Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CK 533/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 marca 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Marian Kocon
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z powództwa E. K.
przeciwko A. O. i Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Inspektoratowi w K.
o zapłatę,
po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu niejawnym w dniu 2 marca 2005 r.,
kasacji powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 14 kwietnia 2004 r., sygn. akt I
ACa (…),
oddala kasację i zasądza na rzecz adwokata B. C. od Skarbu Państwa - Sądu
Apelacyjnego kwotę 3600 (trzy tysiące sześćset) złotych tytułem kosztów pomocy
prawnej udzielonej z urzędu.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 30 września 2003 r. Sąd Okręgowy w K. oddalił powództwo E.
K. przeciwko A. O. i Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych – Inspektoratowi w K. o
zapłatę kwoty 400 000,00 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 31 sierpnia 1999 r.
tytułem odszkodowania za naruszenie dóbr osobistych.
2
Powódka wywodziła, że w wyniku sporządzenia notatki przez pozwaną A. O.,
zatrudnioną w pozwanym Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych jako lekarz orzecznik, w
której to notatce zawarto nieprawdziwe stwierdzenie, iż powódka znajdowała się pod
wpływem alkoholu, doszło do naruszenia godności osobistej i czci powódki, a w
konsekwencji do uniemożliwienia jej uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego
Z dokonanych w sprawie ustaleń wynika, że notatka była wynikiem kontroli
prawidłowości korzystania przez powódkę ze zwolnienia lekarskiego. W notatce tej
zawarte zostało stwierdzenie, że „przeprowadzenie wywiadu i badania ubezpieczonej w
domu było uniemożliwione, ponieważ ubezpieczona była pijana i agresywna”. W ocenie
Sądu Okręgowego, zawarta w notatce informacja była prawdziwa, a zeznania powódki i
zgłoszonego przez nią świadka nie zasługiwały na wiarę. W konsekwencji uznał Sąd, że
nie doszło do naruszenia dóbr osobistych powódki.
Apelację powódki oddalił Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 14 kwietnia 2004 r. W
jego ocenie, Sąd pierwszej instancji przekonująco wskazał w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku przesłanki uznania wyjaśnień pozwanej A. O. za wiarygodne, a
zarazem przesłanki odmowy wiarygodności wyjaśnieniom powódki i jej męża.
Ponadto Sąd Apelacyjny odrzucił wniosek powódki o ustanowienie adwokata z
urzędu, gdyż jej uprzedni wniosek, jak również zażalenie na postanowienie o oddaleniu
wniosku zostały oddalone.
Wyrok powyższy pozwana zaskarżyła kasacją, opartą na drugiej podstawie
kasacyjnej określonej w art. 3931
k.p.c., zarzucając nieważność postępowania poprzez
uznanie, że w przedmiotowej sprawie nie było potrzeby wyznaczania dla powódki
adwokata lub radcy prawnego z urzędu, co skutkowało pozbawieniem jej możności
obrony swych praw.
W konkluzji wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz wyroku Sądu
pierwszej instancji i o przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że pozbawienie strony
możliwości obrony swych praw (art. 379 pkt 5 k.p.c.) zachodzi wówczas, gdy z powodu
wadliwości procesowych sądu lub czynności strony przeciwnej, będących skutkiem
naruszenia konkretnych przepisów postępowania, strona nie mogła brać i nie brała
udziału w postępowaniu lub jego istotnej części, a skutki tych wadliwości nie zostały
usunięte przed wydaniem orzeczenia (por. m.in. orzeczenie SN z dnia 6 marca 1998 r.,
III CKN 34/98, Prok. I Prawo z 1999 r., nr 5, poz. 41, z dnia 10 maja 2000 r., III CKN
3
416/98, OSNC 2000, nr 12, poz. 220, z dnia 6 maja 2003 r., I CZ 43/03, nie publ., z dnia
19 marca 2004 r., IV CK 216/03, nie publ.). Taka sytuacja nie miała w sprawie miejsca.
Wbrew zarzutom podnoszonym w kasacji, również odmowa ustanowienia dla strony
adwokata z urzędu nie usprawiedliwia zarzutu nieważności postępowania wskutek
pozbawienia strony możności obrony swych praw. Należy podkreślić, że nieważność
postępowania z tej przyczyny zachodzi wówczas, gdy strona wbrew swojej woli została
faktycznie pozbawiona możności działania. Za oczywiste należy uznać, że samo
złożenie przez stronę wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego nie obliguje
sądu do jego uwzględnienia. Wniosek taki podlega uwzględnieniu wówczas, jeżeli w
ocenie sądu udział profesjonalnego pełnomocnika procesowego jest potrzebny (art. 117
§ 1 k.p.c.). Sytuacja taka może zachodzić wtedy, gdy nieporadność strony prowadzi do
tego, że przy faktycznym lub prawnym skomplikowaniu sprawy nie jest ona w stanie
wykorzystać prawnych możliwości prawidłowego jej prowadzenia. W okolicznościach
sprawy o pozbawieniu skarżącej możności działania nie może być jednak mowy.
Składane przez nią wnioski o ustanowienie adwokata z urzędu nie zostały
uwzględnione, jednak nie oznacza to, że wskutek wadliwego działania Sądu została ona
pozbawiona możności obrony swych praw. Przeciwnie, skarżąca przedstawiła podstawę
faktyczną roszczenia, składała wnioski dowodowe adekwatne do zgłoszonego
roszczenia, uwzględnione zresztą w toku postępowania, wnosiła środki odwoławcze.
Ocena, że sprawa nie należała do skomplikowanych pod względem prawnym i
faktycznym, nie nasuwa zastrzeżeń. Należy zwrócić uwagę, że formułując wniosek
przeciwny w kasacji skarżąca nie wskazała równocześnie, które czynności procesowe w
toku postępowania przed Sądem drugiej instancji zostały dokonane przez nią wadliwie
czy nieporadnie, bądź też, jakich istotnych dla rozstrzygnięcia okoliczności nie
przedstawiła w dotychczasowym postępowaniu z powodu trudności w samodzielnym
podejmowaniu czynności procesowych. Odmowa zatem ustanowienia adwokata przez
Sąd Apelacyjny nie może być oceniona jako prowadzące do nieważności postępowania
pozbawienie skarżącej możności obrony swych praw.
Wobec powyższego Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art. 39312
k.p.c. w brzmieniu poprzednio obowiązującym.