Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CK 767/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 lipca 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marek Sychowicz (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Jan Górowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa "Ż.(…)" Spółki Akcyjnej w P.
przeciwko W. K. i M. K.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 8 lipca 2005 r., kasacji pozwanych
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 24 czerwca 2004 r., sygn. akt I ACa (…),
oddala kasację i zasądza od pozwanych na rzecz powódki kwotę 2700 (dwa
tysiące siedemset) zł tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 22 września 2003 r. Sąd Okręgowy w P. utrzymał wydany w
postępowaniu nakazowym nakaz zapłaty z dnia 12 marca 2002 r., którym zasądzono od
pozwanych W. K. i M. K. na rzecz powódki Ż.(…) S.A. w P. kwotę 123 772,53 zł wraz z
odsetkami i kosztami procesu.
Sąd ten ustalił, że w dniu 4 października 1999 r. pozwani oddali w najem firmie
E.(…) S.A. lokal położony w Z. przy ul. S. z przeznaczeniem na prowadzenie sklepu
2
spożywczego. Następnie na podstawie umowy podnajmu z dnia 11 grudnia 1999 r. firma
E.(…) S.A. oddała ten lokal W. K. i M. K.
Dnia 2 listopada 1999 r. pozwani wystawili na rzecz firmy E.(…) S.A. weksel
gwarancyjny in blanco oraz podpisali oświadczenie wekslowe, w którym wyrazili zgodę
na to, że posiadacz tego weksla w wypadku nienależytego wykonania przez pozwanych
obowiązków wynikających z umowy o współpracy wypełni weksel i przedstawi go do
zapłaty. Posiadacz weksla był także uprawniony do jego indosowania i przenoszenia w
inny sposób praw z weksla, a ponadto weksel mógł być przedmiotem zastawu i innych
obciążeń. Umowę o współpracy pozwani ze spółką E.(…) podpisali w dniu 1 stycznia
2001 r. Określiła ona zasady prowadzenia przez nich własnej działalności gospodarczej
w ramach umowy franchisingu handlowo - dystrybucyjnego. Pozwani jako ajenci
prowadzili działalność gospodarczą (w postaci spożywczego sklepu detalicznego) na
własny koszt i rachunek oraz we własnym imieniu. W § 12 pkt 4 umowy o współpracy
pozwani zobowiązali się do wystawienia weksla in blanco wraz z oświadczeniem
wekslowym celem zabezpieczenia roszczeń E.(…) S.A., z tytułu ewentualnego nie
uiszczenia wynagrodzenia i szkód wywołanych swym działaniem.
Z dniem 1 czerwca 2000 r. E.(…) S.A. zmieniła nazwę na A.(…) S.A. Współpraca
między stronami uległa zmianie na podstawie aneksu do umowy z dnia 20 czerwca
2000 r. Na mocy umowy przenoszącej ogół praw i obowiązków należących do spółki
A.(…) S.A., a wynikających z umowy o współpracy i umowy podnajmu z dnia 1 listopada
2000 r. nowo utworzona firma Ż.(…) S.A. stała się podmiotem tych praw i obowiązków,
a tym samym stroną umów zawartych przez E.(…) S.A. i A.(…) S.A. Pozwani zostali
powiadomieni w dniu 8 grudnia 2000 r. o tym przelewie. W dniu 1 grudnia 2000 r
pozwani i Ż.(…) S.A. podpisali kolejny aneks do umowy o współpracy, w którym
zastrzeżono, ze spółka może wypełnić wystawiony przez pozwanych weksel in blanco
celem zabezpieczenia roszczeń z tytułu braku zapłaty za towar, nałożonych kar
pieniężnych i szkód wywołanych działaniem pozwanych jako ajentów.
Dnia 10 lutego 2001 r. A.(…) S.A. zawarła z nowo powstałą spółką Ż.(…) S.A.
umowę przelewu wierzytelności wobec wszystkich swoich dłużników z tytułu zawartych
umów o współpracy przez ich sprzedaż. Wśród tych wierzytelności była także
wierzytelność wobec pozwanych w łącznej kwocie 7 297,71 zł. O tym przelewie pozwani
mieli zostać powiadomieni w terminie do dnia 28 lutego 2001 r.
Dnia 6 czerwca 2001 r. pozwani z powódką Ż.(…) S.A. zawarli umowę tzw.
oddłużeniową, na podstawie której W. K. i M. K. zobowiązali się do spłaty zadłużenia
3
jakie mieli wobec powódki w związku z prowadzoną współpracą i potwierdzili, że na
dzień 30 kwietnia 2001 r. jego wysokość wobec pozwanych wynosiła kwotę 143 809,38
zł.
Dnia 16 lipca 2001 r. strony zawarły umowę dodatkową regulującą szczegółowe zasady
wzajemnej współpracy. Wtedy strony nie miały wątpliwości, że Ż.(…) S.A. jest następcą
prawnym firmy, z którą pozwani rozpoczynali współpracę gospodarczą. Pozwani nie
wywiązali się z postanowień umowy oddłużeniowej i z tego powodu uległa ona
rozwiązaniu z dniem 1 sierpnia 2001 r. Zadłużenie pozwanych za dostarczony im towar
wynosiło kwotę 123 772,53 zł. Ponieważ pozwani nie zapłacili tej należności powódka
wystąpiła do Sadu z powództwem o wydanie nakazu zapłaty na podstawie
wypełnionego na powyższą kwotę weksla.
Według Sądu pierwszej instancji powódka weszła w posiadanie przedmiotowego
weksla in blanco na podstawie umowy z dnia 1 listopada 2000 r., która przeniosła na
powódkę ogół praw i obowiązków związanych z umową o współpracy w tym także
uprawnienie do wypełnienia weksla in blanco.
Jednocześnie podkreślił, że przeniesienie takiego weksla przed jego
uzupełnieniem może być dokonane w każdej formie w tym także przez proste wręczenie
go nabywcy (art. 11 prawa wekslowego), a na wekslu nie musi być uwidoczniony indos,
czy szereg indosów, aby jego aktualny posiadacz mógł być wierzycielem wekslowym i
ocenił, że oświadczenie wekslowe uprawniało powódkę do wypełnienia weksla w
dokonany sposób.
Podkreślił, że zarzut pozwanych jakoby nie byli dłużnikami powódki, nie mógł
zostać uwzględniony, gdyż były to ich gołosłowne twierdzenia, wobec potwierdzenia w
nocie oddłużeniowej z dnia 6 czerwca 2001 r., że zalegają wobec powódki z płatnością
kwoty 143 809,38 zł z tytułu dostaw towarów oraz zobowiązań wynikających z umowy o
współpracy. Zauważył, że wprawdzie pozwani dokonali licznych wpłat, jednak zostały
one zaliczone na poczet najstarszych zaległości i uwzględnione przez powódkę przy
wyliczeniu dochodzonej należności.
Sąd Okręgowy wskazał także, że strony miały swobodę kształtowania
wzajemnych stosunków, skoro pozwani gdyby rzeczywiście nie godzili się na warunki
współpracy mogli umowę tę wypowiedzieć (§ 10 ust. 2 umowy) oraz, że skoro nie
zapłacili należności za dostarczony do sklepu towar, to nie wykonali podstawowego
obowiązku wynikającego z umowy sprzedaży.
4
Wyrokiem z dnia 24 czerwca 2004 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację pozwanych,
przyjmując za własne ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji i podzielając jego
argumentację prawną. Podkreślił, że na podstawie przedmiotowego przelewu powódka
nabyła także wystawiony przez pozwanych weksel in blanco (tzw. obrót nieindosowy) i w
konsekwencji miała prawo wpisać siebie jako remitenta przy uzupełnieniu weksla,
zwłaszcza, że w § 10 pkt 4 tekstu jednolitego umowy o współpracy wyraźnie
postanowiono, że celem zabezpieczenia roszczeń powódki z tytułu braku zapłaty za
towar, nałożonych kar i szkód wywołanych działaniem pozwanych, ajenci wystawią na
jej rzecz weksel in blanco z oświadczeniem wekslowym. W konsekwencji przyjął, że
wolą stron było aby przedmiotowy weksel zabezpieczał wszelkie roszczenia powódki
wynikające z umowy o współpracę, w tym z tytułu niezapłaconych faktur za dostarczony
towar.
Wyraził pogląd, że wierzyciel dochodząc roszczenia w postępowaniu nakazowym
od dłużnika wekslowego nie musi uzasadniać ani faktu powstania zobowiązania
wekslowego, ani istnienia długu ponieważ abstrakcyjność tego zobowiązania sprawia,
ze fakt posiadania weksla dowodzi, że ucieleśniona w nim wierzytelność istnieje i z tego
względu zobowiązanego z weksla, obarcza ciężar dowodu, że roszczenie posiadacza
weksla w całości lub części nie istnieje, tj., że wierzytelność podstawowa nie powstała
albo wygasła w całości lub w części.
Zdaniem Sądu drugiej instancji brak było podstaw do kwestionowania zasadności
oddalenia wniosku o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z dziedziny księgowości
– skoro pozwani nie ustosunkowali się do przedłożonej przez powoda dokumentacji
księgowej obrazującej wysokość zadłużenia pozwanych. Za Sądem pierwszej instancji
wskazał, że pozwani powinni byli przedstawić konkretne zarzuty poparte wyliczeniem
wynikającym z ich własnej dokumentacji księgowej, a w każdym razie wykazać, że
wyliczenie należności pozwanych względem powoda wymagało wiadomości specjalnych
rozumieniu art. 278 k.p.c., czego nie dokonali, skoro czynności biegłego sprowadzać się
miały do prostego porównania dokumentów księgowych obu stron.
Podkreślił, ze pozwani w umowie z dnia 6 czerwca 2001 r. przyznali, że ich
zadłużenie na dzień 30 kwietnia 2001 r. wynosiło 143 809,38 zł, a w apelacji także
ograniczyli się do bardzo ogólnych twierdzeń co do stosowania przez powoda „licznych
rabatów, przecen, upustów... bez przedstawienia konkretnych zarzutów odnośnie
prawidłowości wyliczenia i udokumentowania dochodzonej pozwem należności”. Przede
wszystkim jednak podniósł, że wniosek pozwanych o przeprowadzenie dowodu z opinii
5
biegłego był spóźniony, skoro nie został złożony w zarzutach od nakazu zapłaty,
pomimo, że skarżący musieli się liczyć z obowiązkiem wykazania, że weksel in blanco
wypełniony został niezgodnie z porozumieniem, a zatem zachodziła podstawa do jego
pominięcia na podstawie art. 495 § 3 k.p.c.
Wskazał, że nie został on zgłoszony nawet w piśmie procesowym wniesionym po
złożeniu przez powódkę odpowiedzi na zarzuty, kiedy to już z całą pewnością
zachodziła potrzeba złożenia ewentualnych wniosków dowodowych mających na celu
wykazanie uzupełnienia weksla na nieprawidłową sumę. W końcu podniósł, że zmiany
wyroku nie uzasadniał przedłożony przez pozwanych w postępowaniu apelacyjnym
dokument prywatny zatytułowany „ekspertyza finansowo - podatkowa wybranych
uwarunkowań faktycznych i prawnych pomiędzy spółką akcyjną a ajentami sieci
handlowej zorganizowanej przez spółkę”, gdyż nie była to opinia wykonana na zlecenie
sądu i w związku z tym stanowiła jedynie dokument prywatny.
Pozwani w kasacji opartej na podstawie naruszenia przepisów postępowania w
stopniu mającym wpływ na wynik sprawy tj. na obrazie art. 278 § 1 k.p.c. i art. 495 § 3
k.p.c. wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na wstępie należy zauważyć, że zasadność wniosku o dopuszczenie dowodu z
opinii biegłego mogłaby być rozważana tylko wtedy, gdyby został on zgłoszony w
terminie, tj. bez naruszenia wynikającej z art. 395 § 3 k.p.c. prekluzji. W pierwszym
rzędzie należało odnieść się więc do zarzutu obrazy tego przepisu. W tej kwestii trzeba
podnieść, że ustawodawca wprowadzając do kodeksu postępowania cywilnego system
prekluzji materiału procesowego nieprzedstawionego w określonym terminie miał na
celu należyte funkcjonowanie zasady koncentracji materiału dowodowego. System ten
polega na nałożeniu na strony obowiązku przedstawienia sądowi wszystkich znanych im
faktów, dowodów i zarzutów w określonym (najczęściej ustawowo) terminie, pod
rygorem utraty możliwości późniejszego ich przytaczania lub powoływania. Do rygorów
systemu prekluzyjnego należy również wymaganie, aby także – w określonym terminie –
strony podały także wszystkie znane im fakty dowody i zarzuty, choćby nawet w formie
ewentualnej, tylko na wypadek, gdyby twierdzenia zaprezentowane w pierwszej
kolejności okazały się nieskuteczne lub nie zostały uwzględnione przez sąd.
System prekluzji znajduje urzeczywistnienie w tych sprawach, które ze względu
na swój charakter wymagają podwyższonej sprawności postępowania, a także w
6
sprawach objętych przymusem adwokacko-radcowskim lub w sprawach, w których
przymus ten wprawdzie nie występuje, ale zawodowi pełnomocnicy biorą w nich udział.
Szczególne znaczenie dla upowszechnienia tego systemu miała ustawa z dnia 24 maja
2000 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o zastawie
rejestrowymi i rejestrze zastawów, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
oraz ustawy o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. Nr 48, poz. 554 ze zm.), która
wprowadziła prekluzję także do postępowania nakazowego, co jest uzasadnione na
gruncie tego postępowania odrębnego dodatkowo tym, że wydanie nakazu zapłaty
przerzuca ciężar dowodu na pozwanego.
Druga faza postępowania nakazowego została ograniczona unormowaniem
zawartym w art. 495 § 2 i 3 k.p.c., w zakresie możliwości występowania z nowymi
twierdzeniami co do przedmiotu sporu i okoliczności faktycznych oraz możliwości
powoływania nowych dowodów. Przedmiotem bowiem badań sądu są tylko twierdzenia i
dowody przedstawione w pozwie, w odpowiedzi na zarzuty oraz twierdzenia i dowody
przedstawione przez pozwanego w piśmie zawierającym zarzuty.
Jeżeli zatem pozwany chciałby rozszerzyć ten zakres musiałby wykazywać –
czego nawet w sprawie nie starał się czynić - że nie mógł podnieść wszystkich
okoliczności w zarzutach, czy też zgłosić już wówczas wniosku o przeprowadzenie
dowodu z opinii biegłego albo, iż potrzeba jego zgłoszenia powstała później.
Pozwany traci prawo powoływania twierdzeń, zarzutów oraz dowodów na ich
poparcie nie powołanych w zarzutach od nakazu zapłaty, bez względu na ich znaczenie
dla rozstrzygnięcia sprawy, chyba, że wykaże, iż ich powołanie w tym środku nie było
możliwe albo że potrzeba powołania wynikła później (por. odpowiednio uchwałę Sądu
najwyższego z dnia 17 lutego 2004 r., III CZP 115/03, OSNC 2005 r. nr 5, poz. 77).
Z tych względów kasacja uległa oddaleniu (art. 39312
k.p.c. w zw. art. 3 ustawy z
dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – kodeks postępowania cywilnego oraz
ustawy – prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98).