Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CK 50/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 29 kwietnia 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Józef Frąckowiak (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSA Andrzej Struzik (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa M. S. i A. Z.
przeciwko E. K., M. K. i S. K.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 29 kwietnia 2005 r., kasacji
pozwanych od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 17 września 2003 r., sygn. akt I ACa
(…),
oddala kasację i zasądza od pozwanych solidarnie na rzecz powodów kwotę 1800
zł tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 2 sierpnia 2002 r. Sąd Okręgowy w B. zasądził od pozwanych S.
K., M. K. i E. K. solidarnie na rzecz powodów M. S. i A. Z. solidarnie kwotę 48.838 zł z
ustawowymi odsetkami i kosztami procesu. Zasądzona kwota stanowi skapitalizowane
odsetki od zapłaconej przez pozwanych z opóźnieniem ceny opakowań blaszanych,
które powodowie sprzedawali pozwanym w ramach działalności przedsiębiorstwa.
2
Wyrokiem z dnia 17 września 2003 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację pozwanych
od powyższego wyroku, oddalił zażalenie powodów na zawarte w wyroku orzeczenie o
kosztach procesu oraz zasądził od pozwanych na rzecz powodów koszty postępowania
apelacyjnego. Uznając zarzuty apelacji za bezzasadne Sąd Apelacyjny w szczególności
nie uwzględnił zarzutu przedawnienia roszczenia, po raz pierwszy zgłoszonego w
apelacji. Wskazując na rozbieżność w orzecznictwie odnośnie do stosowania do
roszczenia o odsetki od zapłaconej z opóźnieniem ceny sprzedaży dokonywanej w
zakresie działalności przedsiębiorstwa dwuletniego terminu przedawnienia określonego
przez przepis art. 554 k.c. Sąd Apelacyjny uznał za trafne stanowisko, iż do roszczenia
o odsetki powołany przepis nie znajduje zastosowania, roszczenie to natomiast, jako
dotyczące świadczenia okresowego, podlega trzyletniemu przedawnieniu wynikającemu
z art. 118 k.c.
Od powyższego wyroku pozwani wnieśli kasację, w której zaskarżonemu
wyrokowi zarzucili naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię
i niewłaściwe zastosowanie (art. 3931
pkt 1 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym przed
dniem 6 lutego 2005 r.), a mianowicie art. 118 i art. 554 k.c. przez przyjęcie, że
roszczenia o zapłatę odsetek za opóźnienie w zapłacie ceny wynikającej ze sprzedaży
prowadzonej w zakresie działalności przedsiębiorstwa przedawniają się z upływem
trzech lat. W konkluzji pozwani wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku
i poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej instancji poprzez oddalenie powództwa
oraz zasądzenie kosztów procesu, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania. Uzasadniając
przytoczoną podstawę kasacyjną pozwani zaprezentowali pogląd, iż przepis art. 554 k.c.
znajduje zastosowanie także do roszczenia o zapłatę odsetek , gdyż materialne
powiązanie i akcesoryjność odsetek decydują o terminie ich przedawnienia
przewidzianym dla roszczenia głównego. Pozwani powołali się przy tym na pogląd Sądu
Najwyższego wyrażony w uchwale z dnia 17 czerwca 2003 r. sygn. akt III CZP 37/03.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rozpoznając kasację pozwanych zwrócić uwagę należy, iż stosownie do art. 3
ustawy z dnia 22 grudnia 2004 roku o zmianie ustawy – Kodeks postępowania
cywilnego oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Z 2005 r. Nr 13,
poz. 98) do jej rozpoznania stosuje się przepisy kodeksu postępowania cywilnego
obowiązujące przed dniem 6 lutego 2005 r.
Kasacja nie ma usprawiedliwionych podstaw.
3
W orzecznictwie Sądu Najwyższego i poglądach doktryny zarysowała się
rozbieżność odnośnie do terminu przedawnienia roszczenia o odsetki za opóźnienie
w zapłacie ceny sprzedaży dokonywanej w ramach działalności przedsiębiorstwa
sprzedawcy. W szczególności rozbieżność ta dotyczy zagadnienia, czy roszczenie o
odsetki przedawnia się w takim terminie jak roszczenie główne, to jest w terminie
dwuletnim wskazanym w art. 554 k.c., czy też, jako roszczenie o świadczenie okresowe,
w terminie trzyletnim określonym w art. 118 k.c. Na rozbieżność tę zwrócił uwagę Sąd
Apelacyjny w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku i przyjął za trafny drugi z wyżej
wskazanych poglądów - dominujący w orzecznictwie i doktrynie. Przedstawiona w
kasacji polemika z tym poglądem, oparta na stanowisku Sądu Najwyższego wyrażonym
w uchwale z dnia 17 czerwca 2003 r. sygn. III CZP 37/03 (opublikowanej w OSNC
2004/5/70) nie jest zasadna. Rozbieżność stanowisk w kwestii wyżej wskazanej
spowodowała przedstawienie przez Sąd Najwyższy w sprawie sygn. V CK 445/03
zagadnienia prawnego składowi poszerzonemu, natomiast postępowanie w obecnie
rozpoznawanej sprawie, na zgodny wniosek stron, do czasu podjęcia uchwały było
zawieszone. W uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia
2005 r. sygn. III CZP 42/04 (opublikowanej w Biuletynie Sądu Najwyższego 2005/1/9)
zajęto stanowisko, iż ustanowiony w art. 118 k.c. termin przedawnienia roszczeń
o świadczenia okresowe stosuje się do roszczeń o odsetki za opóźnienie także wtedy,
gdy roszczenie główne ulega przedawnieniu w terminie określonym w art. 554 k.c., z
tym że roszczenie o odsetki za opóźnienie przedawnia się najpóźniej z chwilą
przedawnienia się roszczenia głównego. Uzasadniając tę uchwałę Sąd Najwyższy
wskazał, że odsetki za opóźnienie traktować należy jako świadczenie okresowe w
rozumieniu art. 118 k.c., a z upływem trzyletniego terminu przedawnienia, w tym
przepisie ustanowionego, przedawniają się wszystkie roszczenia o odsetki za
opóźnienie, zarówno wykazujące związek z prowadzeniem działalności gospodarczej,
jak i związku takiego nie wykazujące. Wymieniony w art. 118 k.c. trzyletni termin
przedawnienia roszczeń o świadczenia okresowe może być uchylony przez przepis
szczególny jedynie wtedy, gdy treść takiego przepisu wyraźnie wskazuje, że
przewidziany w nim termin dotyczy roszczeń okresowych. Powyższe stanowisko Sąd
Najwyższy w składzie rozpoznającym tę sprawę w pełni podziela.
Teza wyżej powołanej uchwały nie rozwiązuje jednak w pełni problemu stojącego
przed Sądem w niniejszej sprawie. W szczególności, w realiach niniejszej sprawy,
odnieść się trzeba do drugiej części tezy powołanej uchwały siedmiu sędziów Sądu
4
Najwyższego wskazującej, że roszczenie o odsetki za opóźnienie przedawnia się
najpóźniej z chwilą przedawnienia opóźnienia głównego. Podstawą orzeczenia w
niniejszej sprawie jest stan faktyczny, w którym roszczenie o świadczenie główne
wygasło na skutek jego zapłaty przed upływem terminu przedawnienia, a zatem nie
doszło do przedawnienia roszczenia głównego, do którego znajdował zastosowanie
dwuletni termin przedawnienia ustanowiony w art. 554 k.c. W konsekwencji rozstrzygnąć
należy postawione w uzasadnieniu omawianej uchwały zagadnienie, czy wynikająca z
końcowej części jej tezy, przytoczona wyżej reguła znajduje zastosowanie w takim
przypadku. W omawianej uchwale Sąd Najwyższy za trafny uznał pogląd, iż przypadki
takie spod przytoczonej reguły winny być wyłączone i wskazał, że przedawnienie się
roszczeń ubocznych wraz z przedawnieniem roszczenia głównego przyjmuje się
dlatego, żeby przy okazji sporów o roszczenia uboczne nie dochodziło do przekreślenia
znaczenia przedawnienia roszczenia głównego, zaś w rozpatrywanym przypadku
argument ten odpada. Na czoło wysuwa się nie upływ terminu przedawnienia roszczenia
głównego, lecz następujące przed upływem tego terminu zdarzenie powodujące
wygaśnięcie roszczenia głównego. Zdarzenie to potwierdza, że roszczenie główne
istniało i tym samym daje podstawę do uznania, że pozostałe w mocy roszczenia
uboczne uległy z chwilą tego zdarzenia niejako przekształceniu w roszczenia główne, a
w związku z tym przedawnienie ich powinno być odtąd rozpatrywane całkowicie
samodzielnie. Akceptując przedstawiony w uzasadnieniu powyższej uchwały tok
rozumowania stwierdzić trzeba, że w przypadku, gdy roszczenie główne wygasło na
skutek jego zapłaty przed upływem terminu przedawnienia, do przedawnienia roszczeń
o odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia głównego stosuje się ustanowiony
przez art. 118 k.c. dla roszczeń o świadczenia okresowe trzyletni termin przedawnienia
także wtedy, gdy termin przedawnienia roszczenia głównego już upłynął.
Przedstawiony wyżej pogląd prowadzi do uznania, iż kasacja nie ma
usprawiedliwionych podstaw i, stosownie do art. 39312
k.p.c., podlega oddaleniu.
Na podstawie art. 39319
w zw. z art. 391 § 1, z art. 98 § 1 k.p.c. i z art. 105 § 2
k.p.c. zasądzono od pozwanych solidarnie na rzecz powodów koszty zastępstwa
procesowego przez pełnomocnika w postępowaniu kasacyjnym.