielonego obszaru.
Powstałą więc w sprawie sytuację uznać trzeba za wyjątkową z uwagi na ścisłe
związanie przedmiotu zaskarżenia z całością orzeczenia. Zaszły zatem podstawy do
przyjęcia, że sąd drugiej instancji, w ramach wyjątku od ogólnych zasad postępowania
5
apelacyjnego, mógł uchylić zaskarżone orzeczenie także w części dotyczącej założenia
nowej księgi wieczystej.
Z tych przyczyn orzeczono, jak w postanowieniu.