Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CK 77/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 sierpnia 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (przewodniczący)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Strus
w sprawie z powództwa K. S. i J. S.
przeciwko A. W. i M. W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 9 sierpnia 2005 r., kasacji
pozwanych od wyroku Sądu Okręgowego w G. z dnia 6 kwietnia 2004 r., sygn. akt III Ca
(…),
oddala kasację.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 30 kwietnia 2003 r. Sąd Rejonowy w K. zasądził od pozwanych
A. i M. W. na rzecz powodów K. i J. S. kwotę 4.345,98 euro wraz z odsetkami jako
równowartość pożyczonych przez pozwanych a niezwróconych 11.000 marek
niemieckich. Apelację pozwanych od tego wyroku oddalił Sąd Okręgowy w G. wyrokiem
z dnia 6 kwietnia 2004 r. Powyższe wyroki zapadły po ponownym rozpoznaniu sprawy,
gdyż pierwszy wyrok Sądu Rejonowego, zasądzający na rzecz powodów kwotę 4.346
euro, został uchylony wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 21 listopada 2002 r., a sprawa
2
przekazana do ponownego rozpoznania.
Przy ponownym rozpoznawaniu sprawy Sąd Rejonowy ustalił, że strony zawarły
dwie umowy pożyczki: pierwszą w dniu 6 lutego 1996 r. odnośnie kwoty 10.000 marek -
na piśmie oraz drugą, na kwotę 1.000 DEM - w formie ustnej. Pisemną umową z dnia 7
kwietnia 1998 r. pozwani zobowiązali się zwrócić powodom kwotę 11.000 DEM. Obie
umowy dotknięte są nieważnością, gdyż strony nie uzyskały wymaganego na podstawie
przepisów prawa dewizowego z 1994 r. zezwolenia na ich zawarcie.
Z kwoty 11.000 DEM powodowie odzyskali już kwotę 2.500 DEM zasądzonych
wyrokiem Sądu Okręgowego w E. z dnia 22 czerwca 1999 r. wraz z odsetkami
wynoszącymi 33%, a następnie 24% w stosunku rocznym; zasądzona należność została
wyegzekwowana.
Nadto Sąd pierwszej instancji ustalił wydatki ponoszone przez pozwanych w
latach 1996 - 2003.
Zasądzając dochodzoną należność Sąd Rejonowy jako podstawę prawną
wskazał przepisy o nienależnym świadczeniu (art. 410 k.c.) oraz art. 31 p.p.m. jako
uzasadniający zastosowanie prawa polskiego (powodowie mają obywatelstwo
niemieckie). Uznał, że pozwani powinni byli liczyć się z obowiązkiem zwrotu
pożyczonych kwot i powoływanie się przez nich na okoliczność, że nie są już
wzbogaceni, pozostaje bezskuteczne. Sąd uznał także za bezskuteczne podniesienie
przez pozwanych zarzutu potrącenia. Już w pierwszym postępowaniu przed Sądem
pierwszej instancji ustalono, że pozwani nie wykazali faktu zawarcia z powodami umowy
o wykonanie dla nich prac budowlanych na terenie Niemiec. Stanowisko to zostało
zaaprobowane przez Sąd drugiej instancji, nie było zatem potrzeby powracania do tej
kwestii. Sąd pierwszej instancji nie podzielił także prezentowanego przez pozwanych
stanowiska, że zawarte pomiędzy stronami umowy były w istocie nie umowami pożyczki,
ale umową zobowiązującą do zawarcia spółki cywilnej. Otrzymane przez pozwanych
kwoty stanowiły wkład powodów do tej spółki.
Apelacja pozwanych została oddalona wyrokiem Sądu Okręgowego w G. z dnia 6
kwietnia 2004 r. Sąd ten podkreślił, że stan faktyczny został ustalony w oparciu o
szeroką i wnikliwą analizę całości zgromadzonego materiału dowodowego bez
przekraczania granic swobodnej oceny dowodów. Podzielił ustalenia i wnioski Sądu
pierwszej instancji.
Kasacja pozwanych oparta została na obu podstawach. Skarżący podnieśli
naruszenie art. 410 w związku z art. 405 i 65 k.c., a w ramach podstawy naruszenia
3
przepisów postępowania - art. 232 k.p.c. w związku z art. 6 k.c., art. 321 w związku z art.
187 § 1 pkt 2 k.p.c., art. 383 w związku z art.187 § 1 pkt 2 k.p.c. oraz art. 386 § 6 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zawarte w kasacji wywody skarżących sprowadzić można do dwóch
zasadniczych kwestii. Pierwsza, to niedopuszczalność zasądzenia należności na rzecz
powodów na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, gdy żądali oni
zwrotu pożyczki. Druga, to dokonanie oceny prawnej co do wysokości pożyczki w
sposób sprzeczny z oceną i ustaleniami dokonanymi przez Sąd Okręgowy w G. przy
rozpoznaniu pierwszej apelacji pozwanych. Ponadto skarżący podnoszą, że Sądy
powinny były uwzględnić zarzut potrącenia, a także fakt, że w wyroku Sądu Okręgowego
w E. z dnia 22 czerwca 1999 r. na rzecz powodów zasądzone zostały odsetki w
wysokości przewidzianej dla należności określonych w walucie polskiej, a więc znacznie
przekraczające wysokość odsetek dla należności wyrażonych w walutach obcych.
Odnośnie zgłoszonego przez pozwanych zarzutu potrącenia to ich stanowisko
stanowi jedynie nieuzasadnioną polemikę ze stanowiskiem Sądów orzekających. Trafnie
bowiem w toku postępowania przyjęto, że zaakceptowanie przez Sąd odwoławczy przy
rozpoznawaniu pierwszej apelacji pozwanych, ustaleń poczynionych przez Sąd
Rejonowy, zwalniało przy ponownym rozpoznawaniu sprawy od ponownego badania tej
kwestii. Zarzuty naruszenia art. 232 k.p.c. w związku z art. 6 k.c. są zatem pozbawione
uzasadnionych podstaw.
Nie można także uwzględnić zarzutów odnoszących się do nieuwzględnienia
przez Sąd faktu zasądzenia wcześniej na rzecz powodów zawyżonych odsetek od sumy
dłużnej wyrażonej w markach niemieckich. Orzeczenie tej treści jest prawomocne i
zarzuty z nim związane nie mogą być przedmiotem oceny Sądu Najwyższego przy
rozpoznawaniu niniejszej kasacji. Należy przy tym zauważyć, że nie jest możliwe
uznanie za bezpodstawną korzyść uzyskaną przez powodów na podstawie
prawomocnego orzeczenia sądowego.
Przechodząc natomiast do dwóch zagadnień o charakterze podstawowym dla
rozpoznawanej sprawy Sąd Najwyższy zauważa, że w sytuacji, gdy Sąd drugiej instancji
nie dokonywał żadnych nowych ustaleń faktycznych i nie zasądzał na rzecz powodów
innej kwoty niż wskazali oni w pozwie, orzeczenie o obowiązku zwrotu świadczeń
spełnionych w wyniku umowy uznanej za nieważną nie stanowi naruszenia zakazu
określonego w art. 321 § 1 k.p.c. Takie stanowisko zajął już Sąd Najwyższy w wyroku z
dnia 5 września 2002 r., II CKN 829/00 (publ. w Systemie Informacji Prawnej Lex
4
Polonica Maxima) i należy je w pełni podzielić. Stanowisko to jest szczególnie
uzasadnione w okolicznościach niniejszej sprawy, gdzie już Sąd pierwszej instancji przy
ponownym rozpoznaniu sprawy zasądził dochodzoną należność z powołaniem się na
przepisy o nienależnym świadczeniu. Świadczenie spełnione w wykonaniu nieważnej
umowy jest oczywiście świadczeniem nienależnym (art. 410 § 2 k.c.) i rodzi po stronie
przyjmującego takie świadczenie obowiązek zwrotu. Osoba taka musi przy tym liczyć się
z obowiązkiem zwrotu uzyskanej korzyści (art. 409 k.c.), gdyż podmiot zawierający
umowę dotkniętą nieważnością powinien liczyć się z ujemnymi skutkami takie sytuacji
prawnej.
W rozpoznawanej sprawie Sąd drugiej instancji nie naruszył również art. 386 § 6
k.p.c. Rozpoznając pierwszą apelację pozwanych, uchylając zaskarżony wyrok i
przekazując sprawę do ponownego rozpoznania Sąd Okręgowy nie przesądził
wysokości sumy dłużnej jaką otrzymali pozwani. Stwierdził jedynie, że późniejsze
zdarzenia, z uwagi na nieważność zawartych umów, nie mogą wpływać na wysokość tej
sumy. Porozumienie zawarte pomiędzy stronami w dniu 7 kwietnia 1997 r., w którym
pozwani zobowiązali się zwrócić powodom kwotę 11.000 DEM, nie może być oceniane
jako zdarzenie prowadzące do zmiany wysokości sumy dłużnej. Wobec niewadliwych
ustaleń, że strony zawarły dwie umowy pożyczki, najpierw na kwotę 10.000 DEM oraz
później na kwotę 1.000 DEM, powyższe porozumienie stanowi jedynie potwierdzenie
wysokości sumy dłużnej.
Kasacja podlegała zatem oddaleniu jako pozbawiona usprawiedliwionych
podstaw. Z tego też względu Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji kierując się treścią
art. 39312
k.p.c. mającym w sprawie zastosowanie na mocy art. 3 ustawy z dnia 22
grudnia 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy -
Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. 2005 r. Nr 13, poz. 98).