Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CK 774/04
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 lipca 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Helena Ciepła (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Antoni Górski
SSN Maria Grzelka
w sprawie z powództwa A. S.
przeciwko (…) Zakładowi Ubezpieczeń Spółce Akcyjnej w W. Inspektoratowi w P.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 20 lipca 2005 r., kasacji powódki
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 22 kwietnia 2004 r., sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny oddalił apelację powódki od wyroku Sądu Okręgowego w P. w
części oddalającej powództwo o zapłatę zwaloryzowanego świadczenia z umowy
ubezpieczenia zaopatrzenia dzieci.
Rozstrzygnięcie to oparł na następujących aprobowanych ustaleniach Sądu
Okręgowego:
Rodzice powódki w dniu 30 maja 1989 r. zawarli z poprzednikiem prawnym
pozwanego Zakładu Ubezpieczeń umowę ubezpieczenia dzieci, udokumentowaną
polisą nr (…), wskazując powódkę jako uposażone dziecko. Okres ubezpieczenia
2
wynosił 13 lat, suma ubezpieczenia 500.000 zł, a miesięczna składka 4.500 zł. Pozwany
zobowiązał się wypłacić powódce sumę ubezpieczenia wzrastającą corocznie o 66%, a
po upływie okresu ubezpieczenia kwotę 4.790.000, 00 zł przed denominacją.
Pozwany po urealnieniu sumy ubezpieczenia zaoferował powódce w dniu
28 sierpnia 2002 r. kwotę 803 zł, której powódka nie przyjęła, żądając wypłaty kwoty
170.524,00 zł.
Obecnie powódka ma 19 lat ,zdała maturę i zamierza podjąć studia. Mieszka z
rodzicami i dwójką rodzeństwa, które także uczy się i wszyscy pozostają na utrzymaniu
rodziców. Rodzice posiadają gospodarstwo rolne, które wydzierżawili w zamian za
opłacanie podatków. Utrzymują się z renty, pobieranej przez ojca w kwocie 441,58 zł i
matkę w kwocie 375 zł oraz z uprawy przydomowego ogródka.
Podzielił też Sąd Apelacyjny ocenę jurydyczną Sądu Okręgowego przyjmującą że
wysokość zwaloryzowanego świadczenia na kwotę 2.378,16 zł odpowiada przesłankom
z art. 3581
§ 3 k.c. Kwota ta została wyliczona przy przyjęciu za kryterium waloryzacji
średniego wynagrodzenia i realnej wartości składki miesięcznej, przez porównanie
stosunku składki do tego wynagrodzenia z daty zawarcia umowy (4.27%) oraz z daty
realizacji umowy (0,02%). Sąd Okręgowy nie przyjął za miernik waloryzacji podanego
przez powódkę wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych, ustalając że nie
wskazała ona źródła pochodzenia tego wskaźnika.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że Sąd Okręgowy błędnie zwaloryzował świadczenie
od określonej w umowie sumy ubezpieczenia w kwocie 500.000 zł (przed denominacją)
zamiast od świadczenia pieniężnego w kwocie 4.790.000 zł uznał jednak, że w
ostatecznym wyniku wyrok odpowiada prawu.
Powódka w kasacji opartej na obu podstawach wymienionych w art. 3931
pkt 1 i 2
k.p.c. zarzuciła naruszenie przepisu art. 3581
k .c. i art. 5 k.c. przez uznanie
przeciętnego wynagrodzenia za miarodajny wskaźnik waloryzacji oraz przyjęcie za
podstawę wyliczeń średniego wynagrodzenia za cały rok 1989 r. w kwocie 206.758 zł
zamiast za pierwsze półrocze w kwocie 105.264.
W ramach drugiej podstawy zarzuciła naruszenie przepisu art.233 k.p.c. i 328
k.p.c. przez ustalenie sprzecznie z zebranym materiałem, że powódka nie wskazała
źródła pochodzenia podanego wskaźnika cen towarów i usług i pominięcie dowodu ze
wskaźników GUS. W konkluzji wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie
powództwa w całości, ewentualnie jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania.
3
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzutowi naruszenia przepisu art. 233 § 1 k.p.c. nie można odmówić słuszności.
Sąd Apelacyjny przyjmując za własne ustalenia Sądu Okręgowego, aprobował
sprzeczne z zebranym materiałem ustalenie , że powódka nie wskazała źródła
pochodzenia podanego wskaźnika cen towarów i usług, co spowodowało pominięcie w
rozważaniach tego wskaźnika jako miernika waloryzacji. Uszło uwagi Sądów obu
instancji, że powódka wskazała w swoim piśmie na k.7 akt, że są to wskaźniki GUS.
Nieuzasadniony natomiast okazał się zarzut naruszenia przepisu art. 328 § 2
k.p.c. Wbrew stanowisku skarżącej konstrukcja uzasadnienia zaskarżonego wyroku
zawiera wszystkie elementy wymagane tym przepisem. Sąd Apelacyjny jasno
i w sposób nie budzący wątpliwości zaaprobował pogląd Sądu Okręgowego i zajął
konkretne umotywowane stanowisko co do zasady i wysokości waloryzacji
dochodzonego świadczenia z umowy ubezpieczenia.
Zasadny natomiast okazał się zarzut naruszenia przepisu art. 3581
§ 3 k.c.
Według ugruntowanego poglądu w orzecznictwie istota waloryzacji, także
sądowej, oznacza przywrócenie świadczeniom wynikającym z zobowiązań pieniężnych
ich pierwotnej wartości (por. uzasadnienie wyroku SN z dnia 2 grudnia 1999 r., III CKN
489/98, OSNC 2000/7-8/130).
Prawidłowa wykładnia tego przepisu w powiązaniu z jego § 1 prowadzi do
wniosku, że przedmiotem waloryzacji jest określone sumą pieniężną świadczenie
pieniężne stanowiące przedmiot zobowiązania od chwili jego powstania. Jeśli zatem
źródłem powstania zobowiązania jest umowa, w której ustalono wysokość świadczenia
pieniężnego, to jego wysokość może być zmieniona w drodze waloryzacji sądowej na
podstawie przepisu art. 3581
§ 3.
Przenosząc te rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy należy stwierdzić, że
już w dacie zawarcia umowy w 1989 r. strony ustaliły wysokość świadczenia
pieniężnego ubezpieczyciela określoną sumą pieniężną 4.790.000 zł przed
denominacją, z zastrzeżeniem że spełnienie tego świadczenia nastąpi po upływie
okresu ubezpieczenia, tj. po upływie 13 lat. Tak określone świadczenie pieniężne winno
być przedmiotem waloryzacji, a nie jak błędnie przyjęły Sądy obu instancji suma
ubezpieczenia w kwocie 500.000 zł przed denominacją. Takiemu stanowisku dał wyraz
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 listopada 2001 r. V CKN 489/00 (OSNC 2002/7-
8/104) i pogląd ten Sąd w obecnym składzie podziela. Pogląd ten, jak wynika z
uzasadnienia zaskarżonego wyroku, był znany Sądowi Apelacyjnemu, bowiem
4
stwierdził, że Sąd pierwszej instancji błędnie zwaloryzował świadczenie od sumy
ubezpieczenia, zamiast od sumy objętej realizacją umowy, jednakże bez uzasadnionej
podstawy przyjął, że wyrok w ostatecznym wyniku odpowiada przesłankom waloryzacji
z art. 3581
§ 3 k.c. Nie rozważył też jako miernika waloryzacji podanych przez powódkę
oficjalnych wskaźników GUS i poza błędnym przyjęciem przedmiotu świadczenia,
błędnie przyjął także przeciętne wynagrodzenie za cały rok 1989 zamiast z daty
zawarcia umowy a więc za pierwsze półrocze 1989 r.
Z tych przyczyn zaskarżony wyrok uchylono i przekazano sprawę do ponownego
rozpoznania (art. 39313
w związku z art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie
przepisów Kodeksu postępowania cywilnego ... (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz.98).