Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 8/05
POSTANOWIENIE
składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego
Dnia 26 lipca 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący)
SSN Gerard Bieniek
SSN Stanisław Dąbrowski (sprawozdawca)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Jacek Gudowski
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian
SSN Tadeusz Żyznowski
na posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej w dniu 26 lipca 2005 r., przy udziale
prokuratora Prokuratury Krajowej J. S., na skutek zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Rzecznika Praw Obywatelskich we wniosku z dnia 25 stycznia
2005 r., RPO (…)
Czy dziesięcioletni termin przedawnienia, o którym mowa w art. 442 § 1 zdanie drugie
k.c., zawsze powinien być liczony od dnia zdarzenia wyrządzającego szkodę, bez
względu na datę powstania czy ujawnienia tej szkody?";
przedstawia wniosek o podjęcie uchwały składowi Izby.
Uzasadnienie
Rzecznik Praw Obywatelskich wniósł o podjęcie przez Sąd Najwyższy uchwały
mającej na celu wyjaśnienie istniejących w orzecznictwie rozbieżności w wykładni i
stosowaniu art. 442 § 1 w zw. z art. 120 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks
cywilny, a zawierającej odpowiedź na pytanie: Czy dziesięcioletni termin przedawnienia,
2
o którym mowa w art. 442 § 1 zdanie drugie k.c., zawsze powinien być liczony od dnia
zdarzenia wyrządzającego szkodę, bez względu na datę powstania czy ujawnienia tej
szkody.
Uzasadniając wniosek Rzecznik Praw Obywatelskich podniósł, że obowiązujące
przepisy kodeksu cywilnego normujące problematykę początku biegu przedawnienia
roszczeń deliktowych dają podstawy do przyjęcia rozbieżnych poglądów co do
wzajemnego stosunku art. 442 § 1 oraz art. 120 § 1 k.c. Orzecznictwo sądów jak i
doktryna, w zależności od przyjętej metody wykładni opowiadają się za co najmniej
dwoma przeciwstawnymi kierunkami interpretacyjnymi.
Spór powstał jeszcze przed wejściem w życie kodeksu cywilnego, gdyż art. 288 §
3 i § 4 kodeksu zobowiązań oraz art. 276 k.z. (którego funkcję przejął później art. 108
ustawy z dnia 18 lipca 1950 r. – Przepisy ogólne prawa cywilnego, Dz. U. Nr 34, poz.
311), normowały bieg terminów przedawnienia roszczeń powstałych z czynów
niedozwolonych w analogiczny sposób jak obecnie art. 120 i 442 k.c.
Wedle jednego poglądu brzmienie art. 442 k.c. nie pozostawia najmniejszych
wątpliwości co do tego, że roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej czynem
niedozwolonym przedawniają się zawsze po upływie lat dziesięciu od zdarzenia szkodę
tę wywołującego. Bez znaczenia pozostaje nie tylko data powzięcia przez
poszkodowanego wiadomości o szkodzie i o zobowiązanym do jej naprawienia, ale
także i data ujawnienia, a nawet powstania samej szkody.
Na gruncie obowiązujących przepisów dopuszczalne są zatem przypadki
przedawnienia roszczeń nie tylko zanim staną się one wymagalne, ale nawet zanim
jeszcze w ogóle powstaną. Stanowisko takie Sąd Najwyższy przyjął m.in. w wyroku z
dnia 7 sierpnia 1967 r. (II PR 268/67, niepubl.), w uchwale składu siedmiu sędziów z
dnia 12 lutego 1969 r. (III PZP 43/68, OSNCP 1969, Nr 9, poz.150), uchwale z dnia 25
października 1974 r. (III PZP 39/74, OSNC 1975, Nr 5, poz. 82), wyroku z dnia 22
czerwca 1977 r. (III PR 64/77, niepubl.), postanowieniu z dnia 17 lutego 1982 r. (III PZP
3/81, OSNCP 1983, Nr 1, poz. 8), uchwale z dnia 25 września 1992 r. (III CZP 118/2,
Biuletyn SN 1992, Nr 9, s. 9), wyroku z dnia 17 lutego 1999 r. (II CKN 199/98, niepubl.),
wyroku z dnia 21 czerwca 2001 r. (II CKN 435/00, OSNP 2003, Nr 8, poz. 206) oraz w
wyroku z dnia 12 grudnia 2002 r., (V CKN 1548/00, niepubl.) Powyższe stanowisko
znajduje wsparcie w licznych wypowiedziach doktryny.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyraźnie rysuje się i druga linia orzecznicza,
zgodnie z którą, art. 442 § 1 k.c. nie zmienia zasady, że roszczenie odszkodowawcze
3
nie może powstać zanim jeszcze wystąpi szkoda. Za takim stanowiskiem Sąd
Najwyższy opowiedział się m.in. w wyroku z dnia 11 lipca 1959 r. (I CR 890/58, OSP
1960, Nr 10, poz. 263), uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 17 czerwca 1963 r.,
która otrzymała moc zasady prawnej (III CO 38/62, OSNCP 1965, Nr 2, poz. 21). Na
gruncie kodeksu zobowiązań stanowisko to Sąd Najwyższy potwierdził także w wyroku z
dnia 15 maja 1968 r. (II PR 176/68, niepubl.), a wcześniej jeszcze wyraził taki pogląd
m.in. w orzeczeniach z dnia 21 listopada 1945 r. (III C 733/45, OSN 1948, Nr 2, poz. 30)
oraz z dnia 8 listopada 1958 r. (III CR 312/58, RPE 1959, Nr 4, s. 262). Po wejściu w
życie kodeksu cywilnego np. w wyroku z dnia 10 czerwca 1986 r. (III CRN 101/86,
niepubl.) rozróżniono przypadki szkód ujawniających się bezpośrednio po zdarzeniu
oraz szkód przyszłych, stwierdzając w uzasadnieniu, że „w wypadku, gdy chodzi
o naprawienie szkody, powstanie której nie zbiega się w czasie ze zdarzeniem ją
wywołującym, dziesięcioletni termin przedawnienia roszczenia biegnie od dnia
powstania tej szkody, niezależnie od tego, kiedy nastąpiło zdarzenie ją wyrządzające”.
Podobnie i w wyroku z dnia 2 grudnia 1998 r. (I CKN 910/97, OSNC 1999, Nr 6, poz.
114) uznano, że bieg przedawnienia roszczenia (z nieobowiązującego już art. 153
k.p.a., który w zakresie zasad odpowiedzialności odsyłał do przepisów o czynach
niedozwolonych), nie może się rozpocząć, zanim roszczenie to stanie się wymagalne.
Także w wyroku z dnia 21 maja 2003 r. (IV CKN 378/01, OSNC 2004, Nr 7-8, poz. 124)
Sąd Najwyższy przyjął, że bieg terminu przedawnienia określonego w art. 442 § 1
zdanie drugie k.c. nie może się rozpocząć przed powstaniem szkody. Za tym drugim
kierunkiem wykładni art. 442 § 1 k.c. wypowiada się część doktryny. Wypowiedzi
wspierające ten nurt wykładni pojawiły się w piśmiennictwie również w związku z
wyrokiem z dnia 21 maja 2003 r., po złożeniu wniosku przez Rzecznika Praw
Obywatelskich.
Przedstawione przez Rzecznika Praw Obywatelskich zagadnienie ma
fundamentalne znaczenie dla praktyki sądowej. Od kilkudziesięciu lat trwa spór w
doktrynie i judykaturze. Sąd Najwyższy podejmował uchwały, także w składzie siedmiu
sędziów, które nie usunęły rozbieżności, nie doprowadziły do jednolitości orzecznictwa.
Z powyższych względów na mocy art. 61 § 2 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o
Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.) orzeczono jak w sentencji
postanowienia.

III CZP 8/05

Powołane przepisy:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia