Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CK 483/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 marca 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Tadeusz Żyznowski (przewodniczący)
SSN Gerard Bieniek
SSN Barbara Myszka (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Bank (...) Spółki Akcyjnej w W.
przeciwko (...) Towarzystwu Leasingowemu "E.(...)" Spółce Akcyjnej z siedzibą w Ł.
o zwolnienie od egzekucji, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 9 marca
2005 r., kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 22 kwietnia 2004
r., sygn. akt I ACa (…),
oddala kasację.
Uzasadnienie
Bank (...) S.A. w W., w pozwie skierowanym przeciwko (...) Towarzystwu
Leasingowemu „E.(...)” S.A. w Ł., wnosił o zwolnienie od egzekucji samochodu Golf
zajętego u dłużniczki J. G. przez Komornika sądowego Rewiru V przy Sądzie
Rejonowym w sprawie egzekucyjnej z wniosku pozwanego Towarzystwa.
Wyrokiem z dnia 2 lutego 2004 r. Sąd Okręgowy w Ł. oddalił powództwo,
przyjmując za podstawę rozstrzygnięcia następujące ustalenia.
W dniu 9 października 2000 r. J. G. zawarła umowę kredytową na zakup
samochodu marki , na podstawie której powodowy Bank udzielił jej kredytu w kwocie 41
2
035, 82 zł i kwotę tę przekazał na rachunek dealera. J. G. zobowiązała się do spłaty
zaciągniętego kredytu w 60 ratach miesięcznych, płatnych w terminach wskazanych w
terminarzu spłat. W umowie strony postanowiły, że dla zabezpieczenia zwrotu kredytu
kredytobiorca zobowiązuje się przenieść na Bank – pod warunkiem zawieszającym –
prawo własności nabytego samochodu oraz że ziszczenie się warunku zawieszającego
nastąpi w dniu, w którym kredytobiorca pozostaje w 25 – dniowej zwłoce z zapłatą raty
kredytu. W przypadku ziszczenia się warunku zawieszającego, o którym mowa,
kredytobiorca jest zobowiązany do natychmiastowego wydania Bankowi na jego żądanie
samochodu stanowiącego przedmiot umowy. Jeżeli kredytobiorca po przejściu
samochodu na własność Banku niezwłocznie zapłaci wszelkie należności z tytułu
umowy kredytu, własność samochodu przejdzie z powrotem na kredytobiorcę po
złożeniu odpowiedniego oświadczenia przez Bank. Oznacza to, że przy powtórnym
pozostawaniu przez kredytobiorcę w zwłoce z zapłatą kolejnej raty kredytowej następuje
ziszczenie się warunku zawieszającego i przejście samochodu na własność Banku.
J. G. poczynając od listopada 2000 r. spłacała raty kredytowe, jednak nie zawsze
czyniła to w terminie. Ratę należną w grudniu 2000 r. wpłaciła z 25 – dniowym
opóźnieniem, a ostatniej wpłaty – według wyciągu z ksiąg bankowych powodowego
Banku, wystawionego 31 października 2003 r. – dokonała w dniu 15 września 2003 r.
Dnia 2 lipca 2001 r. Komornik sądowy Rewiru V przy Sądzie Rejonowym, w toku
egzekucji prowadzonej na wniosek Ekologicznego Towarzystwa Leasingowego „E.(...)”
S.A. w Ł. przeciwko J. G., dokonał zajęcia nabytego przez nią samochodu marki.
Powództwo oparte na art. 841 k.p.c. nie zasługiwało, zdaniem Sądu Okręgowego,
na uwzględnienie, powodowy Bank nie wykazał bowiem, że przysługiwało mu prawo
własności zajętego samochodu. Opóźnienie w spłacie rat, na które powołał się powód,
miało miejsce w grudniu 2000 r., już po tym zdarzeniu J. G. spłacała późniejsze raty,
które powód przyjmował, i do czasu zajęcia spornego samochodu nie powoływał się na
przysługujące mu prawo własności. Zatem nie można – jak stwierdził Sąd Okręgowy –
przyjąć, że ziścił się warunek zawieszający zastrzeżony w umowie kredytowej i że w
związku z tym powód jest właścicielem samochodu.
Sąd Okręgowy uznał za pozbawione waloru prawdy złożone przez powoda
wyciągi z ksiąg bankowych, mające świadczyć o zaległościach J. G. w spłacie rat
kredytowych, i skonstatował, że działania podejmowane przez powoda wskazują na jego
współdziałanie z dłużniczką w celu uniknięcia egzekucji zajętego samochodu.
3
Na skutek apelacji powodowego Banku, Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 22
kwietnia 2004 r. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że zwolnił od egzekucji bliżej
opisany w sentencji samochód marki Golf, zajęty przez Komornika sądowego Rewiru V
przy Sądzie Rejonowym, w sprawie egzekucyjnej z wniosku pozwanego Ekologicznego
Towarzystwa Leasingowego przeciwko J. G. Odnosząc się do rozważań Sądu pierwszej
instancji, Sąd Apelacyjny uznał ocenę dowodu w postaci wyciągu z ksiąg bankowych za
błędną, a wniosek o współdziałaniu powoda z dłużniczką w celu udaremnienia egzekucji
– za noszący cechy dowolności. Podkreślił, że wyciąg z ksiąg banku jest dokumentem
urzędowym, korzystającym z właściwych takiemu dokumentowi domniemań, wobec
czego uznanie go za niewiarygodny i to bez jakiegokolwiek uzasadnienia godzi w art.
233 § 1 k.p.c.
Istotne znaczenie w sprawie – jak stwierdził Sąd Apelacyjny – ma okoliczność, że
25 – dniowy termin opóźnienia z zapłatą raty przez J. G. faktycznie wystąpił. Miało to
miejsce w dniu 31 grudnia 2000 r., z tym że stan opóźnienia w spłacie rat utrzymywał się
do 30 kwietnia 2001 r. Zaistniałe 25 – dniowe opóźnienie spowodowało przejście na
powoda prawa własności spornego samochodu, był on bowiem rzeczą oznaczoną co do
tożsamości, a do przeniesienia własności takiej rzeczy nie jest konieczne jej wydanie.
Domaganie się wydania samochodu przez powoda było zresztą jego uprawnieniem,
wobec czego nieskorzystanie z tego uprawnienia pozostawało bez znaczenia dla kwestii
przejścia prawa własności. Z chwilą ziszczenia się warunku, jakim było 25 – dniowe
opóźnienie, prawo własności spornego samochodu przeszło na powoda bez potrzeby
składania przez niego jakiegokolwiek oświadczenia woli. Skoro powód nie składał
oświadczenia o powrotnym przeniesieniu własności spornego samochodu na
dłużniczkę, to – zdaniem Sądu Apelacyjnego – nie ulega wątpliwości, że powodowi
przysługuje prawo własności tego samochodu. Zatem powództwo przewidziane w art.
841 k.p.c. zasługiwało na uwzględnienie.
Pozwany zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego kasacją, w której – powołując się
na podstawę określoną w art. 3931
pkt 1 k.p.c. – wniósł o jego uchylenie i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania. W ramach powołanej podstawy kasacyjnej wskazał
na naruszenie przepisów: art. 170 k.c. przez jego niezastosowanie, co doprowadziło do
przyjęcia, że zajęty samochód stanowi własność powodowego Banku i podlega
zwolnieniu spod egzekucji, oraz art. 58 § 1 k.c. przez jego niezastosowanie, co
doprowadziło do przyjęcia, że umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie, zawarta w §
4
4 i § 5 umowy kredytowej, jest ważna, mimo że prowadzi do naruszenia zakazu
zawierania umów o przepadek przedmiotu zabezpieczenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na wstępie trzeba zaznaczyć, że – ze względu na regulację zawartą w art. 3
ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego
oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98) –
do rozpoznania złożonej kasacji stosuje się przepisy Kodeksu postępowania cywilnego
w brzmieniu obowiązującym przed dniem 6 lutego 2005 r. i w takim brzmieniu będą one
powoływane w niniejszym uzasadnieniu.
W pierwszej kolejności trzeba odnieść się do zarzutu obrazy art. 58 § 1 k.c. przez
uznanie postanowień umowy kredytowej dotyczących zabezpieczenia spłaty kredytu za
ważne, mimo że postanowienia te naruszały zakaz zawierania umów o przepadek
przedmiotu zabezpieczenia. Uzasadniając tak wywiedziony zarzut, skarżący przytoczył
argumenty prowadzące, jego zdaniem, do wniosku, że zawarta w umowie kredytowej,
łączącej powoda z dłużniczką J. G., regulacja kwestii zabezpieczenia spłaty kredytu
powinna być uznana za nieważną z tej przyczyny, że prowadziła do przepadku
przedmiotu zabezpieczenia. Obszerne wywody kasacji obejmujące tę argumentację
usuwają się spod oceny Sądu Najwyższego, uszło bowiem uwagi skarżącego, że –
przytaczając podstawę kasacyjną – nie wskazał na naruszenie art. 3531
k.c., z którego
to przepisu zamierzał wywieść nieważność odnośnych postanowień umowy. Zgodnie z
art. 39311
k.p.c., Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach zaskarżenia kasacją
oraz jej podstaw; z urzędu bierze pod rozwagę jedynie nieważność postępowania.
Przytoczenie podstawy kasacyjnej określonej w art. 3931
pkt 1 k.p.c. wymaga natomiast
– jak wielokrotnie podkreślał Sąd Najwyższy – wskazania przepisów prawa
materialnego, które, zdaniem skarżącego, miały doznać naruszenia (zob. postanowienia
Sądu Najwyższego: z dnia 26 marca 1997 r., II CKN 63/97, OSNC 1997, nr 9, poz. 129,
z dnia 7 kwietnia 1997 r., III CKN 29/97, OSNC 1997, nr 6-7, poz. 96, z dnia 16
października 1997 r., II CKN 404/97, OSNC 1998, nr 4, poz. 59). Wskazanie na
naruszenie samego tylko art. 58 § 1 k.c. jest niewystarczające, ponieważ przepis ten
rozróżnia wprawdzie czynności prawne sprzeczne z ustawą i czynności mające na celu
obejście ustawy, lecz nie określa bliżej ani jednych, ani drugich. Z tego względu strona
powołująca się w kasacji na nieważność czynności prawnej, jako sprzecznej z ustawą,
powinna wykazać, że sprzeczność taka zachodzi, co wymaga wskazania przepisu
ustawy, z jakim zakwestionowana czynność pozostaje w sprzeczności. Takiego
5
wskazania brakuje w złożonej kasacji, co uprawnia do stwierdzenia, że podstawa
kasacyjna z art. 3931
pkt 1 k.p.c. – w zakresie obejmującym zarzut nieważności
postanowień umowy kredytowej dotyczących zabezpieczenia spłaty kredytu – nie
została należycie wywiedziona.
Stawiając zarzut naruszenia art. 170 k.c., skarżący wywodził, że do czasu zajęcia
spornego samochodu przez komornika powód w żaden sposób nie ujawnił, iż doszło do
ziszczenia się warunku zastrzeżonego w umowie kredytowej, a pierwsze pismo, w
którym powołał się na przysługujące mu prawo własności, pochodziło z dnia 10 lutego
2003 r. Powód nie dopilnował wykonania przez dłużniczkę obowiązku oznakowania
pojazdu w sposób ujawniający jego prawo własności ani nie wezwał jej do wydania
pojazdu, co spowodowało, że do czasu otrzymania pisma z dnia 10 lutego 2003 r.
skarżący był przeświadczony o tym, iż dłużniczce przysługuje prawo własności zajętego
samochodu. Zajęcie w postępowaniu egzekucyjnym – jak wywodził dalej skarżący – jest
pośrednim sposobem nabycia własności, ponieważ, zgodnie z art. 875 § 1 k.p.c.,
wierzyciel może złożyć wniosek o przejęcie ruchomości na własność, dzięki czemu,
stosownie do art. 879 k.p.c., staje się ich właścicielem bez żadnych obciążeń i nie
można przeciwko niemu podnosić zarzutów co do ważności nabycia. Tym samym
dokonanie zajęcia spełnia warunki pośredniego nabycia prawa własności. Jeżeli zatem
po przejściu prawa własności na wierzyciela okaże się, że rzecz została zbyta przez
nieuprawnionego, znajduje zastosowanie – jak twierdził skarżący – przepis art. 170 k.c.,
co oznacza, że obciążające rzecz prawo osoby trzeciej wygasa. Skoro skarżący nie
wiedział o umowie łączącej dłużniczkę z powodem, bo powód nie dochował
niezbędnego minimum jawności, i skoro przed dokonaniem zajęcia komornik sprawdził,
czy sporny samochód nie figuruje w rejestrze zastawów, to – zdaniem skarżącego –
wchodziły w grę domniemania wynikające z art. 339 i 341 k.c., które upoważniały do
przyjęcia, że dłużniczka jest właścicielką tego samochodu.
Przytoczone wywody – wbrew odmiennym zapatrywaniom skarżącego – nie
usprawiedliwiają zarzutu naruszenia art. 170 k.c. Przepis ten – zawierający, podobnie
jak art. 169 k.c., regulację będącą odstępstwem od zasady nemo plus iuris in alium
transferre potest quam ipse habet – jest logicznym następstwem nabycia własności
rzeczy ruchomej od nieuprawnionego w sytuacjach wskazanych w art. 169 k.c. Oznacza
to, że przepis art. 170 k.c. może znaleźć zastosowanie tylko wtedy, gdy spełnione
zostały wszystkie przesłanki nabycia własności rzeczy określone w art. 169 k.c. Jedną z
tych przesłanek jest rozporządzenie rzeczą, przez co należy rozumieć dokonanie
6
czynności prawnej zobowiązującej do przeniesienia własności. Za czynność taką nie
może być uznane zajęcie ruchomości przez komornika. Z tego już tylko względu
podniesiony zarzut obrazy art. 170 k.c. nie może być uznany za zasadny.
Z przytoczonych wyżej powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312
k.p.c.
oddalił kasację jako pozbawioną usprawiedliwionych podstaw.