Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CK 101/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 października 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Henryk Pietrzkowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa D. B.
przeciwko Spółdzielczej Kasie Oszczędnościowo-Kredytowej "(…)" w J.
o zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 14 października 2005 r.,
kasacji powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 9 listopada 2004 r., sygn. akt I
ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny zmienił wyrok Sądu Okręgowego w K. z
dnia 11 marca 2004 r. i oddalił powództwo o zasądzenie kwoty 50.000 zł z odsetkami
tytułem odszkodowania za szkodę wyrządzoną zachowaniem pracownika strony
pozwanej, w następstwie którego powódka pozbawiona została możliwości odebrania
po śmierci jej konkubenta kwoty 50.000 zł zdeponowanej u strony pozwanej.
2
Według dokonanych ustaleń konkubent powódki Z. P. jako członek strony
pozwanej, na podstawie umowy z dnia 6 lutego 2002 r. ulokował na rachunku
terminowym kwotę 88.000 zł. Na deklaracji członkowskiej wpisał, iż na wypadek jego
śmierci ze zdeponowanych pieniędzy należy wypłacić powódce 50.000 zł, a resztę jego
bratu. W złożonym oświadczeniu podał, że z powódką nie łączy go żaden stopień
pokrewieństwa. Oświadczenie to przyjął pracownik strony pozwanej potwierdzając
swoim podpisem, datą i pieczęcią. Po śmierci Z. P., która nastąpiła w dniu 18 czerwca
2002 r. strona pozwana odmówiła realizacji jego dyspozycji podnosząc, że powódka nie
należy do kręgu osób uprawnionych według art. 9 ust.1 pkt 2 ustawy z dnia 14 grudnia
1995 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych, dalej zwanej ustawą o
s.k.o.k. (Dz. U. z 1996 r. Nr 1, poz.2 ze zm.).
Sąd Apelacyjny uznając powództwo za nieuzasadnione podniósł, że w dyspozycji
złożonej przez Z. P. (pkt 6 deklaracji członkowskiej) zawarte jest odesłanie do art. 9 ust.
1 pkt 2 ustawy o s.k.o.k. oraz oświadczenie, że znane mu są postanowienia deklaracji
członkowskiej, których zobowiązuje się przestrzegać. Z. P. nie mógł zatem – jak uznał
Sąd Okręgowy – działać pod wpływem błędu. Sąd Apelacyjny podkreślił ponadto, że
przed śmiercią Z. P. mógł złożoną dyspozycję odwołać albo zlikwidować lokatę. Nie
należy zatem przesądzać, że gdyby niedopatrzenie urzędnika strony pozwanej przy
wypełnianiu deklaracji, to powódka na pewno po śmierci Z. P. otrzymałaby wypłatę
kwoty 50.000 zł. Z żadnego ponadto przepisu ustawy o s.k.o.k., ani żadnego dokumentu
nie wynika obowiązek weryfikowania oświadczeń składanych w deklaracji członkowskiej,
w tym w rubryce „dyspozycja na wypadek śmierci”, zwłaszcza, że status prawny osób
objętych taką dyspozycją istotny jest nie w chwili jej składania, lecz w chwili śmierci
osoby, która dokonała dyspozycji.
Kasacja powódki oparta została na podstawie naruszenia przepisów prawa
materialnego – art. 415, 361 § 1 i 2, art. 385 § 2 i art. 6 k.c. oraz przepisów
postępowania – art. 232 k.p.c. w zw. z art. 316 i 328 § 3 k.p.c., a także art. 233 § 1 k.p.c.
Skarżąca wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania ewentualnie o zmianę tego wyroku i
oddalenie apelacji strony pozwanej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Powołane w kasacji – w ramach podstawy naruszenia przepisów postępowania –
zarzuty naruszenia art. 232 k.p.c. w zw. z art. 316 i 328 § 3 k.p.c., a także art. 233 § 1
k.p.c. uznać należy za uzasadnione. Zebrany w sprawie materiał dowodowy nie stanowił
3
podstawy do ustalenia, że Z. P. zlikwidowałby lokatę pieniężną, którą przeznaczył dla
powódki. Skarżąca trafnie podnosi, że obciążał ją, co też uczyniła, jedynie obowiązek
uprawdopodobnienia, że gdyby urzędnik strony pozwanej dopełnił obowiązku odebrania
skutecznego oświadczenia woli Z. P., to otrzymałaby po jego śmierci wypłatę z tej
lokaty. Strona pozwana nie wykazała natomiast okoliczności, a na niej w tym zakresie
spoczywał ciężar dowodu, które uzasadniałyby ustalenie, że przed śmiercią Z. P.
odwołałby oświadczenie o przeznaczeniu lokaty pieniężnej na rzecz powódki.
Zasadna okazała się także podstawa kasacyjna naruszenia prawa materialnego.
Przepis art. 361 § 2 k.c. w części dotyczącej utraconych korzyści wymaga - jak trafnie
podniosła skarżąca, powołując się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 października
2001 r.. II CKN 578/99, OSP 2002, nr 6, poz.83 oraz glosę do tego orzeczenia opubl. w
PPH 2003, Nr 4, str.50 – przyjęcia hipotetycznego przebiegu zdarzeń i ustalenia
wysokiego prawdopodobieństwa utraty korzyści. Ustawodawca nie wskazał bliższych
kryteriów budowania tych hipotez, pozostawiając je wiedzy i doświadczeniu życiowemu
składu orzekającego, stosowanym odpowiednio do okoliczności sprawy. Powódka
wykazała szkodę z prawdopodobieństwem wystarczającym do przyjęcia, że istniała
realna możliwość uzyskania przez nią korzyści.
Skarżąca zasadnie zarzuciła także naruszenie art. 415 k.c. przez jego
niezastosowanie. Przyjęcie przez stronę pozwaną oświadczenia woli Z. P., które nie
mogło odnieść skutku z uwagi na niezgodność oświadczenia z art. 9 ust.1 pkt 2 ustawy
o s.k.o.k. było działaniem wykraczającym poza wzorzec działania instytucji pełniącej
funkcje zbliżone do banku (por. art. 3 ust. 1 „a” ustawy o s.k.o.k.), było zatem działaniem
bezprawnym i jednocześnie zawinionym, dającym podstawę do przypisania stronie
pozwanej odpowiedzialności za wyrządzoną tym działaniem szkodę. Na stronie
pozwanej, jako profesjonaliście spoczywa ciężar zadbania o to, aby czynności
dokonywane przez jej klientów, a w szczególności jej członków nie były nieważne lub
nieskuteczne.
Z przytoczonych względów, uznając kasacje za usprawiedliwioną należało orzec,
jak w sentencji (art. 39313
§ 1 k.p.c. w zw. z art. art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o
zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo o ustroju
sądów powszechnych, Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98).