Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CK 652/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 maja 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Bronisław Czech
SSA Andrzej Struzik
w sprawie z powództwa Banku P.(...) Spółki Akcyjnej w W.
przeciwko E. Z. i A. Z.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 24 maja 2005 r., kasacji
pozwanych od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 29 stycznia 2004 r., sygn. akt I ACa
(…),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Powódka - Bank P.(...) Spółka Akcyjna w W. domagała się od pozwanych E. Z. i
A. Z. oraz A. S. i J. J. - wspólników spółki cywilnej PPH „R. (…)" w J. kwoty 200333 zł z
odsetkami, 16615 zł tytułem zwrotu kosztów procesu zasądzonych nakazem zapłaty z
dnia 11 lutego 2002 r. oraz kosztów postępowania.
Postępowanie wobec pozwanych A. S. i J. J. zostało zawieszone na podstawie
2
art. 174 § 1 pkt 4 k.p.c. Wyrokiem częściowym z dnia 30 maja 2003 r. Sąd Okręgowy w
K. oddalił powództwo przeciwko E. Z. i A. Z.. Sąd ten ustalił, że pozwani byli
wystawcami dwóch własnych weksli in blanco na zabezpieczenie wierzytelności
wynikającej z umowy sprzedaży zawartej z Przedsiębiorstwem Wielobranżowym „P.(…)"
Spółka Akcyjna w S. Weksle te były indosowane, m.in. na powódkę. Z uwagi na
nieuiszczenie należności przez wystawców posiadacz weksla wystąpił z żądaniem
zapłaty do wszystkich zobowiązanych wekslowe i w rezultacie uzyskał należność od
powodowego Banku. Ten zaś wezwał E. i A. Z. jako wystawców, a także J. J. i A. S. -
swoich poprzedników w szeregu indosów, do zapłaty sumy wekslowej wraz z odsetkami,
a także poniesionych kosztów procesu w postępowaniu nakazowym. Wobec
nieuiszczenia żądanej kwoty Bank wystąpił z powództwem.
W ocenie Sądu Okręgowego roszczenie powodowego Banku uległo
przedawnieniu na podstawie art. 70 ust. 3 prawa wekslowego. Bank jako indosant mógł
domagać się od wystawcy weksla oraz swoich poprzedników zapłaty uiszczonej
należności wekslowej w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym został pociągnięty
z weksla do odpowiedzialności sądowej, tj. od dnia doręczenia mu pozwu w
postępowaniu w sprawie XIII GC (…) zakończonej wyrokiem w dniu 11 lutego 2002 r.
Gdyby liczyć termin przedawnienia od doręczenia Bankowi P.(...) S.A. pozwu w tej
sprawie, termin przedawnienia upłynąłby 5 kwietnia 2001 r. (pozew został doręczony w
dniu 5 października 2001 r.). Gdyby zaś nawet termin ten liczyć od dnia wyrokowania, to
upłynął on w dniu 5 września 2002 r. Pozew został zaś wniesiony 20 stycznia 2003 r. Na
marginesie stwierdził także Sąd, że nie zostało wykazane, aby strony łączył stosunek
cywilnoprawny pozwalający na zastosowanie art. 376 k.c. dotyczącego regresu w
stosunkach poza wekslowych.
W wyniku apelacji powodowego Banku Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok
i zasądził od pozwanych na rzecz powoda 216948 zł z odsetkami od całej te kwoty od
dnia 19 października 2002 r. oraz kwotę 18816,70 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, a
w pozostałym zakresie powództwo oddalił. Sąd ten uznał, że w sprawie powinien
znaleźć zastosowanie art. 70 ust. 1 w związku z art.103 i 104 prawa wekslowego. Z
treści art.104 prawa wekslowego wynika, że odpowiedzialność wystawcy weksla
własnego została zrównana z odpowiedzialnością akceptanta przy wekslu trasowanym.
Głównym dłużnikiem wekslowym z weksla trasowanego jest akceptant, a przy wekslu
własnym, z uwagi na niewystępowanie akceptanta, jest nim sam wystawca. Skoro zaś
roszczenia wekslowe przeciwko akceptantowi weksla trasowanego ulegają
3
przedawnieniu z upływem lat trzech licząc od dnia płatności weksla, niezależnie od tego,
który z wierzycieli wekslowych dochodzi tych roszczeń, a odpowiedzialność wystawcy
weksla własnego jest taka sama jak odpowiedzialność akceptanta weksla trasowanego,
roszczenia przeciwko wystawcy weksla własnego ulegają przedawnieniu w tym samym
terminie (art. 70 ust. 1 prawa wekslowego). Wystawca weksla trasowanego odpowiada
wobec posiadacza jedynie jako dłużnik regresowy (art. 47, 48, 49 prawa wekslowego),
natomiast wystawca weksla własnego jest dłużnikiem głównym, zobowiązanym do
zapłaty sumy wekslowej w terminie płatności. Terminy płatności weksli zostały określone
na 15 i 19 września 2000 r., zatem terminy przedawnienia upłynęły odpowiednio 15 i 19
września 2003 r.; powództwo zaś zostało wytoczone w dniu 20 stycznia 2003 r.
Kasacja pozwanych oparta została na obu podstawach. W ramach podstawy
naruszenia prawa materialnego wskazuje się art. 47 prawa wekslowego i art. 366 k.c.
oraz art.104 prawa wekslowego. W ramach podstawy naruszenia przepisów
postępowania - art. 321 § 1 k.p.c. przez zasądzenie świadczenia pieniężnego w
wysokości przekraczającej wysokość żądania zawartego w pozwie oraz art. 108 § 1
k.p.c. przez zasądzenie kosztów procesu w orzeczeniu nie kończącym sprawy w
instancji, gdyż wyrok zapadły w pierwszej instancji był wyrokiem częściowym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Odnosząc się w pierwszej kolejności do zarzutów sformułowanych w ramach
drugiej podstawy kasacyjnej należy zauważyć, że są one w części trafne. Sąd
Apelacyjny dokonując zmiany orzeczenia zapadłego w pierwszej instancji zasądził
odsetki od całej zasądzonej kwoty, na którą złożyły się: sumy wekslowe, prowizja
komisowa oraz koszty postępowania w sprawie XIII GC (…). Umknęło jego uwadze, że
pkt 2 art. 49 prawa wekslowego, na który się powołał, pozwala na zasądzenie odsetek, i
to od dnia wykupienia weksla, tylko od sumy wekslowej. Powołane uregulowanie nie
obejmuje własnych kosztów podmiotu, który weksel wykupił [do tej kategorii należeć
będą koszty postępowania w sprawie XIII GC (…)], a do których odnosi się
uregulowanie zawarte w art. 49 pkt 3 prawa wekslowego.
Jeśli natomiast chodzi o drugi z zarzutów sformułowanych w ramach podstawy
naruszenia przepisów postępowania, to odniesienie się do niego, wobec uchylenia
zaskarżonego orzeczenia, jest zbędne.
Oczywiście trafny jest zarzut sformułowania przez Sąd drugiej instancji sentencji
orzeczenia w sposób sprzeczny z treścią art. 47 prawa wekslowego Zgodnie z ust. 1
tego artykułu wystawca weksla, akceptant, indosant oraz poręczyciel ponoszą
4
odpowiedzialność solidarną. W sentencji orzeczenia powinno zatem znaleźć się
sformułowanie wskazujące na taką właśnie odpowiedzialność pozwanych. Wbrew
twierdzeniom kasacji nie został natomiast naruszony art. 366 k.c., który jedynie określa,
na czym polega odpowiedzialność solidarna dłużników.
Całkowicie nietrafny jest natomiast zarzut naruszenia art. 104 prawa wekslowego.
Z ust. 1 tego artykułu wynika jednoznacznie, że odpowiedzialność wystawcy weksla
własnego została przez ustawodawcę zrównana z odpowiedzialnością akceptanta
weksla trasowanego. Trafnie wskazał zatem Sąd Apelacyjny, że wystawca weksla
własnego jest dłużnikiem głównym, co przejawia się m. in. tym, że odpowiada
niezależnie od tego, czy został dokonany protest przez posiadacza weksla bądź
nastąpiło tylko przedstawienie do zapłaty w razie zastrzeżenia „bez kosztów". Na taką
sytuację wystawcy weksla własnego zwracał już niejednokrotnie uwagę Sąd Najwyższy
(zob. wyroki SN: z dnia 7 września 1964 r., IICR 147/64, OSNCP 1965, nr 11, poz.186; z
dnia 29 kwietnia 1963 r., II CR 644/62, Monitor Prawniczy 1993, nr 3, s. 87; z dnia 17
lutego 1982 r., l CR 13/82, niepublikowany).
Odpowiedzialność wystawcy weksla własnego jako dłużnika głównego, zrównana
z odpowiedzialnością akceptanta weksla trasowanego, musi zatem także oznaczać, że
kierowane przeciwko niemu roszczenia wekslowe podlegają trzyletniemu terminowi
przedawnienia przewidzianemu w art. 70 ust. 1 prawa wekslowego. Racje, które skłoniły
ustawodawcę do określenia stosunkowo długiego terminu przedawnienia roszczeń
wekslowych przysługujących przeciwko akceptantowi weksla trasowanego, znajdują
odniesienie także do wystawcy weksla własnego, który, podobnie jak akceptant weksla
trasowanego, zajmuje pozycję głównego dłużnika wekslowego.
Stanowisko, że roszczenia wekslowe przeciwko wystawcy weksla własnego
przedawniają się z upływem lat trzech licząc od dnia płatności weksla (art. 70 ust.1
w związku z art.103 i 104 prawa wekslowego), było już wyrażane przez Sąd
Najwyższy, zarówno w przedwojennych, jak i powojennych orzeczeniach
(zob. orzeczenia SN: z dnia 29 kwietnia 1937 r., C.ll 3198/36, PPH 1937, poz.1657; z
dnia 21 maja 1981 r., IV PRN 6/81, OSNCP 1981, nr 11, poz. 225; z dnia 5 lutego 1980
r., IV PR 376/79,OSNCP 1980, nr 9, poz. 173). Pogląd ten skład orzekający w niniejszej
sprawie w pełni podziela.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji kierując się art. 39313
§ 1
k.p.c. mającym w sprawie zastosowanie zgodnie z art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004
r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy - Prawo o ustroju
5
sądów powszechnych (Dz. U. 2005 r. Nr 13, poz.98).