Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CK 735/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 kwietnia 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian
w sprawie z powództwa U. O.
przeciwko "S.(…)" Spółce z o.o. w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 15 kwietnia 2005 r., kasacji strony
pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 28 maja 2004 r., sygn. akt I ACa (…),
I. Zmienia zaskarżony wyrok i wyrok Sądu Okręgowego w W. z dnia 2 lipca
2003 r., sygn. akt XVI GC (...) w ten sposób, że zasądza od pozwanej na rzecz
powódki kwotę 394,52 (trzysta dziewięćdziesiąt cztery 52/100) zł i oddala
powództwo w pozostałym zakresie;
II. Zasądza od powódki na rzecz pozwanej kwotę 8 000 (osiem tysięcy) zł
tytułem zwrotu kosztów procesu za wszystkie instancje.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy zasądził od pozwanego „S.(…)” Spółki z o. o. w W. na rzecz
powódki U. O. kwotę 31.232,88 zł jako należność główną oraz kwotę 1.2232,88
2
odpowiadającą skapitalizowanym odsetkom za opóźnienie. Strona powodowa
wywodziła swoje roszczenie z umowy cesji; pozwana Spółka domagała się oddalenia
powództwa i powoływała się na fakt ważnego złożenia przedmiotu świadczenia do
depozytu sądowego. Wyrok Sądu Okręgowego zapadł na podstawie następującego
stanu faktycznego.
W dniu 9 lipca nie występująca w sporze Spółka z o. o. „M.(...)” (cedent) zawarła
z powódką (cesjonariuszem) umowę obejmującą cesję wierzytelności, przysługującej
zbywcy wobec strony pozwanej (wierzytelność w wysokości 103,740 zł). W dniu 9 lipca
2002 r. powódka zawiadomiła zarząd pozwanej Spółki o dokonanym przelewie i
wezwała tę Spółkę do zapłaty kwoty 100.000 zł (pismo z dnia 10 lipca 2002 r.). Przed
otrzymaniem tego zawiadomienia pozwana zapłaciła zbywcy wierzytelności kwotę
73 740 zł. W skierowanym do powódki piśmie z dnia 10 lipca 2002 r. prezes zarządu
„M.(...)” Spółki z o. o. (cedenta) K. B. poinformował powódkę, iż na podstawie art. 208
ksh wszelkie decyzje dotyczące rozporządzania należnościami zbywcy muszą zapadać
w formie uchwały członków zarządu. W dniu 16 lipca 2002 r. pozwana wniosła o
złożenie przedmiotu świadczenia (kwoty 30 000 zł) do depozytu sądowego. Sąd
Rejonowy zezwolił na takie złożenie (postanowienie z dnia 11 grudnia 2002 r.). Wpłata
do depozytu nastąpiła w dniu 16 lipca 2002 r.
W ocenie Sądu Okręgowego, pozwana – po otrzymaniu pisma „M.(...)” Sp. z o. o.
z dnia 10 lipca 2002 r., podpisanego przez K. B. – mogła powziąć wątpliwość odnośne
do uprawnienia powoda (cesjonariusza) do dochodzenia świadczenia. Dlatego mogła
wystąpić z wnioskiem o złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego w celu
eliminacji opóźnienia w spełnieniu świadczenia. Cesja była jednak, wbrew stanowisku
pozwanej Spółki, w pełni skuteczna. Podniesione przez Prezesa K. B. zastrzeżenia
dotyczące skuteczności cesji okazały się nieuzasadnione, a po przedstawieniu tych
zastrzeżeń cedent w ogóle nie dochodził należności od strony pozwanej. Złożenie
przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego nie powodowało w rezultacie
wygaśnięcia zobowiązania.
Apelacja strony pozwanej została częściowo uwzględniona. Sąd Apelacyjny
obniżył zasądzoną kwotę do kwoty 30.394,52 zł, a w pozostałym zakresie powództwo i
apelację oddalił. Sąd ten uznał, że istniały podstawy do złożenia przedmiotu
świadczenia do depozytu sądowego (art. 467 pkt 3 k.c.) Jednakże nie wykluczało to
możliwości zasądzenia od strony pozwanej dochodzonego roszczenia. W związku z
treścią postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 11 grudnia 2002 r., w którym
3
stwierdzono m.in. to, że Sąd wyda depozyt wierzycieli, o ile ten wykaże swoje
uprawnienie, uprawniony mógłby to uczynić jedynie w wyniku przedłożenia wyroku
zasądzającego świadczenie. Skoro złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu
sądowego było ważne, wierzyciel nie może domagać się odsetek od należności głównej
od daty tego złożenia. Pozwany mógł zatem pozostawać w opóźnieniu w okresie od
dnia 22 czerwca 2002 r. (termin spełnienia świadczenia) do dnia 15 lipca 2002 r. Kwota
skapitalizowanych odsetek za okres opóźnienia wynosiła 394,52 zł.
W kasacji strony pozwanej podniesiono zarzut naruszenia art. 470 k.c. w wyniku
jego błędnej wykładni. W ocenie skarżącego, złożenie przedmiotu świadczenia do
depozytu sądowego w postaci kwoty 30.000 zł spowodowało zwolnienie pozwanego z
obowiązku świadczenia wobec wierzyciela (cesjonariusza). Skarżący wnosił o
uwzględnienie tego faktu w wyroku w brzmieniu odpowiednio zaproponowanym w
kasacji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 470 k.c., ważne złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu
sądowego ma takie same skutki jak spełnienie świadczenia. W literaturze i orzecznictwie
Sądu Najwyższego ugruntowane już zostało stanowisko, zgodnie z którym formuła
„ważnego złożenia” obejmuje przynajmniej dwa elementy. Po pierwsze, musi
występować wskazana w ustawie przyczyna upoważniająca dłużnika do złożenia
przedmiotu świadczenia do depozytu. Po wtóre, świadczenie dłużnika (którego
„przedmiot” składany jest do depozytu sądowego, art. 467 k.c.) musi być zgodne z
treścią zobowiązania (art. 354 § 1 k.c.); por. np. uzasadnienie wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 14 maja 2004 r. IV CK 237/03 (nie opublik.), postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 17 maja 1970 r., II CR 159/70, OSNC 1970, z. 11, poz. 209. Jeżeli
wspomniane elementy występują łącznie, złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu
sądowego wywołuje takie same skutki prawne jak spełnienie świadczenia wprost
wierzycielowi.
W rozpoznawanej sprawie przyczyną złożenia przedmiotu świadczenia (sumy
30.000 zł) do depozytu sądowego przez stronę pozwaną (dłużnika) były okoliczności
przewidziane w art. 467 pkt 3 k.c., tj. spór co do tego, kto jest wierzycielem pozwanego:
nabywca wierzytelności (cesjonariusz) czy jej zbywca (cedent). Sąd Apelacyjny nie miał
wątpliwości co do tego, że w świetle pism otrzymanych przez pozwaną Spółkę od
cesjonariusza i cedenta (w krótkim czasie po dokonaniu cesji), pozwana mogła powziąć
uzasadnione wątpliwości odnośnie do przymiotu wierzyciela. W związku z tym, że
4
będąca przedmiotem cesji wierzytelność pieniężna była już wymagalna, a suma
pieniężna złożona do depozytu sądowego odpowiadała treści istniejącego zobowiązania
pozwanego dłużnika, Sąd Apelacyjny uznał, że złożenie do depozytu sądowego było
„ważne” w rozumieniu art. 470 k.c. Już taka konstatacja uzasadniała wniosek, że –
skoro cesja okazała się skuteczna – zobowiązanie dłużnika wobec cesjonariusza
wygasło z chwilą złożenia przedmiotu świadczenia (sumy pieniężnej) do depozytu
sądowego, tj. w dniu 16 lipca 2002 r.
Mimo złożenia przedmiotu świadczenie do depozytu sądowego, wierzyciel
(cesjonariusz) domagał się zasądzenia od pozwanego dłużnika kwoty odpowiadającej
sumie złożonej do depozytu i Sąd Apelacyjny (podobnie jak Sąd pierwszej instancji)
zasądził dochodzoną należność. W ocenie Sądu Apelacyjnego, wydanie depozytu
wierzycielowi (cesjonariuszowi) mogło nastąpić – w związku z treścią postanowienia o
zezwoleniu na złożenie do depozytu – jedynie w wyniku „przedłożenia prawomocnego
wyroku zapadłego w sprawie z powództwa wierzyciela o świadczenie, zasądzającego to
świadczenie”.
Stanowisko Sądu drugiej instancji nie może być uznane za uzasadnione. Jeżeli
bowiem Sąd ten wcześniej trafnie stwierdził, że nastąpiło „ważne” złożenie do depozytu
sądowego (w rozumieniu art. 470 k.c.), to następują skutki prawne wykonania
zobowiązania i to od daty złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego.
Skoro zatem zobowiązanie wygasło w znaczeniu materialnopranym, to brak w ogóle
podstaw do wydania rozstrzygnięcia uwzględniającego żądanie powoda (cesjonariusza).
W wyniku złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego zobowiązanie
łączące cesjonariusza z dłużnikiem (pozwanym) skutecznie wygasło. W związku z tym
cel procesu o spełnienie świadczenia nie może być sprowadzony jedynie do potrzeby
uzyskania przez powoda (cesjonariusza) odpowiedniego wyroku zasądzającego,
legitymującego do odbioru świadczenia z depozytu sądowego. Jeżeli bowiem dłużnik
złożył ważnie przedmiot świadczenia do depozytu sądowego (art. 470 k.c.), to nie może
być uwzględnione powództwo wierzyciela wytoczone przeciwko temu dłużnikowi o
zasądzenie kwoty pieniężnej odpowiadającej kwocie złożonej do depozytu z tym tylko
uzasadnieniem, że wyrok zasądzający legitymować ma wierzyciela do odbioru
świadczenia z depozytu sądowego.
W związku ze złożeniem przez dłużnika przedmiotu świadczenia do depozytu
sądowego i kwestionowaniem ważności takiego złożenia przez wierzyciela (w świetle
art. 470 k.c.), możliwe byłoby wystąpienie z procesem o ustalenie takiej ważności (por.
5
np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 2004 r. IV CK 237/03, nie
opublik.). Jeżeli w niniejszej sprawie Sąd Apelacyjny inspirował się powołaną w
uzasadnieniu zaskarżonego wyroku uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 1951 r.,
C 27/51 (Zbiór Orzeczeń SN 1951, z. 3 poz. 62, s. 269 – 273), to należy zauważyć, że
uchwała ta dotyczy sytuacji, w której powstał spór co do tego, kto jest wierzycielem i
podmioty pretendujące do uzyskania takiego statusu prawnego toczą postępowanie
(spór) między sobą. W uchwale tej bowiem wyraźnie stwierdzono, że wierzyciel musi
wylegitymować się przed sądem, który decyduje o wydaniu depozytu, tj. wykazać swoje
prawo do otrzymania depozytu, ale wykazać to uprawnienie mógłby tylko wyrokiem
prawomocnym zapadłym postępowaniu rozstrzygającym spór tego wierzyciela z
pozostałymi osobami zgłaszającymi pretensję do otrzymania depozytu i przyznającym
temu wierzycielowi prawo do otrzymania depozytu (uzasadnienie, s. 272). Tymczasem
w niniejszym procesie wierzyciel (cesjonariusz) wystąpił wobec dłużnika (pozwanego) o
zasądzenie kwoty złożonej – jak się okazało - skutecznie do depozytu sądowego
niebawem po dokonaniu cesji wierzytelności. Ważne złożenie przedmiotu świadczenia
przez pozwaną Spółkę (art. 470 k.c.) wyłączało – jak wspomniano – w ogóle możliwość
wydania wyroku zasądzającego w zakresie kwoty złożonej do depozytu. Niniejszy
proces nie jest zatem właściwym instrumentem prawnym do uzyskania przez wierzyciela
(cesjonariusza) depozytu sądowego.
Należało zatem uznać za trafny zarzut naruszenia art. 470 k.c., skoro Sąd
Apelacyjny nie wyciągnął właściwych wniosków z prawno-materialnego uregulowania
przewidzianego w tym przepisie i oddalił apelację strony pozwanej od wyroku Sądu
pierwszej instancji zasądzającego dochodzoną należność. W związku z tym należało
zmienić zaskarżony wyrok oraz wyrok Sądu Okręgowego i oddalić powództwo o
zasądzenie kwoty pieniężnej odpowiadającej sumie złożonej przez pozwanego do
depozytu sądowego (art. 39315
k.p.c.). Uzasadniona była natomiast należność powoda
za czas opóźnienia pozwanego z zapłatą scedowanej wierzytelności pieniężnej. O
kosztach postępowania za wszystkie instancje rozstrzygnięto stosownie do art. 98 k.p.c.
i art. 108 k.p.c.