Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CK 65/05
POSTANOWIENIE
Dnia 20 października 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosław Bączyk (przewodniczący)
SSN Stanisław Dąbrowski (sprawozdawca)
SSA Aleksandra Marszałek
w sprawie z wniosku Grupy Inwestycyjnej "H.(...)" SA w G.
przy uczestnictwie M. C. i T. B.
o wpis, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 20
października 2005 r., kasacji wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego w G. z
dnia 15 czerwca 2004 r., sygn. akt III Ca (…),
uchyla zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu Rejonowego w G. z
dnia 17 lutego 2003 r. sygn. akt Kw (…) i przekazuje sprawę temu Sądowi do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w G. postanowieniem z dnia 17 lutego 2003 r oddalił wniosek
Grupy Inwestycyjnej „H.(...)” S.A. w G. oraz M. C. o wpisanie w dziale III księgi
wieczystej nr (…)1 nieodpłatnej służebności gruntowej na rzecz każdoczesnego
właściciela nieruchomości objętych księgami wieczystymi (…)2 i (…)3 polegającej na
prawie swobodnego dostępu i prawie do korzystania z elementów komunikacji i małej
architektury znajdujących się na działce (…)/107.
Z ustaleń Sądu Rejonowego wynika, że uczestnicy postępowania w dniu 19
grudnia 2001 r. zawarli w formie aktu notarialnego umowę ustanowienia wyżej opisanej
służebności gruntowej. Jednakże w chwili zawierania umowy, a także w datach złożenia
i rozpatrywania wniosku o wpis Grupa Inwestycyjna „H.(...)” S.A. w G. była wpisana jako
2
właściciel nieruchomości na rzecz których miałaby być ustanowiona służebność.
Jednocześnie pozostawała współwłaścicielem nieruchomości obciążanej służebnością.
Sąd Rejonowy wskazał, że z brzmienia art. 285 k.c. jednoznacznie wynika, że
służebność gruntowa nie może obciążać nieruchomości na rzecz tego samego
właściciela innej nieruchomości. Nie ma przy tym znaczenia, że Grupa Inwestycyjna
„H.(...)” S.A. pozostawała jedynie współwłaścicielem nieruchomości obciążanej, bowiem
i tak nieruchomości tej nie można uznać za cudzą w odniesieniu do wnioskodawcy.
Zdaniem zaś Sądu Rejonowego istnieje w prawie cywilnym fundamentalna zasada, że
ograniczone prawo rzeczowe może być ustanowione jedynie na rzeczy cudzej.
Wnioskodawca Grupa Inwestycyjna „H.(...)” S.A. w G. zaskarżyła powyższe
postanowienie apelacją. Sąd Okręgowy w G. postanowieniem z dnia 15 czerwca 2004 r.
oddalił apelację. Sąd Okręgowy uznał, że w ogóle nie doszło do zawarcia umowy
ustanowienia służebności, skoro oświadczenie woli wnioskodawcy o jej ustanowieniu
zostało między innymi skierowane do niego samego. Brak bowiem cech czynności
dwustronnej, umowa zaś z istoty swej jest czynnością prawną dwustronną, gdzie po
jednej stronie staje właściciel nieruchomości władnącej po drugiej właściciel
nieruchomości obciążonej. Poza tym Sąd Okręgowy podzielił argumentację Sądu
pierwszej instancji, dodatkowo wskazując, że jego zdaniem nie jest dopuszczalne aby
właściciel nieruchomości, mający nieograniczone prawo do nieruchomości (art. 140
k.c.), był w stosunku do tej samej nieruchomości ograniczony w swoim władaniu
stosownie do treści służebności gruntowej.
W kasacji od postanowienia Sądu Okręgowego wnioskodawca: Grupa
Inwestycyjna „H.(...)” S.A. zarzucił naruszenie art. 285 § 1 k.c., art. 64 Konstytucji i art.
140 k.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy ma zagadnienie czy
nieruchomość można obciążyć służebnością gruntową w sytuacji, w której właściciel
nieruchomości władnącej jest jednocześnie współwłaścicielem nieruchomości
obciążonej.
Trudno zgodzić się z poglądem, że istnieje w prawie cywilnym fundamentalna
zasada zgodnie z którą ograniczone prawo rzeczowe może być ustanowione jedynie na
rzeczy cudzej. Należy zauważyć, że np. prawo rzeczowe z 1946 r. zawierało przepis art.
187 § 2 pozwalający właścicielowi dwóch nieruchomości na obciążenie jednej z nich
służebnością. Wynika z tego, że w prawie cywilnym możliwe są różne unormowania.
3
Rozwiązania problemu szukać należy nie w bliżej źródłowo nieokreślonej zasadzie, a w
przepisach ustawy.
Przepis art. 285 § 1 k.c. stanowi, że nieruchomość można obciążyć służebnością
gruntową na rzecz właściciela innej nieruchomości. Przy porównaniu treści tego
przepisu z art. 247 k.c., zgodnie z którym ograniczone prawo rzeczowe wygasa, jeżeli
ten, komu także prawo przysługuje nabędzie własność rzeczy obciążonej, nasuwa się
wniosek, że w obecnie obowiązującym stanie prawnym właściciel dwóch nieruchomości
nie może obciążyć jednej z nich służebnością na rzecz drugiej.
Inaczej ma się rzecz, gdy właściciel nieruchomości ma tylko udział we własności
innej nieruchomości. W takim wypadku nie ma ustawowych przeszkód do obciążenia tej
innej nieruchomości służebnością gruntową na rzecz właściciela. Służebności gruntowej
nie ustanawia się przecież na udziale, ale na nieruchomości. Także, jeżeli właściciel
nieruchomości władnącej nabędzie udział we własności nieruchomości obciążonej nie
następuje konfuzja w rozumieniu art. 247 k.c. i wygaśnięcie służebności.
Wbrew stanowisku Sądu Okręgowego, dopuszczalne jest zawieranie przez
współwłaścicieli umów dotyczących relacji między ich wspólnym prawem i prawami
przysługującymi jednemu z nich do innej rzeczy. Czynność taka ma charakter czynności
dwustronnej, gdyż jej stronami są współwłaściciele, których może być co najmniej
dwóch. Bezpodstawne jest więc stwierdzenie, że do umowy z dnia 19 grudnia 2001 r. o
ustanowieniu służebności gruntowej nie doszło z braku dwu stron.
Z powyższych względów na mocy art. 39313
k.p.c. Sąd Najwyższy orzekł jak w
sentencji postanowienia.