Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CK 644/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 maja 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Bronisław Czech
SSA Andrzej Struzik
w sprawie z powództwa M. M. i J. M.
przeciwko (…) Bankowi Spółce Akcyjnej w W. o ustalenie, po rozpoznaniu na rozprawie
w Izbie Cywilnej w dniu 24 maja 2005 r., kasacji powodów od wyroku Sądu
Apelacyjnego z dnia 22 kwietnia 2004 r., sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 22 kwietnia 2004 r. zmienił wyrok Sądu
Okręgowego w K. i oddalił powództwo M. M. i J. M. przeciwko (…) Bankowi S.A. w W. o
ustalenie, że złożone przez powodów oświadczenia woli o poręczeniu kredytu
udzielonego ich synowi Z. M., o poddaniu się egzekucji bankowej w zakresie
wynikającym z poręczenia, o cesji praw z umowy ubezpieczenia oraz o ustanowieniu
hipoteki są nieważne z uwagi na skuteczne uchylenie się od skutków prawnych
oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu. Zdaniem powodów ich błąd został
2
wywołany przez pozwany Bank, który nie poinformował ich o sytuacji finansowej
dłużnika.
Wyrokiem z dnia 4 czerwca 2003 r. Sąd Okręgowy w K. stwierdził nieważność
oświadczeń woli złożonych przez powodów. Stwierdził, że zostały spełnione przesłanki
uzasadniające powołanie się na błąd, a ponadto powodowie mają interes prawny w
żądaniu ustalenia (art.189 k.p.c.).
Sąd Apelacyjny zajął odmienne stanowisko w kwestii istnienia interesu prawnego
uzasadniającego wystąpienie przez powodów z żądaniem ustalenia. W toku procesu
bowiem pozwany uzyskał przeciwko powodom tytuły wykonawcze i wszczął egzekucję.
Powód J. M. wytoczył przeciwko Bankowi powództwo przeciwegzekucyjne, w którym
domaga się pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności z uwagi na nieważność
udzielonego poręczenia i innych czynności objętych wadliwymi oświadczeniami woli. W
takiej sytuacji Sąd Apelacyjny uznał, że powodowie nie mają interesu prawnego w
żądaniu ustalenia, że złożone przez nich oświadczenia woli są nieważne ze względu na
uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia złożonego pod wpływem błędu. Mogą
oni bowiem realizować ochronę swoich praw w drodze powództwa
przeciwegzekucyjnego. Interes prawny jako przesłanka dopuszczalności powództwa
opartego na art.189 k.p.c. musi istnieć zarówno w chwili wytoczenia powództwa, jak i w
chwili wyrokowania. Utrata interesu prawnego w toku postępowania pociąga za sobą
oddalenie powództwa.
Kasację od tego wyroku wnieśli powodowie opierając ja na obu podstawach. W
pierwszej kolejności zawarli w niej zarzut nieważności postępowania przed sądem
drugiej instancji powołując się na fakt, że apelacja strony pozwanej wniesiona została
wniesiona w imieniu Banku (…) Oddziału Centrum w K., gdy pozwanym w procesie jest
inny oddział pozwanego Banku, a mianowicie II Oddział K. Ponadto zarzucili naruszenie
art.373 k.p.c., a w ramach podstawy naruszenia prawa materialnego - art.189 k.p.c.
W odpowiedzi na kasację pozwany Bank wniósł o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności należy odnieść się do zarzutu nieważności postępowania
przed sądem drugiej instancji. Zdaniem skarżącego polega ona na tym, że została
rozpoznana apelacja wniesiona przez osobę nieumocowaną i w imieniu podmiotu, który
nie miał zdolności sądowej w rozpoznawanej sprawie. Skarżący powołał się przy tym na
dwie podstawy prawne: art.379 pkt 2 k.p.c. oraz art.373 k.p.c.
Tak sformułowany zarzut nie może odnieść skutku. Utrwalony jest pogląd, że
3
przepisy normujące nieważność postępowania powinny być wykładane ściśle.
W ramach takiej wykładni nie mieści się zarzut nieważności sformułowany w kasacji. Nie
można bowiem przyjąć istnienia nienależytego umocowania, w rozumieniu art. 379 pkt 2
k.p.c., w sytuacji, gdy w toku sprawy występuje ten sam pełnomocnik. Brak jego
umocowania do wniesienia apelacji może być co najwyżej rozpatrywany w kontekście
uregulowania zawartego w art.373 k.p.c. Przepis ten został powołany w kasacji, jednak
skarżący nie wykazał, jaki wpływ miało takie uchybienie na treść zapadłego
rozstrzygnięcia. Na marginesie trzeba przy tym zauważyć, że w postępowaniu przed
sądem apelacyjnym pełnomocnik powodów nie powoływał się na to uchybienie. Jeżeli
zaś chodzi o zarzut braku zdolności sądowej podmiotu, w imieniu którego apelacja
została wniesiona, to należy przypomnieć, że, zgodnie z art. 64 § 1 k.p.c., zdolność
sądowa przysługuje osobie prawnej. W rozpoznawanej sprawie zdolność sądową ma
zatem Bank (…) S.A. jako osoba prawna, a jej oddziały terenowe mogą mieć co
najwyżej zdolność procesową. Tym samym zarzut nieważności postępowania nie
znajduje podstaw.
Zasadny jest natomiast zarzut naruszenia art.189 k.p.c. Stanowiska Sądu
Apelacyjnego, odmawiającego powodom interesu prawnego w ustaleniu nieważności
złożonych oświadczeń woli, nie sposób podzielić. Trafnie zwraca się w kasacji uwagę na
odmienność skutków wydania orzeczenia ustalającego nieważność oświadczeń woli
złożonych przez powodów (art. 189 k.p.c.) oraz orzeczenia pozbawiającego
wykonalności istniejący tytuł wykonawczy (art. 840 § 1 k.p.c.), a także na odmienny
charakter tych orzeczeń. Orzeczenie pozbawiające tytuł wykonawczy wykonalności ma
charakter konstytutywny; orzeczenie ustalające nieważność złożonych oświadczeń woli
(nieistnienie stosunku prawnego) - deklaratywny. Skutek kształtujący związany jest
bowiem ze złożeniem przez określony podmiot oświadczenia o uchyleniu się od skutków
prawnych wadliwego oświadczenia woli, jak w rozpoznawanej sprawie, lub od
wystąpienia innym zdarzeń, z którymi łączy się wygaśnięcie istniejącego uprzednio
stosunku prawnego.
Orzeczenie pozbawiające tytuł wykonawczy wykonalności nie rozstrzygnie, czy
oświadczenia woli złożone przez powodów zachowały ważność, czy też zostały
skutecznie unieważnione. Wprawdzie bowiem w toku postępowania wszczętego na
podstawie art. 840 § 1 k.p.c. sąd musi ustalić, czy zachodzą przesłanki do wydania
orzeczenia pozbawiającego tytuł wykonawczy wykonalności, ale ustalenia te nie znajdą
odzwierciedlenia w sentencji orzeczenia. Orzeczenie takie nie będzie zatem stanowiło
4
podstawy np. wykreślenia hipoteki (na co także trafnie wskazują skarżący).
Z powyższych wywodów płynie wniosek, że powodowie, mimo wszczęcia przez
pozwany Bank przeciwko nim egzekucji i otwarcia się możliwości wytoczenia
powództwa przeciwegzekucyjnego (z tej możliwości skorzystał powód J. M.), mają
interes prawny w dochodzeniu ustalenia, że nie istnieją stosunki prawne pomiędzy nimi
a pozwanym Bankiem, wykreowane oświadczeniami woli złożonymi w dniu 20 września
2000 r.
Zarzut naruszenia art. 189 k.p.c. oparty został na usprawiedliwionych
podstawach. Uzasadnia to uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i odniesienia się do kwestii
merytorycznej: czy powodowie rzeczywiście działali pod wpływem prawnie relewantnego
błędu i ich oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli były
skuteczne i tym samym doprowadziły do unieważnienia umów zawartych przez nich z
pozwanym Bankiem.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł ja w sentencji kierując się treścią art.
39313
§ 1 k.p.c. mającym w sprawie zastosowanie na podstawie art.3 ustawy z dnia 22
grudnia 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy -
Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. 2005 r. Nr 13, poz. 98).