Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CK 21/05
POSTANOWIENIE
Dnia 5 maja 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Stanisław Dąbrowski (sprawozdawca)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian
w sprawie z wniosku E. S. i R. S.
przy uczestnictwie Banku I.(...) SA w W. i Syndyka masy upadłości C.(…) SA z siedzibą
w S.
o wpis,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 5 maja 2005 r.,
kasacji wnioskodawców od postanowienia Sądu Okręgowego w G. z dnia 21 listopada
2003 r., sygn. akt III Ca (…),
oddala kasację.
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w G. w dniu 26 lutego 2003 r. odłączył lokal nr 2 położony w G.
przy ul. A. z księgi wieczystej nr (...), założył dla niego księgę wieczystą nr 114060 i
dokonał wpisu prawa własności tego lokalu na rzecz E. S. i R. S. na prawach wspólności
ustawowej. Przeniósł także do tej księgi hipotekę na rzecz Banku I.(...) S.A. w W. w
wysokości 780.000 Euro jako hipotekę łączną do współodpowiedzialności z
nieruchomością objętą księgą wieczystą nr (...).
Wnioskodawcy: E. S. i R. S. wnieśli apelację od powyższego wpisu w części
dotyczącej hipoteki łącznej w kwocie 780.000 Euro.
Sąd Okręgowy w G. postanowieniem z dnia 21 listopada 2003 r. oddalił apelację.
Sąd Okręgowy wskazał, że wyodrębnienie lokalu stanowiącego osobną od
nieruchomości gruntowej nieruchomość lokalową należy traktować jak podział
2
nieruchomości. W takim przypadku sąd dokonujący wpisu do księgi wieczystej jest
zobowiązany z urzędu przenieść wszystkie obciążenia istniejące w księdze wieczystej, z
której nieruchomość jest odłączona do nowej księgi wieczystej. Co do hipotek, w art. 76
ustawy o księgach wieczystych i hipotece zawarte jest szczególne unormowanie, wedle
którego w razie podziału nieruchomości hipoteka obciążająca dotychczas nieruchomość
obciąża wszystkie nieruchomości utworzone przez podział (hipoteka łączna). Przepis
ten dotyczy wszystkich rodzajów nieruchomości, także nieruchomości lokalowej.
Przeniesienie hipoteki i utworzenie hipoteki łącznej do księgi wieczystej założonej
dla nieruchomości odłączonej jest zasadą. Wierzyciel ma jednak uprawnienie
wynikające z art. 76 ust. 2 – zdanie drugie ustawy dokonać podziału hipoteki łącznej
miedzy poszczególne nieruchomości. Może on zwolnić z obciążenia nieruchomości
utworzone przez podział. Poza wyjątkiem wymienionym w art. 90 ustawy o księgach
wieczystych i hipotece dłużnik nie ma uprawnienia względem wierzyciela do żądania
zwolnienia nieruchomości powstałych przez podział z zabezpieczenia hipoteką łączną.
W postępowaniu wieczystoksięgowym sąd bada jedynie treść wniosku,
dołączonych do niego dokumentów i treść księgi wieczystej (art. 6268
§ 2 k.p.c.). Zatem
Sąd odłączając nieruchomość tylko wówczas mógłby zwolnić ją z obciążenia hipoteką
łączną, gdyby wnioskodawca przedstawił dokument sporządzony w odpowiedniej
formie, zawierający oświadczenie woli wierzyciela, wyrażające zgodę na zwolnienie
nieruchomości odłączonej od obciążenia jej hipoteką łączną. Takiego dokumentu
wnioskodawcy nie dołączyli do wniosku.
Wnioskodawcy powołali się na zgodę Banku znajdującą się w aktach księgi
wieczystej (...), jednakże Sąd w ramach swojej kognicji zobowiązany był ocenić ważność
tego dokumentu, to jest czy został on wystawiony przez osobę uprawnioną do składania
takich oświadczeń. Zarazem zobowiązany był ocenić treść pełnomocnictwa osoby
podpisanej pod tym dokumentem, to jest, czy w zakresie tego pełnomocnictwa
pełnomocnik był uprawniony do wyrażania zgody na bezciężarowe odłączenie
nieruchomości. Sąd Okręgowy stwierdził, że nie przedłożono wraz z wnioskiem takiego
pełnomocnictwa. Złożona kserokopia nie jest dokumentem w świetle przepisów kodeksu
postępowania cywilnego.
Hipoteka w kwocie 788 000 Euro powstała z dniem 21 stycznia 2001 r. Z dniem
23 września 2001 r. weszła w życie ustawa nowelizująca ustawę o księgach wieczystych
i hipotece. Dodano do ustawy przepis art. 76 ust. 4 umożliwiający podział hipoteki
zabezpieczającej kredyt udzielony na budownictwo mieszkaniowe zgodnie z
3
postanowieniami umowy między bankiem kredytującym a kredytobiorcą. W ocenie Sądu
Okręgowego nowy przepis nie ma zastosowania w sprawie. Nie działanie prawa wstecz
jest zasadą konstytucyjną. Zasada ta wyrażona jest także w art. 3 k.c., który stanowi, że
ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba że wynika to z jej brzmienia lub celu.
Ustanowienie hipoteki, jak również zmiany w zakresie wpisanego prawa poddane są
przepisom ustawy dawnej. Nie ma zastosowania przepis art. XXXVIII przepisów
wprowadzających Kodeks cywilny. Zawarta w tym przepisie norma dotyczyła bowiem
stosunków prawnych powstałych przed wejściem w życie kodeksu cywilnego, czyli przed
1 stycznia 1965 r., a nie przed wejściem w życie ustawy zmieniającej ustawę o księgach
wieczystych i hipotece z roku 2001.
W kasacji opartej na obu podstawach wymienionych w art. 3931
k.p.c.
wnioskodawcy zarzucili naruszenie przepisów postępowania: art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z
art. 6268
§ 2 k.p.c. przez błędne ustalenie, że wnioskodawcy nie przedłożyli
oświadczenia wierzyciela hipotecznego Banku I.(...) S.A. w W. o zezwoleniu na nie
przenoszenie hipoteki obciążającej nieruchomość dla której Sąd Rejonowy w G.
prowadzi księgę wieczystą KW (...) do nowozałożonej księgi wieczystej dla lokalu
stanowiącego własność wnioskodawców, co miało istotny wpływ na wynik sprawy.
Zarzucili także naruszenie prawa materialnego art. 76 ust 4 w zw. z art. 117 ustawy z
dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece oraz w związku z art. XXXVIII
ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. przepisy wprowadzające Kodeks cywilny przez jego
niezastosowanie i błędną wykładnię oraz art. 246 § 1 k.c. w zw. z art. 95 ustawy z 1997
r. Prawo bankowe w zw. z art. 6262
§ 2 k.p.c. oraz art. 6268
§ 2 k.p.c. oraz art. 229 k.p.c.
poprzez ich niezastosowanie, w szczególności poprzez dokonanie wpisu zaskarżonej
hipoteki w kwocie 780.000 Euro jako hipoteki łącznej, pomimo złożenia przez
wierzyciela hipotecznego oświadczenia o wyrażeniu zgody na nie przenoszenie tej
hipoteki do księgi wieczystej założonej dla nieruchomości wnioskodawców powstałej w
wyniku podziału nieruchomości obciążonej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W kasacji, podobnie jak w apelacji, skarżący powołują się na złożone przez P. C.
w imieniu Banku I.(...) S.A. oświadczenie woli, wyrażające zgodę na nieprzenoszenie
hipoteki w kwocie 780.000 Euro do księgi wieczystej, która zostanie założona dla lokalu
stanowiącego własność wnioskodawców. Okoliczność złożenia oświadczenia woli przez
P. C. jest bezsporna. Problem dotyczy umocowania P. C. do dokonania tej czynności, a
ściślej braku umocowania.
4
Wnioskodawcy złożyli tylko kserokopię pełnomocnictwa udzielonego przez Bank
I.(...) S.A. P. C. Zakładając nawet tak jak twierdzą skarżący, że oryginał dokumentu
dołączony jest do księgi wieczystej KW (...), zauważyć trzeba, że w pełnomocnictwie
udzielonym P. C. wyraźnie wyłączone zostały czynności prawne, z których wynika
zobowiązanie Banku o wartości przedmiotu świadczenia przewyższającej kwotę
800.000 złotych. Wprawdzie można powiedzieć, że z wyrażenia zgody na
nieprzenoszenie hipoteki do nowozakładanej księgi wieczystej nie wynika dla Banku
żadne zobowiązanie świadczenia, ale rzecz w tym, że pełnomocnictwo udzielone P. C.
w ogóle nie obejmuje czynności polegających na wyrażaniu zgody na zwalnianie
nieruchomości z obciążenia hipoteką.
Zatem, wbrew twierdzeniom kasacji prawidłowe jest ustalenie Sądu Okręgowego,
że wnioskodawcy nie wykazali stosownie do art. 6268
k.p.c. wyrażenia przez wierzyciela
zgody na nieobciążenie ich nieruchomości lokalowej hipoteką łączną. Zarzut naruszenia
art. 233 § 1 k.p.c. nie jest usprawiedliwiony. W konsekwencji za chybiony uznać należy
także zarzut naruszenia art. 246 § 1 k.c., oparty na założeniu stanu faktycznego
odmiennego niż ustalony przez Sąd orzekający.
Sąd Okręgowy, przyjmując zasadność wpisu hipoteki, uznał za prawidłowe
zastosowanie art. 76 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, zgodnie z którym,
w razie podziału nieruchomości hipoteka obciążająca dotychczas nieruchomość obciąża
wszystkie nieruchomości utworzone przez podział.
Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. (Dz. U. Nr 63, poz. 635) dodała do art. 76 ustawy
o księgach wieczystych i hipotece ustęp 4, zgodnie z którym do hipoteki
zabezpieczającej kredyt udzielony na budowę domów mieszkalnych, jeżeli podział
nieruchomości polega na przeniesieniu własności części nieruchomości zabudowanej
domem mieszkalnym, przepisu ust. 1 nie stosuje się. W takim wypadku hipoteka ulega
podziałowi zgodnie z postanowieniami umowy. Ustawa z dnia 11 maja 2001 r.
nowelizująca ustawę o księgach wieczystych i hipotece obowiązuje od dnia 23 września
2001 r., zaś hipoteka będąca przedmiotem rozpatrywanego wpisu ustanowiona została
w dniu 25 stycznia 2001 r.
Sąd Okręgowy trafnie uznał, że nowa ustawa nie ma w niniejszej sprawie
zastosowania ze względu na zasadę nieretroakcji wyrażona w art. 3 k.c. Trafne jest
także stanowisko Sądu Okręgowego co do braku możliwości stosowania art. XXXVIII
przepisów wprowadzających Kodeks cywilny. Przepis art. XXXVIII określający zasadę
bezpośredniego działania przepisów kodeksu cywilnego do niektórych stosunków
5
prawnych powstałych przed jego wejściem w życie nie oznacza bowiem bezpośredniego
działania wszystkich nowych ustaw, regulujących podobne stosunki prawne. To samo
jest, jeżeli chodzi o art. 117 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, który ustanawia
bezpośrednie działanie, w niektórych przypadkach, przepisów ustawy o księgach
wieczystych i hipotece, ale nie odnosi się do przepisów przyszłych ustaw nowelizujących
tę ustawę.
Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. nowelizująca ustawę o księgach wieczystych i
hipotece nie zawiera przepisów przejściowych. Zastosowanie do niej art. XXXVIII
przepisów wprowadzających Kodeks cywilny czy art. 117 ustawy o księgach
wieczystych i hipotece mogłoby wchodzić w grę tylko przez analogię. Jednakże,
nieuzasadnione byłoby odwoływanie się do analogii w sytuacji istnienia ogólnego
uregulowania zawartego w art. 3 k.c. Nadto, przyjęcie przez analogię do art. XXXVIII
przepisów wprowadzających Kodeks cywilny czy art. 117 ustawy o księgach
wieczystych i hipotece, że przepis art. 76 ust. 4 ma zastosowanie do hipotek powstałych
przed jego wejściem w życie, prowadziłoby do istotnego uszczuplenia praw wierzycieli.
Biorąc pod uwagę, że wierzyciele zawierając umowy, godząc się na określone
zabezpieczenie hipoteczne nie mogli przewidywać przyszłej niekorzystnej dla ich
regulacji ustawowej, proponowana przez skarżących wykładnia byłaby nie do
pogodzenia z konstytucyjną zasadą państwa prawnego (art. 2 Konstytucji).
W sytuacji, w której art. 76 ust. 4 ustawy o księgach wieczystych i hipotece nie
ma zastosowania, zbędna jest szczegółowa interpretacja jego treści.
Z powyższych względów, na mocy art. 39312
k.p.c. Sąd Najwyższy orzekł jak w
sentencji postanowienia.