Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CK 68/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 sierpnia 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (przewodniczący)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian
SSN Zbigniew Strus (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Gminnego Ośrodka Kultury w S.
przeciwko W. K.
o stwierdzenie nieważności umowy, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w
dniu 9 sierpnia 2005 r., kasacji pozwanego od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 24
listopada 2004 r., sygn. akt I ACa (…),
oddala kasację i nie obciąża pozwanego kosztami procesu w postępowaniu
kasacyjnym.
Uzasadnienie
Powód Gminny Ośrodek Kultury w S., którego podmiotowość prawna została
wykazana, domagał się stwierdzenia nieważności umowy z 8 kwietnia 1998 r. zawartej z
pozwanym W. K., której przedmiotem była modernizacja kotłowni z materiałów
pozwanego, w zmian za co uzyskiwał prawo do jej nieodpłatnej eksploatacji i sprzedaży
stronie powodowej energii cieplnej w okresie 15 października 1998 r. do 30 kwietnia
2005 r. Wartość zamówienia liczona w tym okresie przekroczyła 30.000 €.
2
Sąd Okręgowy ustalił, że zawarcie umowy nie było poprzedzone zamieszczeniem
ogłoszenia w Biuletynie Zamówień Publicznych (dalej: Biuletynie) oraz uzyskaniem
zgody Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych (dalej: Prezesa).
Oddalając powództwo sąd pierwszej instancji uznał, że naruszenie przez strony
przepisów regulujących postępowanie w sprawie zamówień publicznych nie miało
wpływu na wynik postępowania.
Sąd Apelacyjny po rozpoznaniu sprawy na skutek apelacji powoda zmienił
zaskarżony wyrok i orzekł, że przedmiotowa umowa jest nieważna; zasądził też na rzecz
powoda 6 300 zł tytułem kosztów procesu za obie instancje. Dokonując wykładni art. 72
ust. 2 ustawy z dnia 10 czerwca 1994 r. o zamówieniach publicznych (dalej u.z.p.) sąd
drugiej instancji wskazał strukturę tego przepisu, którego pierwsze zdanie zawiera
sankcję nieważności umowy w sprawie zamówienia publicznego, jeżeli w toku
postępowania poprzedzającego jej zawarcie doszło do naruszenia przepisów ustawy
wpływającego na wynik postępowania. W następnym zdaniu natomiast wyliczono cztery
samodzielne kwalifikowane przyczyny nieważności umowy niezwiązane - mimo
zastrzeżenia „w szczególności”- z wpływem na wynik określonym w zdaniu pierwszym.
Wypadki te sąd odwoławczy uznał za kwalifikowane przesłanki nieważności,
niepozostające w opozycji do przyczyn określonych w zdaniu poprzedzającym.
W kasacji od tego wyroku opartej na obydwu podstawach pozwany przytoczył
przepis art. 72 ust. 2 u.z.p. w brzmieniu obowiązującym w chwili zawarcia umowy oraz
art. 233 § 1 k.p.c., twierdząc, że naruszenie pierwszego z wymienionych polega na
błędnej wykładni odrywającej sankcję nieważności od wpływu na wynik postępowania a
naruszenia drugiego dokonano przez nierozważenia związku między naruszeniem
przepisów u.z.p i wynikiem postępowania o zamówienie publiczne. Na tej podstawie
domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku i zasądzenia kosztów procesu na rzecz
pozwanego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Ustawa wiąże zasadę swobody sędziowskiej (art. 233 § 1 k.p.c.) z oceną
„zebranego materiału”, tzn. z oceną wiarygodności i mocy dowodów. Zagadnienie
dotyczące konieczności ustalania związku między wynikiem postępowania w sprawie
zamówień publicznych a zachowaniem przepisów ustawy regulującej to postępowanie
stanowi element wykładni art. 72 ust. 2 u.z.p., czyli ustalania treści normy prawnej
ustanawiającej sankcję nieważności umowy, dlatego zarzut naruszenia przepisu
3
wyrażającego zasady kształtowania podstawy faktycznej wyroku nie może być uznany
za uzasadniony.
Nie można również podzielić zapatrywania skarżącego o naruszeniu prawa
materialnego. Sąd Apelacyjny dokonał prawidłowej wykładni art. 72 ust. 2 u.z.p. Często
stosowany w aktach normatywnych zwrot „w szczególności” sugeruje wprawdzie
przykładowe tylko objaśnianie poprzedzającego je ogólnego sformułowania – w
analizowanym przepisie: naruszenia przepisów i wpływu na wynik postępowania i w tym
kierunku wykładał przepis Sąd Okręgowy.
Nie podzielając tego zapatrywania trzeba wskazać, że zabieg legislacyjny
„egzemplifikacji” byłby zbędny, skoro przytoczony wyżej okolicznik jest zrozumiały, a
jego wykładnia oparta na regułach logiki nie nastręcza trudności. Trafnie zatem Sąd
Apelacyjny dostrzegł w drugim zdaniu przepisu wskazanie bezwzględnych przesłanek
nieważności, wyrażonych w postaci kwalifikowanych naruszeń przepisów ustawy, które
z woli ustawodawcy zostały uznane za wystarczająco poważne aby przypisać im
sankcję nieważności umowy.
W uzasadnieniu powołanego przez Sąd Apelacyjny wyroku Sądu Najwyższego z
21 listopada 2003 r. sygn. V CK 474/02, OSNC 2005/1/8 rozstrzygającego o
nieważności umowy przytoczono m.in. argumentację opartą na wykładni funkcjonalnej,
skład orzekający stwierdził bowiem, że przepisy ustawy o zamówieniach publicznych
mają na celu racjonalizację wydatkowania środków publicznych przez zaangażowanie
możliwie najmniejszych nakładów w sposób niebudzący wątpliwości co do sposobu ich
rozdysponowania, wspieranie uczciwej konkurencji, w ramach której oferenci zyskują
pozycję w oparciu o przejrzyste reguły, a także zdobywanie zaufania obywateli dla
działań szeroko rozumianej administracji (wyrok z 13 września 2001 r., IV CKN 381/00
(OSNC 2002, nr 6, poz. 75). Celem rozwiązań przyjętych w ustawie – stwierdził
następnie Sąd Najwyższy, jest zagwarantowanie równego traktowania wszystkich
uczestników postępowania w sprawie udzielenia zamówienia publicznego,
wyeliminowanie zjawisk o charakterze korupcyjnym i w konsekwencji ochrona rynku,
który powinien być zorganizowany przy zachowaniu zasady równości wszystkich
uczestniczących w nim podmiotów.
Uchybienia wskazane w hipotezach przyczyn nieważności wymienionych w art.
72 ust. 2 zdanie drugie u.z.p. sprzeciwiają się wymienionym wyżej celom tak wyraźnie,
że ich wpływ na wynik postępowania nie wymaga dodatkowych ustaleń. Ilustrują to
również okoliczności rozpoznawanej sprawy, w której brak ogłoszenia w Biuletynie oraz
4
zaniechanie przetargu uniemożliwiło zachowanie reguł konkurencji, a nieuzyskanie
zgody Prezesa na zawarcie umowy na czas dłuższy niż 3 lata (art. 73 u.z.p.) niezgodnie
z prawem obciążyło sektor finansów publicznych, bez możliwości retroaktywnego
ustalenia, czy umowa z pozwanym została zawarta na warunkach optymalnych dla
zamawiającego. Istnienie przepisów rozstrzygających o nieważności umów zawartych
wskutek uchybień traktowanych przez ustawodawcę jako typowe, nie wyłącza uznania
innych uchybień prawu za przyczynę nieważności umowy, jeżeli dodatkowo zostanie
wykazana przesłanka w postaci wpływu na wynik postępowania (art. 72 ust. 2 zdanie
pierwsze u.z.p. Nieważność ta ma charakter pierwotny i dotyczy całej umowy, dlatego
niemożliwe było ograniczenie jej do pewnego okresu, np. powyżej trzech lat, o co m. in.
wnosił skarżący
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312
oraz art. 102
k.p.c. oddalił kasację odstępując jednocześnie od zasądzenia kosztów procesu w
postępowaniu kasacyjnym na rzecz powodowej gminnej instytucji kulturalnej.
Okolicznością usprawiedliwiającą zastosowanie art. 102 k.p.c. była postawa strony
powodowej, która co najmniej w takim samym stopniu jak strona pozwana przyczyniła
się do zawarcia nieważnej umowy.