Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CK 530/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 31 marca 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący)
SSN Bronisław Czech (sprawozdawca)
SSN Antoni Górski
w sprawie z powództwa A. K.
przeciwko P.(…) S.A. w Ł.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 31 marca 2005 r., kasacji
strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 5 kwietnia 2004 r., sygn. akt I
ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach procesu za instancję
kasacyjną.
Uzasadnienie
W dniu 6 listopada 1998 r. powód zawarł z poprzedniczką prawną pozwanej,
spółką pod firmą Przedsiębiorstwo Farmaceutyczne „C.(…)” S.A. w O., umowę o
doradztwo w bieżących sprawach spółki za wynagrodzeniem stanowiącym
równowartość 8 500 USD miesięcznie. Umowa zawarta została na czas
2
nieokreślony, przy czym strony uregulowały możliwość jej wypowiedzenia przez obie
strony. Według § 7 ust. 3 umowy Spółce przysługiwało prawo wypowiedzenia
„jedynie w przypadku naruszenia przez doradcę § 3 i 4 umowy”; przyjęto, że Spółka
„rezygnuje z prawa do wypowiedzenia z innych przyczyn” niż wymienione w § 3 i 4,
które przewidywały szereg ograniczeń i obowiązków dla Doradcy z dziedziny
konkurencji i poufności. Paragraf 4 ust. 1 stanowił, że „Doradca jest zobowiązany do
zachowania w tajemnicy wszelkich informacji uzyskanych w związku z wykonywaną
przez niego funkcją (tajemnica przedsiębiorstwa), a w szczególności dotyczące:
zawartych i negocjowanych umów z kontrahentami Spółki, polityki bieżącej oraz
planów rozwojowych Spółki, organizacji architektury, funkcjonalności, procedur
eksploatacji i systemów zabezpieczeń systemów informacyjnych i informatycznych
Spółki, sytuacji finansowej Spółki.” W paragrafie 8 ust. 4 strony postanowiły, m.in. że
„w przypadku rozwiązania umowy przez Spółkę z naruszeniem § 7 ust. 3 Spółka
zapłaci Doradcy kwotę w wysokości 60 krotności miesięcznego wynagrodzenia,
tj. 510.000 USD i dodatkowo przeniesie prawo własności do 74.040 (...) akcji spółki
„M.(…)” S.A. w Ł. [P.(...)] na Doradcę.” Strony określiły należne Doradcy wymienione
tu kwoty jako „karę”.
W dacie zawarcia umowy o doradztwo żona powoda była wspólnikiem spółki
cywilnej „Pr.(...)”, której drugim wspólnikiem była spółka „C.(...)” S.A.; powód był
wówczas akcjonariuszem i członkiem zarządu spółki „C.(...)” S.A. Po zawarciu
umowy doszło do połączenia spółek, w wyniku którego spółka „C.(...)” S.A. została
przejęta przez pozwaną, natomiast spółka cywilna „Pr.(...)” prowadziła działalność z
udziałem żony powoda do dnia 31 grudnia 2001 r. Od 1 stycznia 1999 r. pozwana
jest następczynią prawną Przedsiębiorstwa Farmaceutycznego „C.(…)” S.A. w O. i
od tej daty powód świadczył usługi doradcze, na podstawie wymienionej umowy z
dnia 6 listopada 1998 r., na rzecz pozwanej.
W dniu 19 lutego 2001 r. powstała spółka „I.(...)” S.A. z siedzibą w M., której
największym akcjonariuszem była żona powoda. W dniu 9 kwietnia 2001 r.
utworzona została z kolei spółka „R.(...)” S.A. z siedzibą w B., w której żona powoda
była odpowiedzialna za nadzór nad obrotem środkami odurzającymi i
psychotropowymi. W dniu 23 grudnia 2001 r. „I.(...)” S.A. stała się jedynym
akcjonariuszem spółki „R.(...)” S.A., a w dniu 17 stycznia 2002 r. żona powoda
została członkiem rady nadzorczej tej spółki. W dniu 19 stycznia 2002 r. żona
powoda została z kolei członkiem rady nadzorczej spółki „I.(...)” S.A.
3
Pismem z dnia 28 stycznia 2002 r. pozwana wypowiedziała powodowi umowę
o doradztwo. Jako przyczynę wypowiedzenia podała utratę zaufania do powoda
w związku z zaangażowaniem jego żony w wymienionych spółkach konkurencyjnych,
co świadczy o osobistym zainteresowaniu w ich powodzeniu i stoi w oczywistej
sprzeczności z interesami P.(…) S.A. Są to – zdaniem pozwanej – „ważne powody”
wypowiedzenia. Jednocześnie pozwana stwierdziła, że § 7 ust. 3 umowy, jako
sprzeczny z art. 746 § 3 k.c., jest nieważny.
Powyższe okoliczności są w sprawie niesporne.
Powód - uznając, że wypowiedzenie umowy nastąpiło sprzecznie z jej § 7
ust. 3 - po ostatecznym sprecyzowaniu powództwa, wniósł - o zasądzenie na jego
rzecz od pozwanej kwoty 619.650 zł z ustawowymi odsetkami oraz nakazanie
pozwanej złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu na niego 74.040 akcji spółki
P.(...) S.A., ewentualnie o zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kwoty
2.465.532 zł z ustawowymi odsetkami. Powód powołał się na § 8 ust. 4 umowy,
określający konsekwencje niedopuszczalnego wypowiedzenia umowy przez
pozwaną.
Pozwana wniosła o oddalenie powództwa.
Sąd Okręgowy w O., wyrokiem z dnia 3 grudnia 2003 r. oddalił powództwo.
Przyjął, że postanowienia § 7 ust. 3 zdanie 1 i 3 umowy zawartej przez strony są
nieważne wobec bezwzględnie obowiązującego przepisu art. 746 § 3 k.c. i wobec
tego strona pozwana mogła wypowiedzieć umowę z przyczyn podanych w złożonym
w tym przedmiocie oświadczeniu, które są przyczynami „ważnymi”. Zdaniem Sądu
Okręgowego mimo, że zakaz konkurencyjności i poufności dotyczył tylko Doradcy
(powoda), to jednak działalność jego żony w spółkach konkurencyjnych wobec
pozwanej jest ważnym „powodem” w rozumieniu art. 746 § 3 k.c.
Na skutek apelacji powoda Sąd Apelacyjny, wyrokiem wstępnym,
zaskarżonym kasacją, zmienił wyrok Sądu Okręgowego i uznał powództwo za
usprawiedliwione w zasadzie. Sąd ten dokonując wykładni umowy zawartej przez
strony odwołał się do jej celu, a także do kontekstu faktycznego w jakim umowę
uzgadniano oraz zawierano i przyjął, że przyczyny wypowiedzenia podane przez
pozwaną w oświadczeniu z dnia 28 stycznia 2002 r., nie mogą być uznane za ważne
„powody” w rozumieniu art. 746 § 3 k.c., a zatem pozwana skutecznie zrzekła się
uprawnienia do wypowiedzenia umowy z tej przyczyny. Sąd Apelacyjny przyjął też,
że dochodzona przez powoda należność nie jest karą umowną.
4
Pozwana w kasacji zarzuciła naruszenie prawa materialnego: art. 65 § 2 k.c.
oraz art. 3531
k.c. w związku z 746 § 3 k.c. i art. 483 k.c. przez ich niewłaściwe
zastosowanie, a także naruszenie art. 746 § 3 k.c. przez jego niewłaściwe
zastosowanie i błędną wykładnię.
Wskazując na powyższe podstawy kasacji pozwana wniosła o zmianę
zaskarżonego wyroku wstępnego i „oddalenie powództwa” z orzeczeniem o kosztach
procesu za wszystkie instancje albo o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku
i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach procesu za postępowanie kasacyjne.
Powód wniósł o oddalenie kasacji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Ze względu na datę wydania zaskarżonego wyroku w sprawie mają
zastosowanie przepisy dotyczące kasacji w brzmieniu i w numeracji obowiązującej
przed dniem 6 lutego 2005 r. (art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie
ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów
powszechnych, Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98).
2. Pozwana zarzuciła jedynie naruszenie prawa materialnego. W związku
z tym Sąd Najwyższy związany jest ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę
zaskarżonego wyroku (art. 39311
§ 3 k.p.c., zob. również wyroki SN z dnia 7 marca
1997 r., II CKN 18/97, OSNC 1997, nr 8, poz. 112 i z dnia 26 marca1997 r., II CKN
60/97, OSNC 1997, nr 9, poz. 128).
3. Dokonując wykładni umowy zawartej przez strony Sąd Apelacyjny pominął
istotne sformułowanie zawarte w jej § 4 ust. 1 a mianowicie wyrażenie
„w szczególności”. Ustęp ten ma bowiem brzmienie: „Doradca jest zobowiązany do
zachowania w tajemnicy wszelkich informacji uzyskanych w związku z wykonywaną
przez niego funkcją (tajemnica przedsiębiorstwa), a w szczególności dotyczące:
zawartych i negocjowanych umów z kontrahentami Spółki, polityki bieżącej oraz
planów rozwojowych Spółki, organizacji architektury, funkcjonalności, procedur
eksploatacji i systemów zabezpieczeń systemów informacyjnych i informatycznych
Spółki, sytuacji finansowej Spółki.” Użycie wyrażenia „w szczególności” świadczy
o tym, że wyliczenie obowiązków pozwanego jest jedynie przykładowe. W związku
z tym oświadczenie pozwanej (§ 7 ust. 3), że rezygnuje z prawa wypowiedzenia
kontraktu z innych przyczyn niż wymienione w § 3 i 4 nie odnosi się jedynie do
katalogu przyczyn wymienionych expressis verbis w § 4 ust. 1, ale może dotyczyć
5
także innych przyczyn, a wśród nich także tych, które zostały wymienione
w oświadczeniu z dnia 28 stycznia 2002 r., wypowiadającym umowę powodowi, jeżeli
zostaną uznane za „ważne” w rozumieniu art. 746 § 3 k.p.c. Wówczas bowiem
zrzeczenie się przez pozwaną uprawnienia do wypowiedzenia byłoby nieważne (art.
58 § 1 k.c.). Zauważyć przy tym trzeba, że kwestia owej „ważności” nie należy do
sfery ustaleń faktycznych, lecz jest ich oceną.
4. Sąd Apelacyjny trafnie zauważył, że przy wykładni przedmiotowej umowy
nie można poprzestać jedynie na jej dosłownym brzmieniu, lecz należy uwzględnić
„realia sprawy”, czego wymaga art. 65 k.c. Tymczasem Sąd ten nie uwzględnił
wszystkich „realiów”, które zostały ustalone, a nawet są w sprawie niesporne.
Na początku niniejszego uzasadnienia przedstawione zostały niesporne
okoliczności dotyczące działalności powoda i jego żony w dziedzinie
farmaceutycznej. Wynika z nich w szczególności, że po zawarciu przedmiotowej
umowy (6 listopad 1998 r.) żona powoda zaangażowała się poważnie (również
finansowo) w działalność dwóch spółek branży farmaceutycznej: N.(…) (rejestracja
19 lutego 2001 r.) i R.(...) (rejestracja 9 czerwca 2001 r.). Należało rozważyć, czy, a
jeżeli tak, to jaki związek ma to z obowiązkami przyjętymi przez powoda w umowie i
czy świadczy o naruszeniu tych obowiązków.
Oceniając w tym aspekcie dokonane wypowiedzenie nie można pominąć –
aczkolwiek nie jest ono bezpośrednio wiążące – stanowiska Sądu Najwyższego,
który w sprawie pomiędzy tymi samymi stronami, o wynagrodzenie za okres
wypowiedzenia przedmiotowej umowy przyjął, że wypowiedzenie takie było ważne
(wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 20 marca 2003 r., I ACa 21/03 oraz
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 2004 r., V CK 433/03, OSNC 2004,
nr 12, poz. 205).
Skoro podstawa kasacji okazała się usprawiedliwiona, Sąd Najwyższy orzekł
jak w sentencji wyroku (art. 39313
k.p.c. i art. 108 § 2 k.p.c. w zw. z art. 39319
i 391
k.p.c. w brzmieniu sprzed 6 lutego 2005 r.).