Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CK 11/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 29 września 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Bronisław Czech (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Barbara Myszka
w sprawie z powództwa C. B.
przeciwko „J.(…)" sp. z o.o. w P.
o zapłatę, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 29 września 2005 r., na rozprawie
kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego w L. z dnia 3 września 2004 r.,
sygn. akt IX Ga (…),
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w L. do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach procesu za instancję
kasacyjną.
Uzasadnienie
Powód żądał zasądzenia od pozwanej kwoty 24.234,21 zł wraz z ustawowymi
odsetkami od dnia 4 lipca 2001 r. Na dochodzoną kwotę składają się odsetki z tytułu
opóźnienia w zapłacie reszty należności za wykonane przez powoda roboty
budowlane (23.885,26 zł z faktury nr (...)) oraz należności z tytułu czynszu (348,95 zł
z faktury nr 1(...)).
2
Pozwana wniosła o oddalenie powództwa, zarzucając że opóźnienie
w zapłacie za wykonane przez powoda roboty budowlane było następstwem
opóźnienia zakończeniu robót i przekazaniu pozwanemu przedmiotu najmu. Ponadto
termin do zapłaty należało liczyć od dnia 11 stycznia 2001, tj. od dnia podpisania
przez strony porozumienia w przedmiocie obniżenia wynagrodzenia powoda za
wykonane roboty, a także w sprawie odstąpienia przez pozwanego od dochodzenia
kary umownej. W związku z tym zapłata faktury VAT nr (...) w dniu 17 stycznia
2001 r. nastąpiła w terminie. Równocześnie pozwana podniosła, że termin do zapłaty
należności czynszowej powinien biec od dnia doręczenia przez powoda faktury
korygującej VAT nr (...) z dnia 28 września 2001 r. (korygującej fakturę VAT nr 1(…)
z dnia 3 listopada 2000 r.), w której obniżona została wartość czynszu, a nie od dnia
wystawienia faktury VAT nr 1(...). Nadto pozwana podniosła również zarzut
potrącenia kwoty 2.552 zł z tytułu nadpłacenia powodowi za wykonane roboty
budowlane.
Sąd Rejonowy w L. wyrokiem z dnia 19 listopada 2003 r. zasądził od
pozwanego na rzecz powoda kwotę 24.234,21 zł z ustawowymi odsetkami od dnia
30 stycznia 2002 r. oraz koszty procesu w kwocie 10.211,40 zł, zaś w pozostałej
części (dotyczącej odsetek od dochodzonej kwoty) umorzył postępowanie.
Rozstrzygnięcie oparł na następujących ustaleniach i ocenach prawnych:
Umową z dnia 7 czerwca 2000 r. powód wynajął pozwanej lokal użytkowy.
W umowie tej powód zobowiązał się do wykonania rozbudowy i prac adaptacyjnych
przedmiotu najmu, za które pozwany miał zapłacić powodowi kwotę 400.000,00 zł
(brutto 488.000,00 zł). Termin zakończenia prac ustalono na dzień 1 września
2000 r., jednakże w wyniku opóźnienia zostały one faktycznie zakończone w dniu 31
października 2000 r. Zatem za datę wydania przedmiotu najmu i związanego z nią
prawa do żądania zapłaty za wykonane prace adaptacyjne należy przyjąć datę 31
października 2000 r. Ponadto pozwany skorzystał z możliwości naliczenia kary
umownej, a jej wysokość została przez strony uregulowana porozumieniem z dnia 11
stycznia 2001. Ustalono, że jej wysokość wyniesie 11.600,00 zł i o taką kwotę została
pomniejszona kwota zobowiązania pozwanego, od której to powód naliczył odsetki.
W dniu 3 listopada 2000 r. powód wystawił fakturę VAT nr (...) z tytułu prac
adaptacyjnych na kwotę 400.000,00 zł (brutto 488.000,00 zł) z ustalonym w umowie
terminem płatności 14 dni. Pozwany uiścił należność wynikającą z tej faktury w dniu
17 stycznia 2001, a więc z 61-dniowym opóźnieniem. Uzasadniało to żądanie przez
3
powoda odsetek (art. 481 k.c.). Zdaniem Sądu Rejonowego, bez znaczenia jest fakt,
że strony w wyniku zawartego w dniu 11 stycznia 2001 r porozumienia pomniejszyły
należność główną za wykonane prace adaptacyjne (budowlane) o kwotę 11.600,00 zł
tytułem kary umownej należnej pozwanej. Pomniejszenie to nie unicestwiało długu
głównego, którego zapłata powinna nastąpić w dniu 17 listopada 2000 r.
Według Sądu Rejonowego bezzasadne są zarzuty pozwanego, iż zawarte
w dniu 27 kwietnia 2001 porozumienie w sprawie ostatecznego rozliczenia inwestycji
zawierało m.in. oświadczenie powoda o zrzeczeniu się prawa do naliczania odsetek
w związku z opóźnieniem pozwanego w zapłacie świadczenia głównego. Treść
porozumienia dotyczy bowiem ostatecznego zakresu prac adaptacyjnych
wykonanych przez powoda, za które pozwany jest obowiązany zapłacić
wynagrodzenie. Porozumienie ustała jedynie wysokość wynagrodzenia za wykonane
roboty, natomiast nie dotyczy kwestii odsetek.
Również w ocenie Sądu I instancji, zgłoszony przez pozwanego zarzut
potrącenia nie zasługuje na uwzględnienie, bowiem powód w sposób prawidłowy
ustalił kwotę należnego mu roszczenia. Brak jest w sprawie dowodów pozwalających
przyjąć, że strony ustaliły sposób liczenia należnej powodowi kwoty przedstawiony
przez pozwanego.
Podobne stanowisko zajął Sąd Rejonowy w przedmiocie roszczenia powoda
o zapłatę odsetek z tytułu opóźnienia w zapłacie czynszu najmu za pierwszy pełny
okres płatności. Fakturę VAT nr 1(...) na kwotę 44.725,20 zł powód wystawił w dniu 3
listopada 2000 r. z terminem płatności 14 dni. Zatem powodowi przysługiwały odsetki
od dnia 18 listopada 2000 r., a nie od dnia wystawienia faktury korygującej VAT nr
(...). Sama korekta kwoty głównej, dokonana w dniu 28 września 2001 nie oznacza,
że termin do żądania odsetek zaczyna biec dopiero z chwilą dokonania korekty,
bowiem prawo do żądania odsetek powstaje z dniem upływu terminu do zapłaty
należności głównej.
Apelację pozwanej oddalił Sąd Okręgowy w L. wyrokiem zaskarżonym
kasacją. Sąd ten podzielił ustalenia i oceny prawne Sądu Rejonowego. Sąd
Okręgowy podkreślił również, że termin płatności faktur objętych pozwem został
ustalony w umowie na 14 dni od ich wystawienia oraz że pozwany pozostawał
w opóźnieniu w spełnieniu świadczenia pieniężnego wobec powoda. W § 5 pkt 5.3.
umowy strony postanowiły, że w terminie 14 dni od przekazania nieruchomości
protokołem zdawczo-odbiorczym, przekazania gwarancji oraz doręczenia faktury
4
VAT, najemca (pozwany) przeleje na konto wynajmującego (powoda) kwotę
400.000,00 zł netto plus VAT, stanowiącą wynagrodzenie za wykonanie rozbudowy
i prac adaptacyjnych. Terminy zapłaty czynszu zostały określone w § 2 pkt 2. 1.- 2.4.
umowy. Powód przekazał pozwanemu nieruchomość protokołem zdawczo-
odbiorczym w dniu 31 października 2000 r. Nie jest kwestionowane przez
pozwanego, że otrzymał on zarówno fakturę VAT nr (...), jak i fakturę VAT nr 1(...)
z dnia 3 listopada 2000 r. Również pozwany nie kwestionował zapisów dokonanych
na tych fakturach. W odpowiedzi na pozew pozwany nie zarzucił, iż powód nie
doręczył mu faktur w dacie ich wystawienia oraz że w związku z późniejszym
doręczeniem faktur powód błędnie określił terminy płatności. Nawet w apelacji
pozwany nie wskazał konkretnych dat, innych niż podał powód, w których rzekomo
otrzymał przedmiotowe faktury. Z mocy art. 47914
k.p.c. do obowiązków pozwanego
należało podać w odpowiedzi na pozew wszystkie twierdzenia, zarzuty oraz dowody
na ich poparcie pod rygorem utraty prawa powoływania ich w toku postępowania,
chyba żeby wykazał, iż ich powołanie w odpowiedzi na pozew nie było możliwe, albo
że potrzeba powołania wynikła później. Zatem do obowiązków pozwanego należało
przedłożenie stosownych dowodów i wyjaśnień, natomiast sąd nie miał obowiązku do
działania w tym kierunku z urzędu. Również – zdaniem Sądu Okręgowego - pozwana
nie podniosła zarzutu, że powód nie przekazał gwarancji na wykonane roboty.
Wprawdzie pozwany podał, iż powód nie wykazał, że tę gwarancję przekazał, ale
równocześnie nie stwierdził konkretnie, że faktycznie nie została mu gwarancja
przekazana. Brak w aktach sprawy dowodu przekazania nie jest zawsze
równoznaczne z przyjęciem, że przekazanie takie nie nastąpiło, szczególnie
w sytuacji, gdy strona wyraźnie nie zaprzecza tej okoliczności.
Pozwany w kasacji zarzucił naruszenie:
1. prawa materialnego „przez oczywiście błędne zastosowanie przepisów art. 5
k.c. przez przyjęcie, że ciężar dowodu w zakresie wykazania doręczenia gwarancji
spoczywał na pozwanym oraz art. 481 § 1 k.c. poprzez przyjęcie, że pozwany opóźnił się
ze spełnieniem świadczenia pieniężnego”;
2. przepisów postępowania:
- art. 233 k.p.c. – „poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów
w zakresie uznania zaistnienia i wykazania przez powoda wszystkich przesłanek dla
wymagalności roszczenia w kontekście zgromadzonego w sprawie materiału
dowodowego”;
5
- art. 47914
k.p.c. - „poprzez przyjęcie, iż pozwany w odpowiedzi na pozew nie
wskazał wszystkich zarzutów i dowodów na ich poparcie, podczas gdy pozwany
wskazał na brak wykazania przez powoda przekazania mu gwarancji”.
Przytaczając wymienione podstawy kasacji, pozwany wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w L. do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania za wszystkie
instancje.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Dochodzona przez powoda od pozwanego kwota stanowi odsetki za
opóźnienie w zapłacie kwot wymienionych w przedmiotowych fakturach (art. 481 § 1
k.c.). W związku z tym istotne było ustalenie od jakiego momentu należy liczyć bieg
terminu opóźnienia. Gdy idzie o należność z faktury VAT nr 1(...) (kwota 348, 95 zł
z tytułu czynszu), to pozwany powinien był uiścić ją w terminie czternastu dni od
doręczenia faktury (§ 2 pkt 2.4 umowy zawartej przez strony). Kwotę z faktury VAT
nr (...) (23.885,26 zł należność za wykonane roboty) powinien był zapłacić pozwany
„w terminie 14 dni od przekazania Nieruchomości protokołem zdawczo odbiorczym
(...), przekazania gwarancji (...) oraz doręczenia faktury VAT” (§ 5 pkt 5.3 umowy).
W związku z tym powstał problem ciężaru dowodu wykazania okoliczności, od
których biegł termin opóźnienia oraz problem zastosowania się przez pozwanego go
wymagań art. 47914
k.p.c.
Pozwany w odpowiedzi na pozew zarzucił m.in., iż „powód nie wykazał,
że istniały podstawy do obciążenia pozwanej odsetkami za zwłokę w płatnościach”.
Dalej pozwany wskazuje różne okoliczności, które mają o tym świadczyć. Skarżący
trafnie twierdzi, że wbrew stanowisku Sądów obu instancji zadośćuczynił
obowiązkowi z art. 47914
§ 2 k.p.c., co rzutuje na rozkład ciężaru dowodu.
Zagadnienie, na kim - w razie sporu miedzy stronami stosunku
cywilnoprawnego - spoczywa obowiązek udowodnienia faktów mających istotne
znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, jest zaliczane tradycyjnie do problematyki
prawa materialnego. Ogólną regułę stwarza tu art. 6 k.c. („ciężar udowodnienia faktu
spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne”) i jako podstawowy
przepis w tym przedmiocie, stosowany w postępowaniu sądowym, pozostaje
w ścisłym związku i tłumaczony jest w powiązaniu z przepisami kodeksu
postępowania cywilnego, normującymi reguły dowodzenia. W procesie cywilnym
strony mają obowiązek twierdzenia i dowodzenia tych wszystkich okoliczności
6
(faktów), które stosownie do art. 227 k.p.c. mogą być przedmiotem dowodu. Tzw.
fakty negatywne mogą być dowodzone za pomocą dowodów faktów pozytywnych
przeciwnych, których istnienie wyłącza twierdzoną okoliczność negatywną.
W związku z tym w doktrynie przyjmuje się następujące reguły: a/ faktów, z których
wywodzone jest dochodzone roszczenie (tworzących prawo podmiotowe) powinien
w zasadzie dowieść powód; dowodzi on również fakty uzasadniające jego odpowiedź
na zarzuty pozwanego; pozwany dowodzi fakty uzasadniające jego zarzuty
przeciwko roszczeniu powoda; b/ faktów tamujących oraz niweczących powinien
dowieść przeciwnik tej strony, która występuje z roszczeniem, czyli z zasady –
pozwany (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 kwietnia 2003 r., II
CKN 1409/00, OSNC 2004, nr 7-8, poz. 113; zob. również wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 19 listopada 1997 r., I PKN 375/97, OSNP 1998, nr 18, poz. 537).
Z powyższego wynika, że to powód – w związku z zarzutem pozwanego
zawartym w odpowiedzi na pozew - powinien wykazać datę doręczenia pozwanemu
wymienionych faktur oraz gwarancji.
Nie jest natomiast zasadny zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Uzasadniając
ten zarzut, skarżący podał m.in., że „Sąd l instancji nie wyjaśnił intencji stron
w zakresie podpisanych protokołów, a wyprowadzone z materiału dowodowego
wnioski w tym zakresie i poparte pobieżnym stanowiskiem Sądu II instancji w sposób
daleko idący odbiegały od granic zakreślonych dyspozycją art. 233 k.p.c.” Zarzut ten
w istocie sprowadza się do twierdzenia, że Sąd dokonał wadliwej wykładni
wymienionych protokołów, czyli do wadliwej wykładni umowy stron, co mogłoby
stanowić ewentualne naruszenie art. 65 k.c., a naruszenia tego przepisu skarżący nie
zarzucił.
Skoro zasadny okazał się zarzut naruszenia art. 6 k.c. w zw. z art. 481 k.c.,
Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39313
§ 1 k.p.c. oraz art. 108 § 2 k.p.c.
w zw. z art. 39319
i 391 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym do dnia 6 lutego 2005 r.).