Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CK 683/04
POSTANOWIENIE
Dnia 6 maja 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Tadeusz Domińczyk (przewodniczący)
SSN Jan Górowski
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku J. S. i M. S.
przy uczestnictwie P. S., G. T., H. B., K. N., H. O. i P. O.
o wpis w dziale II Kw nr (…),
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 6 maja 2005 r., kasacji
wnioskodawców od postanowienia Sądu Okręgowego w G. z dnia 13 lipca 2004 r., sygn.
akt V Ca (…),
zmienia zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu Rejonowego w G. z
dnia 13 listopada 1997 r. w ten sposób, że w dziale II w łamie 3 księgi wieczystej
numer (…) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w G. nakazuje wpisać J. S. syna M. i
S. i jego żonę M. S. córkę E. i H. na prawach wspólności ustawowej.
Uzasadnienie
Sąd pierwszej instancji odmówił wpisu na rzecz wnioskodawców prawa odrębnej
własności lokalu mieszkalnego i praw z nim związanych, uznając, że w dacie zawierania
umowy darowizny tego lokalu na rzecz wnioskodawców, tj. w dniu 7 kwietnia 1994 r.,
darczyńcom nie przysługiwało jeszcze prawo, które uczynili przedmiotem darowizny.
Apelację wnioskodawców oddalił Sąd drugiej instancji, stwierdzając, że
przewidziany w art. 29 u.k.w.h. skutek wsteczny wpisu od daty złożenia wniosku
związany jest z wpisem już dokonanym. Uwzględniając okoliczność, że wniosek o wpis
prawa własności darczyńców został złożony w dniu 24 lutego 1994 r., ale wpis nastąpił
dopiero w dniu 9 grudnia 1995 r., Sąd odwoławczy przyjął, że w dacie zawierania
2
umowy darowizny, tj. w dniu 7 kwietnia 1994 r., darczyńcy nie byli jeszcze właścicielami
lokalu, a zatem nie mogli skutecznie rozporządzić tym prawem na rzecz
wnioskodawców. Darczyńcom przysługiwała jedynie ekspektatywa prawa, którą mogli
rozporządzić, ale przedmiotem darowizny nie uczynili tej ekspektatywy lecz prawo, które
im jeszcze nie przysługiwało, stwierdził Sąd drugiej instancji.
Wnioskodawcy oparli kasację na obu podstawach kasacyjnych.
W ramach pierwszej podstawy zarzucili błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie art. 29 ukwh poprzez uznanie, że mimo zasady wstecznego działania
wpisu od dnia złożenia wniosku o wpis, osoby na rzecz których wpis nastąpił nie mogły
przed wpisem tego prawa skutecznie zbyć go w drodze darowizny, choć po dacie
zawarcia umowy darowizny wpis został prawomocnie dokonany. Zarzut naruszenia art.
65 § 2 k.c. uzasadniono pominięciem woli stron umowy darowizny i uznanie, że
przedmiotem tej umowy nie była ekspektatywa związana z odrębną własnością lokalu.
Naruszenie przepisu art. 6268
§ 2 k.p.c. uzasadnili wnioskodawcy błędnym
uznaniem przez Sąd, że dokument – umowa darowizny, sporządzony w formie aktu
notarialnego, nie jest wystarczającą podstawą wpisu.
W uzasadnieniu kasacji skarżący wywodzą, że wolą i zgodnym zamiarem stron
umowy darowizny było rozporządzenie właśnie ekspektatywą, skoro tylko taka służyła
darczyńcom, a strony umowy zmierzały do osiągnięcia skutku w postaci uczynienia
wnioskodawców właścicielami lokalu. Nadto wnioskodawcy wywodzą, że w chwili
rozpoznawania wniosku o wpis prawa na ich rzecz, darczyńcy byli już ujawnieni jako
właściciele lokalu z mocą ex tunc, obejmującą także chwilę dokonania darowizny.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja zasługiwała na uwzględnienie wobec trafności jednego z zarzutów
zgłoszonych w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej.
Nie można natomiast podzielić stanowiska skarżących uzasadniających zarzut
naruszenia art. 6268
§ 2 k.p.c. wskutek uznania przez Sąd, że dołączony do wniosku o
wpis dokument – umowa darowizny, sporządzony w formie aktu notarialnego, nie jest
wystarczającą podstawą wpisu. Wskazany przepis określa bowiem jedynie
przedmiotowy zakres obowiązku badania sądu wieczystoksięgowego rozpoznającego
wniosek o wpis, a nie wynik takiego badania w postaci oceny określonego dokumentu i
jej konsekwencji w płaszczyźnie rozstrzygania o zasadności wniosku. Zaprezentowane
w kasacji uzasadnienie zarzutu naruszenia wymienionego wyżej przepisu procesowego
mogłoby uzasadniać zarzut ewentualnego naruszenia art. 6269
k.p.c., zgodnie z którym,
3
w razie stwierdzenia przez Sąd, że brak jest podstaw do dokonania wpisu albo istnieją
ku temu przeszkody, to wówczas obowiązkiem Sądu jest oddalenie wniosku o wpis.
Przepis art. 6269
k.p.c. nie został jednak objęty granicami podstaw kasacji, a Sąd
Najwyższy zobowiązany był rozpoznać sprawę tylko w tych granicach z mocy art. 39311
§ 1 k.p.c., znajdującego zastosowanie do rozpoznania kasacji od orzeczenia wydanego
przed dniem 6 lutego 2005 r.
Nie zasługiwał również na uwzględnienie zarzut naruszenia art. 65 § 2 k.c.
uzasadniony pominięciem woli stron wynikającej z umowy darowizny i uznanie przez
Sąd, że przedmiotem tej umowy nie była ekspektatywa związana z odrębną własnością
lokalu. Zastosowanie tego przepisu ustawodawca przewidział dla takich sytuacji, w
których określone brzmienie postanowień umowy jest rozbieżnie rozumiane przez jej
strony, co występuje zwłaszcza w sytuacji, gdy postanowienia umowy charakteryzuje
brak klarownych, stanowczych sformułowań. Wówczas ustawodawca nakazuje raczej
badać jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym
brzmieniu. Przesłanki uzasadniające zastosowanie tego przepisu nie zostały w niniejszej
sprawie wykazane. Po pierwsze, z § 2 umowy darowizny wyraźnie wynika, że darczyńcy
darują obdarowanym lokal mieszkalny i prawa z nim związane, opisane w § 1 umowy.
Te ostatnie to ułamkowo określone udziały we współwłasności wspólnych części
budynku i urządzeń oraz w prawie użytkowania wieczystego gruntu państwowego, na
którym usytuowany jest budynek. Przedmiot umowy darowizny został więc w umowie
precyzyjnie określony i brak jest jakichkolwiek podstaw do twierdzenia aby przedmiotem
umowy darowizny była jedynie ekspektatywa odrębnej własności lokalu, a więc ogół
praw związanych z ustanowieniem odrębnej własności lokalu. Ponadto brak jest w
kasacji twierdzenia aby zamiar stron tej umowy nie był tożsamy, a wręcz przeciwnie
skarżący wskazują na zgodność zamiaru stron umowy, które zmierzały do uczynienia
obdarowanych właścicielami lokalu mieszkalnego i podmiotami praw z nim związanych.
Obecnie brak jest nawet możliwości badania zamiaru darczyńców, którzy już od kilku lat
nie żyją. Z tych względów nie można podzielić zarzutu naruszenia art. 65 § 2 k.c. przez
jego niezastosowanie.
Natomiast zasadny okazał się zarzut naruszenia art. 29 ukwh przez jego
niewłaściwe zastosowanie, mimo dokonania prawidłowej jego wykładni. Rację ma Sąd
odwoławczy jedynie twierdząc, że wynikająca z tego przepisu zasada wstecznego
działania wpisu oznacza, że w razie dokonania wpisu datą powstania prawa jest data
złożenia wniosku o wpis, co oznacza że skutek wsteczny wpisu, przewidziany art. 29
4
ukwh, związany jest z wpisem już dokonanym. Stanowisko takie zdecydowanie
dominuje także w orzecznictwie Sądu Najwyższego (wyrok SN z dnia 26 stycznia 1981
r., III CRN 283/80, OSNCP 1981/10/195; postanowienie SN z dnia 13 grudnia 2001 r., IV
CKN 369/01 niepubl.; uchwała SN dnia 21 maja 2002 ., III CZP 29/02, OSNC 2003/6/76;
postanowienie SN z dnia 14 lutego 2003 r., IV CKN 1770/00 – niepubl.; odmiennie SN w
postanowieniu z dnia 5 lipca 2001 r., II CKN 1220/00 niepubl.).
Jednakże wymaga zarazem wyraźnego podkreślenia, że skutek wsteczny wpisu
związany jest tylko z takim wpisem, który jest dopuszczalny w dacie dokonywania
merytorycznej oceny zasadności wniosku o wpis przez sąd wieczystoksięgowy, a nie w
chwili złożenia tego wniosku. Innymi słowy, o zadziałaniu zasady wstecznego skutku
wpisu przesądza pozytywna ocena jego dopuszczalności w chwili jego dokonania, a nie
w chwili złożenia wniosku. W orzecznictwie podkreślono już, że czym innym jest
wynikająca z art. 29 ukwh moc wsteczna wpisu, a czym innym ocena zasadności
wniosku o wpis, czyli samej dopuszczalności wpisu. Ocena ta, wobec braku normy
szczególnej w stosunku do ogólnej zasady wynikającej z art. 316 § 1 k.p.c. w zw. z art.
13 § 2 k.p.c., musi być dokonywana według stanu rzeczy istniejącego w chwili
zamknięcia rozprawy, a nie według stanu rzeczy na dzień złożenia wniosku. Innymi
słowy, rzeczywisty „stan rzeczy” w niniejszej sprawie, który zobowiązany był wziąć za
podstawę orzekania rozpoznający wniosek o wpis sąd pierwszej instancji, to „stan
rzeczy” istniejący w dniu 13 listopada 1997 r., tj. w dacie rozstrzygania przed sąd
pierwszej instancji o zasadności tego wniosku, a więc taki stan, który musiał
uwzględniać już skutki wykreowane wcześniejszym zdarzeniem w postaci dokonanego
w dniu 9 grudnia 1995 r. wpisu prawa odrębnej własności lokalu i praw z nim
związanych na rzecz nieżyjących już obecnie darczyńców. Obowiązek Sądu
wieczystoksięgowego wynikający z art. 316 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. wymaga
badania zasadności wniosku o wpis z uwzględnieniem stanu rzeczy z chwili orzekania,
który obejmuje także skutki prawne zastosowania zasady wstecznego działania innego
wcześniej dokonanego wpisu (zob. uzasadnienie postanowienia SN z dnia 13 grudnia
2001 r., sygn. akt IV CKN 369/01 – niepubl.; uzasadnienie postanowienia SN z dnia 14
lutego 2003 r., IV CKN 1770/00 – niepubl.).
W okolicznościach faktycznych niniejszej sprawy teza ta oznacza, że z dniem
dokonania wpisu na rzecz darczyńców, tj. z dniem 9 grudnia 1995 r., należało ich
traktować jako podmioty, którym prawo odrębnej własności lokalu przysługiwało już od
dnia 24 lutego 1994 r., a więc od daty złożenia wniosku o wpis. Taki stan rzeczy
5
zobowiązany był brać za podstawę wydanego postanowienia Sąd wieczystoksięgowy
orzekający w niniejszej sprawie w dniu 13 listopada 1997 r., a więc w dacie, w której
istniały już skutki prawne wywołane zasadą wstecznego działania wpisu dokonanego w
dniu 9 grudnia 1995 r., a polegające na traktowaniu darczyńców począwszy od dnia 24
lutego 1994 r. (data złożenia wniosku o wpis) jako posiadaczy prawa odrębnej własności
lokalu i praw z nim związanych, a więc uprawnionych do skutecznego rozporządzania
nimi po tej dacie, a zatem także w dniu zawarcia z wnioskodawcami umowy darowizny.
Ponieważ podstawa naruszenia prawa materialnego, w postaci niewłaściwego
zastosowania art. 29 u.k.w.h., okazała się uzasadniona, a nieuzasadniony okazał się
zarzut naruszenia przepisu procesowego, przeto Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji,
działając na podstawie art. 39315
k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., z uwzględnieniem art. 3
ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego
oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. 2005 r. Nr 13, poz. 98).