Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CK 799/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 czerwca 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Józef Frąckowiak (przewodniczący)
SSN Iwona Koper (sprawozdawca)
SSN Jan Górowski
w sprawie z powództwa J. K. i A. K.
przeciwko Bankowi P. (…) S.A. w K.
o ustalenie i zwolnienie spod egzekucji, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w
dniu 24 czerwca 2005 r., kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego w G. z
dnia 15 lipca 2004 r., sygn. akt III Ca (…),
oddala kasację.
Uzasadnienie
Powodowie małżonkowie J. K. syn F. i A. K. wnieśli o ustalenie, że hipoteka
wpisana w księdze wieczystej KW Nr (…)Sądu Rejonowego w W. wygasła z dniem 30
lipca 1992 r. oraz o zwolnienie spod egzekucji nieruchomości objętej tą księgą.
W uzasadnieniu zgłoszonych żądań podali, że umową z dnia 18 listopada 1991 r.
Bank H.(...) S.A w K. udzielił synowi powodów J. K. kredytu w kwocie 300 000 000
starych zł, którego zabezpieczeniem była hipoteka ustanowiona na nieruchomości
powoda. W dniu 30 lipca 1992 r. Bank kredytodawca zawarł z żoną kredytobiorcy A. K.
2
umowę o przejęciu długu nie informując o niej powoda w związku z czym, na podstawie
art. 525 k.c., zabezpieczenie długu w postaci hipoteki wygasło.
Pozwany Bank - następca Banku kredytodawcy - wnosząc o oddalenie
powództwa zarzucił, że umowa z dnia 30 lipca 1992 r. nie była umową o przejecie długu,
na jej podstawie nie doszło do wygaśnięcia zobowiązania dotychczasowego
kredytobiorcy oraz do wstąpienia A. K. w jego miejsce, gdyż już od chwili podpisania
umowy kredytowej odpowiadała ona jako współmałżonka kredytobiorcy za jego
zobowiązania.
Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny.
W księdze wieczystej KW nr (…) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w W. prawo
własności wpisane jest na rzecz J. K. syna F. oraz A. K. na zasadach rozszerzonej
wspólności majątkowej. W dziale IV wpisano hipotekę w wysokości 300 000 000 starych
zł w celu zabezpieczenia kredytu J. K. syna J. udzielonego przez Bank H.(...) S.A. w K..
Wpisu prawa własności na rzecz obojga małżonków dokonano na podstawie umowy
majątkowej małżeńskiej z dnia 3 października 2000 r. W dniu 18 listopada 1991 r.
poprzednik prawny pozwanego Banku zawarł z J. K. synem J. prowadzącym
Przedsiębiorstwo Handlowo-Usługowo - Produkcyjne „K.(...)” w W. umowę o kredyt w
wysokości 300 000 00 starych zł. Jako zabezpieczenie kredytu ustanowiono umową z
dnia 18 listopada 1991 r. hipotekę na nieruchomości objętej obecnie księgą wieczysta
Kw Nr (…) W, której właścicielem był wówczas jedynie powód. W dniu 30 lipca 1992 r.
Bank H. (…) S.A w K. zawarł z A. K. umowę o przejęcie długu kredytobiorcy z umowy z
dnia 18 listopada 1991 r. Bank wyraził zgodę na przejecie długu na warunkach
określonych w umowie. O zawarciu umowy nie powiadomiono powodów. Nie wyrazili oni
zgody na przejęcie długu. Powodowie dowiedzieli się o przejęciu długu z zawiadomienia
o wszczęciu egzekucji. J. K. syn J. i A. K. pozostają od 1994 r. w ustroju rozdzielności
majątkowej. Od daty zawarcia umowy o przejecie długu Bank traktował jako
kredytobiorcę wyłącznie A. K.. Ugodą z dnia 14 czerwca 1995 r. A. K. oraz PW „K.(...)”
sp. z o.o. reprezentowana przez J. K. syna J., jako przystępująca do długu oraz
pozwany ustalili sposób spłaty kredytu udzielonego umową z dnia 18 listopada 1991 r.
Wobec niewypełnienia zobowiązań przez dłużniczkę A. K. komornik na wniosek banku
wszczął egzekucje z nieruchomości powodów. Postępowanie to znajduje się na etapie
poprzedzającym pierwszą licytacje.
W ocenie prawnej przytoczonych ustaleń Sąd Rejonowy przyjął, iż na podstawie
umowy dnia 30 lipca 1992 r. doszło do przejęcia długu (art. 519 k.c.) przez A. K., która
3
za zgodą dotychczasowego dłużnika J. K. syna J. wstąpiła w jego miejsce. Na taką
kwalifikację prawną umowy wskazuje nazwa jaką strony nadały tej czynności oraz sama
jej treść, w której wielokrotnie akcentowały fakt przejęcia długu J. K. syna J.
wynikającego z umowy z dnia 18 listopada 1991 r. Bank zawierający umowę, jako
profesjonalista w zakresie takich czynności, a co więcej autor tekstu umowy, nie może
więc obecnie powoływać się na inny zamiar stron niż wynikający z zapisów umowy a
mianowicie, że chodziło jedynie o przystąpienie przez A. K. do długu. Nadto po zawarciu
umowy jej strony postępowały w sposób zgodny z jej dosłownym brzmieniem. Od tej
pory A. K. traktowano jako głównego dłużnika i kredytobiorcę, kierując jedynie do niej
wszelką korespondencję. O innych dłużnikach (sp. z o. o. „K.(...)”) pozwany wspomniał
w korespondencji po raz pierwszy dopiero w listopadzie 2000 r.
W konsekwencji tego uznał Sąd Rejonowy, że przy braku zgody powodów na
dalsze trwanie zabezpieczenia po przejęciu długu, obciążająca ich nieruchomość
hipoteka, ustanowiona na zabezpieczenie długu J. K. syna J. wygasła na podstawie art.
525 k.c. Kierując się powyższym, wyrokiem z dnia 18 listopada 2003 r., w oparciu o
powołane uprzednio przepisy oraz art. 841 § 1 k.c. uwzględnił powództwo w zakresie
obu żądań.
Sąd Okręgowy w G., który rozpoznawał sprawę na skutek apelacji pozwanego
podzielił ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego oraz ocenę dowodów na której zostały
oparte. Zaakceptował również rozważania dotyczące zaistnienia przesłanek
wygaśnięcia hipoteki na podstawie art. 525 k.c. Uznał jednak, że powodowie nie maja
interesu prawnego w żądaniu ustalenia wygaśnięcia hipoteki, bowiem interes ich jest
chroniony przez inne, dalej idące i uwzględnione roszczenie oparte na podstawie art.
841 § 1 k.p.c. Z tych przyczyn wyrokiem z dnia 15 lipca 2004 r. częściowo zmienił wyrok
Sądu Rejonowego przez oddalenie powództwa o ustalenie, zaś w pozostałym zakresie
apelację pozwanego oddalił.
Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżył pozwany w części oddalającej jego apelację i
orzekającej o kosztach postępowania. Wskazując obie ustawowe podstawy kasacyjne
zarzucił:
1/ niewłaściwe zastosowanie art. 525 k.c. w zw. z art. 519 k.c. i art. 41 § 1 kro
poprzez przyjęcie, że umową z dnia 30 lipca 1992 r. zawartą pomiędzy małżonkami A. i
J. K. synem J. nastąpiło przejęcie długu, a w konsekwencji wygasła hipoteka
ustanowiona na nieruchomości powodów,
4
2/ niezastosowanie art. 89 k.c. poprzez przyjęcie, że warunek zawarty w § 3
wymienionej umowy się ziścił,
3/ nieprawidłowe zastosowanie art. 841 § 1 i przyjęcie, że powódka ma
legitymację procesowa czynną do wytoczenia powództwa o zwolnienie spod egzekucji
nieruchomości, podczas gdy umowa o rozszerzenie wspólności nie wywołuje skutków
prawnych wobec pozwanego na podstawie art. 47 § 4 kro, albowiem Bank nie został o
niej powiadomiony.
Wnosił o uchylenie wyroku w zaskarżonej części oraz uchylenie wyroku Sądu
Rejonowego i zmianę tego wyroku przez oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów
procesu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks
postępowania cywilnego oraz ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U.
2005 r. Nr 13, poz. 98) kasacja podlega rozpoznaniu na podstawie przepisów kodeksu
postępowania cywilnego obowiązujących przed ich zmianą wymienioną ustawą.
W pierwszej kolejności należy zauważyć, że zarówno kwestia legitymacji
procesowej jak i sam przepis art. 841 § 1 k.p.c. z uwagi na przedmiot ochrony należą do
dziedziny prawa materialnego. Kasacja jest więc oparta jedynie na pierwszej ustawowej
podstawie. Miarodajne dla oceny podniesionych w niej zarzutów pozostają zatem
ustalenia przyjęte w podstawie faktycznej zaskarżonego wyroku, które wiążą Sąd
Najwyższy odnośnie do ustalonej w nim treści umowy z dnia 30 lipca 1992 r.
Z tej przyczyny, jako sprzeczne z tymi ustaleniami nie może odnieść skutku
powołanie się przez skarżącego, w ramach zarzutu naruszenia art. 89 k.c., na istnienie
w niej zapisu uzależniającego powstanie skutków prawnych tej czynności od spełnienia
przez dłużnika zobowiązania objętego jej treścią. W kwestii tej Sąd Okręgowy przyjął, za
ustaleniami Sądu pierwszej instancji, iż odnośny § 3 umowy ustala warunki spłaty
przejętego przez A. K. długu, na które Bank wyraził zgodę, zaś sama umowa ma
charakter bezwarunkowy.
W związku z tym na marginesie jedynie pozostaje zauważyć, iż jako warunek nie
może być kwalifikowane takie zdarzenie prawne, które stanowi treść czynności prawnej i
objęte jest wyłącznie wolą stron (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 października 2002
r. I CKN 1044/00 nie publ.).
5
Niezależnie od tego omawiany zarzut jest procesowo bezskuteczny, gdyż oparty
został na nowych faktach podniesionych przez pozwanego po raz pierwszy w kasacji
(art. 39311
§ 2 k.p.c.).
Błędny jest pogląd skarżącego, który legł u podstaw sformułowania zarzutu
niewłaściwego zastosowania art. 525 k.c. w zw. z art. 519 k.c., co zarzut ten czyni
bezzasadnym. Przepis art. 41 § 1 kro (w brzmieniu obowiązującym przed jego zmianą
ustawą z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz
niektórych ustaw, Dz. U. 2004 r. Nr 162, poz. 1691) określał ogólną zasadę
odpowiedzialności z majątku wspólnego, zgodnie z którą wierzyciel jednego małżonka
może żądać zaspokojenia nie tylko z jego majątku odrębnego ale również z majątku
wspólnego obojga małżonków. Możliwość zaspokojenia się wierzyciela z majątku
wspólnego, w sytuacji gdy dłużnikiem jest tylko jeden małżonek nie oznacza jednak, że
drugi małżonek, który nie był stroną czynności prawnej dokonanej przez współmałżonka
staje się przez to współdłużnikiem. Małżonek ten odpowiada za cudzy dług, przy czym
jego obowiązek sprowadza się do znoszenia egzekucji z majątku wspólnego. Z
powyższych względów nie można podzielić stanowiska pozwanego, że umowa z dnia 30
lipca 1992 r. nie jest umową o przejęcie długu, bowiem jej zawarcie nie zmieniło w
niczym statusu A. K., jako dłużniczki Banku z tytułu kredytu zaciągniętego przez jej
męża, który uzyskała na podstawie art. 41 § 1 kro, już w momencie zaciągnięcia kredytu
przez współmałżonka.
Nie zachodzi także zarzucane w kasacji naruszenie 841 § 1 k.p.c. w zw. z art. 47
§ 2 kro (w jego poprzednim brzmieniu), mylnie powołanym w kasacji jako § 4. Przepis
art. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn.: Dz. U.
z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.) wyłącza działanie art. 47 § 2 kro w odniesieniu do
praw wynikających z majątkowej umowy małżeńskiej, których przynależność do majątku
wspólnego lub odrębnego została ujawniona w księdze wieczystej. W takiej sytuacji
osoby trzecie nie mogą powoływać się na nieznajomość wpisów, niezależnie od tego
czy wiedziały o zawarciu i rodzaju zawartej miedzy małżonkami umowy.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312
k.p.c. orzekł jak
w sentencji.