Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CK 541/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 kwietnia 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Strus (przewodniczący)
SSN Gerard Bieniek (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
w sprawie z powództwa E. K. i S. K.
przeciwko S. M.
o zapłatę,
po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu niejawnym w dniu 21 kwietnia 2005 r.,
kasacji powodów od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 11 marca 2004 r., sygn. akt I
ACa (…),
oddala kasację i zasądza od powodów na rzecz pozwanego kwotę 1800 zł tytułem
kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Powodowie E. i S. K. – właściciele firmy „K.(…)” Usługi Instalacyjno-Budowlane
domagali się zasądzenia od pozwanych S. M. i S. P. właścicieli firmy ogólnobudowlanej
kwoty 92.252,19 zł, na którą wystawili fakturę VAT nr (…), tytułem wynagrodzenia za
wykonane zgodnie z umową nr (…)/2001 roboty budowlano-montażowe. Wobec śmierci
pozwanego S. P. Sąd Okręgowy zawiesił wobec niego postępowanie, zaś wyrokiem
2
częściowym z dnia 31.10.2003 r. oddalił powództwo w stosunku do pozwanego S. M.,
czyniąc następujące ustalenia faktyczne.
W dniu 22.02.2001 r. strony zawarły umowę zgodnie z którą powodowie jako
wykonawcy zobowiązali się do częściowej przebudowy i modernizacji budynku
położonego w Białym Kościele, przy czym zakres ich prac obejmował roboty dotyczące
stanu surowego, roboty wykończeniowe i instalacyjne. Powodowie wykonali jedynie
roboty instalacyjne. Odwołując się do protokołu końcowego i przekazania do użytku
przedmiotowego budynku, powodowie wystawili faktury VAT nr (…), zapłacone w
przeważającej części przez pozwanych. Wystawili też sporną fakturę (…) stanowiącą –
według oświadczenia ich pełnomocnika – końcowe rozliczenie kosztów związanych z
realizacją umowy (…)/2001 r.
Analizując treść tej umowy Sąd Okręgowy przyjął, iż obejmuje ona dwa stosunki
prawne. Pierwszy dotyczy zobowiązania się stron umowy do rozliczenia zadania
objętego umową przez podział osiągniętego w trakcie realizacji zysku. Ten stosunek
prawny Sąd Okręgowy zakwalifikował jako umowną wspólnotę zysku przedsiębiorców
uznając go za umowę spółki cywilnej. Rozliczenie z tej umowy winno nastąpić w toku
postępowania nieprocesowego (art. 868 k.c.). Drugi stosunek prawny łączący strony
oparty jest o reguły prawne umowy o roboty budowlane. W tym zakresie strony ustaliły w
§ 3 umowy (…)/2001, iż obowiązującą formą rozliczenia wynagrodzenia za wykonany
zakres robót jest wynagrodzenie kosztorysowe powykonawcze. Taki kosztorys
powykonawczy nie został sporządzony, a więc nie zostały spełnione wymagania od
wystawienia spornej faktury. Powództwo jest zatem przedwczesne, jego zasadność nie
została wykazana.
Wyrokiem z dnia 11.03.2004 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację powodów. Sąd
ten wskazał, iż uzasadnienie żądania w pozwie jako należnej zapłaty za roboty
budowlano-montażowe wg umowy (…)/2001 oraz załączone do pozwu dowody
w postaci umowy nr (…)/2001, faktury (…) i ostatecznego wezwania z jednej strony nie
spełniły wymagania z art. 47912
§ 1 k.p.c. podania wszystkich twierdzeń i dowodów na
ich poparcie, z drugiej zaś załączone do pozwu dowody nie wskazywały jakiej w istocie
należności powodowie dochodzą w sprawie. Podniesiono, że w wezwaniu do zapłaty
mowa jest o kwocie 172.554 zł jako niezapłaconej z ogólnych kosztów poniesionych
przez powodów, która to kwota w żaden sposób nie przystaje do wynagrodzenia
ustalonego w § 3 umowy określonego w wysokości 378.765,17 zł. Brak reakcji
pozwanych na wezwanie do zapłaty uzasadniał niewątpliwie potrzebę powołania w
3
pozwie wszystkich twierdzeń i dowodów, czego nie uczyniono. Powodowie nie wykazali
też, że powołanie dowodów w pozwie nie było możliwe albo że taka potrzeba wynikła
później.
Wyrok ten powodowie zaskarżyli kasacją zarzucając naruszenie art. 382 w
związku z art. 47912
§ 1 k.p.c., art. 233 § 1 w związku z art. 328 § 2 k.p.c. oraz art. 316 §
1 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. Wskazując na powyższe wnieśli o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Treść motywów orzeczenia Sądu Apelacyjnego, jak i zarzutów zawartych w
kasacji powodów w pełni uzasadnia wniosek, iż podstawowa kwestia w niniejszej
sprawie związana jest z prawidłową wykładnią art. 47912
§ 1 k.c. oraz zastosowaniem
tego przepisu w niniejszej sprawie. Przepis ten zamieszczony jest w dziale IVa
poświęconym postępowaniu w sprawach gospodarczych. Przepisy tego działu stosuje
się w sprawach ze stosunków cywilnych między przedsiębiorcami, w zakresie
prowadzonej przez nich działalności gospodarczej. Nie może być żadnych wątpliwości,
iż z takim sporem mamy do czynienia w niniejszej sprawie. Zgodnie z art. 47912
§ 1
k.p.c. w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 24.05.2000 r. o zmianie ustawy – kodeks
postępowania cywilnego... (Dz. U. Nr 48, poz. 554) powód w pozwie obowiązany jest
podać wszystkie twierdzenia oraz dowody na ich poparcie pod rygorem utraty prawa
powoływania ich w toku postępowania, chyba że wykaże, iż ich powołanie w pozwie nie
było możliwe albo iż potrzeba powołania wynikła później. U podstaw wprowadzenia tego
przepisu legło to, aby zaostrzyć wymagania stawiane przedsiębiorstwom toczącym
spory w postępowaniu w sprawach gospodarczych. Obowiązek podania wszystkich
twierdzeń i dowodów został nałożony zarówno na powoda (art. 47912
§ 1 k.p.c.),
w odniesieniu do pozwu, jak i pozwanego (art. 47914
§ 2 k.p.c.), w odniesieniu do
odpowiedzi na pozew. Chodziło o realizację postulatu szybkości i sprawności
postępowania w takich sprawach, co leży w interesie osób prowadzących działalność
gospodarczą, a sformułowanie wyższych wymagań od przedsiębiorców uzasadnia
podwyższona staranność oczekiwana w zakresie prowadzonej przez nich działalności
gospodarczej, co znalazło normatywny wyraz w art. 355 § 2 k.c. Jak to stwierdził Sąd
Najwyższy w uchwale z dnia 17.02.2004 r. III CZP 115/03 (dotychczas niepublikowanej)
w postępowaniu w sprawach gospodarczych pozwany traci prawo powoływania
twierdzeń, zarzutów oraz dowodów na ich poparcie, niepowołanych w odpowiedzi na
4
pozew bez względu na ich znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, chyba że wykaże, iż
ich powołanie w odpowiedzi na pozew nie było możliwe albo, że potrzeba powołania
wynikłą później (art. 47914
§ 2 k.p.c.). Skład orzekający w niniejszej sprawie podziela to
stanowisko i stwierdza, iż mutatis mutandis jej treść w pełni odnosi się także do wykładni
art. 47912
§ 1 k.p.c. Dodać przy tym należy, iż przepis art. 47912
§ 1 podobnie i art. 47914
§ 2 k.p.c. jest normą procesową o charakterze bezwzględnie obowiązującym, co
oznacza, iż jeśli nawet Sąd I instancji (także oddalając żądanie), nie odwołał się do art.
47912
§ 1 k.p.c., to Sąd II instancji jest upoważniony zastosować ten przepis. Powstaje
zatem pytanie, czy zastosowanie art. 47912
, 1 k.p.c. byłą w okolicznościach sprawy
uzasadnione oraz czy w wyniku zastosowania tego przepisu istotnie należało roszczenie
oddalić. Na to pytanie należy odpowiedzieć pozytywnie. Nie sposób bowiem zaprzeczyć,
iż uzasadnienie żądania przedstawione w pozwie, a sprowadzające się do twierdzenia,
iż pozwani winni są powodom dochodzoną pozwem kwotę (tj. 92.252,19 zł) tytułem
należnej zapłaty za roboty budowlano-montażowe wg umowy nr (…)/2001, nie znajduje
dowodowego wsparcia w powołanych w pozwie dowodach w postaci umowy, faktury i
wezwanie do zapłaty. Trafnie Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę na brak powiązań między
wskazaną w wezwaniu kwotą 172.554 zł określoną jako rzeczywiście poniesione i
udokumentowane koszty, o wskazaną w § 3 umowy kwotą 378.765,17 zł jako ustalone
wynagrodzenie kosztorysowe. Już ta okoliczność, z uwagi na prekluzję dowodową z art.
47912
§ 1 k.p.c., uzasadniała wniosek, iż zasadność roszczenia nie została wykazana.
Dodać przy tym należy, iż z dołączonej do pozwu umowy (…)/2001 wynika, iż wskazana
kwota 378.765,17 zł jest wynagrodzeniem kosztorysowym powykonawczym, a do pozwu
takiego dokumentu nie dołączono. Nie można też zasadnie kwestionować stanowiska
Sądu Apelacyjnego, iż brak reakcji pozwanych na wezwanie do zapłaty kwoty objętej
fakturą (…) uzasadnia wniosek, iż pozwani kwestionowali tę należność, a zatem
potrzeba powołania wszystkich twierdzeń i dowodów w pozwie była oczywista, w tym
także dowodu z przesłuchania stron dla wyjaśnienia rzeczywistych intencji
przyświecających im przy zawieraniu umowy. Wbrew temu obowiązkowi, który wynika z
art. 47912
§ 1 k.p.c., a także wbrew potrzebie podejmowania działań leżących w interesie
powodów, pozew (błędnie zresztą skierowany do postępowania upominawczego) nie
zawierał ani wszystkich twierdzeń, ani wszystkich dowodów. Przedstawione zaś w
pozwie dowody trafnie Sąd Apelacyjny ocenił jako nie pozwalające uznać roszczenia za
udowodnione. Z tych względów, na podstawie art. 3 ustawy z dnia 22.12.2004 r. o
5
zmianie ustawy – kodeks postępowania cywilnego (...) Dz. U. z 2003 r. Nr 13, poz. 98 w
związku z art. 39312
k.p.c. orzeczono jak w sentencji.